Marta Grzejdziak gr
advertisement
Marta Grzejdziak Anna Patynowska Narzędzia badawcze Wg. T. Pilcha jest to przedmiot służący do realizacji wybranej metody i techniki badań. Zazwyczaj dopiero po sformułowaniu problemów badawczych i hipotez roboczych przystępuje się do projektowania narzędzi badawczych, czyli dobierania lub konstruowania odpowiednich sposobów umożliwiających rozwiązania tychże problemów czy weryfikowanie przyjętych hipotez. Dzięki temu zapobiega się „naginaniu” problemów badawczych i hipotez roboczych do „arsenału” posiadanych metod i technik badawczych, często mało trafnych i rzetelnych. Koniecznie trzeba zapewnić narzędziom badawczym niezbędnej trafności, rzetelności i obiektywności. Budowa i treść narzędzia powinna być podporządkowana ogólnym celom badania. Dla każdego badania powinno budować się odrębne narzędzie. Wyróżnia się następujące narzędzia: Kwestionariusz ankiety Przybiera z reguły postać drukowanego formularza z podanymi na nim pytaniami i wolnymi miejscami na wpisywanie odpowiedzi lub też gotowymi odpowiedziami, spośród nich osoby badane wybierają te, które uważają za prawdziwe. Toteż zamieszczone w kwestionariuszu ankiety pytania mają charakter pytań otwartych bądź zamkniętych. Pytania otwarte pozostawiają badanym całkowita swobodę odpowiedzi. Pytania zamknięte zaś przewidują zestawy gotowych odpowiedzi, wymagających jedynie wyboru tej właściwej z punktu widzenia osoby badanej, czyli respondenta. Oprócz pytań otwartych i zamkniętych wykorzystuje się w kwestionariuszu ankiety pytania półotwarte, przewidujące poza wyborem spośród sugerowanych odpowiedzi także uwzględnienie „innych” tj. własnych (dowolnych) odpowiedzi. W konstruowaniu pytań do kwestionariusza ankiety niebagatelna jest troska o odpowiednią ich formę i treść. Chodzi o to, aby : - dotyczyły one wyłącznie spraw istotnych z punktu widzenia podejmowanych problemów badawczych, - były jednakowo rozumiane przez wszystkie osoby badane, - nie były zbyt trudne do odpowiedzi - były pozbawione nadmiernej sugestii, - były wyrażone w grzecznościowej formie. Nie bez znaczenia jest też prawidłowa kolejność zamieszczonych w kwestionariuszu ankiety pytań. Przede wszystkim maja one stanowić pewną zwartą i logiczną całość, tj. zgodnie ze swoistym poczuciem logiki. W związku z powyższym zaleca się zadawanie pytań od prostych do coraz bardziej skomplikowanych , od ogólnych do szczegółowych, od nie krępujących do nieco bardziej drażliwych (osobistych). Szczególnej staranności wymaga sformułowanie możliwych na zadawane pytania ankietowe odpowiedzi, czyi tzw. Kafeterii. Celowe wydaje się także odpowiednie ułożenie instrukcji poprzedzającej dawanie odpowiedzi na zadawane pytania. Zazwyczaj informuje się w niej o tym, kto przeprowadza badania i w jakim celu oraz jak należy odpowiadać na poszczególne pytania ankietowe. Innym jeszcze wymogiem należycie opracowanej ankiety, złożonej z pytań zamkniętych, jest odpowiednie jej zakodowanie, czyli dokonanie „przyporządkowania określonych odpowiedzi ankiety kategoriom zawartym w Kluczu kodowym”. Przy czym „ każda kategoria ma oznaczenie cyfrowe lub literowe, co ułatwia opracowanie statystyczne wyników badań”. Skonstruowaną w ten sposób ankietę stosuje się grupowo lub indywidualnie. Kwestionariusz wywiadu Jest sposobem gromadzenia interesujących badacza informacji w bezpośrednim kontakcie z osobami badanymi. W przeprowadzeniu kwestionariusza wywiadu uczestniczą co najmniej dwie osoby, czyli prowadzący wywiad oraz respondent. Rozumiany w ten sposób wywiad polega przeważnie na ustnym zadawaniu respondentowi pytań przez osobę badającą. Pytania z góry muszą być ustalone, ale niekoniecznie muszą być zadawane w takim samym brzmieniu i kolejności, jak przewidziano w kwestionariuszu wywiadu. Zadawane pytania mogą mieć charakter otwarty bądź zamknięty. Podczas wypełniania kwestionariusza wywiadu trzeba koncentrować się na wypowiedziach osoby badanej - akceptować ją wewnętrznie i okazywać jej swoje poszanowanie dla jej integralności jako jednostki autonomicznej - umożliwiać jej swobodne i samorzutne wypowiadanie się. Ważny jest sposób zadawania pytań. Należy unikać zadawania ich w sposób mechaniczny, przeskakiwania z tematu na temat lub zaskakiwania pytaniami najmniej oczekiwanymi przez badanych. Pytania zadajemy w ścisłym powiązaniu z otrzymanymi odpowiedziami, czyli maja wynikać one z niejako z kontekstu prowadzonego dotychczas wywiadu. Należy unikać pytań rozpoczynających się od partykuły „czy” i pamiętać, że miarą skuteczności wywiadu i wypełnienia kwestionariusza ankiety nie jest liczba zadawanych pytań, lecz wiarygodność wypowiedzi na temat problemów, jakie zamierzamy za ich pomocą rozwiązać. Dziennik obserwacji, karty obserwacji oraz arkusz obserwacji Stosowane są w obserwacji, która stosowana jest niemal stale w życiu codziennym. Jest nieodłącznym atrybutem pracy zawodowej każdego nauczyciela i wychowawcy. W dzienniku obserwacji opisuje się zdarzenia lub zjawiska w ich naturalnym następstwie czasowym i to na przestrzeni możliwie długiego okresu czasu. Okres ten trwał niekiedy od urodzenia dziecka poprzez jego lata wczesnodziecięce, a kończył się na latach młodzieńczych. W przypadku gdy dziennik obserwacji prowadzony jest do dzieci i młodzieży w wieku szkolnym okres prowadzenia dziennika może trwać od 3 do 10 miesięcy. Opis dotyczy przeważnie psychicznego, społecznego oraz moralnego rozwoju uczniów i koncentruje się na różnorodnych przejawach ich codziennego zachowania się. Stosując dziennik obserwacji dokonujemy zapisu własnych spostrzeżeń niemal z dnia na dzień lub też po każdorazowym kontakcie z danym uczniem lub klasą. Zaobserwowane przejawy zachowania się jak również współtowarzyszące im warunki i sytuacje, przedstawiamy na ogół w formie narracyjnej. W opisach uwzględniamy szczególnie charakterystyczne i ciekawsze epizody z życia osób obserwowanych. Zastosowanie dziennika obserwacyjnego w warunkach szkolnych może być dwojakiego rodzaju. Po pierwsze stosujemy go wtedy, gdy uczniowie i klasa interesują nas jednocześnie z wielu punktów widzenia lub brak nam sprecyzowanego bliżej celu badań. Wtedy obserwujemy wszystko co składa się na nieprzerwany tok zdarzeń z życiem obserwowanego. Obserwator nie określa z góry dokładnie przedmiotu obserwacji toteż zapisuje to, co zwraca jego uwagę. Wskutek tego jego zapisy są tendencyjne i stronnicze. Prowadzenie dziennika obserwacyjnego dobrze polecić nauczycielom młodszym, którzy stawiają pierwsze kroki w zawodzie. Po drugie dzienni obserwacyjny stosuje się w odniesieniu do ściśle określonych problemów. Przyświeca nam wtedy wyraźnie sprecyzowany cel badań. Celem takim może być poznanie wewnętrznej struktury społecznej klasy, przejawów współżycia i współdziałania uczniów, ich postaw wobec obowiązku szkolnego, nauczycieli i kolegów z klasy. Test socjometryczny Stanowi konstruktywny składnik techniki socjometrycznej w jej wersji klasycznej. Szczególna uwagę przywiązuje się tu do poprawnie sformułowanych pytań tj. jasno i wyraźnie określających kryteria wyboru oraz jednoznacznie rozumianych przez wszystkie osoby badane. Oto przykład pytań w odniesieniu do uczniów tej samej klasy: - Kogo najchętniej wybrałbyś na gospodarza klasy? - Z kim chciałbyś siedzieć w ławce na lekcjach języka polskiego? Każde z zastosowanych pytań uwzględnia zawsze jedno kryterium wyboru i dotyczy rzeczywistej sytuacji jak panuje w grupie. Pytania formułuje się często też w trybie warunkowym, ja Np. „Komu z klasy powierzyłbyś swoje tajemnice?” Odpowiedź na tak sformułowane pytanie mogą uchodzić za mniej zobowiązujące, a tym samym pozbawione ryzyka. Oprócz wyborów pozytywnych możliwe są również wybory negatywne, czyi tzw. Odrzucenia. Pytania dotyczące takich wyborów formułuje się w sposób pośredni niż bezpośredni. Np. „ Z kim nie chciałbyś bawić się po lekcjach?”. Tendencja taka jest słuszna, ponieważ stwarza możliwość podania nazwisk osób bez konieczności wystawiania im degradujących społecznie lub moralnie ocen. Liczba pytań uwzględnionych w teście socjometrycznym zależy głównie od celu badań. Zwykle zaleca się jednak nie więcej niż 3-5 pytań, a w wypadku dzieci w wieku około 3-10 lat jedynie 2-3 pytania. Różna może być liczba wymaganych wyborów lub odrzuceń. Nierzadko pozostawia się w tym całkowita dowolność osobom badanym. Niemniej poleca się w zasadzie ograniczoną liczbę wyborów ze względu na możliwość dokładniejszej analizy ilościowej otrzymanych w ten sposób wypowiedzi. Skale Stosowane są przy metodzie szacowania. Wyróżnia się następujące skale: numeryczne i graficzne, przymiotnikowe i opisowe oraz standardowe i behawioralnie zakotwiczone. Skala numeryczna to taka, w której stopnie (punkty skali) wyrażone są cyframi. Są one prostym przetłumaczeniem przymiotników na odpowiednie wartości liczbowe. Oto przykład: Przychodzi zawsze Bardzo często spóźnia się na czas 12345 Skala graficzna przedstawiana zazwyczaj jako linia prosta(pozioma lub pionowa, ciągła lub podzielona na odcinki) o długości 10-15 centymetrów. Oto przykład takiej skali: Skala przymiotnikowa to taka, w której stopnie skali wyrażają w sposób słowny jakość lub częstość określonej cechy. W przypadku takim posługujemy się przymiotnikami a nie cyframi. Oto taka skala: „Pomaga innym” 12345 W skalach opisowych poszczególne stopnie skali przedstawia się za pomocą opisu różnych zachowań. Uwzględnia się w nich bądź to jedynie stopnie krańcowe, bądź również środkowy albo każdy z nich. Oto przykład takiej skali: „ Udział w zajęciach szkolnych” 12345 Dobrowolnie Pracuje i przynosi pomoce, Pracuje tak mało, jak przynosi pomoce. kiedy jest o to proszony. tylko można Przejawia inicjatywę. Literatura: 1. M.Łobocki ,Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2006 2. M.Łobocki, 2000x60 Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków
