Gleboznawstwo i ochrona gleb - Instytut Ochrony I Inżynierii

Załącznik nr 9
do Zarządzenia Rektora ATH Nr 514/2011/2012 z dnia 14 grudnia 2011 r.
Druk DNiSS nr PK_IIIF
OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA
NAZWA PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA: Gleboznawstwo i ochrona gleb
Kod przedmiotu:
Rodzaj przedmiotu: kierunkowy; obowiązkowy
Wydział: Nauk o Materiałach i Środowisku
Kierunek: Ochrona Środowiska
Specjalność (specjalizacja): nie dotyczy
Poziom studiów: pierwszego stopnia
Profil studiów: ogólnoakademicki
Forma studiów: niestacjonarne
Rok: II
Semestr: IV
Formy zajęć i liczba godzin: wykłady – 20; ćwiczenia laboratoryjne – 20.
Język/i, w którym/ch realizowane są zajęcia: polski
Liczba punktów ECTS: 5
Osoby prowadzące:
wykład: dr Andrzej Jaguś; ćwiczenia laboratoryjne: dr inż. Janusz Kozak / dr Andrzej
Jaguś
1. Założenia i cele przedmiotu: Realizacja przedmiotu ma na celu zapoznanie ze środowiskiem
glebowym – budową, parametrami i typologią gleb, procesami glebowymi, i w dalszej kolejności z
wartościowaniem i przydatnością gleb, a także metodami ochrony pokryw glebowych.
2. Określenie przedmiotów wprowadzających wraz z wymaganiami wstępnymi:
Przedmioty: Chemia ogólna i analityczna; Geologia i geomorfologia.
Wymagania: znajomość substancji chemicznych w środowisku i ich przemian, znajomość procesów
geologicznych i geomorfologicznych.
3. Opis form zajęć
a) Wykłady
 Treści programowe (tematyka zajęć):
Znaczenie wiedzy z zakresu gleboznawstwa. Obecność problematyki gleboznawczej w opracowaniach
środowiskowych, strategiczno-planistycznych i sferze administracyjnej. Minerały glebotwórcze.
Budowa i znaczenie minerałów ilastych w glebach. Skały macierzyste gleb. Czynniki glebotwórcze.
Powstanie gleby. Podział frakcyjny cząstek glebowych. Podział gleb i osadów ze względu na skład
granulometryczny. Kategorie agronomiczne gleb. Typy strukturalnej budowy gleb. Porowatość.
Przepuszczalność wodna. Odczyn – uwarunkowania, zagrożenia. Wapń w glebie. Woda w glebie –
znaczenie, źródła, zatrzymywanie, rodzaje, pojemność wodna. Praktyczne zastosowanie znajomości
1
polowej pojemności wodnej. Bilans wodny gleb (w tym badania lizymetryczne). Organizmy glebowe i
ich znaczenie. Występowanie azotu w glebie – formy, obieg, bilans. Znaczenie azotu dla roślin, skutki
nadmiaru i niedoboru. Występowanie fosforu w glebie – formy, znaczenie dla roślin, skutki
niedoboru. Występowanie potasu w glebie – formy, znaczenie dla roślin, skutki niedoboru.
Mineralizacja i humifikacja. Próchnica glebowa – rodzaje i znaczenie w glebie. Sorpcja glebowa –
kompleks sorpcyjny, rodzaje sorpcji, pojemność sorpcyjna. Żelazo w glebie – proces brunatnienia,
procesy glejowe. Powstawanie, oznaczenia i charakterystyka głównych poziomów glebowych.
Poziomy mieszane, przejściowe i podpoziomy. Zasady systematyki gleb Polski. Prezentacja typów
gleb – budowa, zasobność w składniki pokarmowe, przydatność rolnicza. Zasady eksploatacji
torfowisk. Klasy bonitacyjne, kompleksy przydatności rolniczej. Degradacja gleb i jej rodzaje.
Standardy jakości gleby. Obecność pestycydów, WWA, metali ciężkich w glebach i możliwości
zapobiegania zanieczyszczeniu. Zakwaszenie – zasady stosowania i dawki nawozów wapniowych.
Alkalizacja. Wyjałowienie. Przenawożenie. Zanieczyszczenie ściekami i osadami ściekowymi
(warunki stosowania). Zasolenie. Ubytek materii organicznej. Zmiany składu flory i fauny glebowej.
Zmęczenie gleby. Zmiany antropogeniczne geomechaniczne, zaskorupianie, ruchy masowe (ze
szczególnym uwzględnieniem osuwania), zawodnienie, przesuszenie (w tym rodzaje nawodnień),
erozja wodna (czynniki sprzyjające, ubytek materiału glebowego, zabiegi ochronne), erozja wietrzna
(zabiegi ochronne). Zakres opracowań kartograficznych gleb. Oznaczenia stosowane w kartografii
gleb. Rodzaje i charakterystyka map glebowych. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych.
 Metody dydaktyczne:
Prezentacja komputerowa tekstowo-graficzna; analiza grafik, fotografii, materiałów kartograficznych;
pytania i odpowiedzi; konwersacja.
 Forma i warunki zaliczenia:
Egzamin pisemny typu pytanie–odpowiedź. Liczba pytań: 25 równoważnych. Do zaliczenia jest
wymagane udzielenie poprawnej odpowiedzi na 13 pytań.
 Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej (maksymalnie 5 pozycji w każdej grupie):
Literatura podstawowa:
Adamczyk B., 1978: Ochrona gleb. Zakład Ochrony Przyrody PAN, Kraków – Warszawa.
Dobrzański B., Zawadzki S. (red.), 1995: Gleboznawstwo. PWRiL, Warszawa.
Kowalik S., 2004: Zagadnienia z gleboznawstwa dla studentów inżynierii środowiska. AGH, Kraków.
Mocek A., Drzymała S., Maszner P., 2000: Geneza, analiza i klasyfikacja gleb. AR, Poznań.
Literatura uzupełniająca:
Greinert H., Greinert A., 1999: Ochrona i rekultywacja środowiska glebowego. Politechnika
Zielonogórska, Zielona Góra.
Konecka-Betley K., Czępińska-Kamińska D., Janowska E., 1999: Systematyka i kartografia gleb.
SGGW, Warszawa.
Trybała M., 1996: Gospodarka wodna w rolnictwie. PWRiL, Warszawa.
b) Ćwiczenia laboratoryjne
 Treści programowe (tematyka zajęć):
Zajęcia organizacyjne i BHP wraz z informacjami teoretycznymi z zakresu: odkrywka glebowa i
odwierty glebowe – metody poboru prób glebowych.
Skład mechaniczny gleby – rozpoznawanie utworów glebowych na podstawie cech makroskopowych.
Metody instrumentalnej analizy granulometrycznej gleb – oznaczanie składu granulometrycznego
metodą sitową, oznaczanie składu granulometrycznego metodą areometryczną Casagrande'a w
modyfikacji Prószyńskiego. Wyznaczanie grup i podgrup granulometrycznych utworów glebowych na
podstawie procentowej zawartości frakcji metodą tabelaryczną i graficzną (trójkąt Fereta). Graficzne
przedstawianie wyników analizy uziarnienia (krzywa uziarnienia). Obliczanie wskaźnika
jednorodności uziarnienia.
2
Podstawowe właściwości fizyczne gleb – oznaczanie gęstości właściwej gleb, oznaczanie gęstości
objętościowej gleb, oznaczanie porowatości objętościowej gleb, oznaczanie plastyczności gleb.
Właściwości wodne gleb – oznaczanie wilgotności gleby metodą makroskopową, suszarkową
(wilgotność wagowa i objętościowa), tensjometryczną, elektrometryczną. Oznaczanie współczynnika
filtracji metodą laboratoryjną za pomocą rurki Kamieńskiego. Oznaczanie współczynnika filtracji na
podstawie krzywej uziarnienia. Oznaczanie wysokości podsiąku kapilarnego.
Właściwości chemiczne gleby: oznaczanie odczynu gleby (indykator i płytka Helliga, metody
elektrometryczne), oznaczanie zawartości węglanu wapnia w glebie, metody analizy substancji
organicznej gleb – oznaczanie zawartości węgla organicznego metodą Tiurina.
Prace na poligonie terenowym w rejonie uczelni – wykonanie i opis odkrywki glebowej, wyznaczanie
poziomów morfologicznych oraz próba rozpoznania typu gleby, odsłanianie profilu glebowego poza
odkrywką (metodyka i czynności praktyczne), wyznaczanie reprezentatywnych stanowisk poboru
próbek glebowych w zależności od użytkowania terenu, pobieranie prób, określanie parametrów
fizykochemicznych gleby metodami polowymi (między innymi uziarnienie, wilgotność, odczyn,
zawartość CaCO3, spoistość).
Ćwiczenie podsumowująco-interpretacyjne: a. określanie zagrożenia erozją na podstawie 1)
materiałów kartograficznych (mapa topograficzna, mapa glebowo rolnicza) oraz 2) danych
środowiskowych pozyskiwanych w terenie; b. ocena możliwości zagospodarowania terenu.
 Metody dydaktyczne:
Instruktaż multimedialny, instruktaż techniczny, demonstracja, analizy i pomiary laboratoryjne
(grupowe lub indywidualne w zależności od możliwości technicznych i charakteru ćwiczenia), prace
graficzne, prace kartometryczne i interpretacyjne, pytania i odpowiedzi, konwersacja, praca grupowa.
 Forma i warunki zaliczenia:
Ocena złożonego kompletu sprawozdań (grupowych lub indywidualnych) z wykonanych ćwiczeń.
 Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej (maksymalnie 5 pozycji w każdej grupie):
Literatura podstawowa:
Białousz S., Skłodowski P., 1996: Ćwiczenia z gleboznawstwa i ochrony gruntów. Politechnika
Warszawska, Warszawa.
Myślińska E., 1998: Laboratoryjne badania gruntów. PWN, Warszawa.
Ostrowska A., Gawliński S., Szczubiałka Z., 1991: Metody analizy i oceny właściwości gleb i roślin.
Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa.
Uziak S. (red.), 1992: Badanie gleb w laboratorium i w polu – przewodnik do ćwiczeń z
gleboznawstwa dla studentów biologii i geografii. UMCS, Lublin.
Prochal P., Maślanka K., Koreleski K., 2005: Ochrona środowiska przed erozją wodną. AR, Kraków.
Literatura uzupełniająca:
Album Gleb Polski. 1984. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze.
Bednarek R., Dziadowiec H., Pokojska U., Prusinkiewicz Z., 2004: Badania ekologicznogleboznawcze. PWN, Warszawa.
Borek S., 2000: Przewodnik do ćwiczeń z gleboznawstwa melioracyjnego. SGGW, Warszawa.
Ziemnicki S. (red.), 1978: Erozja wodna. PWRiL, Warszawa.
3