program-ekologiczny
advertisement
ZIELONY HUFIEC PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ DLA GROMAD I DRUŻYN HUFCA ZHP KONIN IM. SZARYCH SZEREGÓW 1 Wydawca: Związek Harcerstwa Polskiego Chorągiew Wielkopolska Hufiec Konin im. Szarych Szeregów ul. Harcerska 4 62-510 Konin tel./fax 63 243 19 20 www.konin.zhp.pl e-mail [email protected] Materiał opracowany przez instruktorów Hufca ZHP Konin: phm. Tomasz Rybarczyk - redaktor hm. Alina Głowacka phm. Arleta Lisiak pwd. Marcin Osuch Publikacja programu została sfinansowana ze środków Powiatu Konińskiego Konin 2012 2 CELE PROGRAMU Przyroda to świat naszych harców. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać. Wśród przyrody przeżywamy harcerską przygodę. W naturze szukamy równowagi ducha. Mamy świadomość, że jesteśmy jej cząstką. EKOLOGIA JEST NASZYM SPOSOBEM NA ŻYCIE. 1) Podniesienie świadomości zagadnień ochrony środowiska wśród członków hufca i społeczności lokalnej, poprzez: a) poznawanie motywów i sposobów ochrony środowiska, b) kształcenie umiejętności dostrzegania zjawisk w ekosystemach, c) przewidywanie i ocenę pewnych następstw obserwowanych zjawisk przyrodniczych i czynów człowieka. 2) Kształtowanie emocjonalnego stosunku do określonych zjawisk i obiektów w środowisku człowieka, poprzez: a) wzrost świadomości ekologicznej wśród dzieci i młodzieży, b) wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży w wieku 8-18 lat z szczególnym uwzględnieniem kształtowania właściwego stosunku wobec środowiska naturalnego, c) przedstawienie i uświadomienie zagrożeń dla środowiska naturalnego w otaczającym nas świecie, wytworzenie aktywnej postawy na rzecz środowiska poprzez podjęcie konkretnych działań. 3) Formowanie i wzmacnianie pozytywnych przekonań i postaw wobec określonych zjawisk, obiektów przyrodniczych poprzez: a) poznanie flory i fauny regionu, odkrywanie walorów turystycznych i krajoznawczych b) promocja spędzania wolnego czasu w zgodzie z naturą, c) propagowanie form na rzecz ochrony środowiska. JAK REALIZOWAĆ PROGRAM? Program realizowany będzie w gromadach zuchowych, drużynach harcerskich, drużynach starszoharcerskich i drużynach wędrowniczych. Polega na realizacji zadań z sześciu obszarów tematycznych. To drużynowy lub drużyna decyduje ile przedsięwzięć zrealizuje i jaki poziom trudności będą one reprezentowały. Aby otrzymać plakietkę „Zielona gromada” / „Zielona drużyna” jednostka powinna zrealizować zadanie wprowadzające i 3 zadania dodatkowe. Dodatkowo na każdym etapie realizacji programu uczestnicy mają możliwość zdobywania sprawności zgodnie z metodą harcerską i dostosowanych do poszczególnych metodyk - instrumentów tematycznie związanych z edukacją ekologiczną. 3 Zadania wprowadzające 1. Przeprowadźcie zbiórkę o tematyce ekologicznej, a następnie: przeprowadźcie zwiad po okolicy i zaobserwujcie, czy znajdują się w okolicy obszary ciekawe ekologicznie lub/i zagrożonych; podejmijcie działania na rzecz ww. obszaru; prześlijcie meldunek z realizacji powyższych etapów zadania. Zadania do wyboru: 1. Gromada/drużyna przeprowadzi po jednej zbiórce z każdego obszaru programowego. 2. Gromada zdobędzie sprawność zespołową związaną z ekologią. 3. Zuchy/harcerze zdobędą sprawność indywidualną związaną z ekologią. 4. Drużyna zorganizuje akcję mającą na celu uświadomienie potrzeby dbania o środowisko, np.: Oszczędzaj wodę; Oszczędzaj energię; Zbieraj baterie; Zbieraj nakrętki; Segreguj śmieci. 5. Gromada/drużyna nawiąże kontakt i podejmie się wspólnego działania z organizacją działającą na rzecz środowiska naturalnego: fundacje, stowarzyszenia, instytucje państwowe. 6. Gromada/drużyna zorganizuje biwak/rajd związany z ekoregionem powiatu konińskiego. 7. Drużyna wędrownicza podejmie się zdobywania znaku służby przyrodzie. 8. Gromada/drużyna zorganizuje stałą opiekę nad wybranym pomnikiem przyrody lub terenem zielonym. 9. Drużyna nawiązując współpracę z lokalnymi mediami, przeprowadzi akcję informacyjną związaną z ochroną środowiska. 10. Drużyna/gromada zorganizuje w szkole obchody Międzynarodowego Dnia Wody (23 marca) lub Międzynarodowego Dnia Ziemi (24 kwietnia), lub akcję „Sprzątanie Świata”. 11. Drużyna/gromada zorganizuje ekologiczny biwak. 12. Drużyna zdobędzie specjalność ekologiczną. OBSZARY PROGRAMOWE WODA O tym, że woda jest niezbędna do życia, wiedzą prawie wszyscy ludzie. Nieliczni jednak zdają sobie sprawę z tego, jak ważne jest dla dalszego życia na Ziemi utrzymanie nienaruszonych obiegów wody oraz jaki każdy z nas ma i może mieć w tym udział. Zaproponowany obszar programowy skłania do zastanowienia się, jak można i należy postępować z wodą rozsądnie, aby to bezcenne, niezastąpione źródło wszelkiego życia na Ziemi mogło spełniać nadal swe odwieczne funkcje. Aby uświadomić zuchom i harcerzom pewne właściwości wody proponujemy następujący zbiór zadań, który może być wykorzystany na jednej zbiórce lub podczas całego cyklu zbiórek: 4 Pochodzenie wody Zachęcamy, aby przygodę z poznawaniem wody rozpocząć od poznania pochodzenia wody. Przygotowujemy pięć przezroczystych pojemników (mogą być szklanki) i napełniamy je wodą różnego pochodzenia: woda destylowana, woda pitna pobrana z kranu, woda źródlana, deszczówka, woda z kałuży. Następnie ustawiamy naczynia obok siebie i razem z zuchami i harcerzami wyciągamy wnioski. Warto zwrócić uwagę na przyczyny zaobserwowanych kolorów – deszczówka i woda z kałuży będzie zawiesiną zawierającą dużo cząsteczek z powietrza oraz ziemi. Do czego potrzebna jest woda Warto zastanowić się, do czego potrzebna jest nam woda. Proponujemy, aby oprócz zwykłej rozmowy na zbiórce wykonać inne zadania: przeprowadzić ankietę wśród mieszkańców, przeprowadzić zwiad, który będzie polegał na obserwacji zużycia wody, przeprowadzenie scenek, w których zuchy/harcerze będą musieli wcielić się w role i odegrać scenki z życia, ale w taki sposób, aby do pokazywanych czynności nie używać wody (np. mycie samochodu, golenie, pranie). Celem zadania jest uświadomienie zuchom i harcerzom, w jak wielu sytuacjach codziennych woda jest naszym nieustannym towarzyszem. Sprawdźcie, ile wody zużywamy Proponujemy wykonanie prostych obliczeń związanych ze zużyciem wody w gospodarstwie domowym. Ilość wody Mycie zębów 4 litry/min Kąpiel w wannie Kąpiel pod prysznicem 200 litrów 15 litrów/min Częstotliwość Liczba osób w rodzinie x6 x ........ (2 razy dziennie po 3 minuty) x .......... x ........ x ..........(liczba minut) x .......(liczba x ......... dni) Wynik Przykład dla czteroosobowej rodziny: 4 litry x 6 min dziennie x 4 osoby = 96 litrów wody dziennie Następnie proponujemy (jako zadanie międzyzbiórkowe lub w ramach realizacji zadań na sprawności) wykonanie pomiaru zużycia wody we własnym domu, a przykład za pomocą poniższej tabelki: Odczyt wodomierza: zimnej wody:................................................ ciepłej wody:................................................ Odczyty wodomierza o godz. ............................ Data Dzień obserwacji Dzień tygodnia Wskazanie wodomierza zimnej wody 5 Dobowe zużycie zimnej wody Wskazanie wodomierza zimnej wody Dobowe zużycie zimnej wody Sposoby na oszczędzanie wody Po dokonaniu powyższych obserwacji zapraszamy do wykonania podsumowania najważniejszych informacji o wodzie i zastanowienia się, w jaki sposób każdy może wpłynąć na jej oszczędzanie. Propozycje wniosków mogą być następujące: Zakręcajmy wodę podczas mycia zębów, golenia i innych podobnych czynności wykonywanych przy umywalce. Używajmy do kąpieli natrysku, zamiast wanny. Unikajmy zbędnego spłukiwania toalety. ..................................................................... ..................................................................... Pamiętajmy, aby podsumowanie naszych działań miało charakter uroczysty i zawierało czytelny symbol zrealizowanego obszaru. Można przygotować specjalne odznaczenia (np.: „Kropla wody”), podsumować zadania na sprawność, zaliczyć zadania zespołowe itp. LAS Od wielu tysięcy lat człowiek korzysta z lasu, pozyskując drewno, polując na zwierzęta, zbierając płody runa leśnego. Las chroni, żywi, jest niewyczerpanym magazynem wszelkiego dobra. Lasy gromadzą co najmniej 1/3 wszystkich gatunków roślin i zwierząt. Ponieważ ostatnie dwie dekady XX wieku to okres wielkich wylesień powyższy obszar programowy zwróci uwagę zuchów i harcerzy na globalne problemy związane z gospodarką leśną. Realizując zadnia z tego obszaru zuchy i harcerze powinni nauczyć się wyznaczać kierunki geograficzne za pomocą naturalnych znaków przyrody (mrowisko, mech, samotne drzewa). Rajd do lasu Podczas wyprawy do lasu poznajemy najważniejsze informacje o warstwowej strukturze lasu. Ilustracja pochodzi ze strony internetowej Nadleśnicwa Bierzwnik Kierunki geograficzne Warto również wykształcić w zuchach i harcerzach umiejętność orientowania się w terenie leśnym przy pomocy naturalnych elementów przyrody: Mech na drzewach, kamieniach, skałach rośnie zazwyczaj od strony północnej. N 6 Mrowiska znajdują się niemal zawsze z południowej strony drzewa i z tej strony mają łagodniejszy stok. N Korony samotnie rosnących drzew są bardziej rozwinięte od strony południowej. Należy jednak pamiętać, że drzewa samotnie rosnące na wzgórzach i zboczach mają koronę ukształtowaną przez wiatr. Słoje pnia ściętego drzewa od strony północnej są bliżej siebie położone. N I warto pamiętać, że śnieg zazwyczaj topnieje szybciej od strony południowej; słoneczniki to roślina która zawsze swym kwiatem pokaże nam południe. Określanie stron świata za pomocą przedmiotów terenowych jest mniej dokładne i pewne, dlatego zaleca się sprawdzenie wyników poprzez porównanie rezultatów, uzyskanych na podstawie kilku sposobów. Rośliny leśne Podczas kolejnej wyprawy do lasu warto zorganizować konkurs na odszukiwanie określonych roślin, rozpoznawanie ich po liściach, sylwetkach. Uatrakcyjnić takie formy można układaniem rymowanek, wykonywaniem własnych rysunków. Promujmy i nagradzajmy tych, którzy poznają najwięcej roślin. POWIETRZE Powietrze, choć go nie widzimy i tak mało o nim wiemy, jest niezbędne do naszego życia. Obszar programowy zachęca uczestników do zastanowienia się i przeprowadzenia wielu doświadczeń z powietrzem. Harcerze poznają skład powietrza oraz atmosfery, najmłodsi uczestnicy będą próbowali w ramach przeprowadzanych doświadczeń udowadniać, czy powietrze istnieje. Czy powietrze istnieje? Zachęcamy do zbadania pewnych cech i właściwości powietrza. Objętość powietrza: do badania będą potrzebne dwie butelki, woda, lejek, kartka papieru oraz taśma samoprzylepna. Wkładamy lejek do butelki i zaklejamy szyjkę butelki, tak aby uszczelnić miejsce styku lejka i butelki. Następnie wlewamy wodę do butelki napełniając cały lejek. Zwróćmy uwagę, że woda nie wlatuje szybko do butelki, bo powietrze znajdujące się w butelce musi najpierw z niej wylecieć. 7 Jeżeli doświadczenie powtórzymy, ale zamiast zaklejenia szczeliny między lejkiem a butelką włożymy tam kawałek papieru, to zauważymy, że woda wleci do niej dużo szybciej, gdyż powietrze wydostanie się z butelki szczeliną. Jak widać powietrze istnieje – w pustej butelce znajdowało się powietrze i zajmowało jej objętość. Atmosfera Bardziej wymagającym polecamy zapoznanie się ze strukturą warstwową atmosfery. Ilustrację zaczerpnięto ze strony wiking.edu.pl MIESZKAŃCY ZIEMI W ramach tego obszaru zachęcamy do poznawania roślin i zwierząt Ziemi. Dzięki zaprowadzeniu zielników, klaserów, dzienników obserwacji życia zwierząt rozbudzamy w sobie pasje poznawania otaczającej przyrody. Z czego składają się rośliny? Naszą przygodę rozpoczynamy od doświadczeń, które pozwolą nam pokazać, z czego składają się rośliny. Spalanie ogórka Rozdrabniamy cienki kawałek ogórka i podgrzewamy (najlepiej w probówce) nad płomieniem świecy bez przerwy poruszając naczynie. Uważamy, aby nie wdychać oparów. Zwróćmy uwagę na pojawiającą się parę wodną a następnie na zwęglone, wysuszone cząstki ogórka. Doświadczenie ukazuje nam, że podstawową cząstką roślin organicznych jest węgiel. Osuszanie warzyw w piekarniku Następnie zważmy kilka plasterków ziemniaka, ogórka, liści sałaty czy szpinaku, a następnie umieśćmy je w piekarniku na jedną godzinę w temperaturze 150 oC. Po ochłodzeniu zważmy nasze próbki. Różnice w wadze poszczególnych próbek będzie się równała wyparowanej wodzie. Olejki w roślinach Kroimy nasiona orzechów laskowych, arachidowych i włoskich oraz skórkę cytryny. Przyciskamy pokrojone części rośliny do białego arkusza papieru. Porównajmy ślady po orzechach i po cytrynie – ślad po cytrynie jest przezroczysty, a po czasie zanika. Orzechy pozostawiły tłuste plamy – dowód na to, że zawierają olejki roślinne. Skrobia z ziemniaków Ucieramy ziemniaka i oddzielamy sok od utartej masy. Po dłuższej chwili delikatnie wylewamy sok. Na pojemniku, powinna pozostać biała substancja – skrobia. Jeżeli wymieszamy skrobię własnej produkcji z wodą (w proporcji 1 łyżeczka na 19 cm 3 wody) i podgrzejemy to z mleka skrobiowego powstanie nieszkodliwy dla środowiska klej. 8 Obserwacja zwierząt Obserwacja życia zwierząt to trudna, wymagająca olbrzymiej wiedzy, cierpliwości oraz systematyczności umiejętność. Zachęcamy jednak do jej nabywania, ponieważ przynosi olbrzymią satysfakcję, a podglądając życie zwierząt, niejednokrotnie możemy nauczyć się wielu cennych rzeczy. Zachęcamy do współpracy z Ogólnopolskim Towarzystwem Ochrony Ptaków i częstego odwiedzania strony internetowej www.otop.org.pl oraz zakładki dla najmłodszych OTOPJunior. Znajdziemy tam wiele ciekawych i inspirujących pomysłów, które można wykorzystać na zbiórce. Poniżej umieszczamy charakterystyczne dla niektórych ptaków klucze, które pomogą rozpoznawać gatunki tych zwierząt. Klucz gęsi rys. Robert Dzwonkowski klucz żurawi rys. Robert Dzwonkowski klucz kaczek rys. Robert Dzwonkowski MÓJ EKOREGION Zachęcamy do nietypowa i ciekawej podróży po pomnikach przyrody, rezerwatach i obszarach chronionych powiatu konińskiego. EKOREGIONY POWIATU KONIŃSKIEGO Rezerwat Bieniszew - utworzony w 1996 roku na obszarze 144,4 ha, w centralnej części Puszczy Bieniszewskiej. W obrębie obszaru chronionego występuje drzewostan liściasty o charakterze dąbrowy oraz grądu ubogiego. Wśród zadrzewień znajduje się wiele pomników przyrody. Porastają one bardzo zróżnicowany pod względem rzeźby terenu fragment puszczy. Runo leśne skrywa w sobie sześć gatunków roślin chronionych m. in. konwalijkę dwulistną, kokorycz wonną i turzycę pigułkowatą. Obrzeżami rezerwatu biegnie zielony i czarny szlak dla turystyki pieszej oraz szlak rowerowy Kazimierz Biskupi - Konin. Rezerwat Pustelnik - wyodrębniono go z obszaru Puszczy Bieniszewskiej, zajmuje powierzchnię 100,25 ha. Założony celem zachowania i ochrony naturalnych fragmentów lasów liściastych - łęgowych i grabowych, m. in. z dość licznie tu występującą w runie lilią złotogłów. Rezerwat obejmuje różne elementy krajobrazu, przyrody i kultury. Pośród lasów, jezior i polan na szczycie wzgórza Sowia Góra znajduje się klasztor oo. Kamedułów. U jego podnóża krzyżują się szlaki turystyczne biegnące z Konina, Kawnic i Kazimierza Biskupiego. 9 Rezerwat Złota Góra - zajmuje powierzchnię 123,87 ha. Wyodrębniony obszar chroni walory krajobrazowe oraz przyrodnicze najwyższego w powiecie konińskim wzniesienia Złota Góra, o wysokości bezwzględnej 191 m n.p.m. Wzgórze porastają lasy dębowe i mieszane, przy czym kwaśna dąbrowa występuje tu na granicy zasięgu. Teren ten ma swój lokalny, zdrowotny mikroklimat, wynika to z nasadzonego drzewostanu sosny i jałowca. Ze wzgórz roztaczają się przepiękne widoki na okolicę w kierunku dorzecza Warty. Na "Złotą Górę" prowadzą szlaki: żółty Brzeźno - Złota Góra i niebieski: Żychlin Złota Góra - Wyszyna - Turek. Rezerwat Mielno - powstał we wrześniu 1957 r., w granicach Puszczy Bieniszweskiej. Obszar rezerwatu wraz z otaczającym go lasem i łąkami obejmuje powierzchnię 94,00 ha. W jego sąsiedztwie znajduje się wzgórze o wysokości bezwzględnej 117 m n.p.m., na szczycie, którego usytuowany jest klasztor oo Kamedułów. Stworzono go w celu ochrony ptactwa wodnego i błotnego oraz stanowiska brzozy niskiej. Charakteryzuje go specyficzny mikroklimat. Posiada on w 70% gleby bagienne lub wody otwarte. Z uwagi na niski poziom wody w jeziorze cały obszar można traktować jako podmokły. Od strony zachodniej i południowej otoczony jest zalesionymi wzgórzami. Rezerwat położony jest na terenie zlewni rzeki Warty. W najbliższym jego sąsiedztwie znajdują się mniejsze jeziora: Wściekłe, Skąpe i Głodowskie połączone ze sobą systemem rowów. Również i jezioro Mielno jest połączone rowem z jeziorem Gosławskim, dalej Pątnowskim i kanałem Morzysławskim z Wartą. Duże wahania w poziomie wody przyczyniają się do zakłóceń w awifaunie występującej na terenie rezerwatu. Polegają one na opuszczaniu miejsc gniazdowania przez ptaki, dla których rezerwat założono. Na szczególną uwagę zasługuje występowanie brzozy niskiej. W rezerwacie występują 24 gatunki drzew i 19 gatunków krzewów. Obecnie najciekawszym zjawiskiem w rezerwacie jest postępujący proces "starzenia" się jeziora i sukcesja zbiorowisk roślinnych w jego obrębie zwiazana z zarastaniem tafli zbiornika, m. in. przez osokę aleosowatą i żabiściek pływający oraz stanowisko rzadkiego gatunku storczyka - lipiennika Loesela. Granicą południową rezerwatu biegnie zielony szlak turystyczny Kawnice - Licheń, ścieżka rowerowa Kazimierz Biskupi - Konin oraz fragment ścieżki przyrodniczo - leśnej. Rezerwat Sokółki - znajduje się na południowo - wschodnim skraju Puszczy Bieniszewskiej - zajmuje 240 ha powierzchni leśnej. Stanowi on pozostałość dawnych lasów Kazimierskich. Drzewostan stanowi grąd środkowoeuropejski, a także łęgi jesionowo - olszowe oraz jarzmiankowo - jesionowe. W bogatym runie leśnym znajdziemy m. in. wawrzynka wilczełyko i lilię złotogłów. Skrajem rezerwatu biegnie edukacyjna ścieżka Przyrodniczo - Leśna. Informacje zaczerpnięto ze strony internetowej powiatu konińskiego www.powiat.konin.pl. ENERGIA Oszczędzanie energii polega na zmniejszeniu jej zużycia przy zachowaniu takich samych rezultatów. Mniejsze zużycie energii ma wiele pozytywnych stron – możecie oszczędzić pieniądze i równocześnie pomóc środowisku. Produkowanie energii wymaga korzystania z cennych źródeł naturalnych, np. węgla, ropy lub gazu. Dlatego też rozsądne używanie energii pomaga nam zachować te źródła aby wystarczyły dłużej na przyszłość. Cykl żywotności Prawie wszystkie produkty życia codziennego mają znaczenie z punktu widzenia energii, zwłaszcza gdy bierzecie pod uwagę, ile energii potrzebują w ciągu całego cyklu żywotności: przy produkcji, w ciągu wykorzystania i likwidacji. W wielu przypadkach dominuje druga faza, tzn. wykorzystanie. Np. plastiki są jednymi z najlepszych materiałów nadających się do wielokrotnego wykorzystania. W fazie wykorzystania produkty plastikowe pomagają zaoszczędzić więcej energii, niż wymaga ich wyprodukowanie: kiedy wybierzesz butelkę z wodą z lekkiego materiału, np. takiego jak plastik, pamiętaj, że 10 lżejsze opakowanie wymaga mniejszych nakładów na transport. A co za tym idzie, potrzebne jest mniej paliwa do ciężarówek, które dystrybuują takie plastikowe butelki. Jak możemy oszczędzać energię Zmień swoje zwyczaje, jeżeli chodzi o podróżowanie i przemieszczanie się, pomyśl o transporcie publicznym; jeżeli to tylko możliwe, chodź na piechotę lub korzystaj z roweru, zamiast jeździć samochodem. Obniż temperaturę w domu o 1 stopień C, zamykaj okna kiedy jest włączone ogrzewanie, ubieraj się ciepło. Wybieraj produkty, które mają lekkie opakowania. Wyłącz światła i inne urządzenia, kiedy ich nie używasz, używaj energooszczędnych żarówek. Ponowne używaj toreb plastikowych w czasie zakupów i do przechowywania różnych przedmiotów. Używaj kuchenek mikrofalowych zamiast tradycyjnych, kiedy chcesz ogrzać posiłek. Używaj akumulatorów zamiast jednorazowych baterii. BIBLIOGRAFIA Hafner M. Ochrona środowiska. Księga eko-estów do pracy w szkole i w domu, Kraków 1993. Ocal planetę! Poradnik młodego ekologa, Poznań 2009. Zeszyty edukacji środowiskowej. Kwartalnik ogólnopolski. Lisiak A. "Mądre życie". Edukacja ekologiczna w nauczaniu zintegrowanym realizowana metodą projektu 11 MATERIAŁY METODYCZNE DLA DRUŻYNOWYCH hm. Alina Głowacka CYKL SPRAWNOŚCIOWY PRZYJACIÓŁKA / PRZYJACIEL ZWIERZĄT Program sprawności: 1. Odwiedziliśmy najbliższy sklep zoologiczny. 2. Byliśmy w ogrodzie zoologicznym lub lecznicy dla zwierząt, rozmawialiśmy z pracownikami. 3. Uczestniczyliśmy w zbiórkach poświęconym różnym zwierzętom, dowiedzieliśmy się, jak należy je pielęgnować. 4. Zorganizowaliśmy towarzystwo opieki nad zwierzętami. 5. Dokarmialiśmy zwierzęta zimą. 6. Bawiliśmy się w zuchową lecznicę dla zwierząt. 7. Urządziliśmy “sesję naukową” poświęconą różnym zwierzętom. 8. Na przerwie w szkole zorganizowaliśmy “Poradnię dla hodowców zwierząt”. 9. Zorganizowaliśmy wystawę zwierząt, na którą zaprosiliśmy rodziców i kolegów. 10. Zorganizowaliśmy patrole sprawdzające warunki życia psów podwórkowych. Propozycje sprawności indywidualnych do zdobywania przez zuchy PTASIA OPIEKUNKA / PTASI OPIEKUN 1. Interesuję się ptakami. Zbieram ilustracje, widokówki lub znaczki z ptakami. 2. Potrafię rozpoznać i nazwać niektóre ptaki. 3. Wykonałem karmnik, systematycznie dokarmiałem ptaki. Wiem, które gatunki ptaków jak dokarmiać. 4. Rozpoznaję ptaki, które przylatują do mojego karmnika. 5. Zbudowałem domek dla ptaków. 6. Byłem na wycieczce w parku lub w lesie i bacznie obserwowałem ptaki. Prowadziłem notatki z obserwacji. 7. Narysowałem ptaka z natury lub sfotografowałem go. 8. Oglądałem ptaki przez lornetkę. 9. Wiem, co zrobić, gdy znajdę rannego ptaka. 10. Zebrałem pióra ptaków, potrafię rozpoznać, które pióro należało do którego ptaka. 11. Opowiedziałem kolegom lub koleżankom o życiu ptaków. FOTOAMATORKA / FOTOAMATOR 1. Wiem, jak jest zbudowany aparat fotograficzny i znam kilka rodzajów aparatów. Dbam o swój sprzęt fotograficzny. 2. Byłem w pracowni fotograficznej i przyglądałem się procesowi wywoływania zdjęć. 3. Potrafię prawidłowo robić zdjęcia swoim aparatem. 4. Przechowuję zdjęcia, slajdy, negatywy w należytym porządku. 5. Założyłem i systematycznie prowadzę album rodzinny. 6. Zorganizowałem wystawę prac fotograficznych. 7. Zrobiłem zdjęcie do kroniki gromady. 12 MISTRZYNI / MISTRZ ORIGAMI 1. Wiem, skąd wywodzi się origami. 2. Umiem korzystać z książek o sztuce origami. Gromadzę ilustracje, opisy nowych figur. 3. Znam podstawy origami (bazy wyjścia, np. lody). 4. Nauczyłem inne zuchy składać 3 figury. 5. Wymyśliłem własną figurę. 6. Stale poszerzam kolekcję własnoręcznie wykonanych prac. 7. Zorganizowałem wystawę swoich prac. 8. Upiększyłem swój pokój (zuchówkę, wybrane miejsce) własnoręcznie wykonanymi figurami. 9. W teatrzyku wykorzystałem lalki wykonane techniką origami. 10. Zorganizowałem konkurs na najładniejszą i najciekawszą figurę. 11. Wykonałem techniką origami upominek dla kogoś bliskiego. Plan cyklu sprawnościowego Zbiórka 1 - Wizyta w sklepie zoologicznym 1. Obrzędowe rozpoczęcie zbiórki - przyjęte w gromadzie. 2. Zwiad do sklepu zoologicznego. Oglądanie zwierząt oraz zgromadzonych akcesoriów do hodowli, wydawnictw, poradników hodowcy. 3. Gawęda - opowieść pracownika sklepu o znajdujących się tam zwierzętach i sposobach opiekowania się nimi w domu. 4. Gry i ćwiczenia - rozwiązywanie zagadek o zwierzętach. 5. Piosenki i pląsy - ulubiony pląs gromady. 6. Krąg Rady - podjęcie decyzji o zdobywaniu sprawności "Przyjaciółka/Przyjaciel zwierząt". 7. Obrzędowe zakończenie zbiórki - przyjęte na czas zdobywania sprawności. Zadanie międzyzbiórkowe - przeprowadzić wywiad z wybraną osobą hodującą w domu zwierzę na temat opieki nad zwierzętami i zadań opiekunów zwierząt. Zbiórka 2 - Zwyczaje zwierząt 1. Obrzędowe rozpoczęcie zbiórki. 2. Gawęda - "Bocianięta". 3. Zwiad na łąkę lub do lasu. Obserwowanie zwierząt, tropienie, robienie zdjęć. 4. Gry i ćwiczenia ruchowe oraz logiczne o zwierzętach. 5. Piosenki i pląsy - nauka pląsu "Kum, kum". 6. Majsterkowanie - wykonanie rysunków zwierząt z zastosowaniem wybranej techniki plastycznej. 7. Krąg Rady - podjęcie decyzji o przygotowaniu wystawy prac plastycznych oraz fotografii zwierząt. 8. Obrzędowe zakończenie zbiórki. Zadanie międzyzbiórkowe - fotografowanie zwierząt najbliższej okolicy, wywołanie zdjęć lub przygotowanie pokazu slajdów. Zbiórka 3 - Poradnik dla hodowców zwierząt 1. Obrzędowe rozpoczęcie zbiórki. 2. Gawęda - "Kłopoty Burka z podwórka" 3. Majsterkowanie - przygotowanie "Poradnika dla hodowców zwierząt" z zapisanymi poradami dotyczącymi wybranych zwierząt hodowanych w domu: np. pies, kot, kanarek, chomik, rybki. 13 4. Piosenki i pląsy - nauka piosenki "Pies na medal". 5. Krąg Rady - podjęcie decyzji o wystawieniu przedstawienia "Kto kiedy zasypia”, podział ról. 6. Zuchowy teatr - pierwsza próba przedstawienia. 7. Majsterkowanie - przygotowanie rekwizytów i strojów dla aktorów. 9. Obrzędowe zakończenie zbiórki. Zadanie międzyzbiórkowe - przygotowanie przy pomocy rodziców karmników dla ptaków lub budek lęgowych. Umieszczenie ich w wybranych miejscach. Zobowiązanie się do stałej opieki nad zwierzętami. Zbiórka 4 - Zuchowa lecznica dla zwierząt 1. Obrzędowe rozpoczęcie zbiórki. 2. Gawęda - recytacja wiersza S. Jachowicza "Chory kotek". Rozmowa z gościem pracownikiem przychodni weterynaryjnej. 3. Krąg Rady - podjęcie decyzji o przeprowadzeniu zabawy tematycznej, przydział ról do zabawy. 4. Majsterkowanie - przygotowanie strojów i rekwizytów do zabawy. 5. Zabawa tematyczna - "Zuchowa lecznica dla zwierząt". Do przychodni weterynaryjnej przychodzą zuchy ze swoimi chorymi (pluszowymi) zwierzętami. Lekarz i jego asystenci badają zwierzęta, wypisują recepty, udzielają porad „właścicielom” zwierząt. 6. Teatr zuchowy - próba przedstawienia "Kto kiedy zasypia". 7. Obrzędowe zakończenie zbiórki. Zbiórka 5 - Zwierzęta sawanny 1. Obrzędowe rozpoczęcie zbiórki. 2. Gawęda - opowieść o zwierzętach żyjących na sawannie lub (forma wymienna gawędy) - oglądanie filmu dokumentalnego o sawannie. 3. Gry i ćwiczenia - quiz o zwierzętach sawanny. 4. Gry i ćwiczenia : wyścigi rzędów "Zwierzęta na start". 5. Majsterkowanie - przygotowanie makiety sawanny z wykorzystaniem sylwetek zwierząt wykonanych techniką origami. 6. Krąg Rady - omówienie zadań związanych z przygotowywaną wystawą prac. 7. Obrzędowe zakończenie zbiórki. Zbiórka 6 - Otwarcie wystawy (zbiórka z udziałem zaproszonych gości) 1. Obrzędowe rozpoczęcie zbiórki. 2. Majsterkowanie - przygotowanie wystawy zdjęć, prac plastycznych, wykonanych poradników i makiet. 3. Gawęda - opowiadanie o zabawach zuchów podczas zdobywania sprawności, wiersz „Żyrafa u fotografa”. 4. Zabawa tematyczna „Otwarcie wystawy”. Otwarcia wystawy przygotowanej przez zuchów dokonuje wybrany gość. Zuchy prezentują swoje prace wykonane podczas zdobywania sprawności. Omawiają zasady opieki nad zwierzętami. 5. Teatr zuchowy - wystawienie przedstawienia „Kto kiedy zasypia”. 6. Krąg Rady - podjęcie decyzji o przyznaniu sprawności "Przyjaciółka / Przyjaciel zwierząt". 7. Obrzędowe nadanie sprawności. 8. Piosenki i pląsy - piosenki i pląsy o zwierzętach 9. Obrzędowe zakończenie zbiórki. 14 Materiały do zbiórek GAWĘDY "BOCIANIĘTA" - opowiadanie H. Zdzitowieckiej Stary bocian powoli kroczył brzegiem stawu, wysoko podnosząc czerwone nogi. Raz po raz zanurzał w wodzie długi dziób. Schwytane zaby połykał, a kiedy zebrał juz spory zapas, chwycił jeszcze po drodze pęk siana i niosąc go w dziobie wracał do gniazda. - Kle, kle, kle, kle... - klekotały radośnie małe bocianięta na widok nadlatującego ojca. Czwórka piskląt rozsiadła się teraz na gnieździe w kółeczko. Czarne, krótkie dzioby zwróciły się do środka i opuściły ku dołowi. Bocianków nie trzeba uczyć porządnego jedzenia. Same wiedzą, jak należy się zachowywać. Ojciec bocian zatoczył koło i usiadł na brzegu gniazda. Trzymany w dziobie pęk siana rozesłał na środku i na ten obrus wyrzucił z gardła przyniesione pożywienie. - Kle, kle, kle, kle! - cieszyły się bocianki. - Co tu przysmaków! Polne koniki i żaby, i ... Co to? Coś nieznanego... Szare...kosmate... Czy to też do jedzenia? Pierwsza w życiu mysz smakowała bociankom nie mniej niż żaby. Będą tylko musiały wypluć później włochatą skórkę, której nie strawi ptasi żołądek. Bocianki najdły się do syta i siedziały cicho, odpoczywając. Koło południa upał stał się nie do zniesienia. Promienie słońca padały wprost na szerokie, otwarte gniazdo na szczycie topoli. Stary bocian stanął na skraju gniazda z rozłożonymi skrzydłami i własnym cieniem osłaniał dzieci od słońca. Bocianica tymczasem pofrunęła do stawu po wodę. - Dzieci! Dzioby do góry! Jest woda! Na widok matki bocianki podniosły w górę szeroko otwarte dzioby, w które bocianica wlewała wodę. Oba bociany na zmianę kilkakrotnie jeszcze latały do stawu, a gdy pisklęta nie chciały już więcej pić, rodzice skrapiali je, pryskając wodą z góry. Uradowane prysznicem bociany trzepotały skrzydłami i podstawiały się pod rodzicielskie dzioby. Nagle bociany zaniepokoiły się. Z dala, zza widnokręgu, nadciągały ciemne, grube chmury. Zrobiło się jeszcze duszniej. Powiał gorący wiatr. - Będzie burza... - Burza? Co to jest burza? Małe bocianki nie znały jeszcze burzy, ale przy pierwszym uderzeniu wiatru skuliły się na środku gniazda, przypłaszczyły, przytuliły do dna i siedziały nieruchome i przestraszone. Wicher dął coraz silniej. Łamał i unosił gałęzie niczym źdźbła słomy czy suche liście. Topola, na której mieściła się brona z bocianim gniazdem, chwiała się i trzeszczała złowrogo. Chmury zakryły słońce. Pociemniało, tylko co chwila zapalały się na niebie jasne błyskawice i rozlegały coraz bliższe, coraz mocniejsze grzmoty. Deszcz lał strumieniami. Pioruny waliły dokoła, ale na szczęście żaden nie trafił w starą topolę. I wkrótce wystraszone, przemoknięte bocianki mogly powitać pierwszy promyk słońca przebijający się przez poszarpane chmury. Po pierwszej burzy przyszła druga i trzecia, mijały dni deszczowe i piękne dni słoneczne. Bocianięta rosły. Rosły im też czarne dzioby, wydłużały się czarne nogi. Wróble, które zrobiły sobie gniazdko na dolnym piętrze bocianiego gniazda, pomiędzy ułożonymi na spodzie gałęziami, wysiadywały już drugie pokolenie piskąt. Młode jaskółki spod dachu obory uwijały się nad podwórkiem goniąc za muchami. Tylko bocianięta ani razu jeszcze nie opuściły topoli. Co prawda, to i one nie były już takie nieśmiałe i lękliwe jak dawniej. Dowodem największej odwagi było stanie, a nawet podskakiwanie w górę na samym brzegu gniazda. Ćwiczenia bocianków przypominały zawody sportowe. - Kto dziś wyżej podskoczy? Jeden z bocianków był wyjątkowo odważny. Podrywał się coraz wyżej i wyżej. Pozostałe rodzeństwo siedziało bez ruchu, żeby nie potrącić gimnastykującego się brata. Bocianek podskoczył jeszcze raz, rozwinął skrzydła chcąc złapać równowagę, i ... przeleciał z topoli na dach stodoły. 15 - Kle, kle, kle! Ja fruwam! - zaklekotał radośnie. Przeleciał z powrotem na gniazdo i znowu zaklekotał: - Kle, kle, kle... Patrzcie, co ja potrafię! Ośmielone powodzeniem brata bocianięta zaczęły także próbować swoich skrzydeł. Rodzice przyglądali im się z dachu stodoły. - Nareszcie można będzie odpocząć. Skończy się przynoszenie pożywienia do gniazda. W kilka dni potem bocianięta wybrały się pierwszy raz w życiu na łąkę nad stawem. Spacerowały po łące, unosząc w górę nogi i przyglądały się wszystkiemu dokoła. Nie umiały jeszcze polować na koniki i żaby. Czekały, aż stare bociany przylecą i nakarmią je. Spoglądały też w górę, na rodziców krążących w powietrzu bez poruszania skrzydłami. - Kiedy my tak będziemy umiały? - Już niedługo - pocieszały je stare bociany. - Już wasze nogi i dzioby nabierają pięknej, czerwonej barwy, już niebawem staniecie się zupełnie podobne do dorosłych bocianów i wtedy nauczycie się szybować w powietrzu coraz wyżej i wyżej. Bocianki całe dnie spędzały teraz z rodzicami nad stawem. Razem z nimi poważnie kroczyły po łące, wypatrując żab i polnych koników. Nic już nie uszło ich bystrym oczom i długim dziobom. Złe czasy nastały dla żab i polnych myszy. Bocianki dorastały. Coraz mniej było czarnej barwy na dziobach i nogach, które powoli przybierały ceglasty kolor. I wreszcie przyszedł czas na najtrudniejszą naukę - naukę szybowania, unoszenia się z prądem powietrza. Nadszedł koniec sierpnia. Któregoś wieczora na łąkę spadło wielkie stado bocianów. Leciały z północy i przysiadły tu na odpoczynek nocny. O świcie ruszyły w dalszą drogę. A z nimi odleciały stare bociany i młode bocianki z gniazda na topoli i wszystkie bociany z całej okolicy. "CHORY KOTEK" - S. Jachowicz Pan kotek był chory I leżał w łóżeczku. I przyszedł kot doktor: "Jak się masz, koteczku?" "Źle bardzo" - i łapę wyciągnął do niego. Wziął za puls pan doktor poważnie chorego I dziwy mu prawi: "Zanadto się jadło, Co gorsza nie myszki, lecz szynki i sadło; Źle bardzo... gorączka! Źle bardzo koteczku! Oj! Długo ty, długo poleżysz w łóżeczku I nic jeść nie będziesz, kleiczek i basta. "A myszki nie można? - zapyta koteczek Lub ptaszka małego, choć parę udeczek?" "Broń Boże! Pijawki i dieta ścisła! Od tego pomyślność w leczeniu zawisła". I leżał koteczek; kiełbaski i kiszki Nietknięte; z daleka pachniały mu myszki. Patrzcie, jak złe łakomstwo! Kotek przebrał miarę, Tak się i z wami dziateczki stać może; Od łakomstwa strzeż was Boże! "ŻYRAFA U FOTOGRAFA" - L. J. Kern Przyszła pewna żyrafa w niedzielę do fotografa. - Czy to pan robi zdjęcia? -Ja. - A ładne są te zdjęcia? - Ba! - I tak sam pan je robi? - Sam. - A ma pan aby kliszę? - Mam. - A nie pęknie ta klisza? - Nie ma mowy. - A objął mnie pan całą? - Nie, do połowy. - A co będzie z drugą połową? - Zdejmę osobno. - Czy za tę samą cenę? - Nie, za dopłatą drobną. - A na jednym zdjęciu się nie da? Wykluczone. - To trudno, niech pan robi. - Pstryk! Pstryk! Zrobione. - A teraz? -Teraz zlepię te zdjęcia najlepiej jak potrafię. I wręczę pani za chwilę wspaniałą fotografię. 16 "KŁOPOTY BURKA Z PODWÓRKA' - L. Krzemieniecka Siadł Burek pod murem i myśli: - Oto przyszła zima, a ja budki nie mam. Nic nie warta budka stara, bo tu dziurka, a tam szpara. Źle się będę w lutym miał, hau, hau, hau, hau! Chyba zaraz się odważę i szczeknę na gospodarza. I łaps Burek gospodarza za nogawicę. - Gospodarzu, przyszła zima, a wasz Burek budki nie ma. Nic nie warta budka Burka, bo tu szparka, a tam dziurka. Jakże będę wam, hau, hau, w mrozy domu pilnował? - A nie róbże hałasu, nie mam teraz czasu. Siadł Burek pod murem i znów myśli: - Oto przyszła zima, a ja budki nie mam. Chyba za spódnicę gospodynię chwycę. I łaps Burek gospodynię za czerwony rąb spódnicy. - Gospodyni, przyszła zima, a wasz Burek budki nie ma. Stara budka, nic nie warta, bo tu dziurka, a tam szparka. Jakże będę wam, hau, hau, domku teraz pilnował/ - A nie róbże hałasu, nie mam teraz czasu odrzekła gospodyni i pobiegła do kuchni, gdzie w nowym saganku gotowała się marchew z kwiatkiem majeranku. A Burek siadł pod murem i myśli: - Chyba będę musiał szczekać na Franusia. Niech zadba o psisko, gdy już luty blisko. Idzie Franek ze szkoły, a Burek łaps go za guzik: - Mój Franulku, przyszła zima, a twój Burek budki nie ma. Gospodarze wciąż zajęci, miejże mnie choć ty w pamięci. Rozczulił się Franuś nad pieskiem i woła: - Mój piesuniu, mój malutki, nie zostawię cię bez budki! I zrobił Franuś Burkowi nową budkę, i ciepło ją zaopatrzył słomą. Siedzi w niej teraz Burek i szczeka, aż go słychać z daleka: - Hau, hau, hau, nową budkę mam! ZUCHOWY TEATR "KTO KIEDY ZASYPIA" - inscenizacja opowiadania M. Łastowieckiej autor: Janina Awgulowa Postacie:Niedźwiedź, Zając, Sowa, Instrumenty muzyczne ZAJĄC O, jak cicho dziś w lesie... Jak pusto... Nie ma z kim się pobawić ani pogawędzić. Tylko Sowa drzemie sobie na gałęzi... NIEDŹWIEDŹ U... u... u... u... uch... ZAJĄC Co tak wzdychasz, Niedźwiadku? NIEDŹWIEDŹ Okropnie nudno w naszym lesie. ZAJĄC Właśnie, właśnie, przed chwilą też tak pomyślałem. Wiesz, misiu, ludziom to dobrze, mają radia, telewizory albo mogą sobie pójść na koncert, na wystawę, do teatru czy muzeum. A u nas co? Tylko wiatr świszcze i drzewa szumią. Ani muzyki, ani rozrywki... Do niczego takie życie! SOWA Hu - hu, hu - hu. A może byśmy założyli zespół muzyczny? Ty, niedźwiedziu śpiewałbyś grubym basem, uuuchuu uuuuchuu, zając cieniutkim tenorem; la la la la, a ja wołałabym hu - hu, hu - hu, hu - hu... Byłoby naprawdę wesoło. Można by też pomyśleć o instrumentach muzycznych. Tyle ich jest... A jakie piękne... A jak grają... 17 NIEDŹWIEDŹ Oczywiście, oczywiście... Możemy sobie o nich pomarzyć. ( Na scenie pojawiają się różne instrumenty). ZAJĄCZEK Ach, jakie piękne instrumenty! Jakie piękne! (Śpiewa piosenkę "Ustna harmonijka", muzyka -J. Abratowski, słowa - F. Kobryńczuk) Jedni mają klarnet, puzon, flet, kontrabas albo skrzypce. Ja mam ustną harmonijkę i gram na tej harmonijce. Inni swoje instrumenty noszą w dużych futerałach. Z harmonijką nie ma biedy, wezmę w łapkę, bo jest mała. Harmonijka wygra wszystko, co odzywa się wokoło: głosy ptaków, szmery listków, rzewnie albo na wesoło. NIEDŹWIEDŹ Harmonijka? Dla mnie za mała. Wolałbym trąbę. Gdy tylko nasz zespół zarobi parę groszy, zaraz kupię trąbę. No, ewentualnie gitarę. Elektryczną oczywiście. SOWA Dobrze, dobrze, pomyślimy o tym później. Na razie zastanówmy się, co będziemy śpiewali. To musi być coś łatwego, bo jeszcze nie mamy wprawy w chóralnym śpiewie. NIEDŹWIEDŹ I żeby było powoli, bo ja nie będę wykręcał sobie języka na jakimś tam cza - cza cza - cza albo ye - ye - ye - ye. ZAJĄC No, to śpiewamy kołysanki. Kołysanki nie są trudne i nie za bardzo szybkie. Takie aaa, kotki dwa, albo luli - luli - la, potrafimy przecież zaśpiewać. Poza tym kołysanki są potrzebne. Wszyscy przecież zasypiają od czasu do czasu. NIEDŹWIEDŹ To teraz zróbmy próbę. Mmmm uuuuuch.. SOWA Hu - hu, hu - hu, hu - hu, hu - hu... ZAJĄC Aaaa, kotki dwa, luli, luli, lulila... SOWA To była próba głosu. A teraz trzeba wybrać jakiś utwór, nauczyć się słów i melodii. ZAJĄC Znam jedną, starą kołysankę. Moja mama - Zajęczyca śpiewała ją, kiedy byłem bardzo mały. SOWA Zaśpiewaj. Posłuchamy. ZAJĄC (Śpiewa piosenkę "Leśna kołysanka", muzyka - M. Nalaskowski, słowa -M. Łastowiecka) Nie szumcie drzewa, niech nie drży listek. Mały zajączek spać musi iść. Odleć wietrzyku, już nie wiej tutaj. Miś śpiewa: luli, sowa : hu - hu... 18 SOWA i NIEDŹWIEDŹ Przecież i my znamy tę kołysankę! SOWA Z naszych dziecięcych lat. Śpiewajmy drugą zwrotkę. Już się zajączku szykuj do spania. Miś śpiewa: luli, sowa: hu - hu. Niech cię ciepła nocka otuli ... Hu - hu, zajączku, luli - luli. ZAJĄC No, to zawołajmy teraz naszych przyjaciół i siąsiadów i zaśpiewajmy im naszą kołysankę. SOWA Zapomnieliśmy o najważniejszym. NIEDŹWIEDŹ O czym? O czym? SOWA Każdy zespół ma jakąś nazwę.... Nasz też musi mieć. ZAJĄC Oczywiście! Oczywiście! NIEDŹWIEDŹ Hmm, hmm, jakoś nic mi do głowy nie przychodzi. SOWA A ja już mam. Posłuchajcie: zespół "Szaro - burych". I co wy na to? ZAJĄC Świetnie to wymyśliłaś. Zespół "Szaro - burych". NIEDŹWIEDŹ No, to teraz znany na całym świecie zespół "Szaro - burych" ma zaszczyt zaprosić mieszkańców lasu na wielki koncert... ZAJĄC W programie: "Leśna kołysanka". SOWA Cooo? Teraz??? Wieczorem? Nie ma mowy. ZAJĄC Dlaczego? Właśnie wieczór to najlepsza pora na kołysanki. Wszyscy idą spać. SOWA Jacy wszyscy? My sowy, chodzimy spać dopiero rano. I ranek jest najlepszą porą na kołysanki. ZAJĄC Jak to! Rano to ja właśnie wstaję. SOWA A ja wstaję wieczorem, a zasypiam w dzień. NIEDŹWIEDŹ Kłócicie się i kłócicie, a żadne z was nie ma racji. Przecież niedźwiedzie idą spać jesienią, a budzą się wiosną. Dlatego też kołysanki należy śpiewać tylko jesienią. ZAJĄC A nie, bo przez cały rok, ale wieczorem. SOWA Rano. Hu - hu, hu - hu... NIEDŹWIEDŹ Jesienią i basta! ZAJĄC Wieczorem, wieczorem! Zresztą, nie musimy śpiewać wszyscy razem. Kiedy ja będę senny, to zaśpiewasz mi ty, Sowo z Niedźwiedziem. A kiedy nadejdzie ranek, to Niedźwiedź i ja zaśpiewamy ci do snu. 19 SOWA i NIEDŹWIEDŹ Bardzo dobrze. Niech tak będzie. SOWA No, to czyja kolej teraz? Zdaje się, że słońce zaszło. NIEDŹWIEDŹ Tak, tak zaszło, a teraz pięknie świeci księżyc. Czy nie jesteś przypadkiem śpiący, Zajączku? ZAJĄC Bardzo, bardzo śpiący. NIEDŹWIEDŹ Zaraz, zaraz. Zanim zając zaśnie, musicie obiecać, że zaśpiewacie mi przed zimowym snem. Jeszcze nie teraz, trochę poźniej, kiedy spadnie pierwszy śnieg. ZAJĄC Oczywiście, że ci zaśpiewamy, ale już teraz... och...ach... ale już teraz zaczynajcie.. Okropnie mi się oczy kleją. (Śpiewają kołysankę.) NIEDŹWIEDŹ A może wszyscy zanucą razem z nami kołysankę małemu zajączkowi? Tak? Bardzo się cieszę. Tylko pamiętajcie - to kołysanka. Więc śpiewajmy cichutko, a ja będę dyrygował. SOWA Pięknie śpiewacie. Hu - hu! Może się zapiszecie do naszego zespołu? NIEDŹWIEDŹ Oczywiście. Na następnej próbie omówimy z wami nasz re - per- tu - ar... SOWA Ciiiszej. Zajączek śpi... O wszystkich sprawach porozmawiamy przy następnym spotkaniu na Paprociowej Polance. NIEDŻWIEDŹ Świetnie. A więc - do zobaczenia, pa, pa, pa. SOWA I do usłyszenia. Hu - hu, hu - hu, ha... PIOSENKI I PLĄSY "KUM, KUM" Kum, kum zakumkała zielona żabka x3 Zakumkała ona kum, kum, kum. A ja wiem, że żabki tańczą Sialalalala, sialalalala x2 I śpiewają sobie kum, kum, kum. Kwa, kwa powiedziała puchata kaczka x3 Powiedziała ona kwa, kwa, kwa A ja wiem, że kaczki tańczą Sialalalala, sialalalala x2 I śpiewają sobie kwa, kwa, kwa. Mu, mu powiedziała łaciata krówka x3 Powiedziała ona mu, mu, mu. A ja wiem, że krówki tańczą Sialalalala, sialalalala x2 I śpiewają sobie mu, mu, mu. Chrum, chrum powiedziała różowa świnka x3 Powiedziała ona chrum, chrum, chrum A ja wiem, że świnki tańczą Sialalalala, sialalalala x2 I śpiewają sobie chrum, chrum, chrum. 20 'PIES NA MEDAL' - słowa: W. Chotomski, muzyka: A. Markiewicz Gdy był mały to znalazłem go w ogródku I wyglądał jak 49 smutków. Taki mały, taki chudy, Nie miał domu ani budy, Więc go wziąłem, przygarnąłem no i jest! Razem ze mną kundel bury Penetruje wszystkie dziury. Kundel bury, kundel bury! Kundel bury, fajny pies. Gdy jest obiad, to o kundlu najpierw myślę. Gdy jest brudny, to go latem kapię w Wiśle. Ma numerek i obrożę i wygląda nienajgorzej Chociaż czasem ktoś zapyta: Co to jest? Razem ze mną ................................. Ludzie mają różne pudle i jamniki, Ale ja bym nie zamienił tam się z nikim. Tylko mam troszeczkę żalu, że nie dadzą mu medalu, Bo mój kundel, to na medal przecież jest. Razem ze mną ................................. GRY I ĆWICZENIA Wiewiórki w dziupli Uczestnicy zabawy dzielą się na trójki, które stają na obwodzie dużego koła w ten sposób, że dwoje stojąc naprzeciw siebie podaje sobie ręce, trzeci zaś staje między nimi. To "wiewiórka w dziupli". W środku koła staje jeden wolny uczestnik zabawy. Na zawołanie prowadzącego "wiewiórki w dziupli" zmieniają one miejsca między sobą. Wybiegają więc z dziupli i wbiegają do upatrzonych i zwolnionych. Stojący w środku koła, obrawszy dogodny moment, stara się zająć dziuplę. Wiewiórka, która nie ma miejsca, staje w środku i upatruje okazji do zajęcia zwolnionej dziupli przy następnej zmianie. Chór zwierząt Każdy uczestnik losuje kartkę z nazwą zwierzęcia. Wydając odgłosy tegoż, uczestnicy tworzą grupy 4- 5 - osobowe. Następnie każda grupa oddzielnie (lub wszystkie razem) śpiewa znaną piosenkę głosem wylosowanego zwierzęcia. Ukryte zwierzęta W poniższych zdaniach są ukryte nazwy zwierząt: 1. Pokaż ubranie, które kupiłeś. (żubr) 2. Co parę chwil ktoś przechodzi koło szkoły. (wilk) 3. Zosia rysuje żurawia. (jeż) 4. Chłopcy w lesie zbierali szyszki. (lis) 5. Przesiaduje leń na kanapie. (jeleń) 6. W zwartym szyku nadchodzili harcerze. (kuna) 7. Widać światło w całym domu. (owca) 8. Chłopcy puszczają czerwonego latawca. (zając) 9. Janek szybko zapalił latarkę. (koza) 10. Kasia i Ewa skończyły odrabiać już lekcje. (koń) Zoologiczne porzekadła W puste miejsca należy wstawić nazwę zwierzęcia: 1. Na krzywe drzewo wszystkie .................. skaczą. 2. Żyją ze sobą jak .............. z ...................... 3. Każda .............................. swój ogonek chwali. 4. Wybiera się jak ....................... za morze. 5. Pisze jak ...................... pazurem. 21 6. Natura ciągnie .......................... do lasu. 7. Grzebie się jak ......................... w smole. 8. Pracowity jak ................................. 9. Zdrowy jak .................................... 10. ................ najlepszym przyjacielem człowieka. MAJSTERKOWANIE Przykłady majsterek techniką origami można znaleźć obecnie w wielu wydawnictwach. Do przygotowania makiety sawanny potrzebne będą sylwetki: lwa, żyrafy, zebry, hipopotama, trawy oraz pojedynczych drzew. pwd. Marcin Osuch CYKL SPRAWNOŚCIOWY EKOLUDEK Program sprawności: 1. Założyliśmy klub zielonych detektywów. Badaliśmy stan zanieczyszczenia wody, ziemi i powietrza w naszej okolicy. Poszukiwaliśmy przyczyn tego zanieczyszczenia, tropiliśmy obiekty je powodujące. 2. Zawarliśmy przymierze z żywiołami - ogniem, wodą, powietrzem i ziemią. 3. Byliśmy z wizytą w siedzibie strażników przyrody, pomagaliśmy im w pracy. 4. Znaleźliśmy w naszym lesie lub parku najbardziej zanieczyszczony odcinek i opiekowaliśmy się nim. 5. Zasadziliśmy własne drzewko. Założyliśmy też hodowlę sadzonek, czyniliśmy uważnie obserwacje starając się stworzyć roślinom jak najdogodniejsze warunki do rozwoju. 6. Zbadaliśmy, skąd nasze miasto (wieś) czerpie wodę pitną i co robi ze ściekami. 7. Zorganizowaliśmy Dzień Ziemi (22.IV) lub braliśmy udział w akcji „sprzątanie świata”. 8. Zorganizowaliśmy Forum Zdrowego Żywienia. 9. Bawiliśmy się w ambasadorów UNICEF-u i FAO. Zaplanowaliśmy, jak racjonalnie wykorzystać wodę i żywność całego świata oraz co robić z odpadami. 22 Uwagi Sprawność „ekoludek” pozwala zuchom dotknąć problemów ekologicznych naszego świata (szczególnie najbliższej okolicy). Uczy zuchy obserwacji i troski o środowisko oraz zachowań nie przynoszących szkody przyrodzie. Sprawność ta jest okazją do prześledzenia wykorzystania wody oraz surowców wtórnych i do podjęcia prostych działań oszczędnościowych. Sprawność „ekoludka” to szereg wypraw badawczych (detektywistycznych), w trakcie których warto sprawdzić, czy w regionie jest dostateczna ilość wody dla roślin i dla życia człowieka, czy produkcja rolnictwa zaspokaja zapotrzebowanie na żywność. Przed wyprawami zuchy mogą wykonać tajne znaczki zielonych detektywów. Mottem dla zabawy, śledzenia i odkrywania może być hasło „w przyrodzie nic nie ginie” (zgodnie z nim zuchy segregowały śmieci). Warto zaplanować, co należałoby zmienić w otoczeniu, aby polepszyć sytuację przyrody i skonfrontować nasze plany ze zdaniem specjalistów. Ekoludek przeznaczony jest zarówno dla młodszych jak i starszych zuchów. Różnorodność proponowanych działań pozwala na swobodny wybór i dostosowanie ich do wieku zuchów. Bibliografia 1. Doney M., I ty zostań zielonym. 2. Kownacka M., Razem ze słonkiem. 3. Pakiet programowy ZHP, Woda jest życiem. 4. Soida D., Być przyjacielem – mistrzem, czyli edukacja ekologiczna na wesoło. 5. Soida D., Zasady i techniki edukacji ekologicznej. 6. Soida D., Kotania T., Edukacja środowiskowa w terenie. 7. Zuchowe Wieści, nr 6, 10, 11/1991. Zbiórka 1 Czas: 1,5 h Temat: „Zieloni detektywi i pakt z czterema żywiołami” 1. Przywitanie 5 min 2. Gawęda 5 min Opowiada o Starożytnych Ekoludkach, które zawarły kiedyś pakt z żywiołami i teraz przyszedł czas, aby odnowić stare przymierze 5 min 3. Pląs „kwa, kwa robi malutka kaczka” 4. Gra „Pakt z żywiołami” 55 min Zasada jest taka, że do każdego żywiołu przypasowane są dwa zadania. Każde z nich jest punktowane. Ta szóstka, która przy danym żywiole otrzyma najwięcej punktów otrzymuje klucz do skrzyni żywiołu. W każdej ze skrzyń znajduje się urywek paktu. Ogień - „Rozżarzony węgiel” – wszystkie zuchy stają w kręgu. Jedno z dzieci trzyma węgiel. Gdy zaczyna grać muzyka, węgiel przekazywany jest jak najszybciej do partnera. Odpada ten zuch, który trzyma węgielek, gdy przestaje grać muzyka. Wygrywa ta szóstka, której członek zostaje jako ostatni. - „Rzeka lawy” – Na jakimś odcinku zostają porozkładane kartki papieru (najlepiej poprzyklejane), które są przejściem przez rzekę. Każdy z zuchów musi przedostać się na drugą stronę po ‘kamieniach’. Które z dzieci nie trafi na kartkę odpada. Wygrywa ta szóstka, której największa ilość członków przeszła przez rzekę. Powietrze - „Pojedynek samolotów” – każda z szóstek przygotowuje papierowy samolot. Zuchy ustawiają się w rzędzie. Pierwsze dzieci z każdej szóstki rzucają samolot. Następne w kolejce dziecko rzuca z linii, do której doleciał jej samolot itd. Wygrywa szóstka, której maszyna doleciała najdalej. - „Pióro feniksa” – każda szóstka otrzymuje po ptasim piórku. Zadaniem dzieci jest 23 jak najdłużej utrzymać piórko w powietrzu tylko poprzez dmuchanie na nie. Wygrywa szóstka z najdłuższym czasem. Woda - „Skarb na dnie” – każda szóstka otrzymuje po wiadrze z zimną wodą. Zadaniem dzieci jest jak w najkrótszym czasie wyciągnięcie monet leżących na dnie bez patrzenia. Wygrywa najszybsza szóstka. - „Do wody, na ląd” – wszystkie zuchy stają na zewnątrz narysowanego kręgu. Zewnątrz to woda, wewnątrz jest ląd. Gdy drużynowy krzyczy na ląd, zuchy muszą wyskoczyć na zewnątrz (do wody), czyli postępują odwrotnie do poleceń druhny. Odpada ten zuch, który albo się pomyli, albo będzie miał za wolny refleks. Gra kończy się, gdy przy kręgu zostają 3 zuchy. Wygrywa ta szóstka, której największa ilość członków pozostanie. Ziemia - „Wykop skarb” – każda szóstka otrzymuje miskę wypełnioną piaskiem i monetami oraz łyżkę. Ich zadaniem jest za pomocą łyżek umieszczonych w ustach przenieść piasek do głównego wiaderka i w ten sposób odkopać skarb. Wygrywa najszybsza szóstka. - „Kamienny golem” – gdy gra muzyka zuchy skaczą, biegają itp. Kiedy przestanie grać zuchy muszą zastygnąć w pozach. Kamienny golem chodzi między nimi i odrzuca tych, którzy się poruszą. Znowu gra muzyka itd. Wygrywa ta szóstka, której członek zostanie jako ostatni. 5. Złączenie paktu 5 min 6. Pląs Niedźwiadek 5 min 7. Krąg rady 10 min Potrzebne materiały: muzyka, wiaderka, piasek, monety, woda, piórka, papier, „węgiel” Zbiórka 2 Czas: 1,5 h Temat: „W lesie tysiąca drzew” 1. Przywitanie 5 min 2. Gawęda nt. zasad zachowywania się w lesie 5 min 3. Pląs „My idziemy na lwy” 5 min 4. Przygotowywanie własnych sadzonek 20 min Sadzenie w doniczkach, zasypywanie, podlewanie, podpisanie (pod koniec sprawności najlepsze drzewko może otrzymać nagrodę) 5. Zwiad po szkole 15 min Każda z szóstek otrzymuje mapkę z punktami rozwieszonymi po szkole. Tam do wykonania mają zadania: - przyporządkowanie nazw drzew do obrazków liści - dopasowanie obrazku zwierzęcia z jego „domem” - dopisanie nazw do zdjęć kwiatów 6. Stworzenie zasad leśnego człowieka na brystolu 10 min Zuchy spisują prawa i obowiązki jakie ich zdaniem powinny dotyczyć każdego, kto odwiedza las. Następnie zuchy podpisują się pod nim i odciskają na nich swoje odciski linii papilarnych. 7. Gra „Skradanie się” 10 min Każdy z zuchów powinien potrafić skradać się po cichu, aby nie straszyć zwierząt, ale też mieć możliwość zobaczenia ich z bliska. Gra polega na tym, że w środku kręgu siada jedno dziecko z zasłoniętymi oczami, a naokoło są różne przedmioty. Reszta dzieciaków po kolei (drużynowy gestem wskazuje) ma za zadanie wykraść przedmioty i nie być usłyszanym. Zuch w środku wskazuje ręką kierunek, z którego wg niego ktoś nadchodzi. Jeśli ma rację dany zuch wraca do kręgu, jeśli nie może 24 dalej się skradać. Drużynowy odpowiada „tak” lub „nie”, gdy zuch ze środka wskazuje kierunek. 8. Gra „Krąg żywiołów” 5 min Zuchy siedzą w kręgu. Rzucają do siebie nawzajem piłkę i mówią jeden z żywiołów. Dziecko, które łapie piłkę musi odpowiedzieć wg. zasad: ziemia – zwierzę lądowe, powietrze – ptak, woda – ryba. Gdy jest ogień, wszyscy zamieniają się miejscami. 9. Pląs „Ślimak” 5 min 10. Krąg Rady (wręczenie naklejek ziemi do legitymacji detektywów) 10 min Materiały: zestaw do sadzenia, przygotowane obrazki do zwiadu, brystol, piłka, drobne przedmioty do kradzieży Zbiórka 3 Czas: 1,5 h Temat: „Na nieznanych wodach” 1. Przywitanie 5 min 2. Gawęda 5 min Na temat potrzeby oszczędzania wody, dbania o jej czystość, o wodzie pitnej, o tym, że mimo iż ziemia to 75% wody, to tylko parę procent jest do picia. 3. Gra „Na ratunek rybkom” 10 min Są dwie miski. W jednej z nich są papierowe rybki z kółeczkami, druga jest pusta. Jedna rybka na jednego zucha. Zadaniem zuchów jest przenieść rybki z brudnej wody do wody czystej za pomocą wędki. 4. „Ekologiczne skojarzenia” 5 min Dzieciaki mają chwilę czasu na zastanowienie się, co kojarzy im się z ekologią. Każdy po kolei daje skojarzone słowo zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Kto nie ma już pomysłu lub za długo się zastanawia, odpada. 5. Gra „Prawda czy fałsz?” 10 min Dzieci stoją w dwóch rzędach. Każde z nich ma swój numer. Po przeciwnej stronie stoją dwa krzesła – prawdy i fałszu. Drużynowy mówi jakieś twierdzące zdanie związane z ekologią będące albo prawdą, albo fałszem i krzyczy jakiś numer. Wtedy wywołane zuchy z obu rzędów muszą zająć jedno z krzeseł w zależności od tego, czy sądzą, że wypowiedziane zdanie było prawdą lub fałszem. Punkt zdobywa to dziecko, które się nie pomyliło lub pierwsze zajęło odpowiednie miejsce. 6. Zuchowy zwiad 40 min Wychodzimy na zewnątrz i zuchy poruszając się w szóstkach pytają ludzi, czy wiedzą skąd bierze się ich woda w mieszkaniach, czy wiedzą, gdzie trafia, w jaki sposób jest oczyszczana. Po powrocie do harcówki, rozmawiamy wspólnie na ten temat. 7. Pląs „Niedźwiadek” 5 min 8. Krąg Rady (nadanie naklejki wody) 10 min Materiały: miski, papierowe rybki, wędki, lista zdań o ekologii Zbiórka 4 Czas: 1,5 h Temat: „Na ratunek druhnie!” 1. Przywitanie 5 min 2. Porwanie przybocznej w trakcie gawędy 5 min Gdy drużynowy opowiada gawędę do harcówki wpada Pan Śmieć. Porywa on przyboczną i znika. Musi to zrobić w taki sposób, aby dzieci nie rzuciły się na niego. Rozegranie tej sytuacji wymaga dobrego przygotowania. Od teraz wszystkie zadania będą w ostateczności miały pomóc pokonać Pana Śmiecia i uratować druhnę. 25 3. Odczytanie listu od Pana Ekoludka 5 min W liście zawarta ma być informacja, co muszą wykonać zuchy, aby pokonać Pana Śmiecia. Może być napisany tak, że pierwsza część to swego rodzaju przedmowa Ekoludka o Panu Śmieciu, a druga to lista zadań do wykonania. 4. Sprzątnięcie harcówki 5 min Po harcówce pochowane są różne śmieci – papierki po batonach, chusteczki, małe puszki itp. Zuchy muszą je znaleźć i oczywiście wyrzucić. Można powiedzieć, że „właśnie przez te poupychane po kątach śmieci, Pan Śmieć mógł sobie bezkarnie wejść”. 5. Dopasowanie śmieci do kubłów 5 min Są rysunki trzech kubłów na makulaturę, szkło i plastik. Obok leżą porozrzucane obrazki różnych śmieci. Zadaniem zuchów jest „poumieszczać” śmieci w odpowiednich kubłach. 6. Krzyżówka 10 min Zuchy dostają do rozwiązania krzyżówkę. Hasło to recykling. Po wykonaniu jej pytamy zuchy, czy wiedzą, co to recykling. Jeśli nie, to tłumaczymy im to. 7. Stworzenie plakatów promujących recykling 10 min 8. Pląs – łoś 5 min 9. Oglądanie kropel wody pod mikroskopem 10 min Warto pokazać zuchom krople wody albo z kranu, albo z najbliższego jakiegoś zbiornika wody (najlepiej oba). Świetnie jeżeli uda się pod nimi zobaczyć jakieś mikroorganizmy. Można dzięki temu zuchom świetnie wytłumaczyć, dlaczego warto gotować wodę przed spożyciem, i czemu nie powinno się pić wody np. z jeziora. 10. Zgaś ogień! 5 min Ogień jest niebezpieczny i może być przyczyną pożarów, ale także jest niezbędny by przygotować ciepły posiłek, czy ogrzać się na dworze. Zadaniem zuchów jest za pomocą pistoletów z wodą (strzykawek) zgasić ogień na świeczkach z jakiejś odległości. Można także zrobić z tego krótkie zawody. 11. Wymyślenie hasła, inkantacji, które ma przegonić Pana Śmiecia 5 min 12. Mapa do kryjówki Pana Śmiecia 10 min Po wykonaniu wszystkich zadań zuchy otrzymują mapę do kryjówki i tam muszą pokonać go za pomocą wcześniej wymyślonych zaklęć. Najlepiej jeśli z kryjówki będzie drugie wyjście, aby mógł uciec tam, pozostawiając uratowaną druhnę. 13. Krąg Rady (nadanie naklejki ognia) 10 min Materiały: mapa szkoły, pistolety na wodę (strzykawki), świeczki, mikroskop, szkiełka z wodą, osoba przebrana za Pana Śmiecia, śmieci, obrazki trzech kubłów oraz śmieci Zbiórka 5 Czas: 1,5 h Temat: „Dla Matki Ziemi” 1. Przywitanie 5 min 2. Gawęda 5 min O zanieczyszczonym powietrzu, o smogu, kwaśnych deszczach. Drużynowy może wytłumaczyć różnicę między tlenem, a powietrzem. 3. Przygotowanie do wyjścia 5 min Zuchy otrzymują po worku na śmieci – najlepiej na 3 lub 4 osoby oraz warto, aby otrzymały jednorazowe rękawiczki. To pomoże im w wewnętrznej barierze „Nie podniosę brudnej rzeczy z ziemi”. 4. Sprzątanie świata 50 min Dobrze jeśli drużynowy już wcześniej zaplanuje trasę, po której gromada będzie się poruszała. Może być to trasa, po której nie chodzi wielu ludzi, ale za to jest wiele pozostawianych śmieci lub wprost przeciwnie – droga często uczęszczana, co przy okazji może pomóc wypromować gromadę w środowisku lokalnym. 26 5. Gra „Prawda czy fałsz” 10 min Zasady gry są takie same jak podczas trzeciej zbiórki. Tym razem będzie on świetną powtórką tego wszystkiego, co zuchy dowiedziały się podczas całego cyklu. 6. Nadanie ostatniej naklejki powietrza oraz sprawności + Krąg Rady 15 min Materiały: worki na śmieci, rękawiczki jednorazowe, pytania do gry, sprawności 27 28
