1 - Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce
advertisement
SPIS TREŚCI Str. 1. Wstęp 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1 Podstawa prawna opracowania Przedmiot i zakres opracowania Potrzeba i cel opracowania Terminologia 2. Ogólna charakterystyka gminy 2.1. Dane administracyjne 2.2. Użytkowanie terenu 2.3. Walory kulturowe 2.4. Infrastruktura 2.4.1. Gospodarka wodno – ściekowa 2.4.2 Drogi i koleje 2.4.3. Podmioty gospodarcze 4 4 4 5 11 11 12 12 13 13 13 15 3. Charakterystyka zasobów i składników środowiska przyrodniczego 16 3.1. 3.2. 3.3. 16 17 18 Wody Morfologia gleby Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 4. Ocena zagrożeń i tendencji przeobrażeń środowiska przyrodniczego 4.1. 4.2. 4.3. 19 Rzeźba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej 19 Wody powierzchniowe 19 Wody podziemne 19 5. Gleby 4.4. Degradacja naturalna gleb 4.5. Degradacja chemiczna gleb 20 20 20 6. Powietrze atmosferyczne 6.1. Emisja komunikacyjna 6.2. Stężenia średniodobowe 21 22 25 7. Środowisko akustyczne 26 7.1. Hałas komunikacyjny 7.2. Hałas przemysłowy 8. Przyroda ożywiona 8.1. Szata roślinna 8.2. Lasy 8.3. Świat zwierzęcy 26 28 29 29 29 30 1 8.4. Walory krajobrazowe 8.5. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego 9. Źródła przeobrażeń środowiska przyrodniczego 9.1. Przekształcenie 9.2. Miejsca poboru wód podziemnych 9.3. Miejsca zrzutu ścieków 9.4. Przyczyny degradacji gleb 9.5. Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery 9.6. Źródła hałasu 9.7. Źródła promieniowania elektromagnetycznego 9.8. Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobrażeń fauny 9.9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska 30 31 32 32 32 33 34 35 35 36 37 37 10. Koncepcja gospodarki wodnej i ściekowej 38 10.1. Bilans zużycia wody 10.2. Omówienie ogólne ujęć wody 10.3 Omówienie ogólne dotyczące ścieków komunalnych 10.4 Warunki funkcjonowania oczyszczania ścieków 10.4.1. Omówienie taboru asenizacyjnego 10.5. Neutralizacja wód opadowych 10.6. Gospodarka wodna na zbiornikach i stawach hodowlanych 10.7. Indywidualne systemy neutralizacji ścieków 41 43 44 45 46 47 48 49 11. Środowiskowe uwarunkowania ochrony wód w gminie 50 11.1. Ogólne informacje o problemach ochrony wód w gminie. 50 12. Polityka i program ochrony środowiska 51 Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 12.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody 12.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości Produkcji 12.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost Wykorzystania energii źródeł odnawialnych 12.2. Zasoby wody 12.2.1. Zarządzanie zasobami wodnymi 12.2.2. Ochrona wód 12.3. Ochrona powietrza atmosferycznego 12.3.1. Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle 12.3.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa 12.3.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 12.4. Ochrona przed hałasem 12.4.1 Ochrona przed hałasem komunikacyjnym 12.4.2. Ochrona przed hałasem przemysłowym 12.5. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 12.5.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego 12.1. 51 52 52 53 53 54 54 55 56 56 57 58 58 58 59 59 2 12.5.2. Preferowanie nisko konfliktowych lokalizacji źródeł 59 promieniowania elektromagnetycznego 12.6. Ochrona powierzchni ziemi 60 12.6.1. Gleby użytkowane rolniczo 60 12.6.2. Zasoby kopalin 61 12.7. Gospodarka odpadami 61 12.8. Zasoby przyrodnicze 61 12.8.1.Ochrona i rozwój obszarów chronionych 62 12.8.2.Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem 62 przestrzennym 12.8.3.Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt 62 13.8.4. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony 63 przyrody 12.9. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 63 13.Założenia systemu edukacyjno – informacyjnego 13.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 13.2. Sposoby prowadzenia akcji edukacji społeczeństwa 13.2.1. Decydenci 13.2.2. Edukacja dzieci i młodzieży 13.2.3. Edukacja dorosłych 14.Realizacja programu ochrony środowiska 72 72 73 73 75 76 77 14.1. Założenia systemu finansowania inwestycji 77 14.2 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 78 14.3. Wsparcie finansowe dla krajów członkowskich Unii Europejskiej 78 14.3.1.Fundusz spójności 79 14.3.2. Fundusze strukturalne 79 14.4. Bank Ochrony Środowiska 79 15.5. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska 80 15.5.1. Instrumenty prawne 80 15.5.2. Instrumenty finansowe 80 15.5.3. Instrumenty społeczne 80 15.5.4. Instrument strukturalne 84 14.6. Monitorowanie programu ochrony środowiska 84 14.6.1. Zasady monitoringu 84 14.6.2. Monitoring założonych efektów ekologicznych 85 BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKI FOTOGRAFICZNE 3 1.Wstęp 1.1 Podstawa prawna opracowania Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62/2001 poz. 627), na Samorządy wszystkich szczebli został nałożony obowiązek sporządzenia Programów Ochrony Środowiska. W celu doprowadzenia do przestrzegania standardów jakości środowiska w przypadkach wskazanych Ustawą lub przepisami szczególnymi, tworzone programy uchwalane winny być w drodze aktu prawa miejscowego. 1.2 Przedmiot i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest „Program Ochrony Środowiska dla Gminy”. Opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmują ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy. 1.3 Potrzeba i cel opracowania Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, należy jednak pamiętać, że nie jedyną. O w pełni zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów: ekologicznego społecznego ekonomicznego przestrzennego Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i podejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczenie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych. 4 Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie gminy. Do najistotniejszych wytycznych, celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego i ochrony środowiska należą: racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu); ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa); ochrona gleb; ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów); prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań. Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celi strategicznych w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić gminie Nowe Skalmierzyce rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. 1.4 Terminologia Ochrona środowiska – rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: 5 racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju; przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom; przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Równowaga przyrodnicza – jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat. Zrównoważony rozwój – rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Emisja – to wprowadzenie bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancje, energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Hałas – rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Obszar chronionego krajobrazu – obszar chroniony ze względu na wyróżniające siękrajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. 6 Oddziaływanie na środowisko – wpływ planowanego przedsięwzięcia, mogącegoznacząco oddziaływać na środowisko, jak również na zdrowie ludzi. Organ ochrony środowiska – rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska. Organizacja ekologiczna – rozumie się przez to organizacje społeczne, którychstatutowym celem jest ochrona środowiska. Park Krajobrazowy – obszar chroniony ze względu na wartości przyrodniczohistoryczne i kulturowe, którego celem utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Park Narodowy – wartościaminaukowymi, obszar chroniony, przyrodniczymi, wyróżniający społecznymi, się szczególnymi kulturowymi i wychowawczymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Pomniki przyrody – to pojedyncze twory przyrody żywej nieożywionej lub ich skupienia poszczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Poważna awaria – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Powierzchnia ziemi – rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdujące się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie „gleba” oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, 7 materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Powietrze – rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Poziom hałasu – rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB). Poziom substancji w powietrzu – rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Pozwolenie – bez podania jego rodzaju- rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska. Rezerwat przyrody – jest obszarem obejmującym zachowane stany naturalne lub mało zmienionym ekosystemie, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mają istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Standardy emisyjne – rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Substancja niebezpieczna – rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Użytki ekologiczne – rozumie się przez to zasługujące na ochronę „pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych”. Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp. 8 Wielkość emisji – rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub ozimy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. Zakład – rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnianymi sposobami korzystania ze środowiska. Ścieki – rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: - wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze; - ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu; - wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast , terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni; - wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne; Ścieki bytowe – rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych. Ścieki komunalne – rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi. 9 Ścieki przemysłowe – rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, niebędące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi. Instalacje – przez to rozumie się: stacjonarne urządzenie techniczne, zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologiczne, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu, obiekty budowlane niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne – przedsiębiorca w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Urządzenia wodne – rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: - budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy; obiekty zbiorników i stopni wodnych; stawy; obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych; obiekty energetyki wodnej; wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód; stałe urządzenia służące do połowu ryb do pozyskiwania innych organizmów wodnych; mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska; stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych. Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. 10 Eutrofizacja – rozumie się przez to wzbogacenie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodujący przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Sieć – przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda, lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo- kanalizacyjnego. Urządzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków. Urządzenia wodociągowe – ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody. Przyłącze kanalizacyjne – odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku – od granicy nieruchomości. Urządzenia pomiarowe – przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych śieków znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym. Przyłącze wodociągowe – odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. 2. Ogólna charakterystyka gminy 2.1 Dane administracyjne Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce położona jest w północno- wschodniej części powiatu ostrowskiego, w dorzeczu Prosny, w południowej części Wysoczyzny Kaliskiej. Obszar ten graniczy z miastem Kalisz i gminami: Godziesze, Gołuchów, 11 Ostrów Wielkopolski, Sieroszewice. Teren wielkości 12499 ha zamieszkuje 15359 mieszkańców. Droga krajowa nr 25 przebiegająca przez miejscowości gminy i samo miasto łączy jedne z największych ośrodków województwa wielkopolskiego – Kalisz i Ostrów Wielkopolski. W skład gminy wchodzi 26 wsi sołeckich: Biskupice, Biskupice Ołoboczne, Boczków, Chotów, Droszew, Fabianów, Gałązki Małe, Gałązki Wielkie, Głóski, Gniazdów, Gostyczyna, Kotowiecko, Kurów, Kościuszków, Leziona, Mączniki, Miedzianów, Ociąż, Osiek, Skalmierzyce, Strzegowa, Śliwniki, Śmiłów, Trkusów, Węgry, Żakowice. 2.2 Użytkowanie terenu Gmina Nowe Skalmierzyce zajmuje powierzchnię 125,5 km², w tym miasto Nowe Skalmierzyce 158 ha. Powierzchnia ogólna 12 567 ha. Użytki rolne 11 583 ha, grunty zabudowane i zurbanizowane 475 ha, grunty zajęte wodami 14 ha, inne tereny 45 ha. 2.3 Walory kulturowe Wykaz obiektów zabytkowych na terenie gminy Tabela nr 1 Miejscowość Obiekt Nowe Skalmierzyce Zabudowa miejska pochodząca w większości z początku XX w. Nowe Skalmierzyce Neobarokowy kościół poewangelicki z 1912r. Nowe Skalmierzyce Kolejowa wieża ciśnień z 1913 r. zbudowana na planie koła z 8 boczną wieżyczką ze stożkowym dachem. Nowe Skalmierzyce Dawny dworzec kolejowy z 1895 r. Nowe Skalmierzyce Dworzec kolejowy z 1904-09 r., murowany, częściowo cegła glazurowana, od południa wieża i ozdobny szczyt. Skalmierzyce Kościół parafialny p. w. św. Katarzyny z 1791 r. Gostyczyna Kościół parafialny p. w. św. Mikołaja z XVI/XVII w., wystrój wnętrza barokowy i rokokowy. Biskupice Ołoboczne Kościół parafialny pod wezwaniem św. Bartłomieja Apostoła z 1796 r., drewniany, na planie krzyża łacińskiego. Ociąż Kościół parafialny p. w. Narodzenia NMP z lat 1785-86, krucyfiks z XVIII w., rokokowy ołtarz główny i obraz M. B. Śnieżnej z 1637 r. Droszew Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych z 1783-87 r., drewniany (wyposażenie 12 Śliwniki Boczków Chotów Miedzianów Ociąż Kotowiecko wnętrza głównie z XVII/XVIII w.), dzwonnica z XVIII w. Pałac Niemojowskich (spirzch) z 1848-49 r. Zespół pałacowy z 1882 r. (ruiny) Zespół pałacowy z połowy XIX w. Zespół pałacowy, pałac z 1877 r. Zespół pałacowy (spichrz, oficyna, czworaki) Pałac z 1842 r. 2.4 Infrastruktura 2.4.1 Gospodarka wodno-ściekowa Gmina w oparciu o zatwierdzony Uchwałą Nr XLI/216/98 program ogólny kanalizacji sanitarnej zawarła porozumienie ze Spółką Wodno-Ściekową „Prosna” z siedzibą w Kucharach na przejęcie ścieków komunalnych z całej gminy i miasta Nowe Skalmierzyce. W obecnej chwili długość sieci kanalizacyjnej wynosi - sanitarnej 25, 5 km i 15,8 sieci ogólnospławnej z czego 15 km przypada na Nowe Skalmierzyce. Aktualnie przesyła się około 350 m³ ścieków na dobę za pomocą pompowni kanalizacyjnych (min. „Bioblok” i „Dąbek”) Cała gmina jest zwodociągowana na bazie 8 ujęć wody: Nowe Skalmierzyce, Śliwniki, Leziona, Miedzianów, Biskupice, Trkusów, Czachory, Śmiłów. Całkowita długość sieci wodociągowej wynosi 157,1 km, a długość kolektorów azbestowych wynosi 21,8 km. Utrzymaniem sieci wodociągowych i kanalizacyjnych oraz gospodarką odpadową zajmuje się Wielobranżowe Przedsiębiorstwo Komunalnej Spółka z o.o. w Skalmierzycach. 2.4.2 Drogi i koleje Gmina znajduje się na szlaku komunikacyjnym kolejowym i drogowym łączącym Kalisz z Ostrowem Wielkopolskim. Na terenie gminy znajduje się: - jedna droga krajowa długości 8,338 km zarządzana przez GDDP O/ zachodni w Poznaniu, 13 - jedna droga wojewódzka nr 450, długość 8,074 km, zarządzana przez Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu, Rejon Dróg Wojewódzkich w Ostrowie Wielkopolskim, - 15 dróg powiatowych o łącznej długości 59,65 km zarządzanych przez Powiatowy Zarząd Dróg w Ostrowie Wielkopolskim, - 37 dróg gminnych o długości łącznej 90,04 km zarządzanych przez Urząd Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce. W samym mieście Nowe Skalmierzyce 10 ulic i łącznej długości 5,682 km jest zarządzanych przez Powiatowy Zarząd Dróg w Ostrowie Wielkopolskim a 18 ulic o łącznej długości 17,172 km jest zarządzanych przez Urząd Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce. Wszystkie drogi są utwardzone jednowarstwowo i wiele z nich wymaga naprawy. Drogi powiatowe miejskie i gminne na terenie gminy Nowe Skalmierzyce zarządzane przez Powiatowy Zarząd Dróg w Ostrowie Wlkp. Tabela nr 2 Długość [km] Nazwa ulicy Drogi powiatowe na terenie miasta Nowe Skalmierzyce 1,112 Kolejowa 1,010 Boczkowska 0,884 29 Grudnia 0,580 Powstańców Wielkopolskich 0,485 Kamienna 0,480 3 Maja 0,337 Mickiewicza 0,278 Mostowa 0,263 1 Maja 0,253 Wyszyńskiego 5,682 RAZEM Drogi powiatowe na terenie gminy Nowe Skalmierzyce 2,800 Gniazdów – Kościuszków 5,231 Biskupice - Kościuszków 9,665 Biskupice Ołoboczne-Psary-Ołobok 6,800 Parczew – Biskupice Ołoboczne 5,655 Rososzyca - Śliwniki 4,265 Leziona - Śliwniki 8,166 Skalmierzyce - Gostyczyna 3,874 Gostyczyna - Żydów 4,575 Skalmierzyce - Ćhotów 0,480 Sulisławice - Chotów 14 5,496 4,691 12,603 6,970 8,220 89,491 Skalmierzyce - Biskupice Biskupice - Droszew Pruszków Kośc. Wieś- Kotowiecko - Górzno Karsy – Droszew - Gniazdów Franklinów – Lewków - Ociąż RAZEM Drogi lokalne na terenie miasta Nowe Skalmierzyce zarządzane przez Urząd Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce z siedzibą w Nowych Skalmierzycach Tabela nr 3 Długość w [km] 0,4715 0,172 0,413 0,325 0,744 0,531 0,317 0,166 0,199 0,300 0,2595 0,375 0,143 0,110 0,122 0,252 1,801 0,472 7,1725 Nazwa ulicy Hallera Krasickiego Sikorskiego Nowa Podkocka Okólna 25-go Stycznia Szkolna Dojazdowa Kościuszki Mertki Narutowicza Kwiatowa Krótka Plac Wolności Lipowa Polna Tartakowa RAZEM Uwaga: w 2004 roku rozpoczęte zostały czynności związane z rozszerzeniem ewidencji dróg gminnych o te ciągi drogowe, które wcześniej nie były ujęte w ewidencji 2.4.3 Podmioty gospodarcze W krajobrazie gospodarczym miasta i gminy dominuje przemysł lekki, metalowy i rolno-spożywczy oraz dobrze rozwinięta sieć handlu i usług. Podmioty gospodarcze na terenie gminy Nowe Skalmierzyce Tabela nr 4 Podmioty gospodarcze na terenie Liczba gminy Produkcyjne 62 Handlowe 132 Usługowe 99 Inne 304 OGÓŁEM 597 15 W krajobrazie gospodarczym miasta i gminy dominuje przemysł lekki, metalowy i rolno-spożywczy oraz dobrze rozwinięta sieć handlu i usług. Wśród firm prywatnych i państwowych warto wymienić: PPHU SKALTEX Sp. j. – producent odzieży, COM 40 LIMITED Sp. z o. o. – producent mebli tapicerowanych, SKAMO Sp. z o. o. – producent akcesoriów, konstrukcji stalowych i urządzeń kolejowych, HALFEN Produkcja Sp. z o. o. – producent systemów zamocowań w budownictwie, PPHU ORŁOWSKI Sp. j. – producent koszy i wyrobów metalowych, PPHU MARGO – producent tłumików i części rolniczych, PUPIL FOODS Sp. z o. o. – producent karmy dla zwierząt, SPÓŁDZIELNIA MLECZARSKA LAZUR – producent serów z przerostem szlachetnej pleśni, wyróżniona godłem Teraz Polska 2002, PPH ADMAT – producent lodów wyrobów cukierniczych i gastronomicznych, TASOMIX Sp. z o. o. – producent pasz gospodarskich, AUTO PARTNER – Autoryzowana Stacja Obsługi Mercedes Benz, PHU EDANO – autoryzowany serwis i dealer samochodów DAF oraz sprzedaż i serwis naczep, FARMER Sp. j. – Hurtownia Rolno-Przemysłowa. 3. Charakterystyka zasobów i składników środowiska przyrodniczego 3.1 Wody Wody podziemne W gminie Nowe Skalmierzyce występuje fragment Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 310. Jest to mały zbiornik czwartorzędowy o nazwie „Dolina kopalna rzeki Ołobok” i zasobności eksploatacyjnej szacowanej na 21 tys. m³/d. Drugim źródłem wód podziemnych występującym na terenie gminy jest zbiornik „Dolina Prosny” nr 311 zlokalizowany wzdłuż rzeki Prosny. Wody powierzchniowe Prosna – Prosna jest lewostronnym dopływem Warty, uchodzącym do niej w km 348 w pobliżu miejscowości Modlica. Źródła rzeki znajdują się na Wyżynie WoźnickoWieluńskiej (w okolicach Wolencina). Całkowita długość rzeki wynosi 216,8 km, a powierzchnia zlewni 4924,7 km². Południowa granica gminy biegnie z krajem chronionego krajobrazu doliny rzeki Prosny. 16 Cieki wodne – na terenie gminy przepływają mniejsze cieki wodne: Ciemna, Lipówka. Obiekty małej retencji wodnej (małe zbiorniki, stawy rybne, stawy i glinianki) – na terenie gminy występują 4 obiekty o małej retencji wodnej, powierzchnia zalewu wynosi 2,35 ha a pojemność 21,0 tys. m³. 3.2 Morfologia i gleby Ukształtowanie powierzchni nastąpiło w okresie zlodowacenia środkowopolskiego. W morfologii terenu wyraźnie zaznacza się obniżenie doliny Prosny w południowozachodniej części gminy, gdzie bezwzględna wysokość wynosi 106-109m. n. p. m. Najwyższe wyniesienie terenu występuje na pograniczu z gminą Sieroszewice i dochodzi do 145m. n. p. m. Bonitacja gleb wyróżnia następujące klasy: klasa I – gleby orne najlepsze, klasa II – gleby orne bardzo dobre, klasa III a – gleby orne dobre, klasa III b – gleby średnio dobre, klasa IV a – gleby orne średniej jakości, klasa IVb – gleby orne średniej jakości (gorsze), klasa V- gleby orne słabe, klasa VI RZ – gleby pod zasilenia. Klasy bonitacyjne gruntów ornych ornych wyrażona w [%] na terenie gminy Tabela nr 5 Nowe Skalmierzyce I Gmina 0 Nowe Skalmierzyce II 0 III a 11 III b 16 IV a 32 IV b 12 V 21 VI 8 VI RZ 0 17 Na terenie gminy Nowe Skalmierzyce w porównaniu do pozostałych gmin Powiatu Ostrowskiego istnieją lepsze warunki glebowe, większość gruntów została zaklasyfikowana do średnich i niższych klas bonitacyjnych. Znaczny procent bo 44% stanowią ziemie IV klasy bonitacyjnej (średnie), gleby klasy III zajmują 27% (dobre i średnio dobre), co w porównaniu do pozostałych gmin Powiatu Ostrowskiego wskazuje na istnienie lepszych warunków glebowych a gleby klasy V zajmują 21% powierzchni. Ziemie I i II klasy nie występują. 3.3 Charakterystyka elementów przyrody ożywionej Teren gminy Nowe Skalmierzyce położony jest właściwie poza wielkoprzestrzennym systemem obszarów chronionych. Mimo to, południowa granica gminy biegnie skrajem chronionego krajobrazu doliny rzeki Prosny. Miejscami tereny chronione wkraczają w obszar gminy. Dzieje się tak w dolinie wspominanej rzeki, wyznaczającej południowo – wschodnią, naturalną granicę oraz we fragmencie doliny Ołoboku, który w rejonie Biskupic Ołobocznych również stanowi naturalną granicę gminy. Ogółem w obrębie chronionego krajobrazu znajduje się 735 ha gruntów ornych, 43 ha lasów, 25 ha łąk, 10 ha wód i 25 ha innych terenów. Całkowity obszar chronionego krajobrazu wynosi 838 ha, co stanowi 6% powierzchni gminy. Najcenniejszym jego fragmentem jest położony na wschodnim brzegu Prosny XIX- wieczny Park Krajobrazowy w Śmiłowie o powierzchni 6,28 ha. Dolina Ołoboku pokryta jest naturalnymi, torfowymi łąkami, które stanowią cenną paszę dla bydła. Podłoże torfowe sprzyja rozwojowi bogatej szaty roślinnej , w której gnieżdżą się różne gatunki ptactwa, np. chronionego derkacza i bociana białego. Poza obszarem chronionego krajobrazu na terenie gminy znajdują się wiejskie parki krajobrazowe, objęte ochroną konserwatorską, w miejscowościach: Ociąż, Kotowieko, Miedzianów, Chotów, Boczków, Śliwniki, Kurów, Gostyczyna i Czachory. Mają one ogólnoprzyrodnicze znaczenie, są oazami, w których gnieżdżą się ptaki pożyteczne dla rolnictwa, skupiają wartościowe drzewa pomnikowe lub drzewa okazowe, takie jak dęby szypułkowa te, lipy drobnolistne, klony, jawory, platany, świerki, sosny czarne, buki, wiązy, oraz liczne kwitnące krzewy. 18 Pomniki przyrody na terenie gminy Nowe Skalmierzyce Miejscowość Rodzaj i wiek Śmiłów Park wiejski o pow. 6.28.00 ha Skalmierzyce Jesion wyniosły Skalmierzyce 3 wiązy szypułkowe Skalmierzyce 2 lipy drobnolistne Chotów 3 dęby szypułkowe Ociąż Dąb szypułkowy Ociąż Świerk pospolity Ociąż Dąb szypułkowy Czachory Topola biała Czachory 3 dęby szypułkowe Czachory Platan klonolistny Tabela nr 6 Obwód w [cm] - Wysokość [m] - 360 315-470 350 i 630 350-520 620 310 460 680 480-550 448 30 22-32 24 15-20 20 25 20 30 17-20 25 4. Ocena zagrożeń i tendencji przeobrażeń środowiska przyrodniczego 4.1 Rzeźba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej Ukształtowanie terenu nie stwarza problemów w zagospodarowaniu obszaru gminy i sprzyja rozwojowi rolnictwa, przemysłu a co z tym związane osadnictwa. 4.2 Wody powierzchniowe Obszar gminy odwadnia się generalnie w kierunku północnym. Główną rzeką płynącą południkowo na N przez całą gminę jest Ciemna. Jedynie część południowo- wschodnia gminy granicząca z rzeką Prosną odwadnia się do niej, pośrednio poprzez rzekę Lipówkę. Z uwagi na duże opóźnienie w budowie kanalizacji oba główne cieki stanowiące lokalną bazę drenażu, prowadzą wody zanieczyszczone na skutek dopływu zanieczyszczeń obszarowych oraz skażonych ściekami gospodarczo-bytowymi wodami gruntowymi. Wody Ciemnej w górnym jej biegu (tj. teren gminy Nowe Skalmierzyce) wykazują ponadnormatywne obciążenie materią organiczną (klasa III ). 4.3 Wody podziemne Na terenie gminy Nowe Skalmierzyce występują dwa poziomy wody podziemnej, młodszy czwartorzędowy i starszy trzeciorzędowy. Wydajności jednostkowe ujęć czwartorzędowych i trzeciorzędowych są niewielkie i wynoszą od 0,7 do 1,3 m³/h/km². Zasilanie wody poziomu międzyglinowego (czwartorzędowego) realizuje się z poziomu 19 gruntowego. Poziom międzyglinowy charakteryzuje się współczynnikiem filtracji k=0,3-3,0 m/h oraz przewodnością 5-10 m²/h a moduł zasilania wynosi od 4-6 m³/h *km². Zasilanie poziomu trzeciorzędowego jest znacznie niższe i wynosi 0,35 m³/h * km². Najważniejsze ujęcia w gminie to: Czachory, Biskupice Ołoboczne, Boczków, Leziona, Śmiłów Stary, Śliwniki oraz ujęcie miejskie w Nowych Skalmierzycach. Ujęcia te są izolowane od zanieczyszczeń antropogennych o czym świadczy dobra jakość ujmowanych wód. 5 Gleby 5.1 Degradacja naturalna gleb Na obszarze gminy występują ogólnie gleby zaliczane do średnich, podatne na degradację fizyczną. Degradacja fizyczna polega na stracie określonej masy gleby w wyniku procesów erozji wodnej i wietrznej oraz na pogorszeniu właściwości powietrzno-wodnych gleby (zaskorupianie, zbitość, rozpływanie się gleby). Szczególnie groźna, bo nieodwracalna jest strata masy gleby, częściowo tylko wyrównywana procesem jej tworzenia (bardzo powolnym). Czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest także niewłaściwe użytkowanie rolnicze. Jakość gleb jest więc bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. Szczególne znaczenie odgrywa w gminie, gdzie występują lepsze warunki glebowe i wysoki wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej gdyż rolnictwo na terenie gminy jest głównym źródłem utrzymania. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania gleb, zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Istotne znaczenie w rolnictwie ma również dobór roślin uprawnych (od niego należy osłona jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie rośliny (np. trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed degradacją. Mniej skutecznie chronią glebę rośliny ozime, jak żyto, rzepak, jeszcze mniej zboża jare. 5.2 Degradacja chemiczna gleb Degradacja chemiczna polega na stratach składników pokarmowych roślin, nagromadzaniu się substancji szkodliwych oraz na zakwaszaniu i zasilaniu gleby. 20 Procesy te prowadzą do zmniejszenia się żyzności gleby, czyli jej zdolności do wydawania dużych i o dobrej jakości plonów roślin. W warunkach glebowo-klimatycznych Polski szczególnie nasilony i groźny jest proces zakwaszania gleb, natomiast proces ich zasilania nie odgrywa większej roli. Skażenia gleb metalami ciężkimi, siarką siarczanową lub mikroelementami to procesy długoletnie wymagające systematycznych okresowych badań. Badania takie są prowadzone poprzez monitorowanie zmian skażenia gleb metalami ciężkimi i innymi związkami chemicznymi. Gleby na terenie gminy są zakwaszone, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwaśne nawozy sztuczne. Gleby użytkowników rolnych powinny wskazywać wartość pH w granicach 5,0-7,0. Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje niebezpieczeństwo degradacji gleby, a wartość powyżej 7,0 świadczy o jej alkalizacji, która może wykazywać ujemne skutki dla gleby i roślin. W związku z występującym zakwaszeniem, gleby wymagają wapnowania. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo oraz potrzeby wapnowania w gminie Nowe Skalmierzyce (w % powierzchni użytków rolnych) wyniki z lat 1994 – 1999 Odczyn (pH) bardzo gleby kwaśny % 14 kwaśny 56 Potrzeby konieczne wapniowania % 29 lekko kwaśny 32 obojętny zasadowy 16 2 potrzebne wskazane ograniczone zbędne 22 19 15 15 Odczyn gleby reguluje pobranie składników pokarmowych z gleby. Odczyn kwaśny hamuje pobieranie przyswajalnych składników gleby a równocześnie zwiększa dostępność metali ciężkich i pierwiastków śladowych. 6. Powietrze atmosferyczne Do zagrożeń jakie powoduje zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego należą między innymi: 21 zmiany klimatyczne - wzrost stężeń CO2, CH4, N2O oraz freonów i halonów w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do częstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmiany w tradycyjnych uprawach rolniczych; eutrofizacja – nadmiar ilości azotu, pochodzącego z NO2 i NH3 docierającego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach Powyższe zjawiska są następstwem wzrostu ilości substancji zanieczyszczających atmosferę. Zanieczyszczenia przemysłowe, powstają w wyniku: spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), dwtlenek węgla (CO2), procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H2 SO4), tlenek cynku(ZnO), chlorowodór (HCI), fenol, krezol, kwas octowy (CH3COOH).misja niska, przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych, będących efektem: spalania paliw – zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu i węglowodory, ścieranie opon, hamulców, nawierzchni drogowych – zanieczyszczenia pyłowe: zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź. 6.1. Emisja komunikacyjna Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego na terenie gminy, należy przede wszystkim uwzględnić ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego, odbywającego się na obszarze gminy. Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych-drogowych, jest droga krajowa numer 25 a w dalszej kolejności drogi powiatowe i miejskie. Łączna długość poszczególnych rodzajów dróg na terenie gminy wynosi: droga wojewódzka nr 450 - 8,074 km droga krajowa nr 25 – 8,338 22 drogi powiatowe – 59,65 km drogi powiatowe na terenie miasta Nowe Skalmierzyce – 5,682 km drogi gminne – 90,04 km ulice lokalne miejskie – 7,172 km Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzajów pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilości zanieczyszczeń powstających w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjęto następujące założenia: samochody osobowe jako paliwa używają benzyny, średnie spalanie na 100 km-8 litrów benzyny (~5,76 kg), samochody ciężarowe jako paliwa używają oleju napędowego, średnie spalanie na 100 km-36 litrów oleju napędowego(~29,52 kg). Emisja poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania 1 kg oleju napędowego i benzyny przedstawia tabela Rodzaje i ilości zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu 1 kg benzyny i oleju Napędowego Rodzaje zanieczyszczenia Pyły SO2 NO2 CO węglowodory alifatyczne węglowodory aromatyczne Benzyna [g/kg paliwa] 2,0 33,0 240,0 30,0 13,0 Olej napędowy [g/kg paliwa] 4,3 6,0 76,0 23,0 13,0 6,0 W latach 2002 i 2003 przeprowadzono badania stanu czystości powietrza atmosferycznego na terenie Nowych Skalmierzyc z uruchomionej 1 czerwca 2002 roku stacji zlokalizowanej przy ul. Okólnej w Nowych Skalmierzycach. Stacja w Nowych Skalmierzycach przy ul. Okólnej została uruchomiona 1 czerwca 2002 roku i pracowała do 18 grudnia 2003. W tym przedziale czasu wykonano na niej łącznie 381 pomiarów dwutlenku siarki, 376 tlenku azotu i 383 pomiary zapylenia. Ponieważ pomiary w 2002r. na stacji trwały niepełny rok, dlatego wyników uzyskanych z 7. 23 miesięcznego okresu roku 2002 nie przyrównano do norm rocznych. Pełnej analizie w opracowaniu poddano wyniki uzyskane w roku 2003.Przyrównano je do dopuszczalnych wartości określonych w Załączniku do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku (poz. 796). Tabela 1 Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu dla terenu kraju, czas ich obowiązywania, oznaczenie numeryczne tych substancji, okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów, dopuszczalne częstości przekraczania tych poziomów oraz marginesy tolerancji wg Załącznika do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002r. (poz.796) L.p Nazwa substancji (numer CAS) 2 Dwutlenek azotu Okres Dopuszczalny poziom Dopuszczalna Margines tolerancji uśredniania wyników substancji w powietrzu częstośćprzekrac % pomiarów w [μg/m3) zania dopuszczalnego [μg/m3] poziomu w roku 2002 2003 kalendarzowym Jedna godzina 200 18 razy (10102-44-0) Rok kalendarzowy 3 Dwutlenek siarki Jedna godzina 40 - 350 24 razy (7446-09-5) 24 - godziny 150 do 125 40 40 80 80 40 35 80 14 25,8 17,2 90 60 od 3 razy 0 0 31.12.2004 1.01.2005 6 Pył zawieszony 24 godziny 50 35 razy PM10 Rok kalendarzowy 40 - 30 20 15 10 12 8 4,8 3,2 wienie wyników pomiarów przedstawia tabela 2. 24 Tabela 2 Wyniki badań stężeń zanieczyszczeń powietrza w Nowych Skalmierzycach. Rok badań Rodzaj Liczba wykonanych Stężenie maksymalne Średnie roczne zameczyszczenla pomiarów średniodobowych S24 średniodobowe Smax stężenie Sa 2002* 2003 wartość data wartość [μg/m'] - ogółem [μg/m3] wystąpienia SO2 141 88 11.12.2002 7,0 NO2 141 40 17.12.2002 9,2 pył 142 133 11.12.2002 28,1 SO2 240 121 8.01.2003 7,3 NO2 235 88 04.02.2003 13,6 pył 241 130 13.02.2003 24,3 * stacja uruchomiona od 1 czerwca 2002r. 6.2. Stężenia średniodobowe Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu dla okresu uśredniania wyników pomiarów wynoszącego 24 godziny jest określony dla dwutlenku siarki (150 μg/m3) i pyłu zawieszonego PM 10 (50 μg/m3) W roku kalendarzowym dopuszczalna częstość przekraczania normatywnego poziomu dla SO2 wynosi 3 razy, a dla pyłu zawieszonego 35 Z analizy uzyskanych wyników w latach 2002 i 2003 wynika, że stężenie SO2 na stacji w Nowych Skalmierzycach nie przekroczyło dopuszczalnej normy. Podczas całego okresu badawczego nie wystąpiły szkodliwe dla zdrowia ludzkiego tzw. epizody bardzo wysokich stężeń przekraczające dopuszczalną normę dobową – 150 μg/m3. Maksymalne stężenie dobowe wynosiło 88 μg /m3 w roku 2002 i 121 μg /m3 w roku 2003. Emisja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu kolejowego na terenie gminy jest niewielka, ze względu na zelektryfikowanie wszystkich linii kolejowych i nie przyczynia się w znaczący sposób do pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego. 25 Linie biegnące przez gminę są zelektryfikowane i poruszają się po nich składy elektryczne. O stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczy również skład chemiczny opadów atmosferycznych. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia podlegają przemianom chemicznym i są wymywane z atmosfery lub docierają do powierzchni ziemi jako opad suchy. Rozpuszczalne formy zanieczyszczeń powodują zakwaszanie opadu (kwaśne deszcze pH < 5,0) i niekorzystnie wpływają na stan środowiska. 7. Środowisko akustyczne Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł; hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenia. 7.1 Hałas komunikacyjny Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Na terenie gminy największe i główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż największych szlaków drogowych – dróg krajowych i kolejowych. Droga krajowa nr 25 przebiegająca przez teren gminy (natężenie ruchu wynosi 11 588 pojazdów/dobę), przebiega przez tereny mieszkaniowe miasta Nowe Skalmierzyce i teren gminy, stwarzając zagrożenie ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym. Delegatura w Kaliszu WIOŚ Poznań w 2003 roku przeprowadziła badania poziomów hałasu drogowego wzdłuż drogi krajowej nr 25 przebiegającej przez Nowe Skalmierzyce i Skalmierzyce. Punkty pomiarowe zlokalizowano przy ulicach Kaliskiej i Ostrowskiej. Równocześnie wykonano w tych punktach pomiary poziomów hałasu przy budynkach ( 1,5 m od elewacji ), celem określenia poziomów hałasu docierającego do obiektów chronionych akustycznie ( szkoły, budynki mieszkalne ). Pomiary wykonano w okresie od kwietnia do września 2003 roku zgodnie z obowiązującą metodyką badań. W każdym punkcie wykonano 2 serie 26 pomiarowe po 30 minut, przy użyciu całkujących mierników poziomu dźwięku Mediator 2238 i SVAN 945A klasy 1, spełniających obowiązujące normy międzynarodowe i krajowe. Badania wykonano w porze dziennej w godzinach 700 – 1700. Wyniki badań Uśrednione z 2 serii wyniki pomiarów hałau drogowego zmierzonego w odległości standardowej ( tj. 1 m od krawędzi jezdni ) zestawiono tabeli 1, a poziomy hałasu zmierzonego na granicy terenów chronionych ( 1,5 m od elewacji budynków ) zestawiono w tabeli 2. Średnie natężenie ruchu pojazdów jaki występował w trakcie badania oraz procentowy udział pojazdów szczególnie uciążliwych zestawiono w tabeli 3. Tabela 1 Wyniki pomiarów hałasu drogowego w Nowych Skalmierzycach i Skalmierzycach w roku 2003 (1 m od krawężnika ). Lp Lokalizacja punktu pomiarowego L [dB] 1. 2. 3. 4. 5. 6. Ul. Kaliska 12 Ul. Kaliska 38 Ul. Kaliska 52 (szkoła) Ul. Kaliska 75 Ul. Ostrowska 16 (szkoła ) Ul. Ostrowska 73 75,8 75,1 73,9 74,7 74,9 75,4 Min [dB] Max [dB] 47,1 55,8 53,3 50,4 52,3 48,6 97,9 91,2 89,0 91,6 90,4 89,5 SEL [dB] 108,4 107,6 106,4 107,2 107,4 107,9 Tabela 2 Poziomy hałasu na granicy terenów chronionych w Nowych Skalmierzycach i Skalmierzycach w roku 2003 ( 1,5 m od elewacji budynków ). Lp Lokalizacja punktu pomiarowego L [dB] 1” 2” 3” 4” 5” 6” Ul. Kaliska 12 Ul. Kaliska 38 Ul. Kaliska 52 (szkoła) Ul. Kaliska 75 Ul. Ostrowska 16 (szkoła ) Ul. Ostrowska 73 72,5 72,4 71,2 67,3 71,1 73,7 Min [dB] Max [dB] 43,4 50,5 46,6 45,4 43,4 48,6 92,4 87,4 85,7 81,6 86,3 87,1 SEL [dB] 105,1 105,0 103,8 99,9 103,7 106,3 27 Tabela 1 Średnie natężenie ruchu pojazdów z uwzględnieniem pojazdów szczególnie uciążliwych Ilość pojazdów na %pojazdów Lp Lokalizacja punktu pomiarowego godzinę pojazdy szczególnie szczególnie uciążliwe uciążliwych 1. Ul. Kaliska 12 1269/247 19,5 2. Ul. Kaliska 38 1258/226 18,0 3. Ul. Kaliska 52 (szkoła) 992/202 20,4 4. Ul. Kaliska 75 896/200 22,3 5. Ul. Ostrowska 16 (szkoła ) 1148/228 19,9 6. Ul. Ostrowska 73 996/214 21,5 Otrzymane wartości poziomów hałasu pochodzącego od drogi krajowej nr 25 przebiegającej przez Nowe Skalmierzyce i Skalmierzyce były wysokie i mieściły się granicach od 73,9 dB do 75,8 dB. Różnica między poziomami hałasu w poszczególnych punktach nie przekraczała 1,9 dB. Najwyższy poziom hałasu odnotowno w punkcie przy ul. Kaliskiej 12 – 75,8 dB. Rejestrowane w trakcie pomiarów natężenie ruchu wykazało, że w punkcie tym przejeżdżało średnio blisko 1 300 pojazdów w ciągu godziny, a udział pojazdów uciążliwych w potoku ruchu wynosił 19,5 % ogólnej liczby pojazdów. Równie wysokie poziomy hałasu ( powyżej 75 dB ) pomierzono w punktach przy ul. Kaliskiej 38 i Ostrowskiej 73. Przyjmując najyższą dopuszczalną wartość poziomu hałasu dla Nowych Skalmierzyce i Skalmierzyc 60,0 dB ( dotyczy terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej z usługami rzemieślniczymi ) stwierdza się, że w każdym przekroju pomiarowym dopuszczalna norma była znacznie przekroczona 7.2 Hałas przemysłowy Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. Ze względu na brak aktualnych badań emisji hałasu z pozostałych podmiotów nie jest możliwa faktyczna rzeczowa ocena środowiska akustycznego wokół nich. Lokalizacja 28 przedsiębiorstw w obrębie miast, wymaga jednak szczególnej dbałości o wyeliminowanie nadmiernego hałasu. 8 Przyroda ożywiona 8.1 Szata roślinna Szata roślinna występująca na terenie gminy spełnia następujące funkcje: sanitarno-higieniczną polegającą przede wszystkim na wzbogacaniu powietrza w tlen i zmniejszaniu w atmosferze ilości dwutlenku węgla; ochronną – polegającą na ochronie gleb przed nadmierną erozją wietrzną, jak również stanowiącą ostoję i schronienie dla świata zwierzęcego; retencyjną – polegającą na retencjonowaniu zasobów wodnych (opadów atmosferycznych i wód podziemnych); dekoracyjną wynikającą w dużej mierze z naturalnych cech roślinności (kształt, barwa), uzyskiwane dzięki temu efekty plastyczno - dekoracyjne korzystnie oddziałują na psychikę człowieka ; produkcyjną – polegającą na pozyskiwaniu naturalnych surowców – drewno, grzyby. Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie gminy są poddawane nadzwyczajnym zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych; zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego; zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci. 8.2 Lasy W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obszarów leśnych na terenie gminy prowadzone powinny być następujące działania: 29 - utrzymywanie pasów przeciwpożarowych wzdłuż głównych dróg i torów kolejowych; - porządkowanie terenów leśnych wzdłuż szlaków komunikacyjnych; - utrzymywanie punktów czerpania wody do celów gaśniczych; - oznakowanie zagrożonych drzewostanów tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi; - patrolowanie lasów przez Straż Leśną; - wprowadzanie okresowych zakazów wstępu na tereny leśne. 8.3 Świat zwierzęcy Zasoby świata zwierzęcego na terenie gminy można uznać za bogate. Stosunkowo liczną grupę stanowią rzadkie gatunki zwierząt dziko żyjących (sarny, dziki, lisy ). Dla tej grupy największym zagrożeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są: przebieg przez ekosystemy leśne ciągów komunikacyjnych, stanowiących bariery dla przemieszczania się zwierzyny; kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego)zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków, żerujących i gniazdujących oraz dla gatunków gadów a także płazów (żab, ropuch, rzekotek ), występującym na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są: zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak skanalizowania i niewystarczająca ilość oczyszczalni ścieków oraz dzikie wysypiska; zmienności i niedobory stanu wód. 8.4 Walory krajobrazowe Charakterystyczną cechą dla terenów siedlisk ludzkich jest występowanie zmiany walorów estetyczno-widokowych krajobrazu, związanych głównie z dużymi 30 obiektami kubatorowymi np. zakładami przemysłowymi, silosami, kominami. W przypadku gminy istnieje duża ilość zakładów przemysłowych. Na walory estetyczno – krajobrazowe wpływają również maszty telefonii komórkowej, rozstawione na terenie gminy. 8.5 Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego Na podstawie zebranych informacji i ich analizie sporządzono listę problemów ekologicznych jakie występują na terenie gminy. Problem ekologiczny (forma degradacji środowiska) 1 Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Hałas Zanieczyszczenie wód powierzchniowych Zanieczyszczenia wód podziemnych Główne przyczyny Ogólne metody w zakresie występowania problemu przeciwdziałania określonego problemowi 2 3 istnienie kilku zakładów współpraca na rzecz przemysłowych, kierunków zmniejszenia stosowanie indywidualnego zanieczyszczeń z zakładów ogrzewania (węglowego)- przemysłowych na terenie gminy, wysoka emisja, nasilony ruch przechodzenie na paliwa ekologiczne- gaz, paliwa komunikacyjny, odnawialne, tworzenie i rozszerzenie stref ochronnych zieleni, prowadzenie nowych nasadzeń leśnych na terenie nieużytków oraz gleb o słabej bonitacji, duży ruch komunikacyjny tworzenie ekranów i stref (drogowy i kolejowy), izolacyjnych wzdłuż ciągów komunikacyjnych zakłady przemysłowe, brak kanalizacji sanitarnej modernizacja lokalnych na pewnym obszarze gminy, pełne skanalizowanie brak oczyszczalni ścieków, gminy zlikwidowanie dzikich wysypisk ścieków, dzikie wylewiska, pełne skanalizowanie nieszczelne zbiorniki gminy, bezodpływowe, zlikwidowanie dzikich wylewisk, kontrola szczelności zbiorników bezodpływowych – szamb, przeciwdziałanie zmianie stosunków wodnych, 31 Skażenie gleby Degradacja roślinnej szaty Ubożenie zwierzęcego świata Obniżenie walorów estetyczno widokowych zanieczyszczenie powietrza ograniczenie emisji atmosferycznego zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, potrzeba wapnowania, zanieczyszczenie powietrza ograniczenie emisji atmosferycznego, zanieczyszczeń atmosferycznej, degradacja gleb, właściwa pielęgnacja szaty roślinnej, stosowanie gatunków odpornych na zanieczyszczenia, zalesianie nieużytków, wzbogacanie gleb środkami glebotwórczymi (kompost), zanieczyszczenie ograniczanie lokalnych powietrza, gleby i wody, źródeł zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody, kłusownictwo, walka z kłusownictwem, dokarmianie i szczepienia ochronne, obiekty pochodzenia sytuowanie elementów antropogenicznego naruszających walory estetyczne i krajobrazowe gminy, uporządkowanie zabudowy 9 Źródła przeobrażeń środowiska przyrodniczego 9.1 Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej Na terenie gminy nie występuje działalność przeobrażająca teren, gdyż występuje przede wszystkim użytkowanie rolnicze. Rekultywacja terenów rolniczych odbywa się najczęściej poprzez zalesianie słabych gruntów. 9.2 Miejsca poboru wód podziemnych Wody podziemne należą do głównych źródeł wody pitnej na terenie gminy Nowe Skalmierzyce. 32 Wykaz ujęć na terenie gminy Nowe Skalmierzyce Tabela nr 7 Użytkownik Lokalizacja Ilość studni Wydajność ujęcia dobowa Wielobranżowe Nowe 2 680 Przedsiębiorstwo Skalmierzyce Komunalne ul. 29 Grudnia Sp. z o. o. Nowe 3 220 ul. Podkocka 4/1 Skalmierzyce Nowe ul. Podkocka Skalmierzyce Śliwniki 2 210 Biskupice Kaliskie 1 50 Leziona 1 50 Miedzianów 1 80 Trkusów 1 20 Czachory 2 280 Spółdzielnia Nowe 2 92 Mleczarska Skalmierzyce Przedsiębiorstwo Nowe 1 204 VOSSLOH Skalmierzyce ul. Kolejowa Zamrażalnia Kościuszków 1 370 Owoców i Warzyw „TYC” PUPIL - FOODS Nowe 1 240 Skalmierzyce 9.3 Miejsca zrzutu ścieków Na terenie Gminy Nowe Skalmierzyce istnieją 2 czynne oczyszczalnie ścieków, które przedstawia tabelka. Wykaz istniejących na terenie gminy oczyszczalni ścieków Miejscowość/ Użytkownik Odbiornik Przepustowość lokalizacja [ m³/d ]/RML 1 Nowe Skalmierzyce ul. Podkocka 4 Kościuszków 2 3 „SkaltexLipówka Kaczmarek, Błaszczyk” Zamrażalnia b.d. Owoców „TYC” 4 2,7 150 Ważność Typ pozwolenia wodnoprawnego 5 6 29.12.2007 Przydomowa 31.12.2008 Biologicznochemiczna 33 9.4 Przyczyny degradacji gleb Degradacją gleb, są zmiany w środowisku glebowym, będące efektem naturalnej, najczęściej jednak gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia żyzności i urodzajności gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych. Do zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby, wycinanie lasów i pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych, zbyt intensywne nawożenie, ścieki i różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane, stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne. Glebę przed degradacją można chronić między innymi przez: - prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), - stosowanie odpowiednich płodozmianów, - właściwe rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych oraz zakrzewień i zadrzewień śródpolnych, - wapnowanie gleb zakwaszonych, - przeciwdziałanie erozji, - rekultywację (odnowę) terenów zdewastowanych, - zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację i kompostowanie oraz oczyszczanie ścieków. 34 W ramach edukacji społeczeństwa Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwo Środowiska opracowało Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, który zawiera różne aspekty rolniczego użytkowania środowiska zgodne z jego zrównoważonym rozwojem. Przyczynami degradacji chemicznej gleb na terenie gminy są przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw (osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, niska emisja, kwaśne deszcze). Duży ruch komunikacyjny oraz wysokie uprzemysłowienie regionu warunkuje powstawanie zanieczyszczeń atmosfery, co pociąga za sobą skażenie gleb. 9.5 Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery Źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na terenie gminy są kotłownie osiedlowe i zakładowe oraz zakładowe technologiczne źródła emisji.. Źródłem emisji zanieczyszczeń na terenie gminy kontrolowanym przez WIOŚ w latach 2000 i 2001 jest Przedsiębiorstwo VOSSLOH w Nowych Skalmierzycach oraz Przedsiębiorstwo PUPIL – FOODS w latach 2002 – 2004. Na stan środowiska atmosferycznego wpływają również niskie emitory zanieczyszczeń jak (składniki spalin: tlenki węgla, tlenki azotu). Na terenie gminy największymi liniowymi emitorami zanieczyszczeń do atmosfery są drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe, panujące na nich natężenie ruchu powoduje emisję znacznych ilości spalin samochodowych. Źródłem emisji węglowodorów do atmosfery są także stacje benzynowe zlokalizowane na terenie gminy, nie ma jednak szczegółowych danych określających ich oddziaływanie na środowisko. 9.6 Źródła hałasu Hałas jest powszechnym zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego, spośród wielu jego źródeł do najbardziej uciążliwych zalicza się hałas komunikacyjny i przemysłowy. Na terenie gminy uciążliwy hałas komunikacyjny, występuje na drogach krajowych, wojewódzkich i powiatowych, a w szczególności na ich odcinkach przechodzących przez miasta i miejscowości o zwartej zabudowie. Drugim rodzajem źródeł emisji jest przemysł. Do zakładów przemysłowych będących źródłem hałasu na terenie gminy mogą należeć przedsiębiorstwa produkcyjne. 35 9.7 Źródła promieniowania elektromagnetycznego Źródłem promieniowania elektromagnetycznego są stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego oraz systemy przemysłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Emitują one do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz. Na terenie Gminy Nowe Skalmierzyce znajdują się pojedyńcze oraz liniowe źródła pól elektromagnetycznych wraz ze związanymi z nimi stacjami elektromagnetycznymi. Stacje bazowe telefonii komórkowejNazwa stacji Wieża telefonii komórkowej Wieża telefonii komórkowej Wieża telefonii komórkowej Lokalizacja Poziom emisji Skalmierzyce 75 W Skalmierzyce 75 W Ociąż 75 W Na terenie gminy oprócz stacji telefonii komórkowej, zlokalizowane są następujące źródła promieniowania elektromagnetycznego: - elektromagnetyczne linie napowietrzne, - stacje elektromagnetyczne, - stacje transformatorowe, - cywilne stacje radiowe, - urządzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, będące w posiadaniu policji, straży pożarnej, zakładów przemysłowych. Uciążliwość elektromagnetyczna wymienionych obiektów oraz istniejących linii elektromagnetycznej wraz ze stacjami nie została dokładnie zbadana. Uniemożliwia to szczegółowe określenie zanieczyszczeń promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym na obszarze gminy. 36 Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. 9.8 Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobrażeń fauny Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie gminy są poddawane zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych; zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; W zasobach świata zwierzęcego występującego na terenie gminy dużą grupę stanowią rzadkie gatunki zwierząt dziko żyjących. Dla tej grupy największym zagrożeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są: nielegalne i niekontrolowane wyręby drzew, kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków, rozwój przemysłu –powodującego pogorszenie się ogólnego stanu środowiska. Dla zwierząt wodnych dodatkowymi zagrożeniami są: zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak skanalizowania części osad, mało wydajne oczyszczalnie ścieków oraz dzikie wysypiska. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych stanowią bardzo duże zagrożenie dla licznej grupy ptaków, które na terenie gminy mają swoje miejsca lęgowe oraz zatrzymują się w trakcie przelotów. 9.9 Nadzwyczajne zagrożenia środowiska Nadzwyczajne zagrożenia środowiska przyrodniczego związane są z wykorzystywaniem, składowaniem oraz transportem substancji niebezpiecznych. 37 Skażenia związane są z awariami w zakładach produkcyjnych oraz z wypadkami komunikacyjnymi-mającymi charakter losowy w tym sensie, że mogą one wystąpić bez względu na stosowanie zabezpieczenia. Przeciwdziałanie im zmierza zatem do ograniczenia ich prawdopodobieństwa, a także rozmiaru oraz czasu trwania negatywnych skutków. 10. Koncepcja gospodarki wodnej i ściekowej W Prawie Ochrony Środowiska, określono wyraźnie, że programy ochrony środowiska sporządzane muszą być, podobnie jak polityka ekologiczna państwa co cztery lata. Dziedzina „ochrona wód” winna obejmować działania perspektywiczne w ujęciu wieloletnim, a okresy czteroletnie traktowane winny być wyłącznie jako sprawozdawcze i weryfikacyjne. Szczególnie dotyczy to limitów gospodarowania wodami gdyż nadmierne przewymiarowanie w tej dziedzinie prowadzi do ponoszenia nieuzasadnionych kosztów. Oczywiście stopień szczegółowości jest zależny od rzeczywistej potrzeby gminy w poszczególnych obszarach gospodarki wodnej. Stopień szczegółowości programu na szczeblu gminnym winien wyraźnie uświadomić władzom samorządowym, zespołowi przygotowującemu akcję edukacji ekologicznej i każdemu zainteresowanemu obywatelowi: zakres techniczny i rzeczowy inwestycji wodno-kanalizacyjnych; informacje techniczno-technologiczne dotyczące proponowanych urządzeń; w razie potrzeby analizę technologiczną oczyszczalni; wstępną lokalizację kolektorów i urządzeń; koszty jednostkowe, wstępne koszty inwestorskie dla poszczególnych jednostek osadniczych, miejscowości, zlewni, zadań i całej gminy; ekonomiczne i techniczne wskaźniki eksploatacyjne; sposoby i zakres sprawowania kontroli i doradztwa; 38 mechanizmy sporządzania wszelkich dokumentacji inwestycyjnych. Właściwie sporządzony PROGRAM (koncepcja) gospodarki wodno- ściekowej, pozwoli wszystkim zainteresowanym stronom, począwszy od władz samorządowych do pojedynczych podmiotów prawnych i osób fizycznych podjąć przyszłościowe działania na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska przyrodniczego. Pozwoli tez praktycznie wdrożyć proces inwestycyjny w tym zakresie. Niniejszy Program (Koncepcja Programowo Przestrzenna w gospodarce wodnościekowej) w obszarze „ OCHRONA WÓD” wykonany został na podstawie Ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. „Prawo wodne” wraz ze stosowanymi rozporządzeniami. Istotną wskazówką zasadności zainteresowania problematyka ochrony wód jest „Lista priorytetów” WFOŚ i GW w Poznaniu. Pomoc WFOŚiGW w Poznaniu skierowana będzie głównie na wspieranie przedsięwzięć dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej oraz zadania związane z realizacją następujących programów: A. Ochrona wód i gospodarka wodna, zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków. 1. Dociążenie istniejącej wspólnej grupowej oczyszczalni ścieków przez kontynuację budowy kanalizacji sanitarnej w mieście jak i poszczególnych wsiach. 2. Kontynuacja budowy i modernizacja oczyszczalni ścieków oraz podejmowanie nowych inwestycji w tym zakresie. 3. Zapobieganie zanieczyszczeniu wód związkami azotu ze źródeł rolniczych. 4. Retencja w sytuacjach nie kolidujących z ochroną bioróżnorodności. 5. Ograniczania zużycia wody, jej przerzutów oraz zanieczyszczeń powodowanych przez instalacje mogące znacząco oddziaływać na środowiska. B. Ochrona Powietrza 1. Ograniczenie niskiej emisji zwłaszcza na terenach zwartej zabudowy miejskiej, w obiektów zabytkowych i na terenie chronionych. a) ograniczenie emisji dwutlenku siarki b) ograniczenie emisji pyłów c) ograniczenie emisji tlenków azotu 39 2. Zwiększenie wykorzystania energii z odnawialnych źródeł. 3. Wdrażanie kompleksowych programów w zakresie oszczędności energii. C. Ochrona powierzchni ziemi i zagospodarowanie odpadów: 1. Wdrażanie ponadlokalnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi. 2. Uczestnictwo w tworzeniu regionalnych systemów gospodarki odpadami niebezpiecznymi. D. Ochrona przyrody 1. Tworzenie i uzupełnienie zadrzewień i zakrzewień w krajobrazie rolniczym. 2. Zalesienia gruntów porolnych. 3. Wdrażanie programu NATURA 2000, 4. Przyrodnicza rewaloryzacja parków zabytkowych. E. Edukacja ekologiczna 1. Upowszechnianie zachowań mieszkańców służących wejściu Wielkopolski na ścieżkę zrównoważonego rozwoju poprzez uczestnictwo w programach i przedsięwzięciach o charakterze ponad gminnym. 2. Stymulowanie zachowań przyjaznych środowisku poprzez publikacje wydawane drukiem i w wersji elektronicznej. 3. Konkursy, olimpiady i inne imprezy upowszechniające wiedzę ekologiczną obejmujące znaczącą liczbę osób dorosłych i młodzieży. F. Inne zadania 1. Wdrażanie regionalnych systemów kontrolno-pomiarowych rejestrujących stan środowiska i presje na środowisko. 2. Realizacja przedsięwzięć związanych z zabieganiem i likwidacją skutków klęsk żywiołowych i poważnych awarii istotnych w skali regionalnej. 3. Ekspertyzy wdrożeniowe oraz wymagania ustawowe plany i programy w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej. 40 10.1 Bilans zużycia wody Działające w kraju w układzie zlewniowym Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (RZGW) prowadzą prace dotyczące warunków korzystania z wód i dorzeczy oraz bilansów wodno-gospodarczych dorzeczy. Należą one do podstawowych instrumentów zarządzania wodą w zlewniach rzek i obszarach wodonośnych. Dopiero połączenie zasobów zużycia zasad ochrony może tworzyć właściwą gospodarkę wodną i ściekową. Korzystanie z wód polega na ich używaniu dla potrzeb ludności i gospodarki narodowej i nie może powodować marnotrawstwa wody ani wyrządzać szkód (art.31 ust.1 i 2 prawa wodnego). Wody podziemne wykorzystuje się przede wszystkim do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, do nawadniania pól oraz na cele socjalno-bytowe, a także na potrzeby produkcji artykułów żywnościowych oraz farmaceutycznych (art.32 ust. 1i 2 prawa wodnego). Na podstawie danych zawartych w dokumentach gminnych można przyjąć dla okresu perspektywicznego 25 letniego, utrzymanie liczby mieszkańców na poziomie stałym. Ewentualny wzrost liczby ludności może być wyłącznie spowodowany migracją ludności na obszary aktywizacji gospodarczej i mieszkaniowej. Dla sporządzenia bilansów można przyjmować różną metodologię. Wieloletnie doświadczenia i badania potwierdzają dosyć dużą rozpiętość w zużyciu wody na statystycznego mieszkańca. W dużej mierze zależne to jest od wyposażenia mieszkań w urządzenia wodne oraz świadomości ekologicznej mieszkańców. Literaturowe zestawienie średniodobowego zużycia wody na jedną osobę Tabela nr 8 Czynności Perspektywiczne Zwykłe dla 150 dm³ Oszczędne dm³ % dm³ % dm³ Higiena 70 35 52 35 35 Posiłki 6 3 4 3 6 Pranie 24 12 20 14 19 Sprzątanie 20 10 15 10 5-8 Ogród 6 3 4 3 6 Samochód 4 2 3 2 2 Spłukiwanie 70 35 52 35 35 toalety Razem 200 100 150 100 108-113 Wielkości podane w tabeli zmieniają się w zależności od ilości osób w danym gospodarstwie domowym. Do wyliczeń projektowych przyjmuje się wyłącznie osoby stale przebywające w danym gospodarstwie. Do obliczenia obciążenia hydraulicznego 41 kolektorów kanalizacyjnych, przepustowości indywidualnych systemów neutralizacji ścieków oraz potrzebnej objętości czynnej zbiorników do gromadzenia ścieków należy wielkości średnio dobowego zużycia wody na jedną osobę w kontekście dobowej objętości ścieków w gospodarstwach indywidualnych weryfikowane o pełną analizę poboru wody z rozdziałem na cele socjalne i agralne oraz ujęcia z sieci i z własnego źródła. Dobowa objętość ścieków w gospodarstwach indywidualnych Tabela nr 9 Liczba mieszkańców 2 3 4 5 6 7 8 Ilość [m³] 0,20 0,28 0,35 0,40 0,45 0,49 0,53 minimalna Ilość średnia [m³] Ilość [m³] 0,27 0,34 0,38 0,48 0,47 0,60 0,55 0,70 0,61 0,78 0,66 0,84 0,70 0,88 maksymalna W wytycznych projektowych rozproszonych terenów zurbanizowanych przyjmuje się następujące zużycie wody i równoważną ilość ścieków określanych jako Równoważna Liczba Mieszkańców RLM. Ilość ścieków dla budynków w odniesieniu do liczby równoważnych mieszkańców (RLM) Tabela nr 10 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 1 14. Ilość ścieków w odniesieniu do RLM Budynek mieszkalny (na 1 mieszkańca – 1 RLM) 1 Szkoła z internatem i stołówką (na 1 ucznia) 1 Szkoła ze stołówką bez internatu (na 1 ucznia) 0,17-0,4 Szkoła bez stołówki, biuro, sklep 0,12-0,18 (na użytkownika) Przedszkole (na 1 dziecko) 0,55 Żłobek (1 dziecko) 0,95 Przychodnia lekarska bez wodolecznictwa 0,12 (na 1 pacjenta) Apteka (na 1 pracownika) 0,6 Hotel z restauracją (na 1 pokój) 2 Hotel bez restauracji (na 1 pokój) 1 Motel (na 1 łóżko) 1,25-1,87 Bar (na 1 miejsce) 1,25-2,18 Kawiarnia (na 1 miejsce) 0,4 Szpital, klinika (na 1 łóżko) 3 Rodzaj obiektu Ilość ścieków w dm³/d 160 160 25-60 20-30 75 150 20 100 400 160 200-300 200-350 66 500-700 42 15. 16. 17. Dom opieki społecznej (dziecka, rencisty) (na 1 mieszkańca) Kemping stały (na 1 użytkownika) z wodą ciepłą z wodą zimną Sala przyjęć z kuchnią, użytkowana okolicznościowo (na 1 użytkownika) 1,7 250 0,95 0,62 0,3 150 100 50 10.2 Omówienie ogólne ujęć wody Przy ujęciach wody na terenie gminy Nowe Skalmierzyce należy współpracować z powiatową stacją sanitarno-epidemiologiczną, która na podstawie stosowanych przepisów sprawuje kontrolę jakości wody pobieranej z urządzeń zaopatrzenia w wodę. Stacja sanitarna na podstawie art. 1 pkt 1 i art. 4 pkt 1 ustawy o Inspekcji Sanitarnej musi dysponować aktualnymi wykazami ujęć zakwalifikowanych jako studnie publiczne. Aktualizowanie tych wykazów winno następować zgodnie z zasadami właściwymi do postępowania z raportami wykonania POŚ tj. nie rzadziej niż co 2 lata. Na terenie gminy i miasta Nowe Skalmierzyce istnieje 18 studni zaopatrujących sieć wodociągową posiadających pozwolenia na eksploatację. O studniach publicznych brak danych. Bezspośredno za jakość wody w sieciach oraz zapewnienie odpowiedniej ilości jakości wody z ujęć awaryjnych, odpowiedzialnym jest przedsiębiorstwo wodociągowe, które powinno: - pilnie kontynuować działania zmierzające do poprawy jakości wody dostarczanej mieszkańcom, - przeprowadzenie co kwartał pomiarów wydajności i położenia zwierciadła wody we wszystkich studniach objętych pozwoleniami wodnoprawnymi, - wdrożenie sprawnego systemu wczesnego ostrzegania przed zanieczyszczeniami, - uzyskiwanie pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód i eksploatację urządzeń oraz zasadnego ustanowienia stref ochronnych dla eksploatowanych ujęć oraz dla ujęć publicznych (awaryjnych), - spełnianie stosunku do wszystkich ujęć wody wymogów, zawartych w pozwoleniach wodnoprawnych, polegających na wpisywaniu wyników badań lub wydajności studni do książek eksploatacji studni i systematycznemu badaniu jakości wody, 43 - kontynuowanie działań mających na celu ograniczenie nadmiernych strat wody w sieci wodociągowej i zwiększenie niezawodności jej funkcjonowania, m.in. poprzez zwiększenie zakresu remontów i wymiany zdekapitalizowanych odcinków sieci, - bieżące informowanie władz administracyjnych o rezultatach podejmowanych czynności. Do innych działań poprawiających jakość wody do celów bytowych, realizowanych przez podmioty eksploatujące wodociągi, należy zaliczyć: - remonty i modernizację ujęć wody, stacji uzdatniania wody, a przede wszystkim różnego rodzaju filtrów (pospieszne, powolne, węglowe), - remonty i modernizacja elementów sieci i jej uzbrojenia, - modernizację wodociągów technologicznych, - sprawdzanie stanu technicznego urządzeń i armatury na sieci wodociągowej, - likwidacja zbędnych elementów sieci, - płukanie sieci – głównie końcówek. - dezynfekcja końcowa z powodu zastoin wodnych, w których rozwijają się bakterie - monitoring jakości wody 10.3 Omówienie ogólne dotyczące oczyszczania ścieków komunalnych Każda analiza obszaru dotycząca gospodarki ściekowej winna opierać się na następujących zasadach: 1. Analiza stanu techniczno-technologicznego w oczyszczalni pod względem wykorzystania obiektów do zaspokojenia potrzeb społecznych. 2. Wyznaczanie zlewni poszczególnych sieci bez sztywnego utrzymania się granic administracyjnych. 3. Określenia zasad systemu indywidualnej neutralizacji ścieków. 4. Wskazania lokalizacyjne stacji zlewnych i obszarów obsługiwanych taborem asenizacyjnym. 44 10.4 Warunki funkcjonowania oczyszczania ścieków Grupowe oczyszczanie ścieków i systemy indywidualnej neutralizacji ścieków muszą znajdować się pod szczególnym nadzorem służb ochrony środowiska. Wprowadzanie ścieków komunalnych do cieków powierzchniowych powoduje utrudnienia w samooczyszczaniu się rzek. Ścisłej kontroli i ewidencji muszą podlegać na terenie przeznaczonym pod indywidualne systemy neutralizacji ścieków : pobór wody, wytwarzanie, gromadzenie i neutralizacja ścieków w gospodarstwach indywidualnych i w odosobnionych jednostkach osadniczych. Należałoby przeprowadzić na terenie gminy pełną inwentaryzację zbiorników do gromadzenia ścieków pod kątem ich prawidłowej eksploatacji połączonej z inwentaryzacją prywatnych ujęć wody oraz akcją edukacyjną dotyczącą zasad indywidualnego gospodarowania wodą i postępowania ze ściekami. Poza spisem musi zaistnieć system kontroli i egzekwowania właściwego postępowania ze ściekami, wymaga to rzeczywistego doprecyzowania regulaminu działania. Ścisłemu nadzorowi musi podlegać także zrzut ścieków oczyszczonych z oczyszczalni składowych do odbiorników. W miejscowościach posiadających sieć kanalizacji deszczowej muszą zostać wykonane separatory. Koniecznym staje się rozpoczęcie rozdzielania ścieków deszczowych od komunalnych. W chwili obecnej obowiązuje nowe rozporządzenie Ministra Środowiska o wprowadzeniu ścieków oczyszczonych do wód lub ziemi (Dz.U. Nr 212 poz.1799 Rozporządzenie z dnia 29 listopada 2002 w sprawie warunków jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego.). Dopuszczalne wartości zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych RLM BZT5 ChZT Zawiesina Fosfor ogólna ogólny [mg/dm³] [mg/dm³] [mg/dm³] [mg/dm³] 2000-10000 25 125 60 10 000- 25 125 35 2 100000 >100 000 25 125 35 1 Azot ogólny [mg/dm³] 15 10 Parametry można również ustalić stosując stopnie redukcji: ChZT min 75% Zwiesina ogólna min 90% dla oczyszczalni powyżej 10000 RLM Zawiesina ogólna min 70% dla oczyszczalni 2000-10000 RLM 45 Fosfor ogólny min 80% dla odbiorników podatnych na eutrofizację Azot ogólny min 70-80% Aktualnie gmina odprowadza 109 599 m3 ścieków na rok do oczyszczalni w „Kucharach” natomiast przewiduje się zwiększyć odprowadzenie ścieków o 10 – 20 % rocznie. - długość sieci kanalizacyjnej wynosi obecnie 26 297 m natomiast brak danych odnośnie kanalizacji ogólnospławnej i deszczowej. Korzystaniem z kanalizacji sanitarnej objęte jest 48 % mieszkańców Skalmierzyc i 8,44 % mieszkańców miasta Nowe Skalmierzyce Docelowo przewiduje się objąć 100 % mieszkańców gminy i miasta Warunkiem nieodzownym właściwego funkcjonowania oczyszczalni jest jakość ścieków na dopływie do oczyszczalni. Wymaga to od podmiotu komunalnego podpisania stosownych umów ze wszystkimi podmiotami prawnymi niezależnie od sposobu zrzutu ścieków. (z uwagi na wprowadzenie zasad funkcjonowania stacji zlewnych oraz techniczne warunki taboru asenizacyjnego należy w gminie doprowadzić do pożądanych „rozwiązań”, łącznie z systemem transportu i wywozu okresowego osadów z tych obiektów ). Należy też ściśle określić w umowach wartości zanieczyszczeń w ściekach wprowadzanych do sieci kanalizacyjnych oraz miejsca kontrolne wewnętrznych układów sieci kanalizacyjnej tych podmiotów dla służb komunalnych. Należy także przewidzieć wprowadzenie odświeżania i dozowania ścieków dowożonych do punktów zlewowych. Największa ilość ścieków dowożonych może wynosić do 15% dobowej ilości ścieków. Ścieki dowożone muszą być wprowadzane do systemu technologicznego oczyszczalni. Poprawa obecnego stanu obrotu ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych, przewozu ścieków taborem asenizacyjnym oraz przyjmowania ścieków na zlewnię, będzie wymagała podjęcia szerokiej akcji edukacyjnej w ramach jej należy przeprowadzić szkolenia obsługi taboru asenizacyjnego i oczyszczalni. Należy w gminie i zakładach komunalnych wprowadzić pełną rejestrację i wdrożyć sposoby kontroli. 10.4.1 Omówienie taboru asenizacyjnego Ewidencja zbiorników do gromadzenia ścieków, taboru asenizacyjnego, oraz ewidencja opróżniania zbiorników i zrzutu ścieków musi być na bieżąco prowadzona w gminie. Tabor asenizacyjny musi odpowiadać zapisom Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dla pojazdów asenizacyjnych. 46 10.5 Neutralizacja wód opadowych W rozważaniach o zasadach neutralizacji wód opadowych musimy pamiętać, że im większe powierzchnie trawiaste i roślinności dzikiej, tym ilość pochłanianej wody będzie większa w miejscu opadów. Na postawie wielu badań można przyjąć dla różnego typu zagospodarowania terenu następujące prawidłowości: Na terenach przemysłowych o zwartej zabudowie aż 95% wód opadowych spływa bezpośrednio i pośrednio do wód powierzchniowych. Jest to główna przyczyna kłopotów powodziowych. Różne systemy kanalizacyjne budowane w różnych latach nie dają sobie rady nawet z nieco większymi, niż średnioroczne opadami. Tereny miejskie willowe o niskiej zabudowie odbierają 20% odpadów do gleby, a 80% wody odprowadzają do zbiorników. Na terenach zabudowy siedliskowej i wiejskiej rozproszonej 30% wsiąka do gleby a 7 0% spływa do zbiorników. Na terenach zabudowy siedliskowej i wiejskiej rozproszonej, przygotowanych do zagospodarowania wód opadowych można zatrzymać i rozprowadzić na miejscu od 40-60% deszczówki. Na terenach upraw rolnych 70% wsiąka w glebę a 30% uchodzi do wód powierzchniowych. Na terenach „niezagospodarowanych” (lasy, nieużytki z dużą ilością roślinności, trawniki) 95% wód wsiąka w glebę a tylko 5% spływa do cieków wodnych. Problemy gospodarowania wodami deszczowymi winny być rozwiązywane kompleksowo wraz z budową sieci kanalizacyjnej, wodociągowej i wdrażanie indywidualnego systemu neutralizacji ścieków bytowych. Można to osiągnąć poprzez spójny system informacji ekologicznej kierowanej do wszystkich podmiotów prawnych i fizycznych znajdujących się na terenie gminy. Koordynatorem wszelkich poczynań inwestycyjnych i kontrolnych związanych z wodą i ściekami winien być pracownik urzędu gminy- inspektor ochrony środowiska. Podstawą merytoryczną gminy winien być gminny „Program Ochrony Środowiska” uchwalony przez samorząd gminny. W przypadku braku precyzyjnego systemu zarządzania kontroli na szczeblu gminnym, wody opadowe mogą w znacznym stopniu przyczyniać się do dalszego wzrostu zanieczyszczeń powierzchniowych zbiorników i cieków wodnych. 47 10.6 Gospodarka wodna na zbiornikach i stawach hodowlanych Gospodarka wodna na zbiornikach i stawach hodowlanych oprócz przepisów związanych z Prawem Ochrony Środowiska i prawem wodnym powinna być zgodna z następującymi aktami prawnymi: Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej, Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym Aktami wykonawczymi są: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 stycznia 2002 r. w sprawie zakresu i warunków współpracy Państwowej Straży Rybackiej ze Społeczną Strażą Rybacką. Dz.U.2002 nr 5 poz.55 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie operatu rybackiego. Dz.U.2002 nr 44 poz. 414 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywieniowej z dnia 15 marca 1999 r. w sprawie połowu ryb w wodach śródlądowych. Dz.U.1999 nr 38 poz. 370 Do miejsca zrzutu lub miejsca odprowadzania do odbiornika wód wykorzystanych na potrzeby chowu i hodowli ryb łososiowatych powinny być odprowadzane wyłącznie wody zawierające zanieczyszczenia, które powstały w efekcie procesów metabolicznych u ryb i są biologicznie rozkładalne, a ilości tych wód nie przekracza 75% SNQ(średni niski przepływ wody w rzece) w miejscu poboru. Najwyższe dopuszczalne przyrosty ilości substancji dla oczyszczonych wód wykorzystanych na potrzeby chowu i hodowli ryb łososiowatych Tabela nr 11 Lp Nazwa wskaźnika Jednostka Najwyższy dopuszczalny miary przyrost ilości substancji 1 Pięciodobowe biochemiczne mg O2/dm³ 6 zapotrzebowanie tlenu BZT5 2 Chemiczne zapotrzebowanie mg O2/dm³ 15 tlenu ChZTcr 3 Zawiesina ogólna mg/dm³ 12 4 Azot ogólny mgN/ dm³ 3 5 Fosfor ogólny mgP/dm³ 0,3 Aktualnymi problemami związanymi z gospodarowaniem wodą powierzchniową na cele hodowli ryb w gminie są: ► zahamowanie degradacji rzek i cieków melioracyjnych zasilających stawy; 48 ► doprowadzenie do przestrzegania zapisów Ustawy o rybactwie śródlądowym; ► dochowanie warunków poboru i zrzutu wód oraz przestrzegania warunków umożliwiających swobodną migrację ryb; ► właściwa dbałość o stan rowów melioracyjnych. Ich konserwacją winny zajmować się również inne podmioty, a nie tylko spółka wodna; ► bardzo niski stan wód w ciekach i rowach zasilających. Powoduje to brak odnowy wody w stawach oraz szybkie zarastanie rowów. Rozwiązanie neutralizacji wód opadowych w miejscu ich opadania winno poprawić sytuację. 10.7 Indywidualne systemy neutralizacji ścieków Aspekty prawne Budowa i eksploatacja małych oczyszczalni ścieków objęta jest przepisami następujących ustaw: Prawo budowlane Prawo wodne Prawo Ochrony Środowiska Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 listopada 2001 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia. Cała procedura wykonywania oczyszczalni przydomowych i zbiorników bezodpływowych winna być znana mieszkańcom przed procesem inwestycyjnym. W działaniach dot. akcji wyposażenia gospodarstw w indywidualnie systemy oczyszczania, należy uświadamiać inwestorom, że zadania dotyczące zrzutu ścieków i poniesienia kosztów z tym związanych należą do „twórców” tych ścieków. Zgodnie z Rozporządzeniem instalacje niewymagające pozwolenia wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, których eksploatacja wymaga zgłoszenia z uwagi na wprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi są to oczyszczalnie ścieków o przepustowości do 5,0 m³ na dobę, wykorzystywane na potrzeby gospodarstw domowych lub rolnych w ramach zwykłego korzystania z wód. 49 11. Środowiskowe uwarunkowania ochrony wód w gminie 11.1 Ogólne informacje o problemach ochrony wód w gminie Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce położona jest w północno-wschodniej części powiatu ostrowskiego. Gmina leży w południowej części Wysoczyzny Kaliskiej w dorzeczu rzeki Prosny. Graniczy z miastem Kalisz i gminami Godziesze, Gołuchów, Ostrów Wielkopolski, Sieroszewce. Na obszarze 12 499 ha zamieszkuje 15 232 osób. Droga krajowa nr 25 przebiegająca przez teren gminy i miasta łączy jedne z największych miast województwa wielkopolskiego – jakimi są Kalisz i Ostrów Wielkopolski. Usytuowanie to stanowi o atrakcyjności gminy pod względem gospodarczym i terenowym. Ukształtowanie terenu, atrakcyjności gminy pod względem gospodarczym i terenowym. Ukształtowanie terenu, położonego w paśmie nizin Wielkopolskich zalicza się do równinnych, chociaż występują też w niewielkim zakresie tereny o znaczniejszym obniżeniu w dolinie rzeki Prosny na odcinku Leziona-Śmiłów-Osiek, gdzie bezwzględna wysokość n.p.m. wynosi ok. 106-109 m. Występują również tereny wyżej położone na pograniczu z gminą Sieroszewice w pasie od Śliwnik do Leziony, gdzie bezwzględna wysokość wynosi 144-147 m. Poza wymienionymi rejonami odbiegającymi pod względem ukształtowania wysokościowego pozostały teren gminy jest położony na poziomie 128-130 m n.p.m. Jak wynika z powyższych danych ukształtowanie terenu gminy jest dość jednolite. Stwarza to dobre warunki w gospodarowaniu przestrzennym jak i rolniczym, a ponadto nie powoduje zwiększania kosztów związanych z gospodarowaniem na tych terenach. Dodatkowym atrybutem gminy są jej częściowo naturalne granice, które stanowią od strony wschodniej rzeka Prosna i od strony południowej rzeka Ołobok. Ponadto przez tereny gminy przepływają dwie liczące się rzeczki Ciemna i Lipówka. Dla potrzeb gminnego programu ochrony środowiska należy jednak dokonać analizy wpływu przedsiębiorstw i gospodarstw mogących bezpośrednio oddziaływać na środowisko przyrodnicze. Należałoby przyjąć jednolite dla całej gminy zasady postępowania wobec dużych hodowli zwierząt. Sugerowane jest rozważenie granicy fakultatywnej DJP (dużych jednostek przeliczeniowych) jako obowiązującej do wykonywania ocen. Przemawia za tym właśnie płaski teren i możliwość swobodnego przemieszczania się odorów oraz możliwość skażenia gnojowicą ziemi i wód podziemnych. Odrębną sprawą jest możliwość występowania powodzi przy rzekach 50 Prosna i Ciemna. Zagrożonych tam jest ok 1200 ha ale żadne większe skupisko ludzkie nie znajduje się na terenach zalewowych. 12. Polityka i harmonogram ochrony środowiska We wcześniejszych rozdziałach przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno – gospodarczych na terenie gminy. Szczegółowo omówiono poszczególne środowiska i towarzyszące im zagrożenia. W celu realizacji przyjętych założeń konieczne jest ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wymaga to wyznaczenia: celów ekologicznych – cel po osiągnięciu którego, ma nastąpić poprawa danego elementu środowiska, stanowiący ostateczny efekt podejmowanych działań; kierunków działań – kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych; zadań ekologicznych – konkretne przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych kierunków a tym samym celów ekologicznych. Działania te mają charakter długookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu. Z uwagi na długi okres „dochodzenia” do wyznaczonego celu, z zagospodarowanych zadań należy określić zadania priorytetowe (priorytety ekologiczne) do realizacji jako najpilniejsze. Ponadto konieczne jest ustalenie harmonogramu prowadzenia działań ekologicznych z rozbiciem na działania krótko i długoterminowe oraz mechanizmy finansowo ekonomiczne. Poniżej przedstawiono cele, kierunki i zadania ekologiczne dla gminy, odniesieniu do konkretnych elementów środowiska; 12.1 Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jeden z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju. Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych. Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: Racjonalizacja użytkowania wody Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 51 Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 12.1.1 Racjonalizacja użytkowania wody Racjonalizacją użytkowania wody powinny być objęte wszystkie działy gospodarki korzystające z zasobów wody. Konieczne jest, zatem w najbliższej przyszłości ograniczenie zużycia wody przede wszystkim w przemyśle, gospodarce komunalnej i rolnictwie oraz ograniczenie strat związanych z jej rozprowadzeniem. Krajowy limit został ustalony w zakresie zmniejszenia wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działań to: 1. ustalenie normatywnych wskaźników zużycia wody w gospodarce komunalnej stymulującej jej oszczędzanie; 2. ograniczenie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza przemysłem spożywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji); 3. realizacja przez zakłady planów racjonalnego gospodarowania wodą (np. wprowadzających zamknięty obieg wody); 12.1.2 Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji Działanie to jest jednym z najważniejszych w polityce ekologicznej państwa gdyż prowadzi do likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń „u źródła”. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. wprowadzenie wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji. Rozwiązanie to powinno zmobilizować przedsiębiorstwa istniejące na terenie gminy do stosowania technologii odpowiadających wyznaczonym lokalnym normom i bardziej przyjaznych środowisku (zmniejszenie strumienia wytwarzanych odpadów, zwiększenie ponownego wykorzystania surowców odpadowych, rozdzielenie strumienia odpadów), 2. wprowadzenie ograniczeń dotyczących możliwości składowania odpadów z przemysłu ze wskazaniem właściwej metody ponownego wykorzystania bądź unieszkodliwiania, 3. wprowadzenie nowych małoodpadowych technologii, 52 4. wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych (ulgi podatkowe, możliwość współfinansowania, itp.). 12.1.3 Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych W polityce energetycznej państwa przewiduje się zmniejszenie w roku 2010 zużycia energii na jednostkę krajowego produktu o 25% w stosunku do 2000 roku. Zakłada się ponadto w roku 2010 osiągnięcie poziomu 7,5% udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej. Poziom ten ma być osiągnięty poprzez odpowiednie wykorzystanie zasobów biomasy, energii wody i wiatru, słońca, wód geotermalnych oraz biogazu z oczyszczalni ścieków i składowisk odpadów. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. wdrażanie przez gminę (zgodnie z Prawem Energetycznym) planów zaopatrzenia w energię. 2. zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie rurociągów oraz ich właściwą eksploatację. 3. poprawa parametrów energetycznych budynków – termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian – ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą), kierunkową orientacją stron świata), 4. stosowanie indywidualnych liczników ciepła, 12.2 Zasoby wody Gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych oraz korzystanie z wód reguluje ustawa Prawo Wodne. Zakłada ona gospodarowanie wodami uwzględniające zasadę wspólnych interesów i powinna być realizowana przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności. Uwzględniając założenia ochrony zasobów wodnych, określono cel ekologiczny: Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacji zużycia wody, zwiększenia zasobów wody w zlewniach oraz ochrona przed powodzią. W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: Zarządzanie zasobami wodnymi 53 Ochrona wód Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 12.2.1 Zarządzanie zasobami wodnymi Zarządzanie zasobami wodnymi jest jednym z podstawowych zagadnień mających wpływ na rozwój regionu i jakość życia na jego obszarze. Ma to istotne znaczenie dla gminy ze względu na niską jakość wód powierzchniowych. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. opracowanie programów zaopatrzenia w wodę na terenie gminy, 2. wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi, bejmującego wody podziemne i powierzchniowe, na terenie gminy. 12.2.2 Ochrona wód Jednym z celów polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie mieszkańcom wody pitnej dobrej jakości. Ważne z tego względu jest utrzymywanie jakości wód podziemnych i powierzchniowych, co najmniej na poziomie wymaganych przepisami. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. wdrożenie systemu zarządzania zasobami wodnymi, 2. sukcesywna wymiana i renowacja wyeksponowanych odcinków sieci wodociągowej, 3. minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej 4. modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia właściwej jakości wody 5. ustanowienie stref ochrony wokół ujęć 6. wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowaniu terenów ochronnych wód podziemnych oraz ujęć wody, 7. przeprowadzenie akcji edukacyjno-informacyjnej propagującej optymalizację zużycia wody przez indywidualnych użytkowników (np. gromadzenie wody deszczowej i wykorzystanie jej na cele agralne – do podlewania zieleni) 54 8. wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych (przez branże inne niż przemysł spożywczy i farmaceutyczny), oraz przez wprowadzenie zamkniętego obiegu wody w przemyśle 9. sukcesywna modernizacja istniejącej sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej i pilna realizacja nowych sieci na terenie gminy. 10. budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacyjnej sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, bądź bardzo trudna realizacja ze względów technicznych, wsparcie finansowe dla rolników realizujących oczyszczalnie przyzagrodowe. 11. zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania. 12. Wnikliwa kontrola punktów zrzutu ścieków przesysłowych; 13. opracowanie i sukcesywne wdrażanie programów ochrony wód powierzchniowych w układzie zlewniowym rzek. 14. stopniowe ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszczeń obszarowych i punktowych pochodzących z działalności rolniczej. 15. preferowanie użytkowania łąkowego oraz kształtowanie pasów roślinności wzdłuż cieków wodnych. 12.3 Ochrona powietrza atmosferycznego Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielkości. Z analizy uzyskanych wyników w latach 2002 i 2003 wynika, że stężenie SO2 na stacji w Nowych Skalmierzycach nie przekroczyło dopuszczalnej normy. Podczas całego okresu badawczego nie wystąpiły szkodliwe dla zdrowia ludzkiego tzw. epizody bardzo wysokich stężeń przekraczające dopuszczalną normę dobową – 150 μg/m3. Maksymalne stężenie dobowe wynosiło 88 μg /m3 w roku 2002 i 121 μg /m3 w roku 2003. 55 Uwzględniając założenia ochrony powietrza określono cel ekologiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych niszczących warstwę ozonową. W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna odbywać się przez konkretne zadania ekologiczne. 12.3.1 Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle W emisji zanieczyszczeń do powietrza dominującą rolę odgrywają sektory wytwarzania i zaopatrzenia w energię oraz przemysł. Skupienie się na ograniczeniu emisji z wymienionych sektorów przyniesie pewne efekty ekologiczne na terenie gminy. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. modernizacja układów technologicznych oraz montaż urządzeń ograniczających emisję. 2. objęcie pozwoleniami emisyjnymi wszystkich zakładów przemysłowych. 3. wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszczeń na terenie przedsiębiorstw. 4. zachęcanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzenie systemów zarządzania środowiskiem w obrębie przedsiębiorstwa. 5. wyznaczenie w oparciu o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. 6. stosowanie stref zieleni izolacyjnej wokół emitorów zanieczyszczeń. 7. spalanie węgla lepszej jakości lub zamiana nośnika na bardziej ekologiczny. 12.3.2 Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa Tzw. niska emisja zanieczyszczeń powietrza pochodząca z ogrzewnictwa komunalnego stanowi w miastach ok. 50% ogólnej emisji zanieczyszczeń, zaś na terenach wiejskich ok. 56 80%. Źródłem powstawania zanieczyszczeń jest przede wszystkim wykorzystywane w przestarzałych urządzeniach grzewczych paliwo w postaci niskiej jakości węgla, a także różnego typu materiały odpadowe. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. eliminowanie węgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych, rozpowszechnienie stosowania drewna, wierzby energetycznej, a przede wszystkim gazu, 2. promowanie nowych nośników energii ekologicznej pochodzących ze źródeł odnawialnych – energia słoneczna, wiatrowa, geotermalna, 3. centralizacja uciepłowienia prowadząca do likwidacji małych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych, 4. rozbudowa sieci gazowej na obszarze gminy i zwiększenie liczby odbiorców, 5. edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wykorzystania proekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania materiałów odpadowych. 12.3.3 Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Ruch drogowy jest istotny zagrożeniem dla środowiska i zdrowia człowieka. Zwiększające się natężenie ruchu, stan dróg oraz stan techniczny pojazdów stanowią źródła zagrożeń, w tym przyczyniają się do wzrostu emisji zanieczyszczeń do powietrza. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. wyprowadzanie ruchu tranzytowego z obszaru miast, przebudowa dróg o małej przepustowości i bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych, 2. egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy oraz eliminacja pojazdów o podwyższonej emisji i nie posiadających katalizatorów, 3. wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych, 4. stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągników komunikacyjnych (strefy) te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane). 57 12.4 Ochrona przed hałasem Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska (Dział V, art.112), „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepiej stanu akustycznego środowiska, między innymi poprzez utrzymanie hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy nie jest on dotrzymany”. Uwzględniając założenia ochrony przed hałasem określonego cel ekologiczny: Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku W celu jego osiągnięcia określono kierunki działań ekologicznych: Ochrona przed hałasem komunikacyjnym Ochrona przed hałasem przemysłowym Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 12.4.1 Ochrona przed hałasem komunikacyjnym Przez teren gminy przebiega ważny szlak komunikacyjny, (droga krajowa nr 25) który wpływa na pogorszenie klimatu akustycznego na obszarze gminy. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1.eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie (budowa obwodnicy Nowych Skalmierzyc) 2.wspomaganie w modernizacji i budowie dróg 3.Wspieranie inwestycji ograniczających ujemny wpływ hałasu 4.intrgrowanie planów w zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia hałasem 12.4.2 Ochrona przed hałasem przemysłowym Poziom emisji hałasu ze źródeł przemysłowych jest porównywalny z emisją środków transportu, jednak na jego oddziaływanie jest narażona mniejsza liczba mieszkańców. Częstą przyczyną złego klimatu akustycznego wokół zakładów przemysłowych jest ich niewłaściwa lokalizacja w stosunku do obiektów sąsiadujących. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 58 1. opracowanie map akustycznych obrazujących poziom hałasu wokół zakładów przemysłowych 2. egzekwowanie w przedsiębiorstwach zmian technologicznych w przypadku przekroczeń emisji hałasu 3. wyznaczenie stref ochronnych wokół przedsiębiorstw, w obrębie których nie należy lokalizować budynków mieszkalnych 4. tworzenie pasów zwartej zieleni ochrony wokół przedsiębiorstw . 12.5 Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Poziom promieniowania niejonizującego jest jednym z czynników wpływających na jakość życia człowieka. Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego 12.5.1 Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego W celu określenia wielkości problemu zanieczyszczenia środowiska elektromagnetycznym promieniowaniem nie jonizującym oraz jego wzrostu, konieczne jest podjęcie działań. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy, kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie 12.5.2 Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego Dla ograniczenia potencjalnego wpływu promieniowania na mieszkańców gminy należy w ramach ochrony podjąć następujące działania: 1.przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urządzeń nadawczych 59 2.wspołpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszkańców przed skutkami promieniowania pola elektromagnetycznego 3.uwzględnienie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego 12.6 Ochrona powierzchni ziemi Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości. Uwzględniając założenia ochrony powierzchni ziemi określono cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi, w tym biologicznie czynnej i gleb przed degradacją . Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: gleby użytkowane rolniczo zasoby kopalin 12.6.1 Gleby użytkowane rolniczo Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. zaktualizowanie i poszerzenie tematyki map glebowo – rolniczych, co będzie stanowiło podstawę w zakresie określenia potrzeb wapnowania i nawożenia gleb 2. zapobieganie zanieczyszczeniom gleb środkami ochrony roślin oraz na skutek działalności przemysłu 3. prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego 4. dostosowanie do naturalnego do biologicznego potencjału gleb kierunków i intensywności produkcji 5. podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu 6. ochrona i wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną 7. kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu 60 8. upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej 9. rekultywacja terenów zdegradowanych 10. ograniczenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza i wody 12.6.2. Zasoby kopalin. W zakresie zasobów kopalin – winno się chronić złoża poprzez uwzględnianie obszarów ich występowania w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. 12.7 Gospodarka odpadami Zagadnienie związane z gospodarką odpadami zostały szczegółowo omówione w gminnym planie gospodarki odpadami. 12.8 Zasoby przyrodnicze Ochrona zasobów przyrody ma prowadzić do zachowania istniejącego jej stanu oraz stwarzania warunków do jak najlepszego rozwoju. Uwzględniając konieczność ochrony zasobów przyrody określono cel ekologiczny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i Bioróżnorodności w tym wzrost lesistości gminy. W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Ochrona lasów Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 61 12.8.1 Ochrona i rozwój obszarów chronionych Rozwój gospodarczy gminy pociąga za sobą niebezpieczeństwo degradacji obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, z tego względu ważne jest połączenie systemu rozwoju obszarów cennych przyrodniczo z rozwojem społeczno-gospodarczym. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. opracowania planów ochrony obszarów chronionych na terenie gminy 2. bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych 3. przygotowanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych parków i pomników przyrody 4. powiązanie przestrzenne prawnych form i działań ochrony przyrody 5. tworzenie nowych obszarów chronionych zgodnie z koncepcją sieci ekologicznej NATURA 2000 12.8.2 Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Ze względu na gęstnienie sieci infrastruktury w krajobrazie oraz potencjalny rozwój gospodarczy na terenie gminy, należy zadbać o uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania, wniosków wynikających z istniejącej lub planowanej lokalizacji terenów chronionych wraz z ich otulinami. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do terenów wyjątkowo cennych przyrodniczo 2. przestrzeganie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem 3. przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach chronionych 12.8.3 Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Celem ochrony gatunkowej jest zabezpieczenie dziko występujących gatunków zwierząt szczególnie rzadkich i zagrożonych wyginieciem oraz zachowaniem różnorodności gatunkowej. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 62 1. przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, (parki wiejskie) 12.8.4 Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody Gmina ma sprzyjające warunki do rozwoju agroturystyki, co może stanowić potencjalne zagrożenie dla terenów przyrodniczych. Kolejnym zagrożeniem jest intensywna zabudowa mieszkaniowa o nieuregulowanej gospodarce ściekowej oraz odpadowej. Z tego względu ważnym zadaniem będzie wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. promowanie zachowań związanych z codziennym bytowaniem mieszkańców a zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody 2. rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej 3. rozwój przyrodniczych ścieżek dydaktycznych i innych form edukacyjnych 12.9 Harmonogram realizacji zadań ekologicznych Wyznaczone cele ekologiczne i kierunki działań, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy które stanowią podstawę dla realizacji konkretnych zadań na przestrzeni kilkunastu lat. Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji, przez najważniejsze podmioty gospodarcze zlokalizowane na terenie gminy. S pośród wszystkich zadań ekologicznych wybrano kilka które należy realizować w pierwszej kolejności. Ich zestawienie stanowi krótkoterminowy harmonogram – plan operacyjny na lata 2004 – 2007 (tabela nr 12). Część pozostałych zadań ekologicznych będzie realizowana w okresie długoterminowym ramach długoterminowego harmonogramu - planu operacyjnego na lata 2008 – 2011. tabela nr 13). 63 64 65 66 67 68 69 70 71 13 Założenia systemu edukacyjno - informacyjnego Edukacja ekologiczna znalazła stosowaną rangę zarówno w Konstytucji RP (art. 5 i 74) jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach: Prawo ochrony środowiska, o ochronie przyrody i w ustawie o systemie oświaty. Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika również z podpisanych przez Polskę dokumentów międzynarodowych przede wszystkim Agendy 21. Zapisy dotyczące zasady uspołecznienia polityki ekologicznej przez stworzenie warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju znalazły się w II Polityce Ekologicznej Państwa, przyjętej przez Sejm RP w 2001 r. W wyniku realizacji ustaleń Agendy 21 przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, powstał w 2000 r. dokument pn. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE). Zostały w nim określone cele, z których do podstawowych należą między innymi, upowszechnienie idei ekorozwoju we wszystkich strefach życia oraz wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej. Cele zawarte w Strategii Edukacji Ekologicznej i przełożone na konkretne zadania, ujęte zostały w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej (2000/2001). Na podstawie postanowień tego dokumentu powinna być realizowana edukacja ekologiczna na obszarach jednostek samorządowych. 13.1 Potrzeba edukacji ekologicznej Edukacja środowiskowa (edukacja ekologiczna) jest koncepcją kształcenia i wychowywania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „ myśleć globalnie, działać lokalnie”. Ważnym elementem jest łączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczną oraz działaniami praktycznymi. Obejmuje ona przedstawianie we wszystkich działaniach tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska. Musi docierać do wszystkich grup wiekowych i społecznych. W związku z tym ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywać informację ekologiczną. Uwzględniając konieczne zróżnicowane form i treści przekazu, można przyjąć podział mieszkańców na cztery główne grupy, do których trafiać będą odpowiednio przygotowane formy edukacyjne: - pracowników samorządowych (zarząd i pracownicy urzędów), 72 - dziennikarzy i nauczycieli, - dzieci i młodzieży, - dorosłych mieszkańców. Należy równocześnie wyznaczyć cele i efekty z zakresu gospodarki odpadami, jakie ma przynieść prowadzona akcja edukacyjno – informacyjna. Są nimi przede wszystkim: 1) Dające się zmierzyć, ograniczenie masy odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa domowe, a tym samym wydłużenie okresu wykorzystania składowiska odpadów; 2) Zwiększenie ilości odzyskiwanych i przetwarzanych surowców wtórnych; 3) Likwidacja dzikich wysypisk odpadów; 4) Powstanie trwałych grup mieszkańców, współpracujących z samorządem lokalnym, podejmujących nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej; 5) Zwiększenie przychylnego nastawienia społeczności lokalnej do zagadnień właściwej gospodarki odpadami. Prowadzone działania edukacyjne powinny objąć trzy zasadnicze segmenty: 1) Edukacje ekologiczną obejmującą decydentów (pracowników samorządowych: burmistrzów, sołtysów i radnych), oraz osoby mające przekazywać informacje pozostałym grupom społecznym (nauczycieli, dziennikarzy, pracowników służb komunalnych); 1) Edukację ekologiczną dzieci i młodzieży opartą na ścisłej współpracy z placówkami oświaty; 2) Edukację ekologiczną dorosłych członków społeczności lokalnych, realizowaną między innymi politykę medialną oraz prowadzenie okresowych akcji ekologicznych obejmujących wszystkich mieszkańców np. sprzątanie świata, wystawy, konkursy, festyny. 13.2 Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 13.2.1 Decydenci Do pierwszej grupy decydentów należy zaliczyć przede wszystkim, burmistrzów, sołtysów oraz radnych. Do nich w dużej mierze należy podejmowanie działań z zakresu 73 planowania, programowania i rozwoju. Przekładają się one później na działania inwestycyjne i organizacyjne, związane z ochroną środowiska na obszarze danej jednostki organizacyjnej. W związku z tym umocowaniem organizacyjnym osoby te powinny zostać przeszkolone w pierwszej kolejności. Właściwy poziom ich świadomości ekologicznej oraz zrozumienie zasad rządzących się zrównoważonym rozwojem pozwoli na łatwiejsze wprowadzenie niezbędnych działań. Elementami edukacji ekologicznej wśród tej grupy powinny być organizowane dla nich spotkania ze specjalistami, udział w konferencjach i szkoleniach, konsultacje z praktykami, którzy realizują podobne zadania z zakresu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska na własnym terenie. Należy podkreślić, że akcja edukacyjna prowadzona wśród decydentów nie może mieć charakteru jednostkowego. Powinna być prowadzona w sposób cykliczny (uwzględniająca pozostałe obowiązki wynikające z pełnionych przez te osoby funkcji), zapewniając ciągłe doskonalenie się i dokształcenie tej grupy osób. Drugą grupą osób („decydenci pośredni”), które powinny być objęte akcją edukacyjną w pierwszej kolejności są osoby, które z racji wykonywanego zawodu mają częsty kontakt z szerszą grupą mieszkańców. Do grupy tych osób należy zaliczyć między innymi nauczycieli, dziennikarzy, a także pracowników służb komunalnych. Prowadzenie wśród tej grupy osób edukacji powinno głównie koncentrować się na zorganizowaniu im cyklu spotkań i szkoleń, a także zapewnieniu dostępu do jak najszerszych zasobów materiałów literatury fachowej (czasopisma, periodyki, książki, wydawnictwa multimedialne). Uzupełnieniem mogłyby być także wyjazdy terenowe pozwalające przekonać się naocznie o wybranych zagadnieniach z tematyki ochrony środowiska. Bardzo istotne jest, aby w zaplanowanym cyklu spotkań znalazło się co najmniej jedno dotyczące form przekazywania informacji. Dotyczy to głównie osób mających bezpośredni kontakt z większą liczbą osób. Nabyta wiedza powinna imułatwić przekazywanie informacji w formie prowadzenia spotkań, czy wykładów,przekonywania do własnego stanowiska. Istotne jest, aby osoby szczególnie z tej grupy, jako grupy dużego zaufania społecznego, w sposób rzetelny przedstawiały wszystkie aspekty planowanych do wprowadzania inwestycji, czy zmian w zakresie zagadnień ochrony środowiska. Muszą być przygotowani do spotkania z ludźmi o różnym poziomie świadomości ekologicznej i umieć odpowiednio dostosować formę przekazywanych informacji. 74 13.2.2 Edukacja dzieci i młodzieży Prowadzenie edukacji ekologicznej wśród dzieci i młodzieży to najważniejszy segment działań edukacyjnych. Dzięki wyrobieniu w nich nawyków właściwego postępowania w zakresie szeroko rozumianej ochrony środowiska można się spodziewać, że wprowadzane inwestycje i zmiany będą znajdowały przychylniejsze przyzwolenie społeczeństwa. Jak wynika z doświadczeń, dzieci i młodzież mogą stać się swoistym przekaźnikiem treści ekologicznych w swoich rodzinach. Mogą one „upominać” i nakłaniać rodziców do właściwego postępowania z odpadami powstającymi w gospodarstwie domowym, prowadzenia właściwej gospodarki wodno-ściekowej itp. W pewnym stopniu poprzez swą świadomość ekologiczną dzieci i młodzież będą kształtować także model konsumpcyjny w rodzinie. Dzięki temu podczas zakupów będą wybierane np. opakowania wielokrotnego użytku. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w dużej mierze powinna opierać się na placówkach oświatowych wszystkich szczebli. Z uwagi na brak odrębnego przedmiotu obejmującego tylko zagadnienia edukacji ekologicznej, treści te powinny być włączane w realizowane w ramach programu nauczania dla poszczególnych grup wiekowych. Dotyczy to większości nauczanych przedmiotów. Powinny to być krótkie „wtrącenia” w ramach danego przedmiotu, np. fizyki, chemii, geografii, matematyki. Poza przekazywaniem treści ekologicznej w czasie lekcji konieczne jest właśnie w stosunku do dzieci i młodzieży zastosowanie także innych form przekazu. Powinny to być różnego rodzaju konkursy, np. rywalizacje między klasami, czy szkołami, wycieczki, np. na składowisko, czy do Zakładu Odzysku i Unieszkodliwiania Odpadów, oczyszczalni ścieków, stacji uzdatniania wody, a jednocześnie na miejsca dzikich wysypisk śmieci i wylewisk ścieków. Aby prowadzone działania edukacyjne wśród dzieci i młodzieży przyniosły oczekiwane efekty niezbędna jest ścisła współpraca z władzami samorządowymi Przekazywane informacje powinny w dużej mierze odnosić się do najbliższego otoczenia (miejsca zamieszkania), czyli gminy. Przykłady właściwe oraz zmiany powinny pochodzić z „własnego podwórka”. Wymiernym efektem prowadzonej edukacji będzie ostatecznie poprawa stanu środowiska na terenie gminy. Nie ulega wątpliwości, że nauczyciele i uczniowie, otrzymując wsparcie gminy w tym zakresie, mogą i podejmują w praktyce szereg działań na rzecz środowiska lokalnego, które znacznie przekraczają obowiązki programowe szkoły. Dotyczy to zarówno wsparcia programowego jak i 75 finansowego działań przygotowywanych przez poszczególnych nauczycieli czy całe placówki szkolne. Stosunkowo nieskomplikowanymi dla samorządów przykładami wspierania ekologicznych działań szkół jest między innymi współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsięwzięciach jak: organizacja Dnia Ziemi, czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, prowadzenie programów autorskich, czy innowacji pedagogicznych w szkołach, programy edukacyjne, np. związane z gospodarowaniem odpadami w gminie udział pracowników samorządowych w zajęciach terenowych klas bądź kół przyrodniczych, w charakterze specjalistów, w zakresie określonym tematem zajęć terenowych, udostępnianie i popularyzacja informacji, w tym także materiałów drukowanych na temat zagrożeń i prośrodowiskowych działań gminy, celem wspólnej edukacji mieszkańców tego terenu, prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnień związanych z gospodarką odpadową, ekologią i ochroną środowiska, wspieranie programów i ekologicznych przedsięwzięć szkół w niezbędne pomoce naukowe, 13.2.3 Edukacja dorosłych Edukacja dorosłych wymaga znalezienia właściwego sposobu kształtowania świadomości ekologicznej. Specjalnie organizowane spotkania, wykłady, czy kluby dyskusyjne nie zawsze przynoszą zamierzone rezultaty. Krąg odbiorców tego typu form edukacyjnych bywa bardzo zawężony. Z badań wynika że na kształtowanie świadomości ekologicznej duży wpływ wywierają media. Przekazują one wiedzę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagrożeń przyrody, ale również informują na bieżąco o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką społeczności lokalnych, w czasie której mogą być propagowane treści ekologiczne. Imprezy takie jak festyny, konkursy, wycieczki zazwyczaj przeznaczane są dla całych rodzin. Istnieje tym samym sposobność do włączenia dzieci w prezentacje ekologiczne i 76 przekazywanie wiedzy rodzicom, zaangażowanym w występy dzieci. Taki sposób edukowania dorosłych (rodziców) jest bardzo skuteczną formą przekazywania treści ekologicznych. Nie należy również zapominać o ogólnopolskich sezonowych „akcjach ekologicznych”, np. Sprzątanie Świata, Dzień Ziemi, Dzień Bez Samochodu i inne. Stawiają sobie one za cel szeroko rozumianą ochronę środowiska, ostrzegają przed zagrożeniami, uświadamiają szkodliwość niektórych zachowań człowieka. 14. Realizacja Programu Ochrony Środowiska 14.1 Założenia systemu finansowania inwestycji Realizacja zadań wytyczonych w Programie Ochrony Środowiska wiąże się z wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Większość instytucji, które udzielają dotacji lub korzystnie oprocentowanych kredytów na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska (gospodarki odpadami) wymaga, żeby inwestycja osiągnęła odpowiednio duży efekt ekologiczny i objęła swym zasięgiem możliwie największą liczbę mieszkańców aglomeracji, gminy lub związku komunalnego. Dlatego w przypadku gminy należ dążyć, aby podejmowane działania miały charakter gminny lub przynajmniej obejmowały swym zasięgiem kilka wsi. Objęcie systemem całej gminy nie tylko wpłynie na finansowanie inwestycji (obniży koszty ), ale również obniży koszty eksploatacyjne. Oznacza to, że przedsięwzięcie winno być realizowane wspólnie. W zależności od przyjętego w danym przypadku rozwiązania wariantu organizacyjnego poszczególne gminy samodzielnie lub wspólnie finansować będą realizację konkretnych zadań. Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami pochodzić będą z następujących źródeł: własne środki miasta i gminy, emisja obligacji komunalnych, dofinansowanie z funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 77 fundusze wsparcia finansowego dla krajów Unii Europejskiej, kredyty na preferencyjnych warunkach (np. Bank Ochrony Środowiska), pozyskanie inwestora strategicznego, może nim być inwestor zagraniczny. W przypadku gospodarki odpadami, obok wymienionych powyżej źródeł finansowania, środki na częściowe pokrycie kosztów można uzyskać od organizacji odzysku, a także ze sprzedaży opakowań i surowców wtórnych. 14.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Polskie miasta i gminy najczęściej korzystają z pomocy finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Jednym z priorytetów tego funduszu jest ochrona powierzchni ziemi. Fundusz przewiduje dofinansowanie (poprzez pożyczki) wdrażania projektów związanych z realizacją programów ochrony poszczególnych elementów środowiska, w tym także gospodarki odpadami. Maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsięwzięcia jest pożyczka w wysokości 50% całości nakładów inwestycyjnych. W NFOŚiGW istnieje możliwość umarzania pożyczek jeśli: zadanie zostało zrealizowane terminowo, osiągnięto założony efekt rzeczowy i ekologiczny, spłacono terminowo co najmniej 50% udzielonej pożyczki wraz z oprocentowaniem. Fundusz preferuje wnioski podmiotów, które zadeklarują przeznaczenie umorzonych kwot na inwestycje proekologiczne. Okres spłaty pożyczki wynosi maksymalnie 5 lat. 14.3. Wsparcie finansowe dla krajów członkowskich Unii Europejskiej Polska jako członek Unii Europejskiej, będzie mogła ubiegać się o finansowanie inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska z funduszy spójności i strukturalnych. Finansowaniem z tych funduszy będą już mogły zostać objęte inwestycje rozpoczęte z dniem 1 stycznia 2004 roku. 78 14.3.1. Fundusz Spójności Fundusz Spójności, inaczej nazywany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, jest to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Krajowy Brutto nie przekracza 90% średniej dla wszystkich krajów członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania i Irlandia). Fundusz ten nie należy do grupy Funduszy Strukturalnych, ze względu na określony czas, w którym działa. Ze względu na charakter i cel Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej. Realizację Funduszu Spójności zaplanowano na lata 1993-99. Na szczycie w Berlinie postanowiono przedłużyć jego działanie do 2006 roku. Z chwilą wejścia Polski do UE będzie on dostępny także dla naszego kraju. Fundusz Kohezji (Spójności) redystrybuowany jest przez Komisję Europejską na podstawie składanych wniosków w odpowiednich terminach. Tak więc to nie Instytucje krajowe, ale stosowne organy Unii Europejskiej rozpatrują kolejne projekty, akceptując je, a następnie finansując. Pomoc, którą te kraje otrzymują w ramach Funduszu obejmuje finansowanie projektów dotyczących inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej. Budżet Funduszu Spójności na lata 2000 – 2006 wynosi 18 mld euro (w latach 1994 – 1999 wynosił 15,5 mld euro). 14.3.2. Fundusze strukturalne Fundusze strukturalne są najważniejszym instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Są to specjalne instytucje, których zadaniem jest wspieranie i modernizacja gospodarek krajów UE. Fundusze te są kierowane do tych regionów i sektorów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego \ poziomu ekonomicznego w UE. Inwestycje związane z ochroną środowiska finansowane są w ramach funduszy strukturalnych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. 14.4. Bank Ochrony Środowiska Bank Ochrony Środowiska udziela kredytów ze środków własnych oraz ze środków NFOŚiGW i WFOŚiGW z przeznaczeniem na inwestycje służące likwidacji degradacji środowiska i ochronę środowiska. Na bazie wieloletniego doświadczenia 79 Bank realizuje zadania związane z jego proekologiczną misją, współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska, tj. Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundacją Polska Wieś 2000 im. M. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank udziela na cele proekologiczne następujących kredytów: kredyty na inwestycje służące ochronie środowiska udzielane we współpracy z WFOŚiGW. Przedmiotem kredytowania są inwestycje z zakresu ochrony środowiska polegające na realizacji / modernizacji obiektów służących: a) ochronie wód i gospodarce wodnej (np. oczyszczanie ścieków wraz z systemem kanalizacji, modernizacje technologii służące oszczędności wody), b) ochronie atmosfery (np. budowa i modernizacja instalacji ograniczających emisję zanieczyszczeń do atmosfery, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii), c) ochronie powierzchni ziemi (np. redukcja odpadów u źródeł wytwarzania, składowiska odpadów, zakłady odzysku i unieszkodliwiania odpadów). 14.5 Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarządzania tym programem. Zarządzanie Programem odbywa się z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania zgodne z kompetencjami i obowiązkami podmiotów zarządzających. Instrumenty służące do zarządzania programem ochrony środowiska wynikają z obowiązujących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach itp.) i można je podzielić na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne. 14.5.1 Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych zaliczamy: pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane 80 decyzje zatwierdzające plany gospodarki odpadami koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców mineralnych oceny oddziaływania na środowisko planowanych czy istniejących inwestycji decyzje zatwierdzające plany zagospodarowania przestrzennego Szczególnym instrumentem prawnym jest od niedawna monitoring czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawnym. 14.5.2 Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych zaliczamy: opłaty za korzystanie ze środowiska- za emisje zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnie, z której odprowadzane są ścieki administracyjne kary pieniężne odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska 14.5.3 Instrumenty społeczne Wśród instrumentów społecznych jako najważniejszy należy wymienić spółdziałanie. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne są ważnym elementem kutecznego zarządzania opartego o zasady zrównoważonego rozwoju. Można je odzielić na: narzędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw.” uczenie się poprzez działanie”. Można w nich wyróżnić: działania samorządów (dokształcenie profesjonalne i system szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), powiązania między władzami samorządowymi a społeczeństwem (udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez system konsultacji i debat 81 publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomości – kampanie edukacyjne) narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrożenia polityk środowiskowych a) środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, b) strategie i plany działań, c) systemy zarządzania środowiskiem, d) ocena wpływu na środowisko, e) ocena strategii środowiskowych. narzędzia włączające mechanizmy rynkowe w realizacji zrównoważonego rozwoju: a) opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), b) regulacje cenowe, c) regulacje użytkowania, oceny inwestycji, d) środowiskowe zalecenia dla budżetowania, e) kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. narzędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównoważonego rozwoju a) wskaźniki równowagi środowiskowej, b) ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, c) monitorowanie skuteczności procesów zarządzania. Kolejnym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Pod tym pojęciem należy rozumieć różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstawą jest tu rzetelne i ciągle przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na drodze podejmowanych działań inwestycyjnych. Ważna dla ochrony środowiska jest również współpraca pomiędzy gminnymi służbami ochrony środowiska a instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Powinny to być relacje partnerskie które będą prowadziły do wspólnej realizacji poszczególnych przedsięwzięć. I tak pozarządowe organizacje ekologiczne mogą zajmować się zarówno działaniami planistycznymi (np. przygotowywać plany ochrony rezerwatów i parków narodowych, opracowywać operaty ochrony przyrody dla nadleśnictw), prowadzić konstruktywne (i jak najbardziej fachowe) programy ochrony różnych gatunków czy typów siedlisk, 82 realizować prośrodowiskowe inwestycje (np. związane z alternatywnymi źródłami energii). Tradycyjną rolą tych organizacji jest też prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu. Niezbędne jest aby prowadzona komunikacja społeczna objęła swym zasięgiem wszystkie grupy społeczeństwa. Bardzo ważną sprawą jest właściwe, rzetelne i odpowiednio wcześniejsze informowanie tych mieszkańców, których planowane inwestycje będą dotyczyły w sposób bezpośredni (np. mieszkańców przez tereny których posesji będzie przebiegać wodociąg). Nie może zaistnieć sytuacja, że o planowanych zamierzeniach dowiadują się oni z „innych” źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajmą oni postawę negatywną (czasami nawet wrogą) w stosunku do planowanej inwestycji. Jak uczy doświadczenie wydłuża to lub nawet czasami uniemożliwia realizacje planowanych celów. Należy jednak pamiętać, że głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej będzie zmiana postaw społeczeństwa w odniesieniu do poszczególnych dziedzin życia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju. Z uwagi na specyfikę tego zagadnienia trzeba mieć świadomość, że będzie to proces wieloletni co nie oznacza że nie należy go prowadzić. Działania edukacyjne powinny być realizowane w różnych dziedzinach, różnych formach oraz na różnych poziomach, począwszy od szkół podstawowych i gimnazjalnych a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. W szczególności szkolenia ekologiczne powinny być organizowane dla: pracowników administracji samorządów mieszkańców nauczycieli szkół wszystkich szczebli dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Edukacja i informacja z komunikacją, są ze sobą ściśle powiązanie, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. 83 14.5.4. Instrumenty strukturalne Do instrumentów strukturalnych należą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi a także program ochrony środowiska i to one wytyczają główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrzędnym dokumentem powinna być strategia rozwoju gminy jako dokument wytyczający główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych np. dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska itp. W programach tych powinny być uwzględnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczone pewne ramy tego rozwoju, warunkowane troską o stan środowiska. Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie gminy wymaga podejmowania pewnych działań w określonych dziedzinach gospodarki jak i codziennego życia jego mieszkańców. 14.6. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 14.6.1 Zasady monitoringu W procesie wdrażania Programu ważna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz stopnia realizacji zadań w nim wyznaczonych z punktu widzenia osiągnięcia ałożonych celów. Z tego względu ważne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego będzie możliwe dokonanie oceny procesu wdrażania, jak i również będą mogły być dokonane ewentualne modyfikacje Programu. Monitoring powinien być sprawowany w następujących zakresach: monitoring środowiska monitoring programu monitoring odczuć społecznych Monitoring środowiska wspomagającym prawne, – system finansowe, kontroli środowiska, społeczne jest instrumenty narzędziem zarządzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony 84 środowiska i może być traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najważniejszych kryteriów na podstawie której tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekonomicznych są w znacznym stopniu dostępne jako wielkości mierzone w ramach istniejących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, są wykonywane w ramach działalności np. WIOŚ, RZGW, IMGW. Monitoring programu – najważniejszym wskaźnikiem jest monitorowanie poszczególnych zadań, które powinno się odbywać np. co roku, na podstawie zestawienia planu działań przewidzianych do realizacji z postępem ich wdrożenia. W przypadku nie osiągnięcia zaplanowanych zamierzeń należy dokonać analizy sytuacji i poznać jej przyczyny. Powodem mogą być np. brak czasu, pieniędzy, zasobów ludzkich lub też zmiana kolejnych przewidzianych w programie zadań priorytetowych. Monitoring odczuć społecznych - jest on sprawowany na podstawie badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów Programu, między innymi przez ilość i jakość interwencji zgłaszanych do gminnych władz środowiskowych. 14.6.2 Monitoring założonych efektów ekologicznych W ocenie postępu wdrażania programu ochrony środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów ekologicznych, jakie powinna przynieść realizacja wyznaczonych celów. Zakładane efekty działań proponowanych w programie ochrony środowiska Proponowane działania Zakładany efekt Bezpośrednie 1 2 Pośrednie 3 Ochrona powietrza Wyposażenie emitentów Ograniczenie emisji w filtry wyłapujące zanieczyszczenia zanieczyszczenia do powietrza powietrza atmosferycz. największe podmioty gospodarcze emitujące czystsze powietrze zwiększenie atrakcyjności turystycznej gminy mniejsze zagrożenie dla zdrowia ludzi lepsze warunki rozwoju 85 zanieczyszczenia Kontrola emitowanych przestrzeganie limitów zanieczyszczeń przez emisyjnych podmioty gospodarcze Zmiana systemu grzewczego i energetycznego na terenie gminy ograniczenie emisji niskiej do powietrza zmniejszenia powietrza związkami siarki i pyłami flory i fauny wzrost zapotrzebowania na „ekologiczne” surowce energetyczne (gaz, drewno, wierzba energetyczna, słoma) możliwość zagospodarowania niewykorzystanego dotychczas areału lub fragmentów pól uprawnych o słabszej klasie bonitacyjnej do produkcji surowców energetycznych tworzenie nowych miejsc pracy Poprawa (usprawnienie) zmniejszenie systemów przesyłania zapotrzebowania na energii cieplnej oraz nośniki energii poprawa parametrów ograniczenie zużycia cieplnegosurowców energetycznych energetycznych budynków zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza zmniejszenie efektu cieplarnianego ograniczenie ilości odpadów ze spalania Reorganizacja transportu ograniczenie emisji zbiorowego spalin zapotrzebowanie na ekologiczne środki napędowe (gaz, biopaliwa) zwiększenie zatrudnienia ograniczenie poziomu hałasu Przebudowa układu zmniejszenie natężenia komunikacyjnego ruchu drogowego w miastach ograniczenie emisji spalin Tworzenie stref ograniczenie ochronnych wokół rozprzestrzeniania się największych emitorów emitowanych zanieczyszczeń oraz zanieczyszczeń najbardziej uczęszczanych ciągów komunikacyjnych Nowe nasadzenia zwiększenie potencjału zalesianie „produkcji tlenu” zwiększenie zadrzewień zwiększenie produkcyjnego charakteru lasu – możliwości pozyskiwania drewna 86 nowe miejsca reakcji i wypoczynku Ochrona wód opracowanie bilansu stworzenie założeń wodno-gospodarczego ochrony zasobów gminy wodnych na terenie gminy zwodociągowanie i zmniejszenie skanalizowanie terenu zanieczyszczenie wód gminy powierzchniowych i podziemnych dotyczących ludności wody pitnej o dobrych parametrach jakościowych lepsze warunki rozwoju fauny i flory zwłaszcza wody budowa nowych ujęć zwiększenie wody dyspozycyjnych zasobów wodnych podłączenie ograniczenie maksymalnej ilości zanieczyszczenia wód mieszkańców do powierzchniowych i istniejących lub nowo podziemnych projektowanych oczyszczalni ścieków zbiorczych i przydomowych wyznaczenie norm zachowanie zasobów zużycia wody przy wodnych gminy poszczególnych ograniczenie ilości rodzajach działalności ścieków produkcyjnej zmniejszenie zagrożenia zdrowia ludzi zwiększenie atrakcyjności turystycznej gminy dostarczenie mieszkańcom wody o dobrej jakości wzrost możliwości osadniczych zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia mieszkańców zwiększenie atrakcyjności turystycznej gminy lepsze warunki do rozwoju fauny i flory możliwości rozwojowe gminy – osadnictwo, działalność gospodarcza zmniejszenie nakładów na inwestycje związane z zaopatrzeniem w wodę i oczyszczaniem ścieków wód wzrost zatrudnienia promowanie dziedzin ograniczenie zużycia produkcji o małej wody wodochłonności zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków zwiększenie kontroli naliczanie właściwych poboru wody i zrzutu stawek za użytkowanie ścieków wód odbudowa oraz poprawa stosunków zmniejszenie zagrożenia prawidłowa eksploatacja wodnych na terenie powodziowego systemów melioracji gminy poprawa warunków upraw wzrost zatrudnienia Ochrona powierzchni ziemi Prowadzenie racjonalnej zachowanie walorów utrzymanie plonów na 87 gospodarki uprawowej Prowadzenie edukacji dotyczącej racjonalnej gospodarki rolnej, wprowadzania nowych metod nowych upraw Wykorzystanie kompostu do nawożenia gleb użytkowych terenów uprawnych dotychczasowym poziomie lub ich zwiększenie zmniejszenie zagrożenia zanieczyszczeń wód podziemnych w skutek przenawożenia wykorzystanie wzrost zatrudnienia potencjału rolnego gminy wzrost przedsiębiorczości związanej z gospodarką rolną nowe możliwości przychodów dla mieszkańców wzrost wydajności podniesienie wydajności uprawianych gleb upraw podniesienie jakości ograniczenie degradacji (żyzności) ziemi gleb Ochrona przed hałasem Tworzenie naturalnych i obniżenie poziomu sztucznych stref hałasu ochronnych wokół największych emitorów hałasu oraz najbardziej uciążliwych ciągów komunikacyjnych Wprowadzanie nowych eliminacja źródeł hałasu „cichych” technologii zwiększenie komfortu egzystencji mieszkańców polepszenie warunków rozwoju fauny wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu zwiększenie estetyki zwiększenie komfortu egzystencji mieszkańców polepszenie warunków rozwoju fauny wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu zwiększenie estetyki Odpady Zmiana profilu zmniejszenie ilości zmniejszenie produkcji – wytwarzanych odpadów zapotrzebowania na instalacje zmniejszenie materiało i zmniejszenie do przerobu, wykorzystania i odpadochłonności unieszkodliwiania odpadów zapotrzebowania na nośniki energii zmniejszenie zapotrzebowania miejsca pod instalacje do unieszkodliwiania odpadów (składowiska) zmniejszenie emisji zanieczyszczeń Likwidacja dzikich poprawa estetyki gminy zmniejszenie zagrożenia wysypisk śmieci dla zdrowia ludzi zmniejszenie zagrożenia dla rozwoju fauny i flory 88 zmniejszenie potencjalnych zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych Wprowadzenie zmniejszenie ilości zmniejszenie zagrożenia selektywnej zbiórki odpadów trafiających na dla zdrowia ludzi odpadów składowiska ochrona terenu – pozyskiwanie czystych zmniejszenie surowców do przeróbki zapotrzebowania na teren pod składowiska zmniejszenie liczby dzikich wysypisk śmieci poprawa estetyki gminy zwiększenie zatrudnienia Przerób odpadów wydłużenia czasu zmniejszenie eksploatacji istniejących i materiałochłonności i projektowanych energochłonności produkcji składowisk wykorzystanie kompostu do pielęgnacji terenów produkcja wyrobów z odpadów zielonych pozyskanie źródła częściowego finansowania systemu gospodarki odpadami Prowadzenie akcji unikanie powstawania ochrona środowiska edukacyjnej odpadów wzrost świadomości ekologicznej właściwe postępowanie z odpadami Ochrona dóbr kultury Wprowadzenie zachowanie zabytków renowacji istniejących dla przyszłych pokoleń zabytków Wprowadzenie właściwego oznakowania i dóbr kultury zwiększenie atrakcyjności gminy zwiększenie atrakcyjności gminy wzrost świadomości narodowej promocja gminy opisu 89 Bibliografia 1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r – Prawo ochrony środowiska Dz.U. NR 62, poz. 627; 2. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r – Prawo wodne Dz.U. NR 115, poz.1229, 3. Ustawa z dnia 7czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków, DZ. U. Nr 72 poz 747; 4. Ustawa z dnia 27 marca 20.03 r o planowaniu i zagospodarowani przestrzennym Dz. U. nr 80 poz 717 z 2003r. 5. Ustawa z dnia 7 lipca 1994r r. Prawo budowlane tekst pierwotny: Dz. U. 1994r Nr89 poz. 414 ( tekst jednolity: Dz. U. 2000 r. Nr 106 poz. 1126 ). 6. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw Dz. U. Nr 132 poz. 1085; 7. Ustaw z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Dz. U. Nr 132, poz 622 z późniejszymi zmianami 8. Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej Dz. U. NR 132, poz. 622 z późniejszymi zmianami. 9 Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz. U. 01.142 1591 ) 10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody ( Dz. U. Nr 8 poz. 70 z dnia 31 stycznia 2002 r.) 11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego ( Dz. U. Nr 212 poz. 1799 z dnia 16 grudnia 2002 r.) 11. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego , Poznań 12. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Ostrowskiego 90
