PSYCHIATRIA DZIECI I MŁODZIEŻY – cz.1 Magdalena Kotlicka-Antczak, Katedra Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Psychiatria dzieci i młodzieży Specyfika psychiatrii dziecięco-młodzieżowej Diagnoza psychiatryczna dziecka Przegląd zaburzeń psychicznych wieku rozwojowego Omówienie wybranych zaburzeń Upośledzenie umysłowe Specyficzne zaburzenia rozwojowe Autyzm dziecięcy Zaburzenie hiperkinetyczne (ADHD) Lęk separacyjny Dlaczego psychiatria wieku rozwojowego??? Psychiatria dzieci i młodzieży a psychiatria ogólna Odmienności psychiki dziecka na różnych etapach rozwoju Specyfika rozpoznań (n.p. upośledzenie umysłowe, autyzm dziecięcy, ADHD, moczenie mimowolne) Odmienność obrazu klinicznego zaburzeń rozpoznawanych także u osób dorosłych (zaburzeń nastroju, lękowych itp..) Odmienność terapii dzieci Diagnoza psychiatryczna dziecka… Diagnoza psychiatryczna dziecka Znaczenie uwzględniania czynników biologicznych i psychospołecznych w diagnozie dziecka Odmienności w zakresie przeprowadzania oceny stanu psychicznego Diagnoza psychiatryczna dziecka Znaczenie perspektywy rozwojowej! Procesy wzrastania i dojrzewania Stopień rozwoju emocjonalnego, intelektualnego i społecznego „Elastyczne” normy i kryteria ROZWÓJ Czynniki biologiczne Cz. psychospołeczne Diagnoza psychiatryczna dzieckaznaczenie czynników biologicznych Przebieg ciąży, porodu i okresu okołoporodowego Czynniki genetyczne Ocena rozwoju psychomotorycznego i zakłócających go czynników (urazy oun, infekcje) Diagnoza psychiatryczna dzieckaznaczenie czynników psychospołecznych Rodzina (pierwotne środowisko)!!! Struktura Stopień poczucia bezpieczeństwa (przestępczość, w tym przemoc, nadużywanie SPA, uzależnienia) Stopień zaspokojenia innych potrzeb fizycznych i emocjonalnych Więź z rodzicami/opiekunami Diagnoza psychiatryczna dzieckaznaczenie czynników psychospołecznych Rodzina/pierwotne środowisko)!!! Wzorce funkcjonowania rodziny (normy, style, komunikacja, interakcje, “gry rodzinne”) „Elastyczne” normy i kryteria Diagnoza psychiatryczna dzieckaznaczenie czynników psychospołecznych Szerszy system rodzinny (dziadkowie) System szkolny Inne systemy wsparcia Diagnoza psychiatryczna dziecka Sposób przeprowadzania badania Znaczenie technik niewerbalnych (obserwacja zachowania, zabawa, rysunek) Znaczenie testów psychologicznych (m.in. ocena IQ) Terapia dzieci… Terapia dziecka Znaczenie wspierania rozwoju dziecka (upośledzenie umysłowe, autyzm dziecięcy) - Znaczenie psychoterapii, w tym technik behawioralnych - Zaangażowanie rodziny i innych znaczących osób - Zaangażowanie osób spoza środowiska medycznego (np. pedagogów) - Psychiatria dzieci i młodzieżyprzegląd zaburzeń Upośledzenie umysłowe Zaburzenia rozwoju psychicznego Specyficzne zaburzenia rozwoju a. mowy i języka b. umiejętności szkolnych c. funkcji motorycznych Całościowe zaburzenia rozwojowe Psychiatria dzieci i młodzieży- przegląd zaburzeń Zaburzenia zachowania i emocji zwykle rozpoczynające się w dzieciństwie Zaburzenia hiperkinetyczne (ADHD) Zaburzenia zachowania Zaburzenia emocjonalne zwykle rozpoczynające się w dzieciństwie (np. lęk przed separacją w dzieciństwie, lęk społeczny) Zaburzenia funkcjonowania społecznego zwykle rozpoczynające się w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym a. mutyzm wybiórczy b. zaburzenia przywiązania Psychiatria dzieci i młodzieży- przegląd zaburzeń Zaburzenia zachowania i emocji zwykle rozpoczynające się w dzieciństwie- c.d. Tiki Moczenie mimowolne (enuresis) nieorganiczne Zanieczyszczanie się kałem (encopresis) nieorganiczne Zaburzenia odżywiania się w niemowlęctwie i dzieciństwie Pica Stereotypie ruchowe Jąkanie się Mowa bezładna Upośledzenie umysłowe (UU)definicja i kryteria diagnostyczne Obniżenie sprawności intelektualnej istotnie poniżej przeciętnej + Istotne obniżenie możliwości adaptacyjnych UU- definicja i kryteria diagnostyczne IQ (II) = (wiek umysłowy/ wiek kalendarzowy) X 100 UU dane demograficzne i epidemiologiczne Rozpowszechnienie: 1-2% populacji ogólnej M :K = 2 : 1 UU w stopniu lekkim bardziej rozpowszechnione w niższych warstwach społecznych UU- klasyfikacja wg ICD-X Przeciętny II: „Pograniczny” II: UU lekkie: UU umiarkowane: UU znaczne : UU głębokie: II 100 + 15 70 - 85 50 - 69 (85%) 35 - 49 (10%) 20 – 34 (3-4%) < 20 (1-2%) + Zaburzenia funkcjonowania społecznego UU- obraz kliniczny UU lekkie (II 50-69, 85% przypadków) W literaturze anglojęzycznej grupa określana jako “Educable” Wiek umysłowy 9-12 lat Umiejętności szkolne do poziomu~ 6 klasy W okresie przedszkolnym nabywana jest zdolność adekwatnego porozumiewania się (mowa) i podstawowe umiejętności społeczne Osoby dorosłe są zazwyczaj zdolne samodzielnie funkcjonować i podejmować pracę, mogą wymagać wsparcia i nadzoru UU- obraz kliniczny Umiarkowane UU (II 35-49 ), 10 % przypadków Grupa określana jako “Trainable” Umiejętności szkolne do poziomu II klasy Wiek umysłowy 6-9 lat Większość nabywa zdolności porozumiewania się w okresie przedszkolnym (z opóźnieniem) Większość osiąga pewien stopień niezależności w zakresie samoobsługi (może wymagać nadzoru) Osoby dorosłe zdolne do podejmowania niewykwalifikowanej pracy w warunkach pomocy i nadzoru Dobre funkcjonowanie w chroniącym środowisku UU- obraz kliniczny UU znaczne ( II 20 - 34), 3-4 % przypadków Wiek umysłowy: 3-6 lat Częsta towarzysząca niesprawność fizyczna Nie nabywają umiejętności adekwatnego porozumiewania się (lub w niewielkim stopniu) w okresie przedszkolnym Mogą nauczyć się mówić i osiągnąć zdolność samoobsługi w elementarnym zakresie w okresie wieku szkolnego Mogą nauczyć się najprostszych czynności matematycznych (liczenie) i wzrokowego rozpoznawania niektórych słów Osoby dorosłe mogą wykonywać proste zadania w warunkach ścisłego nadzoru UU- obraz kliniczny UU głębokie (II <20), 1-2 % przypadków Wiek umysłowy: <3 lat Zazwyczaj towarzysząca niesprawność fizyczna (wady rozwojowe), poważne ograniczenia w zakresie poruszania, samoobsługi, kontroli zwieraczy Mowa niewykształcona lub ograniczona do pojedynczych słów Wymagają stałej opieki - niezdolne do samodzielnej egzystencji UU- zaburzenia towarzyszące 25% osób z UU pozostających pod opieką medyczną ma problemy psychiatryczne Odsetek zaburzeń w badaniach populacyjnych: 10-15% Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych 3-4 razy większe niż w populacji ogólnej UU- zaburzenia towarzyszące ADHD Zaburzenia nastroju Całościowe zaburzenia rozwojowe Stereotypie ruchowe Zaburzenia zachowania UU- Etiologia W ~ 50% ustalona przyczyna W większości przypadków uu w stopniu lekkim przyczyna pozostaje nieustalona UU- Etiologia Czynniki biologiczne Genetyczne - Translokacje chromosomów ( Zespół Downa - trisomia 21, trisomia 13, trisomia 18) - Inne nieprawidłowości liczby chromosomów ( Zespół Turnera - 45 X, Klinefeltera -47 XXY) - Aberracje chromosomalne (Zespół kruchego X, 5Q delecja) UU- Etiologia Czynniki genetyczne -Genetycznie uwarunkowane zaburzenia metaboliczne: Fenyloketonuria, Galaktozemia, choroby spichrzeniowe (ch. Taya-Sachsa. ch. Huntera ) - Genetycznie uwarunkowane schorzenia neurologiczne (Neurofibromatozy, Sclerosis Tuberosa) UU- Etiologia Czynniki biologiczne Zaburzenia rozwoju oun (Anencephalia, hydrocephalus, microcephalia, spina bifida) UU- Etiologia Biologiczne czynniki środowiskowe Cz-ki działające w okresie ciąży: infekcje, hipoksja, niewydolność łożyska, cukrzyca , nadużywanie alkoholu i innych SPA (FAS: płodowy zespół alkoholowy!!!) Przedwczesny lub traumatyczny poród UU- Etiologia Infekcje (w okresie płodowym lub wczesnodziecięcym): Herpes simplex HIV Hemophilus influenzae Zapalenie opon mózg-rdz. Różyczka, Toxoplasmoza Malaria UU- Etiologia Czynniki biologiczne Biologiczne czynniki środowiskowe Urazy głowy Zatrucia (np. ołowiem) UU- Etiologia Czynniki społeczne Brak podstawowej opieki Znacząca deprywacja stymulacji rozwoju społecznego, rozwoju mowy Zaburzenia psychiczne (np.autyzm dziecięcy) UU- przebieg i rokowanie Różnorodny przebieg i rokowanie w znacznym stopniu uwarunkowane rodzajem przyczyny UU (np. schorzeniem neurologicznym)- w części przypadków przebieg postępujący W UU lekkim i umiarkowanym dużo większy wpływ czynników środowiskowych (stymulacja rozwoju!) Rozpoznanie UU nie musi być rozpoznaniem na całe życie UU- postępowanie terapeutyczne Wsparcie i pomoc w rozwoju i codziennym funkcjonowaniu Adekwatne możliwości kształcenia (zindywidualizowane programy i metody nauczania, wspieranie rozwoju mowy) Interwencje behawioralne- modyfikacja niepożądanych zachowań Praca w warunkach chronionych (dorośli) Leczenie farmakologiczne w uzasadnionych sytuacjach (leczenie zaburzeń współistniejących, poważne problemy behawioralne) Wsparcie społeczne dla rodziny Specyficzne zaburzenia rozwojowe Dotyczą dzieci w NORMIE INTELEKTUALNEJ Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy Specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych Osiągnięcia w zakresie czytania, umiejętności matematycznych lub analizy dźwiękowo-literowej (oceniane wystandaryzowanymi testami) pozostają znacząco poniżej (ponad dwa odchylenia standardowe dla danego testu) osiągnięć oczekiwanych w stosunku do wieku, procesu edukacji i poziomu inteligencji dziecka) Jeśli obecne są zaburzenia funkcji określonych zmysłów (np. wzroku), trudności muszą przekraczać zakres zazwyczaj spotykanych przy danym deficycie Trudności w osiągnięciach szkolnych znacząco wpływają na osiągnięcia w szkole lub inne aktywności i zadania codziennego życia, które wymagają umiejętności matematycznych, czytania lub pisania. Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych SZRU czytania (dysleksja rozwojowa) Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych SZRU pisania (analizy dźwiękowo-literowej): dysortografia Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych SZRU pisania (analizy dźwiękowo-literowej): dysgrafia Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych SZRU matematycznych (dyskalkulia) Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych Dotyczą ~ 5 % uczniów ADHD Attention Deficit Hyperactivity Disorder ADHD (Zaburzenia hiperkinetyczne)Epidemiologia ADHD -Epidemiologia ADHD-Epidemiologia ADHD- kryteria diagnostyczne (wg ICD-10) Sześć lub więcej objawów zaburzeń uwagi utrzymuje się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu niezgodnym z poziomem rozwojowym dziecka i zaburzającym jego funkcjonowanie Zaburzenia uwagi (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) Często nie potrafi skupić uwagi na szczegółach lub popełnia błędy wynikające z zaburzeń uwagi podczas pracy szkolnej i innych zajęć Często ma trudności z utrzymaniem uwagi na wykonywanych zadaniach lub w zabawie Często wydaje się nie słuchać, gdy się do niego mówi Często nie postępuje według instrukcji i nie dokańcza pracy szkolnej lub innych obowiązków (nie z powodu zachowań buntowniczych lub z powodu niezrozumienia instrukcji) Często ma trudności w organizowani zadań i innych aktywności Często unika, nie lubi lub jest oporny wobec zadań, które wymagają wysiłku umysłowego (praca w szkole, praca domowa) Często gubi przedmioty potrzebne do wykonania zadań lub przeprowadzenia innych aktywności ( zabawki, przybory szkolne, narzędzia) Łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców Zapomina o wielu rzeczach podczas codziennych aktywności („zapominalski”) ADHD-Kryteria diagnostyczne nie może skupić uwagi zapomina nie słucha rozprasza się gubi rzeczy ADHD-Kryteria diagnostyczne Nadruchliwość (co najmniej 3) (a) Często porusza rękami lub stopami lub „wierci się” w pozycji siedzącej (b) Często wstaje z miejsca w klasie lub w innych sytuacjach, gdy oczekiwane jest pozostawanie w pozycji siedzącej (c) Często biega w koło lub wspina się w nieodpowiednich sytuacjach (u młodzieży i dorosłych może być ograniczone do uczucia niepokoju (d) Ma trudności ze spokojną zabawą, przesadna hałaśliwość w zabawie (e) Przejawia utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie nie modyfikowany przez społeczny kontekst ADHD-Kryteria diagnostyczne Jest stale „na biegu”, działa „jak nakręcone” ADHD-Kryteria diagnostyczne Impulsywność (co najmniej 1) (a) Często wyrywa się do odpowiedzi zanim pytanie zostaje ukończone (b) Ma trudności z poczekaniem na swoją kolej (c) Często przerywa i przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmów i zabaw) (d) Często wypowiada się nadmiernie ADHD-Kryteria diagnostyczne Jest niecierpliwe B. C. D. E. Niektóre z objawów nadruchliwości/impulsywności lub zaburzeń uwagi były obecne przed ukończeniem 7 roku życia Część objawów jest obecna w dwóch lub więcej środowiskach (np. w szkole/pracy i w domu) Objawy znacząco zaburzają funkcjonowanie społeczne, szkolne lub zawodowe Objawy nie występują wyłącznie w przebiegu całościowych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych zaburzeń psychotycznych i nie są bardziej charakterystyczne dla innych zaburzeń psychicznych (np. zaburzeń nastroju, lękowych, zaburzeń osobowości ) ADHD- postaci wg DSM IV-R ADHD typ z dominacją zaburzeń uwagi typ z dominacją nadruchliwości/impulsywności typ mieszany DSMV nie wyróżnia już podtypów! ADHD-Zaburzenia towarzyszące ADHD- Diagnoza różnicowa Prawidłowy rozwój dziecka Odpowiedź na nadużywające środowisko Zaburzenie opozycyjno-buntownicze Zaburzenia zachowania Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych CHAD Zaburzenia depresyjne Zaburzenia lękowe Zaburzenia endokrynologiczne (nadczynność tarczycy) ADHD- Przebieg i rokowanie W USA 50 % dzieci z ADHD kończy pomyślnie edukację szkolną (zazwyczaj jednak kilka klas mniej niż dzieci bez ADHD) U 25 % w wieku dorosłym rozpoznaje się antysocjalne zaburzenie osobowości Zwiększony odsetek nadużywania środków psychoaktywnych, prób samobójczych, wypadków samochodowych i aresztowań w porównaniu ze zdrowymi rówieśnikami ADHD- Przebieg i rokowanie 60 % dzieci z ADHD, jako osoby dorosłe wciąż ma objawy (choć często nie spełnia wszystkich kryteriów, uzasadniających rozpoznanie) ADHD- Przebieg i rokowanie Dorośli z objawami ADHD Funkcjonowanie w szkole/pracy Słabsze osiągnięcia Niedotrzymywanie terminów Częste spóźnienia Bałagan, gubienie przedmiotów/dokumentów ADHD- Przebieg i rokowanie Dorośli z objawami ADHD Funkcjonowanie zawodowe Gorsze spełnianie wymagań pracodawcy Rzadsze dobre relacje z przełożonym Częstsze zmiany/zwolnienia z pracy Niższy status zawodowy W porównaniu ze zdrowymi osobami ADHD- Przebieg i rokowanie Dorośli z objawami ADHD Problemy w codziennym funkcjonowaniu Kłopoty w zarządzaniu finansami Nadmierne zadłużenie Zapominanie o płaceniu rachunków Większy chaos w codziennych czynnościach ADHD- Przebieg i rokowanie Dorośli z objawami ADHD Relacje i umiejętności społeczne Niewielka zdolność „słuchania” Szybkie wpadanie w złość, agresja słowna Trudności w tworzeniu i podtrzymywaniu relacji Trudności w związkach damsko/męskich/większy odsetek rozwodów w porównaniu ze zdrowymi Częstsze konflikty rodzinne ADHD- Przebieg i rokowanie Dorośli z objawami ADHD Problemy emocjonalne Słaba kontrola emocji/wybuchy emocjonalne Zła samoocena wobec wielu niepowodzeń ADHD-Przebieg i rokowanie ADHD-Przebieg i rokowanie ADHD-Etiologia ADHD-Etiologia MZ/DZ Twins Ratio: 51-80% / ~30% Ryzyko zachorowania dziecka biologicznego rodzica z ADHD :15-20% Czynniki genetyczne ADHD-Etiologia Czynniki genetyczne Potwierdzony udział genów związanych z obrotem dopaminy : Gen DAT1( transporter dopaminy ) Gen dla DBH ( betahydroksylaza dopaminowa) Gen receptora D4- DRD 4 (odpowiedź na DA) ADHD-Etiologia: Czynniki środowiskowe Uszkodzenie OUN Palenie przez matkę w czasie ciąży Nadużywanie SPA przez matkę w czasie ciąży Nadużywanie alkoholu przez matkę w czasie ciąży Zatrucie ołowiem ADHD-Etiologia Badania neuroobrazowe Zmniejszona objętość - - Kory przedczołowej Jąder podstawy mózgu (jądra ogoniaste, soczewkowate) Móżdżku ADHD-Etiologia Funkcjonalne badania neuroobrazowe ADHD-Etiologia Badania neuropatologiczne Zmniejszenie gęstości neuronów w obszarze prążkowia (striatal neuronal loss) ADHD-Etiology Zaburzenia neurobiochemiczne ADHD-Etiologia Zaburzenia neurobiochemiczne Zmniejszony „obrót” dopaminy Dysregulacja w zakresie hamującej czynności kory czołowej ( głownie szlaki noradrenergiczne) na struktury podkorowe- prążkowie (głównie dopaminergiczne) ADHD –Etiologia Badania neuropsychologiczne Zaburzenia w zakresie funkcji wykonawczych (kora czołowa): AKTYWACJA -Aktywacja do pracy -Organizowanie -Ustanawianie priorytetów ADHD- Etiologia ADHD- Etiologia ADHD- Etiologia ADHD-Etiologia Geny Zmiany strukturalne i biochemiczne Deficyty w zakresie funkcji wykonawczych (kora przedczołowa) Objawy poznawcze i behawioralne ADHD- Postępowanie terapeutyczne Podejście wielopłaszczyznowe!!! Oddziaływania środowiskowe i behawioralne Dom Farmakoterapia Szkoła Służba zdrowia ADHD- Postępowanie terapeutyczne Krok 1 Oddziaływania środowiskowe i behawioralne ADHD- Postępowanie terapeutyczne Oddziaływania środowiskowe i behawioralne Redukcja bodźców (ograniczenie bodźców rozpraszających) Utrzymywanie przewidywalnego, regularnego schematu dnia Ustrukturyzowane warunki w szkole/klasie Specyficzne techniki nauczania (zadania podzielone na części, przerwy) Ograniczanie (lecz nie eliminowanie) liczby wyborów do 2-3 opcji ADHD- Postępowanie terapeutyczne Oddziaływania środowiskowe i behawioralne Wyeliminowanie lub zmiana określonych zachowań - Wzmocnienia pozytywne - Bezpieczne, nie karzące środowisko, lecz z wytyczonymi granicami - Zasady i konsekwencje! ADHD- Postępowanie terapeutyczne Krok 2 Farmakoterapia ADHD- Postępowanie terapeutyczne Farmakoterapia Psychostymulanty Methylfenidat ( Ritalin, Medikinet, Concertapreparat SR)) Dextramfetamina (Dexedrine)* Pemolina (Cylert)* Mieszane sole amfetaminy (Adderall) * *nie stosowane w Polsce ADHD- Postępowanie Farmakoterapia Antydepresanty -Trójcykliczne- Imipramina (wycofana) -SNRI- Atomoksetyna (Strattera) 10, 18, 25, 40, 60 mg (dawkowanie:1.2-1.8 mg/kg m.c.) -Bupropion (brak rejestracji) ADHD- Postępowanie Farmakoterapia- za i przeciw Znacząca poprawa u 80 % leczonych Efekty szybsze i bardziej „spektakularne” w porównaniu z metodami niefarmakologicznymi Poprawa osiągnięć szkolnych. Na świecie przepisywane w nadmiarze Bywają nadużywane (zwłaszcza przez dorosłych z ADHD) Możliwe efekty uboczne ADHD- Postępowanie Farmakoterapia-objawy uboczne Leki psychostymulujące - Zaburzenia snu RR, zaburzenia rytmu serca - Zaburzenia gastryczne - Spadek łaknienia potencjalne upośledzenie przyrostu masy ciała i wzrostu dziecka Atomoksetyna - Zaburzenia sercowo- naczyniowe - Zwiększone ryzyko zachowań samobójczych na początku leczenia ADHD- Postępowanie Wskazówki dla rodziców/opiekunów Bądź cierpliwy Bądź stały Bądź wyrozumiały Odróżniaj złe zachowania dziecka od samego dziecka!!! Złe zachowania nie to samo co złe dziecko Lęk separacyjny (SAD) Główne zadanie rozwojowe w okresie niemowlęcym: Wytworzenie więzi z rodzicem/opiekunem Lęk separacyjny Przywiązanie Zdolność do „zatrzymania” obrazu obiektu w umyśle dziecka (“stałość obiektu”) Lęk przed separacją (8-9 miesiąc życia) Lęk przed separacja w dzieciństwie – kryteria diagnostyczne (ICD X) Nierealistyczne martwienie się, że opiekunowi coś się stanie lub, że straci się go np. pójdzie i nie wróci Zamartwienie się, że jakieś wydarzenie rozdzieli dziecko i opiekuna (szpital, zgubienie się, itp.) Niechęć do pozostawania w przedszkolu, szkole, poza domem, ze względu na obawę przed rozdzieleniem z opiekunem Problemy ze snem (niechęć lub odmowa, żeby samemu zasypiać, budzenie się, żeby sprawdzić, czy jest opiekun, niechęć spania poza domem, sny o rozdzieleniu) Lęk przed separacją w dzieciństwie – kryteria diagnostyczne (ICD X) Bezzasadna obawa przed osamotnieniem (w domu) Objawy somatyczne (nudności, bóle żołądka, bóle głowy, wymioty) w sytuacjach związanych z oddzieleniem od opiekuna Pogarszanie się samopoczucia w sytuacji przewidywanego rozdzielenia (lęk, płacz, napady złości, poczucie nieszczęścia, apatia, społeczne wycofanie się, niechęć opuszczenia domu). Początek przed 6 rokiem życia Czas trwania minimum 4 tygodnie Lęk przed separacją w dzieciństwie– rozpowszechnienie, przebieg Dotyczy ~ 4% dzieci i wczesnych adolescentów Typowy przebieg z okresami zaostrzeń i remisji Może utrzymywać się przez wiele lat Może poprzedzać wystąpienie napadów paniki z agorafobią Lęk przed separacją w dzieciństwieobjawy towarzyszące Objawy zaburzeń nastroju : przygnębienie, apatia, trudności z koncentracją uwagi, wycofanie społeczne, Lęki przed zwierzętami, potworami, bandytami, porywaczami, ciemnością Rozważania na temat śmierci i umierania Wybuchy złości, zachowania agresywne Niezwykłe doznania zmysłowe Skargi somatyczne Odmowa chodzenia do szkoły (w 75 % przypadków) Lęk sprzed separacją w dzieciństwiepostępowanie Psychoterapia dziecka - terapia behawioralna (desensytyzacja,wzmacnianie pożądanych zachowań) i poznawczo- behawioralna (dla starszych dzieci) Psychoterapia rodziców (trening rodzicielski, terapia poznawcza) Terapia rodzinna Leki przeciwdepresyjne??? Odmowa chodzenia do szkoły- główne przyczyny Lęk przed separacją (młodsze dzieci) Inne zaburzenia psychiczne: SZRU szkolnych, fobia społeczna, zaburzenia nastroju, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia zachowania Problemy na terenie szkoły: przemoc, dokuczanie/wyśmiewanie, nadużywanie środków psychoaktywnych, konflikty z rówieśnikami i/lub nauczycielami Postawy i zachowania rodziców: rodzice lękowi, kontrolujący, zbyt wysokie oczekiwania wobec dziecka Zaburzenia psychiczne rodziców