Powtórzenie przed egzaminem – KLASA II

1
Powtórzenie przed egzaminem – KLASA II
1. Polska Piastów
Państwo polskie założone przez plemiona Słowian (ludy indoeuropejskie). Plemiona zlokalizowane na ziemiach
polskich to :
Najważniejsze plemię – Polan – podbiło sąsiednie. Pierwszą stolicą Polski Gniezno (lub Poznań, bo tam
pochowano pierwszych władców Polski Mieszka I i Bolesława Chrobrego.
władca
Mieszko I
Bolesław Chrobry
Mieszko II
Kazimierz
Odnowiciel
Bolesław Śmiały
Władysław Herman
Ważniejsze wydarzenia
966 – przyjmuje chrzest, żona Dobrawa. Przyjęcie chrztu umożliwiło przyjęcie Polski do
kultury zachodniej, władca mógł starać się o koronację. Do Polski przybyli duchowni,
którzy przywieźli ze sobą łacinę i kulturę zachodnią. Walczy z Niemcami pod Cedynią w
972 roku.
MONARCHIA PATRYMONIALNA – ustrój, w którym państwo jest osobistą własnością
monarchy i ten może robić z nim co chce. Ustrój, w którym władza przekazywana jest z
ojca na syna.
1000 – spotkanie w Gnieźnie z Ottonem III (zjazd w Gnieźnie). Po śmierci Ottona III
prowadzi wojnę z kolejnym cesarzem – przyłączył do Polski od Niemiec Milsko i Łuzyce,
a od Rusi Kijowskiej Grody Czerwieńskie. 1025 – KORONACJA!! Pierwszy król Polski.
Od 1025 król, walczy z braćmi o władzę. Polska pogrążyła się w kryzysie. Tracimy
koronę. Polska traci ziemie uzyskane za panowania Bolesława Chrobrego.
Podnosi Polskę z upadku, przenosi stolicę do Krakowa (Gniezno i Poznań zostały
całkowicie zniszczone przez Czechów i ich władcę Brzetysłwa I). Nie ma korony.
Odzyskuje większość strat państwa polskiego.
Syn Odnowiciela. 1076 – koronowany na króla, bo popiera papieża Grzegorza VII w jego
sporze z Henrykiem IV „spór o inwestyturę” (Canossa). Skazał na śmierć biskupa
krakowskiego Stanisława, którego podejrzewał o zdradę – kara została wykonana przez
poćwiartowanie, Bolesław został wygnany z kraju.
Brat Bolesława, nieudolny władca. Kłoci się z synami o władzę (Zbigniewem i
Bolesławem)
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Strona 1
2
Bolesław
Krzywousty
Pokonuje Niemców pod Głogowem. Nazwany „Bolesławem, który nie śpi”. 1138 w
testamencie podzielił Polskę na dzielnice pomiędzy swoich synów.
Podział Polski na dzielnice.
ROZBICIE
DZIELNICOWE
(1138 – 1320)
Władysław Wygnaniec –Śląsk
Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze
Mieszko Stary – Wielkopolska
Henryk Sandomierski – ziemia Sandomierska
Kazimierz Sprawiedliwy – nie dostał w testamencie dzielnicy, bo urodził się po śmierci
ojca.
Najstarszy z żyjących braci ma być SENIOREM, przez co ma utrzymać się jedność kraju.
Senior dostawał dodatkowo dzielnicę senioralną (kolor pomarańczowy, pas ziemi od
Gdańska do Krakowa)
1226 – Konrad Mazowiecki sprowadza Zakon Krzyżacki do Polski w celu podbicia
Prusów.
Pierwsze próby zjednoczenia ziem polskich podjęli władcy śląscy (Henryk Brodaty i
Henryk Pobożny). 1241 w bitwie pod Legnicą zginął Henryk Pobożny. Mongołowie
odcięli mu głowę i nosili dookoła miasta.
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Strona 2
3
Władysław Łokietek
Kazimierz Wielki
bitwa pod Legnicą.
Kolejne próby zjednoczenia – Przemysł II (1295 koronowany na króla), potem władca
Czech Wacław II (król 1300-1305, wprowadził urząd starosty).
1320 – koronowany na króla, koniec rozbicia dzielnicowego. Utracił Pomorze Gdańskie
na rzecz Krzyżaków. Walczy z Krzyżakami pod Płowcami (1331), ale nie odzyskuje ziem.
Król w latach 1333 – 1370. OSTATNI król z dynastii Piastów. Umiera bezpotomnie – w
umowie korone przekazał siostrzeńcowi Ludwikowi Węgierskiemu (dyn Andegawenów).
W 1364 założył Akademie Krakowską. Wprowadza nową walute – grosz polski. „Zastał
Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Założył liczne wsie i miasta (m.in. Kazimierz
koło Krakowa, gdzie zamieszkała ludność żydowska. Spisał prawo (statuty dla małopolski
i wielkopolski). W Polityce zagranicznej powiększył terytorium Polski 2,5 razy (przyłączył
m.in. Ruś na południowym – wschodzie)
Polska Kazimierza Wielkiego
Panowanie Kazimierza Wielkiego to pierwsze próby utworzenia Monarchii Stanowej
(rządzi król i przedstawiciele stanów – duchowieństwo, szlachta, mieszczanie, chłopi) W
Polsce największe prawa dostanie szlachta i powstanie demokracja szlachecka.
Po śmierci Kazimierza WIELKIEGO władzę w Polsce przejmuje Ludwik Węgierski z dynastii Andegawenów (Polskę
i Węgry połączyła UNIA PERSONALNA). Po wydaniu przywileju koszyckiego (1374) szlachta zgodziła się uznać
córki Ludwika za następców w Polsce - Jadwiga królem Polski.
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Strona 3
4
Nagrobek Jadwigi na Wawelu.
2. Polska w czasach dynastii Jagiellonów (XIV – XVI wiek)
władca
Jadwiga i Władysław
Jagiełło
Władysław Warneńczyk
Kazimierz Jagiellończyk
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Charakterystyka panowania
1385 – unia w Krewie Polski i Litwy (unia personalna).
symbole zjednoczenia Polski i Litwy – biały orzeł z Polski i
symbol Litwy – POGOŃ.
Jadwiga umiera po porodzie. Jagiełło walczy z Krzyżakami pod Grunwaldem (1410) i
zawiera pokój w Toruniu (pierwszy pokój toruński)– nie udało się odzyskać Pomorza
Gdańskiego.
Od 1434 król Polski. Na początku był małoletnim władcą, więc wyznaczono regencję.
Funkcję regenta pełniła Rada Królewska. Został królem Węgier (odnowienie unii
personalnej). Ginie w bitwie pod Warną z Turkami w 1444 roku pod Warną.
Brat Władysława Warneńczyka. Panował 45 lat do 1492 roku – pokonał Krzyżaków w
wojnie trzynastoletniej i odzyskał Pomorze Gdańskie, Warmię, Malbork i Elbląg.
Strona 4
5
Jan Olbracht
Aleksander Jagiellończyk
Zygmunt I Stary
Postanowienia II pokoju toruńskiego. Do
Polski powraca Pomorze Gdańskie, Warmia (PRUSY KRÓLEWSKIE), Reszta państwa
krzyżackiego (Prusy Krzyżackie lennem Polski ze stolicą w Królewcu).
Syn Kazimierza Jagiellończyka. Panuje krótko. Zwołano pierwszy Sejm Walny w 1493 roku
Sejm Walny – zwoływany co 2 lata na 6 tygodni
przez króla. Składał się z 3 stanów sejmujących (król, senat – dawna Rada Królewska, Izba
Poselska).
Drugi syn Kazimierza Jagiellończyka. Zakończenie kształtowania demokracji szlacheckiej –
1505 rok Konstytucja Nihil Novi (żadnego nowego prawa nie można ustanawiać bez zgody
szlachty).
Trzeci syn Kazimierza Jagiellończyka. Panuje w latach 1506-1548. Jego żoną była Bona
Sforza, która sprowadziła do Polski styl renesansowy. 1525 – hołd pruski Albrechta
Hohenzollerna (ostatniego Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego). Prusy Krzyżackie
zamieniają się w Prusy Książęce (Wielki Mistrz zamienia się w Księcia, jest władcą świeckim,
bo likwidacji ulega Zakon Krzyżacki).
hołd pruski. Na rynku w
Krakowie. Zamyślony błazen zastanawia się nad konsekwencjami wydarzenia.
Zygmunt II August
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Ostatni władca Jagiellonów. Umiera bezpotomnie w roku 1572. W 1569 unia lubelska (unia
realna Polski i Litwy – powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów)
Strona 5
6
unia lubelska.
Nowe państwo – Rzeczpospolita Obojga Narodów.
herb Rzeczpospolitej Obojga Narodów (Biały Orzeł oraz Litewska
Pogoń). Zygmunt II August umiera bezpotomnie. Kolejnych władców szlachta będzie
wybierała w drodze elekcji. W okresie bezkrólewia powoływano INTERREXA (międzykról).Przed pierwszą wolną elekcją uchwalono na Sjemie Konwokacyjnym w styczniu 1573
roku (Sejm miał przygotować czas, miejsce i sposób elekcji) dokument o tolerancji religijnej
w Polsce – AKT KONFEDERACJI WARSZAWSKIEJ).
Panowanie Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta – ZŁOTY WIEK W POLSCE.
Drzewo genealogiczne Jagiellonów.
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Strona 6
7
3. RENESANS (1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba)
- wielkie odkrycia geograficzne – 1492 Ameryka, Kolumb. Ferdynand Magellan opłynął świat dookoła. Vasco da
Gama odkrył morską drogę do Indii opłynąwszy Afrykę.
odkrycia geograficzne.
- antropocentryzm – „człowiek w centrum” zainteresowania; (w średniowieczu teocentryzm)
- humanizm – zainteresowanie człowiekiem.
- wielcy twórcy – Leonardo da Vinci – Mona Lisa, Ostatnia wieczerza, Michał Anioł-Pieta, Dawid, freski kaplicy
sykstyńskiej, Donato Bramante – Bazylika sw. Piotra, Rafael Santi – Madonna Sykstyńska, Tomasz Morus Utopia, Erazm z Rotterdamu – pochwała głupoty, Jan Kochanowski - treny, Mikołaj Rej, Mikołaj Kopernik.
Pieta Watykańska – Michała Anioła
Dawid - Michał Anioł
Szkoła Ateńska – Rafael Santi. Malarz umieścił na obrazie
największych filozofów greckich – Sokratesa, Platona i Arystotelesa.
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Strona 7
8
- perspektywa, nawiązanie do starożytności, postacie w ruchu, nagość, tematyka świecka.
budowla renesansowa nawiązuje do starożytności – kopuła.
renesansowy ratusz.
Renesansowy zabytek z Polski., Krużganki (zewnętrzne korytarze) z
pałacu królewskiego na Wawelu.
3. REFORMACJA ( nowe wyznania religijne w Europie)
- kryzys kościoła (nepotyzm, symonia); sprzedawanie odpustów – protest Marcina Lutra w 1517 roku.
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Strona 8
9
Marcin Luter umieszcza 95 tez na drzwiach Kościoła w Wittenberdze w 1517 roku. ( Istnieją
tylko dwa sakramenty – chrzest i komunia, msza w języku narodowym, komunia pod dwoma postaciami, brak hierarchii
kościelnej, nie ma papieża, brak kultu świętych).
W Genewie (Szwajcaria) działa Jan Kalwin (zwany „genewskim papieżem”) uważający, że człowiek jest już od urodzenia
przeznaczony do zbawienia, albo nie. Należy pracować Ciszkom wypełniać obowiązki, największe poparcie wśród
bogatszych warstw społecznych).
- luteranizm, kalwinizm (hugenoci we Francji), anglikanizm (Henryk VIII ogłasza się głową Kościoła w Anglii) , arianizm
(bracia polscy – nie nosili broni);
- 1572 „noc św. Bartłomieja” we Francji – rzeź hugenotów w Paryżu. Zostali zamordowani przez katolików. Wyraz wojny
religijnej we Francji.
noc św. Bartłomieja we Francji 1572 rok.
- najbardziej tolerancyjny kraj – Polska. „Kraj bez stosów”. Zygmunt II August mawiał „nie jestem królem sumień
waszych”.
- Kościół odpowiada kontrreformacją i soborem w Trydencie (potwierdzono główne prawdy wiary). Pojawia się nowa
epoka – BAROK (barokowy przepych, mnóstwo zdobień, kobiety Rubensa, „rubensowskie kształty”). W Polsce epoka
baroku to czas największego rozkwitu kultury szlacheckiej (sarmackiej).
budynek barokowy
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Strona 9
10
wnętrze barokowego kościoła (mnóstwo ozdób)
Postacie w baroku ukazywane są w nienaturalnych pozach, grymasy twarzy, dziwne pozy.
kolumnada barokowa na Placu św. Piotra.
- We Francji pojawia się nowa forma ustroju – monarchia absolutna Ludwika XIV (król Słońce), który mawiał „państwo to
ja”. Uchylił edykt nantejski zabierając prawa hugenotom. Wybudował nową siedzibę królów francuskich w okolicach
Paryża – Wersal („złota klatka”) –wiek XVII – czasy baroku.
Wersal. (budowla wzorowana na Wersalu w Polsce to WILANÓW)
W Anglii inny ustrój - Monarchia PARLAMENTARNA (władza króla ograniczona przez parlament – IZBA GMIN i IZBA
LORDÓW)
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Strona 10
11
Budynek Parlamentu Anglii.
4.
Czasy królów elekcyjnych w Polsce.
władca
Henryk Walezy
Stefan Batory
Zygmunt III Waza
„SREBRNY WIEK”
Władysław IV Waza
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Charakterystyka panowania
Pierwszy król elekcyjny.
Wolna Elekcja w Polsce
Podczas wolnej elekcji mógł głosować każdy szlachcic. Za przyjazd nie otrzymywali
wynagrodzenia (wynagrodzenie było podczas obrad Sejmu Walnego). Elekcje
odbywały się blisko Warszawy – miejscowość KAMIEŃ)
Ucieka do Francji po 4 miesiącach panowania. Podpisał jako pierwszy władca artykuły
henrykowskie (wszystkie zasady i prawa obowiązujące w Polsce z prawem szlachty do
odwołania króla) i Pacta Conventa (osobiste zobowiązania króla – za każdym razem
były inne, bo zależało co obiecywał kandydat).
Znakomity dowódca. Jego żoną była Anna Jagiellonka. Pokonał Rosję i odzyskał dla
Polski Inflanty.
Władca pochodzący ze Szwecji, Matką była siostra ostatniego z Jagiellonów –
Katarzyna Jagiellonka. Po utracie korony szwedzkiej wplątał Polskę w długie wojny ze
Szwecją. Interweniuje w Rosji – dymitriady. Przenosi stolicę z Krakowa do Warszawy
(kolumna Zygmunta). Panował do 1632 roku.
Król Zygmunt III Waza. W jednej ręce miecz, bo prowadził
często wojny, a w drugiej krzyż, bo był bardzo przywiązany do religii katolickiej
(pomimo, że pochodził z luterańskiej Szwecji; Wazowie – szwedzka dynastia).
Syn Zygmunta. Zawarł pokoje z Rosją i Szwecją. Przygotowywał wojnę z Turcją. Zmarł
w roku 1648 roku. Rozbudował flotę polską. Po jego śmierci zmniejszono rejestr
kozacki i doszło do wybuchu powstania kozackiego pod wodzą Bohdana
Chmielnickiego.
Strona 11
12
Jan Kazimierz Waza
Michał Korybut
Wiśniowiecki
Jan III Sobieski
August II Sas
Stanisław Leszczyński
August III Sas
Drugi syn Zygmunta. Za jego panowania Szwedzi atakują Polskę (potop szwedzki).
Składa śluby lwowskie (Matka Boska królową Polski). Słynna obrona Jasnej Góry
(przeor Augustyn Kordecki) Marzy o wzmocnieniu władzy króla za co w 1668 roku
został pozbawiony władzy.
Władca nieudolny
Wielki wódz. W 1683 roku pokonał pod Wiedniem Turków. Pisał słynne listy do
ukochanej żony Marysieńki. Panuje do 1696 roku. Za jego panowania zbudowano
Pałac w Wilanowie wzorowany na Wersalu.
Władca Saksonii. Kłócił się ze szlachtą.
Dwukrotnie wybierany królem polskim. „Od Sasa do Lasa” – najpierw utracił władzę
na rzecz Augusta II potem Augusta III przez interwencję państw „traktatu trzech
czarnych orłów” (Rosja, Austria, Prusy)
„za króla Sasa jedz, pij, popuszczaj pasa” – kryzys państwa polskiego. Rozkwit anarchii
szlacheckiej (sarmackiej).
WOJNY POLSKI W XVII WIEKU
Szwecja
Rosja
Turcja
- rywalizacja o Inflanty.
Szwedzi próbowali
opanować całe Morze
Bałtyckie;
- pretensje polskich Wazów
do korony szwedzkiej
(Zygmunt III Waza został
pozbawiony praw do korony
Szwecji przez swoje
katolickie wyznanie);
Najważniejsze bitwy :
Kircholm, obrona Jasnej
Góry, bitwa morska pod
Oliwą.
Ostatecznie Polska utraciła
Inflanty na rzecz Szwecji
- na początku XVII wieku
interwencje Polski w spory
rosyjskie o koronę (Moskwa
zwana „Trzecim Rzymem”)
- Kozacy poprosili o pomoc
Rosjan (oddali się pod
opiekę cara rosyjskiego)
- próby podbicia Europy
przez Turków (muzułmanie
– dżihad)
- pretensje Turków o
najazdy Kozaków (poddani
polskiego króla narodowości
ukraińskiej) na tureckie
ziemie
- domagają się większych
praw od polskiego króla
- proszą o pomoc Rosję
Dymitriady, bitwa pod
Kłuszynem.
Ostatecznie Polska utraci
ziemie smoleńska,
siewierską i wschodnią
Ukrainę na rzecz Rosji
Bitwy pod Chocimiem,
Cecorą, odsiecz Wiedeńska.
Ukraina (ziemia
zamieszkana przez Turków)
zostaje podzielona
pomiędzy Rosję i Polskę
wzdłuż rzeki DNIEPR.
Autor : mgr Rafał Juszczyk
Kozacy
Strona 12