Notatka w sprawie nieprzestrzegania przepisów prawa pracy przez

INFORMACJA
na temat nieprzestrzegania przepisów prawa pracy przez supermarkety
przygotowana na podstawie sprawozdań Państwowej Inspekcji Pracy za
2003 i 2004 rok
I. Sprawozdanie PIP za 2003 rok.
1. Kontrole przeprowadzone przez PIP w 139 supermarketach w 2003 r. wykazały
naruszenia w zakresie:
- prawnej ochrony pracy (najczęściej nieudzielanie urlopu wypoczynkowego oraz
nieprawidłowa ewidencja czasu pracy);
- bezpieczeństwa i higieny pracy (najistotniejsze - nieprawidłowy transport
wewnątrz zakładowy oraz niewłaściwe składowanie i magazynowanie towarów).
2. Jednocześnie w raporcie podkreśla się, że w zakresie prawnej ochrony pracy jak i
bezpieczeństwa i higieny pracy nastąpiła poprawa sytuacji w stosunku do lat 20012002. Poprawę lub utrzymywanie się stanu zgodnego z prawem stwierdzono w
większości kontrolowanych zagadnień. W zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
miała miejsce wyraźna poprawa sytuacji w stosunku do lat ubiegłych. Pojawiające
się w 2003 r. nieprawidłowości miały w większości charakter zaniedbań
organizacyjnych, rzadko natomiast niespełnienia wymogów technicznych.
3. Do najistotniejszych przyczyn naruszeń wskazanych przez PIP należą:
- brak znajomości przepisów prawa pracy przez kadrę kierowniczą i służby
kadrowo-księgowe;
- utrzymywanie minimalnego poziomu zatrudnienia, co w przypadku nieobecności
pracowników powoduje naruszenia, w szczególności dotyczące czasu pracy i
udzielania urlopów wypoczynkowych;
- niewłaściwa organizacja pracy w przypadkach zwiększonych dostaw towaru i w
okresach nasilonej sprzedaży;
- brak należytej staranności w utrzymywaniu właściwego stanu technicznego
intensywnie eksploatowanych obiektów, maszyn i urządzeń;
- brak właściwego przeszkolenia z zakresu BHP;
- brak lub niewłaściwe uregulowania wewnątrzzakładowe;
1
- presja zarządów central na kierownictwo placówek w celu maksymalnego
obniżania kosztów.
4. Stan placówek w wielkopowierzchniowych obiektach handlowych poprawił się
zdecydowanie w zakresie naruszenia bhp w 2003 r. Wpływ na poprawę sytuacji
miały również działania pracodawców zmierzające do minimalizacji ryzyka
zawodowego, do oceny, którego zostali zobowiązani przez inspektorów w latach
poprzednich.
5. Własna ocena raportu PIP za 2003 r.
W roku 2003 inspektorzy pracy przeprowadzili 100 718 kontroli u 68 459
pracodawców. Ponowne kontrole wynikały zwłaszcza z konieczności sprawdzenia
realizacji wydanych wcześniej decyzji i wniosków, a także np. zbadania zasadności
skargi pracowniczej czy też ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.
W kontrolowanych zakładach pracowało 4,3 mln osób.
Struktura kontrolowanych zakładów wg wielkości zatrudnienia w stosunku do lat
poprzednich nie uległa większym zmianom: połowa pracodawców nie zatrudniała
więcej niż 9 pracowników, co trzeci zatrudniał od 10 do 49 pracowników.
Natomiast ok. 4% skontrolowanych zakładów (2 989) to zakłady duże – o
zatrudnieniu co najmniej 250 pracowników. Co trzeci kontrolowany pracodawca
zajmował się handlem i naprawami, prawie co czwarty przetwórstwem
przemysłowym, a co dziewiąty działalnością budowlaną.
Należy wskazać, że wybór kontrolowanych pracodawców ma charakter uznaniowy i
wynika głównie z wcześniejszych naruszeń przepisów prawa pracy. Nie jest to więc
dobór obiektywny i nie można wyników kontroli uogólniać i posługiwać się nimi
jako reprezentatywnymi badaniami w zakresie przestrzegania przepisów prawa
pracy przez pracodawców.
Zastanawiające jest również, dlaczego tak intensywnie kontrolowane są małe
przedsiębiorstwa (50 % kontrolowanych przedsiębiorców zatrudniała poniżej 9
pracowników). W sumie kontrole PIP koncentrują się na sektorze MSP (ponad 70
% kontrolowanych firm).
Małe firmy, których często nie stać na profesjonalną obsługę prawną mają
trudności z interpretacją przepisów prawa pracy i zastosowaniem ich w praktyce.
Ponadto szybkość i częstotliwość zachodzących zmian w prawie pracy (ponad 40
razy nowelizowany kodeks pracy) sprawia trudności w interpretacji i stosowaniu
prawa nawet ekspertom, nie mówiąc o małych i średnich przedsiębiorcach. W
sytuacji powtarzających się kontroli PIP i nakładaniu kolejnych kar na pracodawcę,
2
nawet mimo jego dobrej woli, usunięcie naruszenia ze względu na niejasność
przepisów może okazać się niemożliwe.
W związku z wynikami kontroli przeprowadzonej w supermarketach (139 placówek
w 2003 r.) należy podkreślić, że sytuacja w wielkopowierzchniowych obiektach
handlowych systematycznie się poprawia. Oczywiście pojawiają się naganne
przykłady łamania przepisów prawa pracy i bhp, ale nie można ich uogólniać i w
ten sposób utrwalać negatywnego wizerunku placówek handlowych w mediach.
Zarówno wśród pracodawców z branży handlowej, jak i wśród innych branż
istnieje świadomość konieczności przestrzegania przepisów prawa pracy. Świadczy
o tym współpraca pracodawców z PIP w zakresie minimalizacji ryzyka
zawodowego. Ponadto systematycznie od 2001 r. spada liczba wykroczeń
przeciwko prawom pracownika (2001 r. 123 tys., w 2003 r. 95 tys.) które są
najistotniejsze z punktu widzenia ciężaru popełnianych wykroczeń.
W przeprowadzonej ogólnej liczbie kontroli znajdują się również kontrole
powtarzane kilkukrotnie u pracodawców. Dolegliwość takich kontroli połączona ze
znacznymi obciążeniami biurokratycznymi na pewno nie przyczynia się do rozwoju
współpracy pomiędzy Inspekcją a pracodawcami. Dodatkowo istotną rolę odgrywa
również uznaniowość w wyborze kontrolowanych przedsiębiorstw. Kontrole
często powtarzają się u pracodawcy, który dopuścił się w przeszłości chociażby
drobnego uchybienia wymogom przepisów prawa pracy.
II. Sprawozdanie PIP za 2004 rok.
1. W stosunku do roku 2003 skontrolowano o połowę mniej placówek (2003 r. 139, 2004 r. - 66). Nieuprawnione jest więc uogólnianie i uznawanie, że przykłady
naruszeń są reprezentatywne dla wszystkich pracodawców branży handlowej.
Stwierdzono jednak, że w stosunku do 2003 r. sytuacja w supermarketach pogarsza
się. Zapewne wynika to z wyników kontroli przeprowadzonej głównie w sieci
„Biedronka” oraz „LIDL”.
Wnioski pokontrolne przewidują konieczność objęcia kontrolowanych
kompleksowo po raz pierwszy placówek handlowych, kilkuletnim nadzorem
połączonym z rekontrolami. Należy podkreślić, że tego typu nadzór powinien
dotyczyć placówek, których dochodziło do ciężkich naruszeń praw pracowniczych,
a nie dowolnie wybranych pracodawców.
2. Głównymi przyczynami naruszeń (podobnie jak w 2003 r.) były:
- brak znajomości przepisów prawa pracy przez kadrę kierowniczą i służby
kadrowo-księgowe;
- duża rotacja pracowników, w szczególności na stanowiskach kierowniczych;
- utrzymywanie minimalnego poziomu zatrudnienia;
3
- brak właściwego nadzoru ze strony pracodawcy oraz służby BHP;
- nadmierny obrót towarów, co wymuszało składowanie w niedozwolonych
miejscach;
- presja zarządów central na kierownictwo placówek w celu maksymalnego
obniżania kosztów.
3. Efektem kontroli przeprowadzonych w 2004 r. są zaplanowane kontrole
skomasowane w placówkach jednej sieci, które będą miały charakter
dyskryminujący wybranych pracodawców. W sytuacji dużego obciążenia
obowiązkami związanymi z przeprowadzaniem kontroli, może dochodzić do
utrudniania prowadzenia działalności gospodarczej.
Należy podkreślić, że skomasowane kontrole zostały zaplanowane ze względu na
przykłady łamania przepisów prawa pracy w sklepach sieci „Biedronka” oraz
„LIDL”. W związku z negatywnymi przykładami, które nie są reprezentatywne dla
wszystkich pracodawców, nie należy przenosić tego typu działań na właścicieli
innych sieci handlowych, w których nie stwierdzono we wcześniejszych latach
nieprawidłowości.
Nie możemy również zaakceptować postulatu PIP zachęcającego do tworzenia
związków zawodowych w celu ochrony interesów pracowniczych. W prawie pracy
istnieją skuteczne instrumenty ochrony i egzekwowania praw pracowniczych, które
mogą być wykorzystywane przez pracowników bez konieczności tworzenia
związków zawodowych.
Warszawa, 11.02.2005 r.
Departament Dialogu Społecznego i Stosunków Pracy
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan
4