Oblicza makiawelizmu_Program 2016

Program konwersatorium fakultatywnego
OBLICZA MAKIAWELIZMU
Wykładowca: prof. dr hab. Mirosław Karwat
1. Ewolucja i różne konteksty pojęcia "makiawelizm"
Zagadnienia:
Termin 'makiawelizm' jako eponim (nazwa odimienna).
Błędność utożsamienia wszelkiej manipulacji z makiawelizmem.
Cztery znaczenia słowa ‘makiawelizm’: (1) doktryna N. Machiavellego i oparte na jej
założeniach koncepcje polityki występujące w filozofii politycznej i teorii polityki; (2)
podstępna taktyka działania politycznego podporządkowana określonemu celowi
strategicznemu, stosowana na ogół w warunkach przewagi przeciwnika; (3) podstępny
styl działania i postępowania z ludźmi (rządzenia, zarządzania, kierowania, przywództwa
nieformalnego, oddziaływań wychowawczych, współżycia z otoczeniem), podyktowany
zespoleniem misji społecznej (służebności) ze skłonnościami do „inżynierii społecznej”
(np. technokratyczny styl zarządzania) lub osobistą wygodą i zamiarem
instrumentalnego wykorzystania innych dla własnych celów (orientacja eksploatatorska
– wg typologii charakterów społecznych Ericha Fromma); (4) makiaweliczny typ
osobowości – cechujący ludzi podstępnych, tzn. niewzajemnych, skrytych, instrumentalnie
traktujących partnerów, podopiecznych i podwładnych, dążących do uzyskania i
zachowania przewagi nad otoczeniem.
Makiawelizm i perfidia jako taktyka postępowania w codziennym współżyciu między
ludźmi.
Cechy charakterystyczne makiawelicznego (manipulatorskiego) stylu działania:
niepartnerskie podejście do partnerów lub podwładnych; uprzedmiotowienie ludzi lub
manipulowanie ich podmiotowością; podstępne sterowanie innymi i "wyręczanie" ich w
decyzjach. Korelacja stylu makiawelicznego z technokratyzmem.
Konkluzja: jeden makiawelizm (w rozlicznych mutacjach) czy wiele makiawelizmów?
Lektura podstawowa
Lech ZDYBEL, Makiawelizm - hasło w: Stanisław JEDYNAK (red.), Mały słownik etyczny, Oficyna
Wydawnicza Brantam Bydgoszcz 1999; Mirosław KARWAT, Makiawelizm - hasło w: Mirosław
Karwat, Jacek Ziółkowski (red.), Leksykon pojęć politycznych, DW ELIPSA, Warszawa 2013.
Zachęta do lektury
Krzysztof MROZIEWICZ, Hinduski Makiawel, Gazeta Wyborcza, sobota-niedziela 2-3 stycznia
1999, s.14-16; Alois RIKLIN, Niccoló Machiavellego nauka o rządzeniu, Wydawnictwo Poznańskie,
Poznań 2000, fragment pt. Machiavelli dla menadżerów? Nie! ; John Emerich Edward Dalber, lord
ACTON, W stronę wolności. Wybór esejów, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2006, esej pt.
2
Książę Machiavellego; Ernst CASSIRER, Mit państwa, wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006, rozdz. XXII; Harriet RUBIN, Księżna. Machiavelli dla kobiet, wyd. ISKRY, Warszawa 1999.
2. Niccoló Machiavelli - kodyfikator makiawelizmu
Zagadnienia:
"Makiawelizm" jako zjawisko starsze niż jego nazwa i traktat Machiavellego.
Uniwersalna powtarzalność schematów podstępnego działania - także intuicyjnych i
spontanicznych, nie wynikających ze znajomości tego traktatu.
Geneza dzieła Książę: okoliczności historyczne (cechy epoki, rozbicie państwowe
Włoch, ingerencja i ekspansja Francji oraz Hiszpanii, walka między władzą świecką i
papieską), osobiste doświadczenia i obserwacje autora.
Wieloraka zasługa Machiavellego: (1) Nazwanie po imieniu (znanych i
praktykowanych powszechnie od wieków podstępnych metod rządzenia i walki
politycznej traktowanych jako tabu - "to się wie, to się robi, ale o tym się nie mówi"); (2)
Przeciwstawienie naiwnej lub obłudnej i jałowej moralistyce pragmatycznej interpretacji
metod podstępnych - w kategoriach prakseologii, socjotechniki; (3) Uchwycenie i
ukazanie całościowej logiki w sposobie myślenia i postępowania "makiawelistów".
Systematyka, kanoniczna kodyfikacja sposobu działania nazwanego z czasem
makiawelizmem; (4) Realistyczna i rzeczowa analiza uwikłań decydentów, władców w
kolizję norm moralnych i politycznych, w dylematy moralne i konflikty sumienia; (5)
Interpretacja "makiawelizmu" nie w kategoriach prymitywnego amoralizmu, cynizmu,
nihilizmu moralnego, lecz w kategoriach posłannictwa przywódców, wymogów racji
stanu.
Ponadczasowe walory dzieła; inspiracje dla kolejnych pokoleń i epok.
Złożona i sprzeczna recepcja dzieła Książę. Dezinterpretacje i nadinterpretacje.
Stereotypowa percepcja dzieła i jego autora (stereotyp przyrodzonego i bezwyjątkowego
amoralizmu polityki i polityków, postrzeganie autora jako osoby zdemoralizowanej,
piewcy zła, kłamstwa i przemocy).
Niewypełniona luka w rozumowaniu i modelu rządów skutecznych Machiavellego:
brak zabezpieczeń przed nadużyciem i wynaturzeniem władzy społecznie
niekontrolowanej.
Lektura podstawowa
Niccolo MACHIAVELLI, Książę. Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu
Liwiusza, PIW, Warszawa 1984; wstęp K. T. Toeplitza Wielki Manipulator - lub: Niccolo
MACHIAVELLI, Książę. OSSOLINEUM, 1980 [albo inne dowolne wydanie]; praca zbiorowa
Niccolo Machiavelli. Paradoksy losów doktryny, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1973;
Mieczysław MANELI, Sztuka polityki, wyd. ISKRY, Warszawa 1967, fragment pt. Niccolo
Machiavelli.
3
Zachęta do lektury
Maurizio VIROLI , Uśmiech Machiavellego. Biografia, wyd. WAB, Warszawa 2006; Anna
MACHA-ASLANIDOU, Niccolo Machiavellego filozofia władzy i jej aktualne odniesienia, wyd.
Novae Res, Gdynia 2015, rozdz. I-V.
3. Makiawelizm a mikromakiawelizm i pseudomakiawelizm
Zagadnienia:
Makiawelizm w wymiarze kameralnym (mikromakiawelizm): dworska psychotechnika
i socjotechnika wzajemnej rywalizacji i eliminacji (donosy, intrygi, zmienne sojusze i
zdrady); makiawelizm w rozgrywkach i malwersacjach biznesowych; makiawelizm
"policyjny" w walce z przestępczością; karierowiczowski typ "strategii" na osobisty
użytek; misterne (perfidne) strategie osobistej zemsty.
Różnica między działaniem w imię interesów wielkiej wspólnoty a działaniem czysto
partykularnym w imię interesów i korzyści wąskich grup oraz osobistych ambicji i
kalkulacji.
Różnica między rozwagą, roztropnością i dalekowzrocznością a doraźną i
krótkowzroczną chytrością, partykularną zapobiegliwością.
Patologiczne
i
trywialne
odpowiedniki
/
karykatury
makiawelizmu
(pseudomakiawelizm): cwaniactwo (spryt i inwencja hochsztaplerska i kombinatorska na
użytek jednostkowy), intryganctwo, pieniactwo, politykierstwo.
Różnica między kreatywnością produktywną (twórczą formą zastosowania
manipulacji) lub destrukcyjną (w intencji pokonania przeciwników politycznych,
obalenia panującego porządku) a inwencją bezproduktywną i wręcz pasożytniczą na
użytek wyłącznie partykularny - jednostkowy, osobisty lub wąskogrupowy (klikowy,
sitwiarski, koteryjny). Makiawelizm ideologów, mężów stanu, liderów i działaczy
politycznych a makiawelizm kombinatorów, hochsztaplerów, oszustów, naciągaczy,
aferzystów.
Trywialne i bezproduktywne mutacje makiawelizmu w działalności politycznej:
Wulgarny i jałowy pragmatyzm w działaniu polityków. Politykierstwo - jałowa lub
destrukcyjna społecznie makiaweliczna sprawność w personalnych i partyjniackich
rozgrywkach podporządkowanych wyłącznie ambicjom i namiętnościom polityków oraz
pseudopolityków, w oderwaniu od problemów i interesów społecznych, kosztem strat
społecznych.
Lektury:
Mirosław KARWAT, Polityk-cwaniak. Trywialne formy makiawelizmu, Rocznik Nauk
Politycznych 2005, nr 8. Wyższa Szkoła Humanistyczna, Pułtusk 2005; Mirosław KARWAT, O
karykaturze polityki, wyd. MUZA, Warszawa 2012, rozdz. 4. Deformacje polityki - od defektów do
samozaprzeczenia; Guy de MAUPASSANT, Bel ami [powieść, dowolne wydanie].
4
4. Typy makiawelizmu w działalności politycznej
Zagadnienia:
Różnica między osobowościowym makiawelizmem (m.in. amoralizmem) polityków a
makiawelizmem wynikającym z roli zawodowej, reguł działania w danym zawodzie.
Zawodowy makiawelizm dyplomatów i szpiegów.
Typologia makiawelizmu - jako strategii i /lub taktyki postępowania
- wg statusu "użytkowników": makiawelizm rządzących, makiawelizm uczestników
gry politycznej, makiawelizm opozycji
- wg celu i układu sił: makiawelizm zaborczy (w służbie ekspansji, podboju, dominacji,
ucisku) a makiawelizm obronny
(makiawelizm uciśnionych), w szczególności:
wallenrodyzm.
- wg układu odniesienia: makiawelizm na użytek wewnętrzny, makiawelizm w polityce
zagranicznej i międzynarodowej (regionalnej, globalnej)
Typologia makiawelizmu z punktu widzenia stopnia bezwzględności, brutalności:
* makiawelizm brutalny (nie tylko podstęp, ale i przemoc)
* makiawelizm lawirancki (oparty na koniunkturalizmie, wiarołomstwie i kłamstwie).
Z punktu widzenia postawy moralnej:
* makiawelizm ideowy (w tym misjonarski i fanatyczny),
* makiawelizm ideokratyczny (instrumentalizacja własnej ideologii)
* makiawelizm moralizatorski,
* makiawelizm pragmatyczny,
* makiawelizm cyniczny.
Lektura podstawowa
Paweł KOZŁOWSKI, Szukanie demokracji, wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2001, felieton pt.
Nieetyczna moralność polityki; Wojciech CHUDY, Kłamcy profesjonalni? Praca dyplomaty i
szpiega w ujęciu etyki, wyd. Maternus Media, Tychy 2004; François de CALLIÈRES, Sztuka
dyplomacji, Wydawnictwo Test, Lublin 1997; Mirosław MINKINA, Beata GAŁEK, Kłamstwo i
podstęp we współczesnym świecie, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2015; Bronisław
ŁAGOWSKI, Filozofia polityczna Maurycego Mochnackiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków
1981; r. VII. Makiawelizm Mochnackiego; Bronisław ŁAGOWSKI, Makiawelizm uciśnionych; [w:]
R. Piekarski (red.), Cnoty polityczne – dawniej i obecnie. Moralne źródła polityki, Gdańsk 1997, s.
289-294; Bronisław ŁAGOWSKI, Brzydota rewolucji, Felieton z cyklu Bez uprzedzeń; Przegląd,
nr 8 (738), 17-23.02.2014, s. 15; Jonathan WRIGHT, Jezuici. Misje, mity i prawda: między
hagiografią a czarną legendą, wyd. AMBER, Warszawa 2004.
Zachęta do lektury
Adam MICKIEWICZ, Konrad Wallenrod [dowolne wydanie]; Jean LACOTOURE, Jezuici, T. 1
Zdobywcy, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998; Tadeusz BODIO, Między
romantyzmem i pragmatyzmem: psychopolityczne aspekty transformacji w Polsce DW ELIPSA,
Warszawa 1999; Maria JANION, Życie pośmiertne Konrada Wallenroda, Państwowy Instytut
5
Wydawniczy, Warszawa 1990 [fragmenty, szczególnie fragment pt. Makiawelizm]; Bohdan
URBANKOWSKI, Józef Piłsudski. Marzyciel i strateg, Wydawnictwo ZYSK I S-KA, Poznań 2014.
5. Osobowość makiaweliczna
Zagadnienia:
Typologia charakterów społecznych Ericha Fromma (orientacje nieproduktywne:
receptywna, eksploatatorska, tezauryzatorska, merkantylna; orientacja produktywna) i
jej zastosowanie do analizy makiawelizmu.
Cechy charakterystyczne osobowości makiawelicznej (model uniwersalny):
nastawienie na dominację, jednostronną przewagę i arbitralne oddziaływanie na innych i
poza ich kontrolą; niewzajemność w stosunku do innych, ale wykorzystywanie zasady
wzajemności dla własnej wygody i korzyści; skrytość i w ogóle podstępność;
niedostępność emocjonalna; "chłód emocjonalny"; instrumentalne traktowanie idei,
symboli, zasad, dobra wspólnego, potrzeb innych ludzi - jako okazji, pretekstu lub
narzędzia (a nie jako wartości samych w sobie). Typowe przykłady instrumentalizacji - w
życiu codziennym, prywatnym i publicznym, w działalności politycznej.
Przykłady makiawelizmu osobowościowego (charakterologicznego) w stosunkach
koleżeństwa, przyjaźni, miłości; w stosunku opieki i wychowania; w stosunkach
kierowania i zarządzania. Donjuanizm: uwodziciel jako makiawelista.
Szczególny gatunek makiawelisty: "perfident". Cechy charakterystyczne perfidentów:
podstępność złośliwa i agresywna, oparta na przewrotności; zakłamanie i wiarołomstwo;
szczególna inwencja w szkodzeniu innym; intrygancki schemat działania.
Inny gatunek makiawelisty - uczestnika życia politycznego i ideologicznego:
oportunista-koniunkturalista.
Makiawelizm jako atrybut osobowości paranoidalnej. Szczególna manipulacyjna
sprawność paranoików.
Lektura podstawowa
Erich FROMM, Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki, PWN, Warszawa-Wrocław 1996,
rozdz. 3. Ludzka natura a charakter; Maria JARYMOWICZ, Makiawelizm – osobowość ludzi
nastawionych na manipulowanie innymi; [w:] Janusz REYKOWSKI (red.), Osobowość a społeczne
zachowanie się ludzi, Warszawa 1980; Mirosław KARWAT, O perfidii, MUZA, Warszawa 2001;
rozdz. III. Perfident, czyli człowiek perfidny; Robert S. ROBINS, Jerrold M. POST, Paranoja
polityczna. Psychopatologia nienawiści, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1999 [lub II wydanie].
Zachęta do lektury
Irena PILCH, Osobowość makiawelisty i jego relacje z ludźmi, Wyd. UŚ. Katowice 2008; Eugenia
MANDAL, Miłość, władza i manipulacja w bliskich związkach, PWN, Warszawa 2008; Zbigniew
Zborowski, Stosunki międzyludzkie a wychowanie, wyd. NASZA KSIĘGARNIA, Warszawa 1974,
fragment pt. Problem tzw. ludzi złych; Rolf Schneider, Oferty pana Fouché [monodram], "Dialog",
6
nr 11/1991; Mirosław Karwat, O karykaturze polityki, cyw. wyd., fragmenty pt. Oportunizm, Stare
i nowe wcielenia oportunizmu; Robert GREENE, Sztuka uwodzenia. Praktyczny przewodnik po
tajemnicach manipulacji, wyd. Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza, Warszawa 2009.
6. Panteon makiawelizmu - najwybitniejsi makiaweliści
Zagadnienia:
Katalog znanych postaci historycznych, a także postaci literackich (jako uosobienia
typów społecznych) - najbardziej reprezentatywnych dla wzorca lub typu idealnego
makiawelisty. Charakterystyka makiawelizmu Borgiów, Fryderyka Wielkiego; Hitlera,
Stalina, Ma Ze donga.
Wspólny mianownik dla cech psychologicznych i moralnych tych postaci. Cechy
szczególne, niepowtarzalne - pochodne ich osobowości i indywidualności.
Próba "rankingu" makiawelistów. Porównania postaci zaliczonych do "panteonu
makiawelistów" według kryteriów: natężenia makiawelizmu w cechach osobowości i w
stylu działania, sprawności socjotechnicznej, humanitaryzmu lub bezwzględności,
ideowości lub cynizmu, poziomu wyrafinowania (metodycznej i taktycznej finezji).
Przejawy makiawelizmu w mentalności i stylu działania współczesnych polityków
polskich.
Zadanie indywidualne dla każdego uczestnika zajęć:
Analiza wybranej postaci (na podstawie biografii, autobiografii lub dzieła literackiego, filmu) w
kategoriach osobowości makiawelicznej i makiawelicznego stylu działania - uzasadnieniem diagnozy i
kwalifikacji.
Lektury - do wyboru
Roberto GERVASO, Borgiowie, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1989; Gerard NOEL, Występni
papieże Renesansu, wyd. AMBER, Warszawa 2007, rozdz. II Aleksander VI (1492-1503); Eugeniusz
TARLE, Talleyrand, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1953; Jean ORIEUX, Talleyrand, czyli
niezrozumiany sfinks, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1989; Stefan ZWEIG, Joseph
Fouché. Portret człowieka politycznego, Wyd. "Książnica", Katowice 1994; Hermann
RAUSCHNING, Rozmowy z Hitlerem, wyd. ISKRY, Warszawa 1994, fragment pt. Nowy
Machiavelli; Guido KNOPP, Hitler - dziedzictwo zła, wyd. Politeja, Warszawa 1999; Günther
DESCHNER, Reinhard Heydrich, namiestnik władzy totalitarnej, DW BELLONA, Warszawa
2000; Allan BULLOCK, Hitler i Stalin. Żywoty równoległe, wyd. Bellona, Warszawa 1997; tom 1,
rozdz. IX.; David IRVING, Goebbels. Mózg Trzeciej Rzeszy, Wydawnictwo Galion, Gdynia 1998;
Amy KNIGHT, Beria. Prawa ręka Stalina, wyd. ISKRY, Warszawa 1996; Jung CHANG, Jon
HALLIDAY, Mao, wyd. ALBATROS, Warszawa 2007; Dmitrij WOŁKOGONOW, Stalin, wyd.
AMBER, Warszawa 1999; Eugeniusz DURACZYŃSKI, Stalin. Twórca i dyktator supermocarstwa,
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Pułtusk - Warszawa 2012; Simon Sebag MONTEFIORE, Stalin.
Dwór czerwonego cara, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2004.
Dzieła literackie
7
Mario PUZO, Rodzina Borgiów [powieść], Wydawnictwo ALBATROS, Warszawa 2013.
7. Moralna kwalifikacja makiawelizmu
Zagadnienia:
Typowe moralne aspekty działania politycznego: potrzeba poczucia słuszności; kolizje
norm moralnych, dylematy moralne i konflikty sumienia (rozbieżność celów i środków,
rozbieżność między powinnością a możliwością i wygodą; pokusy "drogi na skróty" i
osiągania celów za wszelką cenę; dylemat mniejszego zła), moralne koszty własne
podmiotu działającego; moralne koszty społeczne.
Różnica między działaniem w dobrej i w złej wierze.
Podłoże i zakres konfliktu między moralnością a polityką. Spór w kwestii, czy polityka
z natury jest (musi być) amoralna, czy możliwa jest polityka humanitarna i etyczna (i czy
może ona być skuteczna).
Możliwe postawy wobec konfliktu między moralnością a polityką oraz moralnych
dylematów polityki: rygoryzm moralny; relatywizm moralny; pięknoduchostwo
(klerkizm), orientacja moralistyczno-pedagogiczna, pragmatyzm, cynizm. Różne oblicza
pragmatyzmu.
Spór o moralną ocenę makiawelizmu: programowy amoralizm, relatywizm moralny
czy specyficzne rozstrzygnięcie dylematów moralnych?
Pokusy, paradoksy i moralne pułapki fetyszyzacji skuteczności oraz instrumentalizacji
wartości. Iluzje moralne i samoułuda makiawelistów działających w dobrej wierze.
Zróżnicowanie oceny moralnej makiawelizmu - w zależności od jego charakteru
(makiawelizm ideowy a makiawelizm cyniczny i nihilistyczny; makiawelizm "osobisty" a
makiawelizm roli społecznej i zawodu).
Lektura podstawowa
Jerzy J. WIATR, Socjologia zaangażowana. Szkice o socjologii i polityce, Warszawa 1965, rozdz.
III Moralność a polityka; Stanisław MOCEK, Moralne podstawy życia politycznego, wyd. ISP
PAN, Warszawa 1997, rozdz. I, II; Wojciech CHUDY, Kłamcy profesjonalni? Praca dyplomaty i
szpiega w ujęciu etyki, wyd. Maternus Media, Tychy 2004; János KIS, Polityka jako problem
moralny, wyd. UNIVERSITAS, Kraków 2013; Alois RIKLIN, Niccoló Machiavellego nauka o
rządzeniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2000, fragment pt. Dwa oblicza Machiavellego;
Anna MACHA-ASLANIDOU, Niccolo Machiavellego filozofia władzy i jej aktualne odniesienia,
wyd. Novae Res, Gdynia 2015, rozdz. IV, V.
Zachęta do lektury
Barbara CHYROWICZ, O sytuacjach bez wyjścia w etyce. Dylematy moralne: ich natura, rodzaje
i sposoby rozstrzygania, wyd. ZNAK, Kraków 2008; Peter Sloterdijk, Krytyka cynicznego rozumu,
Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2008 (fragmenty); Roger
MEHL, Postawy moralne, IW PAX, Warszawa 1973; rozdział II Dobra i zła wiara; David Bruce
8
INGRAM, Jennifer A. PARKS, Etyka dla żółtodziobów, DW REBIS, Poznań 2003, rozdz. 8. Cyniczny
stosunekj do etyki?
8. Interpretacje formuły "cel uświęca środki"
Zagadnienia:
Wieloraki i wieloznaczny (moralny, jak i pragmatyczny) sens maksymy "cel uświęca
środki".
Wymowa i użytek z tej zasady: uwznioślenie planowanych i podjętych działań; nadanie
słuszności działaniom moralnie problematycznym i podejrzanym; uzasadnienie
konieczności lub dokonanych wyborów; usprawiedliwienie odstępstwa od zasad,
naruszenia pryncypiów, sprzeniewierzenia się zasadom; samorozgrzeszenie; asekuracja
przed potępieniem i poniesieniem odpowiedzialności.
Lektura podstawowa:
Mieczysław MANELI, Sztuka polityki, wyd. ISKRY, Warszawa 1967, fragment pt. O maksymie: cel
uświęca środki; Mirosław KARWAT, O sensie formuły "cel uświęca środki", ROCZNIK TEORII
POLITYKI, NR 1, wyd. UJ, Kraków 2016 (w przygotowaniu do druku).
9. Makiaweliczne strategie gry politycznej i rządzenia
Zagadnienia:
Makiawelizm w sztuce wojennej. Makiawelizm jako atrybut dyplomacji. Makiawelizm
jako strategia rządów despotycznych. Makiawelizm jako strategia rządów w reżymach
autorytarnych. Makiawelizm jako strategia rządów w demokracji liberalnej. Makiawelizm
jako strategia walki politycznej w porządku liberalno-pluralistycznym - w rywalizacji
międzypartyjnej i w medialnym oddziaływaniu stronnictw politycznych. Makiaweliczna
forma nacisku duchowieństwa na rządzących i rządzonych.
Lektura podstawowa
Noccoló Machiavell, Książę [dowolne wydanie]; Bolesław PRUS, Faraon [powieść, dowolne
wydanie]; SUN ZI, Sztuka wojny [dowolne wydanie]; Alois RIKLIN, Niccoló Machiavellego nauka
o rządzeniu, Poznań 2000; Anna MACHA-ASLANIDOU, Niccolo Machiavellego filozofia władzy
i jej aktualne odniesienia, wyd. Novae Res, Gdynia 2015, rozdz. III, VI.
Zachęta do lektury
Anthony JAY, Machiavelli i zarządzanie. Autorytet i władza w przedsiębiorstwie, Warszawa 1996;
Wiliam POLK, Sąsiedzi i obcy. Podstawy stosunków międzynarodowych,wyd. Książka i Wiedza,
Warszawa 2000, część V. Wywiad i szpiegostwo, część VI. Dyplomacja. .
9
10. Imperialno-kolonialna strategia/taktyka "dziel i rządź"
Zagadnienia:
Zastosowanie schematu divide et impera na zewnątrz - w polityce zagranicznej,
zwłaszcza w polityce ekspansji, podboju.
Doświadczenia imperiów starożytnych, Konkwisty, kolonializmu w XIX-XX wieku,
neokolonializmu i imperialnego hegemonizmu w XX i XXI wieku. Sprzężenie podbojów
lub wasalnych form uzależnienia z dywersyjnym oddziaływaniem wobec państw i
narodów objętych daną "strefą wpływów". Wykorzystanie konfliktów etnicznych,
religijnych i wyznaniowych, rasowych oraz plemiennych i klanowych; podbój lub
dominacja narzucona dzięki prowokowaniu wojen plemiennych, domowych, pogromów,
rzezi. Mocarstwo interweniujące jako protektor jednej ze stron lub "zapraszany”
mediator, arbiter. Korumpowanie jednych w celu przekształcenia ich w narzędzie
zniewolenia lub eksterminacji innych. Mechanizm "buforów": ucisk, prześladowania za
pośrednictwem warstwy lub grupy etnicznej pośredniej (status Mulatów w systemie
niewolnictwa Murzynow, Hindusów w systemie apartheidu w RPA, kolaborantów na
terytoriach podbitych przez III Rzeszę - użytych przeciwko Żydom, Polakom, Rosjanom).
Makiawelizm nazistowskiej polityki zagranicznej - w okresie poprzedzającym wojnę i
podczas wojny.
Lektury:
Marc FERRO, Historia kolonizacji, Oficyna Wydawnicza Volumen, DW Bellona, Warszawa 1997;
Kazimierz DZIEWANOWSKI, Brzemię białego człowieka, wyd. CZYTELNIK, Warszawa 1989
(fragmenty); Noam CHOMSKY, Rok 501. Podbój trwa, PWN, Warszawa - Poznań 1999; Jim
GARRISON, Ameryka jako imperium. Przywódca świata czy bandycka potęga?, Wydawnictwo
von Borowiecky, Warszawa 2005; Eric LAURENT, Wojna w Iraku. Ukryte motywy konfliktu,
wyd. Świat Książki, Warszawa 2003; Stanisław BIELEŃ, O buforowości w stosunkach
międzynarodowych, POLITYKA POLSKA, NR 5, wrzesień 2015.
11. Makiaweliczny styl przywództwa i kierowania
Zagadnienia:
Przywództwo i władza jako funkcja społeczna uwikłana w obiektywną pułapkę i
subiektywną pokusę makiawelizmu. Cechy makiawelicznego stylu przywództwa,
kierowania i zarządzania: arbitralność (oparta bądź na kombinacji siły - przymusu i
przemocy - oraz podstępu, bądź jedynie na manipulacji); posługiwanie się w
oddziaływaniu na ludzi czynnikiem przynęty, korupcji, prowokacji; wymuszanie
posłuszeństwa lub poparcia manewrami taktycznymi (zwłaszcza - dezorientacją,
dezinformacją, zaskakiwaniem, metodą faktów dokonanych, częstą zmianą stanowiska i
frontu) oraz rozmaitymi sposobami ekonomicznego i psychologicznego uzależnienia.
Prymat metody "kija i marchewki".
Korelacja między stylem makiawelicznym a efektywnością działania - w porównaniu z
demokratycznym i liberalnym oraz autorytarnym stylem kierowania, zarządzania.
10
Bariery i granice efektywności oraz koszty społeczne oraz koszty własne podmiotu
praktykującego makiaweliczny styl przywództwa, zarządzania, kierowania.
Lektura podstawowa
Mirosław KARWAT, Przywództwo jako pokusa makiawelizmu, [w:] I. Kuraszko (red.), Etyka
przywództwa. Ujęcie interdyscyplinarne, wyd. DIFIN, Warszawa 2014, ss. 72-88; Mirosław
KARWAT, Manipulacyjne substytuty przywództwa, [w:] W. Konarski, A. Durska, Sz.
Bachrynowski (red.), Kryzys przywództwa we współczesnej polityce, Wydawnictwo Szkoły
Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, Warszawa 2011, ss. 25-39.
Zachęta do lektury
Anthony JAY, Machiavelli i zarządzanie. Autorytet i władza w przedsiębiorstwie, Warszawa 1996;
.
12. Kadrowa ekwilibrystyka, socjotechnika konwulsyjna, strategia oblężonej
twierdzy
Zagadnienia:
Uniwersalny schemat władzy opartej na manipulowaniu i selektywnym sterowaniu
równowagą / nierównowagą - w wymiarze kameralnym, jak i makrospołecznym.
Makiawelista w roli reżysera, dyspozytora ruchu.
Kameralny wymiar tego schematu: ekwilibrystyka kadrowa. Rozmyślne zastosowanie
zasady "dziel i rządź" w najbliższym otoczeniu władcy, wodza. Konfliktogenne
zaprogramowanie struktury i hierarchii organizacyjnej: krzyżowanie się kompetencji,
niejasność lub koniunkturalna zmienność statusu uczestników, elementy stosunków
dworskich (łaska/niełaska przywódcy, intrygi). Celowe prowokowanie i
wykorzystywanie sporów kompetencyjnych i ambicjonalnych wśród współpracowników
i podwładnych, rywalizacji między nimi potwierdzającej niezastąpiony arbitraż bossa.
Pokrewny sposób oddziaływania w psychotechnice (na użytek prywatny) intrygantów
i oszustów: osaczanie ofiary i przeciwstawianie jej całemu otoczeniu, wyłączność wpływu
na jej postępowanie (literackie ucieleśnienia: Cassio w tragedii Otello; Tartufe w komedii
Świętoszek).
Socjotechnika wstrząsowa (konwulsyjna) jako zastosowanie metody "dziel i rządź" w
oddziaływaniu na własne społeczeństwo. Prowokacyjny schemat oddziaływania:
Wywoływanie lub podsycanie konfliktów, afer, skandali, incydentów zatruwających
atmosferę
współżycia
społecznego.
Wzmacnianie
uprzedzeń
i
postaw
dyskryminacyjnych, podżeganie do aktów odwetu. Zespolenie makiawelizmu z
demagogią - odwoływanie się do zbiorowych urazów, lęków, do uczuć zawiści;
posługiwanie się psychologią tłumu. Stawka na chaos, zamieszanie, dezorientację,
niepokój jako przesłankę zapotrzebowanie na przywracanie równowagi i porządku
interwencję arbitra, na rządy silnej ręki. Mechanizm permanentnej lub cyklicznie
11
powtarzanej destabilizacji oraz kampanijnej mobilizacji przeciw oponentom.
Socjotechnika konwulsyjna, socjotechnika oblężonej twierdzy i stanu wyjątkowego jako
sposób na odwracanie uwagi od własnej nieudolności, zdyscyplinowania zbiorowości i
sztucznego odzyskiwania lub upozorowania legitymacji władzy.
Lektura podstawowa
Guido KNOPP, Hitler - dziedzictwo zła, cyt. wyd., fragmenty; Roy MIEDWIEDIEW, Ludzie
Stalina, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1989; Mirosław KARWAT,
Figuranctwo jako paradoks uczestnictwa. Eseje przewrotne, DW ELIPSA, Warszawa 2004,
fragment pt. Jak rządzi wielki ignorant i wielki krętacz; Mirosław KARWAT, Klasowy kontekst
bonapartyzmu, MYŚL MARKSISTOWSKA, 1989, NR 6; ss. 16-29; Mirosław KARWAT,
Socjotechnika konwulsyjna, [w:] FORUM KLUBOWE. Lewicowy dwumiesięcznik idei, nr 12/2007, s. 48-54; Jung CHANG, Jon HALLIDAY, Mao, cyt. wyd., fragmenty; Jacek ZIÓŁKOWSKI,
Syndrom oblężonej twierdzy, jako infrastruktura panowania (artykuł w druku); Jacek
ZIÓŁKOWSKI, Syndrom oblężonej twierdzy, jako mechanizm socjotechniczny (artykuł w druku)ł
Waldemar J. DZIAK, Jerzy BAYER, Mao. Zwycięstwa, nadzieje, klęski, Wydawnictwo TRIO,
Warszawa 2007, fragment pt. Kampania "sto kwiatów" i przeciw prawicowcom.
Zachęta do lektury
SZEKSPIR, Otello [dowolne wydanie], MOLIER, Świętoszek [dowolne wydanie lub edycja
spektaklu Teatru TV na DVD]; Mirosław KARWAT, O perfidii, cyt. wyd, fragmenty; Mirosław
KARWAT, Teoria prowokacji. Analiza politologiczna, PWN, Warszawa 2007, rozdz. ; Peter von
Matt, Intryga. Teoria i praktyka podstępu w literaturze, wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2009.
13. Makiaweliczne taktyki wyborcze
Zagadnienia:
Manipulacyjne podejście do wyborów i wyborców. Manipulacyjne taktyki i metody
sterowania preferencjami, nastrojami i decyzjami wyborców. Przesunięcie punktu
ciężkości z prezentacji i konfrontacji programów w stronę marketingu, PR, kampanii
negatywnej (podstępnej i agresywnej dyskredytacji); zastępowanie debat programowych
spektaklem medialnym. Demagogiczne sposoby i środki pozyskiwania, "kupowania"
poparcia: kokietowanie zbiorowości, fałszywe lub lekkomyślne obietnice (gra na
oczekiwaniach, nadziejach i złudzeniach społecznych), "kiełbasa wyborcza. Zastępowanie
reprezentatywności "transakcjami wyborczymi". Manipulacyjne sposoby mobilizacji
zwolenników i demobilizacji, zniechęcania zwolenników partii konkurencyjnych,
selektywnego sterowania frekwencją i absencją wyborczą. Akty dywersji w stosunku do
ugrupowań konkurencyjnych. Proceduralne manipulacje wpływające na wynik wyborów,
korygujące ich pierwotnie możliwy rezultat: zmiany ordynacji wyborczej i granic
okręgów wyborczych w przeddzień wyborów. Porozumienia koalicyjne sprzeczne z
deklaracjami i zobowiązaniami wyborczymi.
Literatura:
12
Mirosław KARWAT, Metody i metamorfozy walki wyborczej, [w: Danuta WANIEK (red.), Partie
polityczne w wyborach 2005, wyd. DrukTur, Warszawa 2006; Mirosław KARWAT,
Makiaweliczna taktyka walki politycznej; [w:] STUDIA POLITOLOGICZNE, VOL. 9, Przed
wyborami. Konflikty, strategie, nadzieje (red. Ewa PIETRZYK-ZIENIEWICZ), Warszawa 2005, s.
50-72; Mirosław KARWAT, Manipulacje wyborcze [w przygotowaniu e-book w PWN]; Krzysztof
SZALKIEWICZ, Praktyki manipulacyjne w polskich kampaniach wyborczych, wyd. Edu-Libri,
Kraków 2015; Mirosław KARWAT, O złośliwej dyskredytacji. Manipulowanie wizerunkiem
przeciwnika, PWN, Warszawa 2006. .