Charakter socjologii i historyczne warunki jej powstania
advertisement
Charakter socjologii i historyczne warunki jej powstania mgr Magdalena Szpunar 1 Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie Socjologia jako dyscyplina naukowa narodziła się w pierwszej połowie XIX wieku. Za ojca socjologii uważany jest August Comte Comt wprowadził nazwę „socjologia” i sformułował program tej nauki 2 Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie Wyznaczenie momentu jej powstania jest sprawą umowną Człowiek od zarania dziejów żył w gromadzie i posiadał jakąś wiedzę praktyczną o zjawiskach i procesach zachodzących w zbiorowościach ludzkich 3 Cechy przedsocjologicznej myśli teoretycznej Normatywny i finalistyczny punkt widzenia; filozofów interesowało bardziej to, jak być powinno, niż to jak jest (np. projekt idealnego państwa wg. Platona) Woluntaryzm; wiara we wszechmoc władcy, uważano, że panujący władca może w dowolny sposób kształtować formę państwa i społeczeństwa; uważano, że rzeczywistość społeczna jest całkowicie nieprzewidywalna i można dokonywać jej oceny tylko ex post; wierzono, że Opatrzność może zmieniać bieg ludzkich spraw Koncentracja uwagi na państwie i władzy; społeczeństwo było utożsamiane z państwem 4 Wiedza potoczna a wiedza naukowa Każdy człowiek rozporządza pewną wiedzą o tym jak jest skonstruowany świat społeczny go otaczający Na świat społeczny patrzymy z perspektywy małego wycinka rzeczywistości, z jakim mamy bezpośrednio do czynienia Wiedza potoczna tworzy się poprzez wymianę doświadczeń 5 Wiedza potoczna vs wiedza naukowa Wiedza społeczna ukryta w przysłowiach: „Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one” „Kruk krukowi oka nie wykole” „Gdy kota nie ma myszy tańcują” 6 Cechy wiedzy potocznej Potoczną wiedzę nabywamy „samoistnie” Wiąże się ona z ograniczonym zasięgiem ludzkiej obserwacji Człowiek kieruje się nie tylko rozumem, ale emocjami, w związku z tym, rzadko jest neutralna Związana jest z wartościowaniem; mówi, co dobre, a co złe Operuje podziałami dychotomicznymi dobry-zły Tendencja do uogólniania „cała dzisiejsza młodzież” Przesiąknięta jest stereotypami, upraszcza, jest sztywna i odporna na zmiany 7 Cechy wiedzy naukowej Niezadowalanie się samym opisem, a wyjaśnianie poprzez odwołanie się do istniejących teorii Uczonych obowiązuje przestrzeganie trzech podstawowych reguł: 1. 2. 3. Wyraźne określenie problematyki badawczej w kontekście dotychczasowej wiedzy i istnijących teorii Staranne zbieranie danych, umożliwiające kontrolę ich rzetelności Odróżnianie twierdzeń opartych na faktach, od tych, które są domysłami Wyróżnikiem nauki jest neutralność i powstrzymanie się od wartościowania 8 Historyczne warunki powstania socjologii Aby socjologia mogła się narodzić jako dyscyplina naukowa, konieczna była zmiana sposoby myślenia o społeczeństwie Koniecznym było dostrzeżenie, że społeczeństwo jest tworem swoistym, odrębnym od państwa 9 Socjologia jako dyscyplina naukowa Aby powstała nowa dyscyplina naukowa musi ulec ona instytucjonalizacji; powołane muszą zostać katedry i kierunki studiów, towarzystwa naukowe, czasopisma i książki z jej nazwą w tytule 10 Socjologia jako dyscyplina naukowa W USA wykłady z socjologii pojawiały się na niektórych uniwersytetach już w ltach 70. XIX wieku, pierwsza katedra socjologii powstała na uniwersytecie w Chicago w 1982 roku W Polsce instytucjonalizacja socjologii rozpoczęła się w latach 20. XX wieku W roku akademickim 1919-1920 powstała katedra socjologii na UW, a w roku 1920 na UAM, gdzie jej kierownictwo objął F. Znaniecki Jako odrębny kierunek studiów socjologia została uznana w Polsce w 1930 roku 11 Socjologia a nauki społeczne Socjologia, ekonomia i nauki polityczne są uważane za rdzeń nauk społecznych Do kategorii nauk społecznych zalicza się również często historię, antropologię i psychologię 12 Zróżnicowanie socjologii Socjologia scjentystyczna; zjawiska społeczne są traktowane przedmiotowo „jak rzeczy” Socjologia humanistyczna; zjawiska społeczne są traktowane podmiotowo, jako wciąż stwarzane przez istoty obdarzone świadomością 13 Koncepcja socjologii jako nauki A. Comte tworząc koncepcje nauki społecznej, którą nazwał socjologią, uważał, iż powinna ona czerpać z wzorów nauk przyrodniczych; socjologia ma badać fakty i tylko fakty, a na tej podst. na formułować prawa ogólne – taka s. Bywa nazywana pozytywistyczną, naturalistyczną, czy też scjentystyczną. 14 Socjologia scjentystyczna Zjawiska społeczne są ze sobą powiązane, rządzą nimi określone prawidłowości oraz obiektywne prawa Socjologię tę cechuje niechęć do metafizyki, przywiązanie wagi do precyzji języka i nacisk na empiryczną sprawdzalność wszelkich twierdzeń teoretycznych Obowiązkiem badacza jest obiektywność powinien on powstrzymywać się od oceniania przedmiotu badań w kategoriach dobry-zły 15 Socjologia humanistyczna Świat nieustannie się tworzy, w procesie interakcji podmiotów obdarzonych świadomością; nie jest więc czymś zewnętrznie danym Socjologia ta skupia uwagę na tym, jak aktorzy widza i interpretują świat Podważa ona pojęcie obiektywnych praw rządzących życiem społecznym, na podobieństwo praw rządzących światem przyrody Regularności wyst. w życiu społ. to efekt funkcjonowania norm, reguł i wzorów Nie jesteśmy na nic skazani, wiele zależy od nas samych i powinniśmy mieć świadomość istnienia wielu potencjalnych możliwości 16 Współczynnik humanistyczny F. Znaniecki postulował, by badać społeczeństwo z uwzględnieniem wh, bowiem wszelkie fakty społeczne (w odróżnieniu od przyrodniczych) są związane z działalnością jakichś ludzi, są faktami czyimiś i mieszczą się w obrębie życiowych doświadczeń jakichś ludzi 17 Redukcjonizm vs holizm Redukcjonizm: zbiorowości społeczne są pojmowane tylko i wyłącznie jako zbiory pewnej liczby jednostek; uważa się, iż tylko jednostki istnieją realnie i tylko one są empirycznie uchwytne; wszystkie twierdzenia o zbiorowościach i zachodzących w nich procesach można przełożyć na opis zachować, bądź świadomych działań jednostek Holizm: zbiorowości społ. są traktowane jako całości i nie da się ich zredukować do tworzących je jednostek; jednostki w grupie zachowują się inaczej, niż zachowywałby się poza nią 18 Poziomy analizy mikrospołeczny makrospołeczny mezzospołeczny 19 Socjologia użyteczna społecznie Rola edukacyjna: likwidacja problemów społecznych Rola instrumentalna: bezpośrednia pomoc w znajdowaniu sposobów skutecznego rozwiązywania poszczególnych problemów 20 Socjologiczne spojrzenie na świat Nauka socjologicznego myślenia polega na ćwiczeniu wyobraźni Socjolog to osoba, która potrafi zobaczyć rzeczy w szerszym kontekście Wyobraźnia socjologiczna wymaga zdystansowania się od codziennych rutynowych czynności i nowego spojrzenia na nie 21 Picie kawy czynność socjologiczna Picie kawy ma wartość symboliczną; rytuał towarzyszący piciu kawy jest ważniejszy niż sama jej konsumpcja Kawa to narkotyk Osoba pijąca kawę jest częścią układu stosunków społecznych i gospodarczych W miarę wzrostu swojej popularności kawa zyskała „markę” i sens polityczny: konsumenckie wybory – jaka kawę pić, gdzie ją kupować stały się wyborami dotyczącymi stylu życia 22 Socjologia pomaga w życiu? Świadomość różnic kulturowych: s. pozwala spojrzeć na świat społ. z innego, niż nasz punkt widzenia; dostrzegając, jak żyją inni potrafi zrozumieć własne problemy Ocena skutków działania: badania s. Pozwalają ocenić efekty praktycznych inicjatyw społecznych Samopoznanie: s. pozwala lepiej rozumieć samych siebie; im lepiej wiemy, jak działamy, tym większy mamy wpływ na własną przyszłość 23
