1 WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1 Farmakologia LEKI

WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
Farmakologia
1
LEKI PRZECIWBÓLOWE
Uszkodzenie tkanek prowadzi do uwalniania substancji, które drażnią zakończenia włókien
nerwowych. Nerwami impulsy biegną do mózgu, który rozpoznaje je jako ból. Substancjami
drażniącymi są m.in. prostaglandyny (ma to znaczenie w leczeniu – stosowane są preparaty
blokujące enzymy syntetyzujące prostaglandyny: NLPZ – Niesterydowe Leki
Przeciwzapalne).
NLPZ
 są słabszymi od narkotyków środkami przeciwbólowymi
 nie uzależniają
NLPZ blokując powstawanie prostaglandyn powodują uszkodzenie błony śluzowej żołądka.
Działanie to istnieje niezależnie od drogi podania!!! (czopki, tabletki dojelitowe…)
NLPZ blokują enzym cyklooksygenazę COX pośredniczącą w przemianie kwasu
arachidonowego w prostaglandyny i tromboksan. Są dwa typy COX : COX1 i COX2.
COX1 stale występuje w większości tkanek także w płytkach krwi, błonie śluzowej żołądka,
w nerkach. COX2 powstaje w komórkach zmienionych zapalnie. NLPZ działają
przeciwzapalnie blokując COX2; ich działania niepożądane wynikają z blokowania COX1.
Blokując COX1 NLPZ działają antyagregacyjnie – hamują zlepianie się płytek krwi.
Dlatego kwas acetylosalicylowy stosuje się u osób z chorobą wieńcową, po zawale serca, po
udarze mózgu, z miażdżycą naczyń obwodowych i niedokrwieniem np. kończyn dolnych.
Blokując COX1 NLPZ zmniejszają produkcję prostaglandyn w błonie śluzowej
przewodu pokarmowego; prostaglandyny chronią błonę śluzową zmniejszając wydzielanie
soku żołądkowego, poprawiając jej ukrwienie i zwiększając produkcję śluzu. NLPZ mogą
doprowadzić do powstania zapalenia, owrzodzenia i krwawienia z błony śluzowej żołądka
gdyż powodują niedobór ochronnych prostaglandyn oraz działają rozrzedzająco na krew
zwiększając ryzyko krwawienia.
Blokując COX1 zmniejszają produkcję prostaglandyn w nerkach przez co pogarszają
ukrwienie nerek i prowadzą do ich uszkodzenia.
Nowe NLPZ bardziej wybiórczo działają na COX2 przez co powodują mniej działań
niepożądanych.
Blokowanie COX2 ma działanie: przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwbólowe.
Nieselektywne inhibitory COX (COX1 i COX2): kwas acetylosalicylowy (Aspirin,
Polopiryna, Etopiryna, Bestpirin, Calcipiryna, Upsarin), ketoprofen (Ketonal, Febrofen,
Ketoprofen, Profenid), ibuprofen (Ibum, Ibuprom, Ibufen, Nurofen, Advil, Ibupar), diklofenac
(Dicloberl, Dicloratio, Diclo Duo, Voltaren, Catflam, Diclac, Apo Diclo, Diclofenac, Majami,
Naklofen, Olfen, Rewodina, Veral), naproxen (Aleve, Naproxen, Apo-Naproxen),
indometacyna (metindol), piroxicam (Piroxicam), sulindak, phenylbutazon (Butapirazol),
kwas mefenamowy (Mefacit).
Inhibitory COX2>COX1 (preferencyjne inhibitory COX2): meloksikam (Meloksam,
Movalis), nimesulid (Aulin), acemetacyna (Rantudil), nabumeton (Relifeks, Rodanol,
Coxalgan, Nabuton).
Inhibitory COX2: celekoksyb (Celebrex), rofekoksyb (Vioxx – obecnie wycofany gdyż
powodował zaostrzenie choroby wieńcowej).
1
WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
Farmakologia
2
Kwas acetylosalicylowy (np. Aspiryna) uszkadza błonę śluzową żołądka jeśli stosowana jest
w dawkach kilku gramów na dzień; nie są szkodliwe dawki tzw. „sercowe” tzn 75-150mg/d.
Nie wolno podawać Aspiryny dzieciom <12 r.ż. z infekcja wirusową, gdyż może to wywołać
zespół Reye’a (ostre uszkodzenie wątroby i nerek z encefalopatią, kończące się śpiączka i
zgonem).
Stosując przewlekle NLPZ lub glikokortykosteroidy doustne należy przewlekle
profilaktycznie przyjmować leki chroniące błonę śluzową żołądka przed kwasem solnym.
Lekami tymi są blokery pompy protonowej. Leki blokujące receptory H2 w żołądku
(cymetydyna, ranitydyna Ranigast, famotydyna) są mniej skuteczne w takiej profilaktyce i
mogą maskować objawy choroby wrzodowej przez co powstaje ryzyko krwawienia z wrzodu
żołądka. Zupełnie nieskuteczne są leki zobojętniające sok żołądkowy (preparaty glinu,
magnezu, wapnia) np. Manti, Reni, Alugastrin, Gastrinal, Gastal, Maalox, Ulgamax, Gealcid.
Inhibitory pompy protonowej:
Pantoprazol - Controloc
Omeprazol – Omar, Polprazol, Bioprazol, Helicid, Gasec, Losec, Ortanol, Prazol, Ulzol.
Lanzoprazol – Lanzul
NIESTERYDOWE LEKI PRZECIWZAPALNE (np. KETONAL) działają
 przeciwbólowo
 przeciwgorączkowo
 przeciwzapalnie
Działają obwodowo (w okolicy zakończeń nerwowych) i ośrodkowo (w mózgu – także przez
blok syntezy prostaglandyn; zmniejszają odczucie bólu, obniżają temperaturę)
Działania niepożądane:
 ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha, zgaga, wzdęcia, nudności, wymioty,
choroba wrzodowa, krwawienie) – przy przewlekłym stosowaniu
 niewydolność nerek – przy przewlekłym stosowaniu
 napad astmy, obrzęk krtani! (u osób z astmą aspirynową)
 skórne reakcje alergiczne
 krwawienia z powodu nadmiernego rozrzedzenia krwi u osób przyjmujących leki
przeciwkrzepliwe – acenokumarol (Sintrom)
PARACETAMOL – brak postaci pozajelitowej (tylko doustna i czopki)
DZIAŁA PRZECIWBÓLOWO I PRZECIWGORĄCZKOWO
Nie działa przeciwzapalnie i antyagregacyjnie
Działa głównie ośrodkowo przez blok aktywności prostaglandyn
Bezpieczny u osób z astmą aspirynową, przyjmujących leki przeciwkrzepliwe, z chorobą
wrzodową przewodu pokarmowego.
Działania niepożądane:
skórne reakcje alergiczne, niewydolność wątroby i nerek przy przedawkowaniu
Preparaty: Codipar, Apap, Panadol, Efferalgan, Coldrex, Saridon
2
WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
Farmakologia
3
W zatruciu paracetamolem podaje się N-acetylocysteinę.
acetylocysteina
w zatruciu paracetamolem podaje się do 24 godzin: p.o. 150 mg/kg mc z dużą ilością płynów,
potem 70 mg/kg mc co 4 godziny lub i.v. 150 mg/kg mc w ciągu 15 min, potem 50 mg/kg mc
w ciągu 4 godzin, potem 100 mg/kg mc w ciągu 16 godzin. Dawka całkowita: 300 mg/kg
mc/20 godzin.
METAMIZOL – Pyralgin
Należy do NLPZ; działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie i
spazmolitycznie (rozkurcza mięśnie gładkie). Dawka jednorazowa i.v. lub i.m. 1-3g.
Amp. 1g/2ml lub 2.5g/5ml. Podany doraźnie może obniżyć ciśnienie krwi (uwaga w
hipotonii!). Inne działania niepożądane: alergie skórne, niewydolność wątroby i nerek.
Wskazania: różne bóle, zwłaszcza bardzo silne, kolki jelitowe, nerkowe, żółciowe, gorączka.
Stosowany przewlekle uszkadza szpik!
NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE
Opiaty – egzogenne
Opioidy - endogenne
Wpływają na receptory opioidowe, które znajdują się w mózgu i rdzeniu kręgowym oraz
układzie pokarmowym i moczowym. W organizmie znajdują się endogenne opioidy np.
endorfiny. Efekty działania opioidów:
 działanie przeciwbólowe
 poprawa nastroju do euforii (po pierwszej dawce może być pogorszenie nastroju –
dysforia), pogorszenie uwagi, koncentracji i myślenia, tolerancja fizyczna i
uzależnienie
 hamowanie ośrodka oddechowego i odruchu kaszlowego
 działanie wymiotne po pierwszej dawce, przeciwwymiotne po kolejnych, zaparcia,
skurcz odźwiernika żołądka, wzrost napięcia zwieraczy, skurcz zwieracza bańki
wątrobowo-trzustkowej
 wzrost napięcia zwieracza pęcherza moczowego i upośledzane jego opróżnianie
 zwężenie źrenicy
Substancje działające odmiennie na receptory opioidowe:
agoniści : morfina, kodeina, petydyna, fentanyl, metadon
ago-antagoniści : pentazocyna, buprenorfina, nalbufina, nalorfina
antagoniści : nalokson, naltrekson
MORFINA
Działanie ośrodkowe:
przeciwbólowe, depresja ośrodka oddechowego, hamowanie kaszlu, hipotermia, spowolnienie
myślenia, senność, zmniejszenie lęku, poprawa nastroju (początkowo dysforia), obniżenie
progu drgawkowego (sprzyja wystąpieniu drgawek), zwężenie źrenic, prowokowanie
wymiotów (początkowo) potem działanie przeciwwymiotne
Działanie obwodowe:
skurcz mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych (zaparcia,
wzrost ciśnienia w drogach żółciowych, moczowych, zwolnienie opróżniania żołądka i
perystaltyki), hamowanie skurczów macicy, bradykardia, uwalnianie histaminy (świąd,
pokrzywka, hipotensja, skurcz oskrzeli).
3
WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
Farmakologia
4
Po podaniu dożylnym działa po 2-3 min. T1/2=2-3godz.
Dawka dożylna: 0.05-0.1mg/kg (śr.5mg) jednorazowo, można powtarzać 2-5mg co 5 minut
do ustąpienia bólu lub objawów niepożądanych. Przy przedawkowaniu można podać 0.4-2mg
naloksonu (można powtarzać dawkę co 2-3 min do uzyskania poprawy).
Działania niepożądane:
Depresja ośrodka oddechowego, skurcz oskrzeli, senność, pogorszenie sprawności
psychofizycznej, bradykardia, hipotensja, nudności, wymioty, zaparcia, poty, zaczerwienienie
twarzy, trudności w oddaniu moczu, kolka żółciowa i nerkowa, zaburzenia widzenia, reakcje
alergiczne. Uzależnienie (psychiczne i fizyczne), a przy odstawieniu zespół abstynencyjny
(m.in. dysforia, tachykardia, tachypnoe, biegunka, hipertermia).
Wskazania: silne i bardzo silne bóle (np. zawał, pourazowe, nowotworowe), męczący suchy
kaszel np. przy podrażnieniu opłucnej
Przeciwwskazania:
Niewydolność oddechowa, astma, urazy czaszki i cun (aby uniknąć działania nasennego),
stany spastyczne jelit, dróg żółciowych i moczowych (kolka żółciowa, jelitowa, nerkowa),
zatrucie alkoholem (alkohol nasila działanie depresyjne na cun i ośr. oddech.), drgawki.
Ostrożnie stosować (tzn mniejsze dawki) u osób starszych, niemowląt, w niewydolności nerek
i wątroby.
KODEINA
Działanie przeciwbólowe słabsze od morfiny oraz przeciwkaszlowe (Thiocodin).
PETYDYNA (Dolargan)
Silny lek przeciwbólowy z działaniem cholinolitycznym, który zmniejsza napięcie mięśni
gładkich (można stosować w kolkach jelitowych, żółciowych, nerkowych), rozszerza źrenicę,
nie hamuje skurczów macicy. Pozostała charakterystyka podobna do morfiny.
FENTANYL
Działa 100x silniej od morfiny. Poza zastosowaniem w łagodzeniu bólu, podawany w celu
znieczulenia ogólnego, neuroleptoaalgezji. U chorych z nowotworami stosowany w postaci
plastrów (Durogesic).
METADON
Działa przeciwbólowo. Stosowany także w leczeniu uzależnienia od morfiny i heroiny.
PENTAZOCYNA (Fortral)
Ago-antagonista o silnym działaniu przeciwbólowym. Daje depresję oddechową ale nie
kurczy mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych (można
podawać w kolkach). Może podnosić ciśnienie krwi, powodować tachykardię. Nie zwęża
źrenic. Uzależnia.
BUPRENORFINA
Ago-antagonista o silnym działaniu przeciwbólowym (30x silniejsza od morfiny). Słabo
kurczy mięśnie gładkie; raczej nie uzależnia, nie daje euforii.
4
WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
Farmakologia
5
NALOKSON (pozajelitowo), NALTREKSON (p.o.)
Antagoniści receptorów opioidowych.
Znoszą: depresję oddechową, hipotensję, sedację. U osób uzależnionych mogą wywołać
zespół abstynencyjny. W większych dawkach odwracają działanie ago-antagonistów (trudno
odwracalne jest działanie buprenorfiny). Łagodzą depresje oddechową po benzodiazepinach,
barbituranach. Po podaniu dożylnym nalokson działa po 2-3 min. T1/2=1godz.
Wskazania: zatrucie narkotycznymi lekami przeciwbólowymi, różnicowanie śpiączek i
zatruć.
Działania niepożądane: tachykardia, wzrost RR, arytmia, pobudzenie, nudności, wymioty.
TRAMADOL
Nie jest zaliczany do narkotycznych leków przeciwbólowych.
Jest 5-10 x słabszy od morfiny.
Nie daje depresji oddechowej, słabo hamuje perystaltykę. Raczej nie uzależnia.
Dawka doustna, dożylna 50 mg, dobowa 400 mg.
Przeciwwskazania: zatrucie alkoholem, lekami nasennymi, psychotropowymi.
Działania niepożądane: zawroty głowy, senność, spadki ciśnienia, poty, nudności, wymioty.
5