Scenariusz lekcji – Język wartości

Metadane scenariusza
ID
Tytuł
wypełnia autor; do 256 znaków.
Język wartości
Przedmiot
Z listy dostępnej w Scholarisie;
wypełnia autor
Edukacja filozoficzna
ew.etyka
Autor (imię i nazwisko)
wypełnia autor. Jeśli autorów jest
wieku, oddzielamy ich przecinkami
Anna Malejczyk
Autor (ulica, nr domu)
Dane pierwszego autora, wypełnia
autor
Autor (kod, miejscowość)
wypełnia autor
Autor (login w Scholaris)
wypełnia autor
Abstrakt
krótkie streszczenie; wypełnia autor
Lekcja dotyczy zagadnień aksjologicznych oraz kwestii
wartościowania w języku.
Wydawca
Źródło
dane materiału źródłowego (lub
kilku materiałów); wypełnia autor
Odnośniki
dokumenty powiązane; wypełnia
autor wg opisu w Scholarisie
Etap edukacyjny
wypełnia autor według listy
opublikowanej w Scholarisie
III klasa szkoły ponadgimnazjalnej
Informacje o prawach
Słowa kluczowe
wypełnia autor, około 10 terminów
aksjologia, wartości estetyczne, moralne, hedonistyczne,
poznawcze, absolutne, witalne, językowy obraz świata,
stereotyp
UDC
Czas trwania lekcji
Wypełnia autor
90 minut
Uwagi
wypełnia autor
Lekcję można zrealizować zarówno podczas lekcji filozofii,
etyki, jak i języka polskiego. Po niej mogą nastąpić
zagadnienia związane z perswazją.
Scenariusz lekcji – Język wartości
1. Cele lekcji
Podstawa programowa do j. Polskiego, poziom podstawowy,
punkt XI wartości i kategorie filozoficzne;
poziom rozszerzony – punkt 1 językowy obraz świata.
a) Wiadomości
Pojęcia: aksjologia, językowy obraz świata, stereotyp.
Znajomość podziału wartości oraz schematu wartości leksykalnych J. Puzyniny.
b) Umiejętności
Uczeń:
- wymienia najważniejsze wartości w życiu człowieka;
- rozumie pojęcie aksjologii;
- definiuje własnymi słowami pojęcie językowego obrazu świata;
- określa związek pomiędzy językiem a myśleniem;
- odróżnia definicyjne cechy leksemów od ich znaczenia wartościującego;
- dzieli wyrazy według schematu językoznawczego (J. Puzyniny);
- przywołuje frazeologizmy z nazwami narodowości;
- rozpoznaje stereotypy językowe i wymienia ich funkcje;
- dyskutuje o problemach związanych z brakiem tolerancji;
- wymienia wartości eksponowane w reklamach.
2. Metoda i forma pracy
burza mózgów, ćwiczenia językowe w schemacie tabeli, wspólna praca klasy, dyskusja
światopoglądowa.
3. Środki dydaktyczne
lista wyrazów zamieszczona w załączniku, dyskusja.
4. Przebieg lekcji
1. We wstępie przypominamy uczniom pojęcie aksjologii (nauki o wartościach).
*Jeśli nie było wcześniej wprowadzone należy to zrobić.
2. Burza mózgów: Wymieńcie wartości, z jakim spotykacie się w życiu.
Zapisujemy odpowiedzi na tablicy np. prawda, piękno, zdrowie, rozrywka, Bóg, dobro.
Przedstawiamy uczniom tradycyjny podział wartości:
- absolutne, np. Bóg;
- estetyczne, np. piękno;
- witalne, np. zdrowie;
- moralne, np.dobro;
- poznawcze, np.prawda;
- hedonistyczne, np. rozrywka.
3. Ćwiczenie: Przyporządkujcie inne wartości do poszczególnych grup.
Pracuje cała klasa, a nauczyciel notuje na tablicy.
4. Pytanie do dyskusji: Czy poprzez język można wyrazić wartości?
Nauczyciel stawia problem: Czy gdyby nie istniały wyrazy ZŁO i DOBRO, dostrzegalibyśmy te
wartości w świecie i czy tak samo byśmy je traktowali?
Staramy się nakierować myślenie uczniów na kwestie etnolingwistyczne (warunkowania myślenia o
świecie poprzez język).
5. Wprowadzamy pojęcie: językowy obraz świata
Ważne jest, żeby nauczyciel w tym momencie lekcji uświadomił uczniom, poprzez opis doświadczenia
Sapira i Whorfa, istotę związków języka z myśleniem i kulturą (kwestia wyrazów opisujących kolory,
czas i przestrzeń oraz WARTOŚCI).
6. Burza mózgów: Za pomocą jakich wyrazów wartościujecie rzeczywistość? (Zezwalam na podawanie
wyrazów z języka młodzieżowego np. super, cool, klapa, beznadziejnie) Można tu też podjąć problem
wulgaryzmów.
7. Pogadanka: Spójrzcie na wyrazy: dobro, morderca, telewizor, matka. Czy wpisane są w nie jakieś
wartości?
8. Zebranie wniosków kierowane przez nauczyciela według schematu J. Puzyniny:
WYRAZY: (podaję wraz z rozwiązaniem ćwiczenia)
OPISOWE
OCENIAJĄCE
OPISOWOOCENIAJĄCE
telewizor…..
……………
płyta
parapet
pomidor
but
kaloryfer
firanka
dobro……
………….
pozytywny
ujemny
zły
właściwy
dobroczyńca
święty
morderca…..
………..
tchórz
miłość
kłamstwo
złodziej
cnota
nienawiść
bezpieczeństwo
oszczerca
faszysta
zasługa
przemoc
kradzież
butik
lalka
przyjaciel
małpa
bohater
OPISOWE
Z
KONOTACJAMI
OCENIAJĄCYMI
matka……..
………
dom
Niemiec
rodzina
nauka
kawaler
krzyż
ojczyzna
niebo
Polak
Książka
ofiara
Żyd
Uwaga: prznależność leksemów do niektórych grup może byc dyskusyjna, więc warto wziąć pod
uwagę zdanie uczniów.
9. Omówienie tabelki.
10.Ćwiczenie: Uzupełnij tabelkę wykorzystując wyrazy z przedstawionej listy (listę zamieszczam w
załączniku).
11. Rozpoczynamy pogadankę na temat wartości zawartych w leksemach ŻYD, NIEMIEC, POLAK.
9. Zadanie dla klasy: Podajcie frazeologizmy, w których występują nazwy narodowości.
Nauczyciel dopełnia listę uczniów swoimi przykładami np. Jasny jak filozofia niemiecka, żydowskie
wykręty, cygańskie życie, angielski humor, francuski piesek.
10. Dyskusja: Czy w tych frazeologizmach zawarta jest prawda o przedstawicielach danych narodów?
→ uczniowie dochodzą do pojęcia stereotypu.
11. Nauczyciel podaje greckie znaczenie słowa stereotyp (gr.stereos – bryła) i pyta uczniów o funkcję
stereotypów językowych w kształtowaniu myślenia i ludzkich poglądów.
Zwracamy uwagę na nastepujące funkcje:
- psychologiczna ( ekonomizacja wysiłku poznawczego);
- społeczna (integrująca).
12. Dyskusja: Jakie zagrożenie niosą ze sobą stereotypy?
Przy tej okazji poruszamy problem tolerancji np. odwołując się do parad równości. Warto zwrócić
uwagę na pojęcia takie jak: ksenofobia, rasizm, homofobia, antysemityzm i wrazie potrzeby
zdefiniować je.
Zadanie domowe
Polecenie:
Zastanów się, jakie wartości dominują we współczesnych reklamach. Przygotuj przykłady (z prasy,
radia, telewizji) Stwórz następnie listę najczęściej używanych wyrazów, za pomocą których wyrażane
są wartości i wpisz je w tabelę z lekcji.
5. Bibliografia
Pomoce dla nauczyciela:
1. J. Puzynina, Język wartości, Warszawa 1992.
2. J. Bartmiński, Językowy obraz świata, Lublin 1999.
6. Załączniki
lista wyrazów do ćwiczenia z punktu 10.
pozytywny, tchórz, płyta, dom, Niemiec, miłość, ujemny, rodzina, kłamstwo, nauka, cnota, parapet,
kawaler, złodziej, nienawiść, krzyż, oszczerca, ojczyzna, zły, niebo, Polak, właściwy, dobroczyńca,
książka, faszysta, pomidor, bezpieczeństwo, zasługa, ofiara, przemoc, niepodległość, Żyd, kradzież,
firanka, butik, but, lalka, kaloryfer, przyjaciel, małpa, tchórz, święty, bohater.