Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 97
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2013
dr Bartosz Stachowiak
Akademia Obrony Narodowej
Wykorzystanie ekonomii przestrzennej
w procesach rozwoju gospodarczego
Implementation of spatial economics in the economics
development process
Streszczenie: W artykule podejmuj istotn! kwesti dla ka"dego typu dzia#alno$ci gospodarczej jak! jest przestrze%. Rozpatrywana jest ona przez pryzmat kszta#tuj!cej si ci!gle dyscypliny wiedzy jak! jest ekonomia przestrzenna. Dociekania w nim podj te zosta#y skoncentrowane
na: przes#ankach wykorzystania ekonomii przestrzennej dla kreacji procesów rozwojowych, rozpoznaniu obszarów i determinant mo"liwo$ci wykorzystania dorobku ekonomii przestrzennej
oraz na koncepcjach zastosowania ekonomii przestrzennej.
S owa kluczowe: atrakcyjno ! lokalizacji, konkurencyjno ! regionu, zró"nicowanie regionalne
Abstract: The article takes an important issue for any type of business activity that is space.
It is considered from the perspective of the emerging discipline that is still a spatial economy.
Investigations carried out in this article are focused on the problems noted in practice are essential for constant and sustained business development of economic entities that respects the
natural environment and the consequences for the social life of people in a particular area.
Key words: attractiveness of the location, the competitiveness of the region, regional
differences
Wst!p
Obserwacja i analiza rzeczywisto ci gospodarczej pozwala zauwa"y!
istotne ró"nice w wykorzystaniu warunków przestrzennych w kszta#towaniu
procesów rozwoju gospodarczego. Cz$ ! z podmiotów gospodarczych wykorzystuje je i dzi$ki temu si$ rozwija, poprawia swoj% efektywno ! gospodarowania oraz swoje zdolno ci do dzia#ania na konkurencyjnym rynku, inne
za dzia#aj%c szablonowo nie uzyskuje odpowiednich do ich mo"liwo ci wyników, traci zdolno ! do konkurowania na rynku. Mo"liwo ci wykorzystania
warunków przestrzennych daje zastosowanie dorobku ekonomii przestrzennej, rozumianej jako nauka zajmuj!ca si badaniem decyzji gospodarczej
podejmowanych przez podmioty gospodarcze funkcjonuj!ce na okre$lonej
przestrzeni w warunkach nieograniczonych potrzeb (indywidualnych i zbiorowych), a ograniczonych (rzadkich) zasobów. Mo"e by! on wykorzystany
210
B. Stachowiak
w praktyce przez podmioty gospodarcze zarówno na poziomie makro (pa&stwa), mezo (regionu, aglomeracji) jak i mikroekonomicznym (przedsi$biorstw). Decyzje podejmowane przez nie uwzgl$dniaj% wymiar przestrzenny
i terytorialny. Odzwierciedlaj% one wynik poszukiwania przez te podmioty
odpowiedzi na pytania „gdzie, kiedy i dlaczego?” zlokalizowa! i rozwija!
swoj% dzia#alno !.
Przes anki wykorzystania ekonomii przestrzennej
dla kreacji procesów rozwojowych
Wspó#czesna my l ekonomiczna, mimo jej wielowiekowego rozwoju,
jest ci%gle daleka od zadowalaj%cego stanu uogólnie&. Odzewem na jej niedoskona#o ci sta#o si$ kreowanie wielu „nowych koncepcji” b$d%cych efektem syntezy procesów dezintegracji starej wiedzy ekonomicznej i integracji
nowej wiedzy ekonomicznej z post$pem cywilizacyjnym dokonuj%cym si$
w gospodarce wspó#czesnego wiata. Sposób gospodarowania zrodzony na
tych koncepcjach jako fundamenty gospodarowania traktowa# nowe techniki
i technologie komunikowania, przetwarzania i dystrybucji, wraz z ca#ym otoczeniem technologicznym, instytucjonalnym i kulturowym1. Pojawieniu si$
formu#y „nowej gospodarki” zacz$#o towarzyszy! postrzeganie dzia#alno ci
gospodarczej w cis#ym powi%zaniu z spo#ecze&stwem informacyjnym,
przywo#uj%cym celem zwi$kszenia wydajno ci i jako ci realizowanych procesów gospodarczych technologie informacyjne i informatyczne2.
Zmiany systemowe dokonuj%ce si$ w wiecie3 znalaz#y odzwierciedlenie w zmianie obja niania ekonomii. W lad za tym pojawi#y si$ takie terminy jak „nowoczesna ekonomia”, „nowa ekonomia”, „ekonomia rynkowa”,
„ekonomia nierynkowa”, „nowa ekonomia (ekonomika) instytucjonalna”,
„ekonomia transformacji”, „ekonomia matematyczna”, „ekonomia literacka”,
„ekonomia menad"erska”, „ekonomia stosowana”, „ekonomia sektora publicznego”, „ekonomia informacji”, „ekonomia wiedzy”, „ekonomia dobra i z#a”
i inne, a w ród nich „ekonomia przestrzenna”. Ka"dorazowo próby nowego
spojrzenia na ekonomi$ wi%za#y si$ z pytaniem: czy tradycyjna ekonomia
pozwala zrozumie! wspó#czesn% gospodark$4. Odpowied' na nie by#a negatywna, a jako taka inspirowa#a do poszukiwa& takiej jej formu#y która pozwala#aby na wyja nianie zmian dokonuj%cych si$ we wspó#czesnym wiecie
1
M. Bochenek, Przedmiot i charakter ekonomii, [w:] Dokonania wspó#czesnej my li ekonomicznej – teorie nieliberalne wobec ekonomicznej roli pa&stwa a polityka spo#eczno-ekonomiczna,
Praca zbiorowa pod redakcj% Urszuli Zagóry-Jonszty, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
im.K.Adamieckiego, Katowice 2004, s. 183-197.
2
G.W.Ko#odko, „Nowa gospodarka” i stare problemy. Perspektywy szybkiego wzrostu w krajach
postsocjalistycznej transformacji, [w:] „Nowa gospodarka” i jej implikacje dla d#ugookresowego
wzrostu w krajach postsocjalistycznych, red. G.W.Ko#odko, Key Text, Warszawa 2001, s. 9-11.
3
A.P. Balcerzak, Pa&stwo w realiach „nowej gospodarki”. Podstawy efektywnej polityki gospodarczej w XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marsza#ek, Toru& 2009, s. 11-29.
4
A. Wojtyna, Czy tradycyjna ekonomia pozwala zrozumie! tzw. nowa gospodark$?, [w:] Czy
ekonomia nad%"a z wyja nianiem rzeczywisto ci?, pod redakcj% A.Wojtyny, PTE, Bellona, Warszawa 2001, s. 167-173.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
ZN nr 97
Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju gospodarczego
211
obarczonym du"% zmienno ci% sytuacji oraz niepewno ci% co do efektów,
które one powoduj%.
Analiza wspó#czesnej zglobalizowanej i zregionalizowanej gospodarki
kre li bowiem imperatyw rekonstrukcji ekonomii. Zdaniem wielu ekonomistów istnieje bowiem potrzeba uzupe#nienia teorii ekonomii podej ciem i pogl%dami interdyscyplinarnymi. Wskazuje si$ przy tym, i" teoria ekonomii odpowiadaj%ca wspó#czesno ci powinna by! wynikiem zbiorowego wysi#ku
przedstawicieli wielu dyscyplin, zdolnych do stosowania ró"nych metod
i perspektyw, a tak"e posiadaj%cych zdolno ! do koncentrowania si$ na
specyfice ró"nych aspektów dzia#alno ci gospodarczej cz#owieka5. Zadawane za pytanie: jakie s% dzisiejsze si#y ekonomiczne kszta#tuj%ce wiat jutra?, odpowied' znajduje w potrzebie transformacji ekonomicznej powierzchni ziemi, sugeruj%c konieczno ! sporz%dzenia nowej mapy
ekonomicznej ziemi6. Maj%c na uwadze takie podej cie uzasadnionym jest
podejmowanie prób identyfikacji ekonomii przestrzennej i mo"liwo ci wykorzystania jej dorobku w praktyce.
Umo"liwia ona odpowiednie koordynowanie dzia#a& rozwojowych, które maj% wp#yw na rozwój gospodarczy poszczególnych regionów a tak"e na
popraw$ konkurencyjno ci podmiotów gospodarczych funkcjonuj%cych na
ich terenie. Te dzia#ania s% mo"liwe poprzez rozwój technologii informatycznych, które umo"liwiaj% gromadzenie i przetwarzanie du"ej ilo ci informacji
pochodz%cych z ro"nych 'róde# i prezentowanie ich na jednej wspólnej
p#aszczy'nie. Odpowiednie przetworzenie i zastosowanie informacji umo"liwia przygotowanie przez podmioty gospodarcze dzia#a&, których efektem
jest tworzenie przewagi konkurencyjnej. Podmioty gospodarcze mog% j%
uzyska! poprzez wybranie i wykorzystanie korzy ci wynikaj%cych z zlokalizowania miejsca prowadzenia dzia#alno ci gospodarczej.
Poszczególne lokalizacje dla danego typu dzia#alno ci gospodarczej
posiadaj% z regu#y pewne wspólne cechy. Jednak istnieje równie" grupa
czynników, która ró"ni te lokalizacje od siebie, a to z kolei mo"e mie! wp#yw
na stosowanie na obszarach przez nie wyznaczonych procesów biznesowych oraz wdro"enia okre lonych standardów organizacyjnych. Wymienione
czynniki maj% wi$c wp#yw na rynki produktów i us#ug oferowanych przez dane podmioty gospodarcze. Oznacza to jednocze nie, "e uwzgl$dnienie
zró"nicowanego podej cia przez podmioty gospodarcze do okre lonych rynków, danego regionu, miasta lub jego ograniczonego obszaru mo"e by!
'ród#em uzyskania przez podmiot gospodarczy przewagi konkurencyjnej i jej
utrzymaniem lub powi$kszaniem w stosunku do jego konkurentów.
Obszary i determinanty mo"liwo#ci wykorzystania dorobku
ekonomii przestrzennej
5
J. Semkow, Wprowadzenie do ekonomii, PWN, Warszawa 1984, s. 279-296.
L.C. Thurow, Przysz#o$& kapitalizmu. Jak dzisiejsze si#y ekonomiczne kszta#tuj! $wiat jutra,
Wydawnictwo Dolno l%skie, Wroc#aw 1999, s. 9-34.
6
ZN nr 97
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
212
B. Stachowiak
Wypracowanie przez podmioty gospodarcze odpowiedzi na pytania
„gdzie, kiedy i dlaczego?” by uzyska! przewag$ lokalizacyjn% nad konkurencyjnymi podmiotami gospodarczymi, wymusza zidentyfikowanie zbioru atutów lokalizacyjnych, ekonomicznych, geograficznych, spo#eczno-kulturowych
oraz politycznych, które uwypukla#y by specyficzne, strukturalne warunki
i cechy poszczególnych gospodarek krajowych, wyró"niaj%cych si$ atrakcyjno ci% na tle cech innych gospodarek. Nale"y jednak mie! na uwadze fakt,
i" atuty danego kraju mog% by! atrakcyjne dla pewnych grup firm pochodz%cych z okre lonego kraju i sektora, a ma#o atrakcyjne w danym czasie dla
innych firm. S% one tak"e zmienne w zale"no ci od motywów ich ekspansji
oraz ewoluuj%cej charakteru gospodarek goszcz%cych7.
Zdolno ci konkurencyjne danego podmiotu gospodarczego jako jednostki nie s% zale"ne tylko od zdolno ci w#a ciciela, przedsi$biorczo ci jego
i zatrudnionych w danym podmiocie gospodarczym osób, lecz równie" s%
one uzale"nione od sprawnego funkcjonowania systemu spo#eczno-gospodarczego na okre lonym terytorium (pa&stwa, regionu, województwa,
powiatu, miasta, dzielnicy, gminy). Taki system spo#eczno-gospodarczy powinien mie! zdolno ! do rozszerzenia reprodukcji regionalnych i krajowych
zasobów, które s% wykorzystywane przez dany podmiot gospodarczy – czyli
wytwórc$. Dlatego te" przedmiotem i priorytetem polityki regionalnej i lokalnej wspó#czesnych czasów sta#o si$ tworzenie konkurencyjnego otoczenia
u#atwiaj%cego uzyskanie przewagi konkurencyjnej przez jednostki gospodaruj%ce8.
Swoj% przewag$ konkurencyjn% ma ka"de miasto i region, która wynika z jego naturalnych uwarunkowa& oraz historycznie zakumulowanych zasobów. Predestynuje to dane miasto do pe#nienia ró"nych funkcji wiod%cych.
Jednak nale"y zauwa"y!, i" rola zasobów jest zmienna w czasie co jest
zwi%zane z post$pem naukowo-technicznym. Dopóki udaje si$ znale'! prosty zwi%zek mi$dzy zasobem (lub grup% zasobów), a rozwojem i lokalizacj%
ró"nych dziedzin wytwórczych uznano, i" rozwój regionalny i lokalny jest postrzegany przez konkurencyjn% przewag$ zasobów. Natomiast gdy wraz
z rozwojem gospodarczym, który jest warunkowany odpowiednimi zasobami
intelektualnymi mamy do czynienia z konkurowaniem ca#ej jednostki terytorialnej jako systemu spo#eczno-gospodarczego. Wyra"a! si$ to powinno
zdolno ci% miasta (regionu) do rozszerzonej reprodukcji wysokiej jako ci
kapita#u ludzkiego. Poziom tej zdolno ci, zrelatywizowany w stosunku do innych regionów, mo"e by! uznany jako miara poziomu konkurencyjno ci
miasta (regionu)9.
Analizuj%c praktyczne wykorzystanie ekonomii przestrzennej w konkretnym kraju nale"y wzi%! pod uwag$ jego histori$ powszechn% i gospodarcz%, która ma wp#yw na obecny kszta#t "ycia gospodarczego. Podstawowe znaczenie w przesz#o ci – je li chodzi o kraje possocjalistyczne – mia#o
planowanie gospodarcze, w tym planowanie przestrzenne, które wi%zane
7
A. Zaorska, Korporacje…, op. cit., s. 182.
T. Markowski, Zarz!dzanie rozwojem miast, PWN, Warszawa 1999, s. 102.
9
Ibidem, s. 105.
8
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
ZN nr 97
Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju gospodarczego
213
by#y z regu#y z in"ynieri% spo#eczn%. Plani ci przestrzenni, w tym geografowie i urbani ci, tworzyli plany i koncepcje zagospodarowania przestrzennego
odpowiadaj%ce z regu#y wizji i interesom w#adz centralnych lub regionalnych
grup interesu. W rezultacie tego w momencie odej cia od gospodarki centralnie da#o si$ zauwa"y! znaczne zró"nicowanie regionalne, zw#aszcza
pomi$dzy miastem a wsi!; pomi$dzy wielkimi aglomeracjami miejskimi
a ma#ymi miasteczkami oraz pomi$dzy regionami kraju. Wyrazem tych zró"nicowa& przestrzennych, sta# si$ podzia# na regiony o rodowisku nie zanieczyszczonym i b$d%ce w stanie kl$ski ekologicznej. Wszystkie te zró"nicowania by#y nie tylko dostrzegane, ale równie" szczegó#owo mierzone,
opisywane, analizowane i interpretowane w ró"ny sposób przez ró"ne rodowiska naukowe jak i polityczne10.
Zró"nicowanie przestrzenne w kraju uzna! nale"y za jeden z najwa"niejszych elementów zmian w warunkach gospodarki rynkowej. Poszczególne regiony maj% swoje cechy spo#eczne i gospodarcze, które by#y i s% atutem b%d' obci%"eniem w ich rozwoju. Wp#yw na rozwój regionów ma tak"e
wp#yw gospodarki wiatowej oraz warto ! po#o"enia geograficznych obszarów przygranicznych, poniewa" po#o"enie w pobli"u granic sta#o si$ wa"n%
szans% rozwoju gospodarczego i spo#ecznego (wcze niej takie po#o"nie by#o
jedn% z g#ównych barier rozwoju). Jednocze nie znaczenia nabra#y wielkie
miasta i aglomeracje miejskie, wraz ze swoim zró"nicowanym potencja#em
gospodarczym i spo#ecznym.
Zró"nicowanie rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów kraju stwarza problemy zarówno natury ekonomicznej, spo#ecznej jak i politycznej. Wiele regionów zaliczanych do s#abiej rozwini$tych ma aspiracje do
zmniejszenia luki rozwojowej w stosunku do bogatszych, poprzez przyspieszenie wzrostu gospodarczego.
Podejmowane dzia#ania maj% na celu zwi$kszenie ich konkurencyjno ci na rynku krajowym oraz wiatowym. Jednym z istotnych czynników
determinuj%cych ich trwa#y i zrównowa"ony rozwój s% inwestycje rzeczowe.
Regiony charakteryzuj%ce si$ wysok% stop% inwestycji maj% szans$ na popraw$ swojej sytuacji gospodarczej i dobrobytu spo#ecznego oraz przybli"enie regionu do redniego poziomu kraju. Determinuj% one efektywno ! gospodarki jako ca#o ci, przyczyniaj%c si$ do zmniejszenia luki rozwojowej
w stosunku do krajów bardziej rozwini$tych11.
Na poziomie regionalnym zastosowanie dorobku ekonomii przestrzennej jest widoczne w odniesieniu do konkurencyjno ci. Wyra"a si$ ona
d%"eniem do utrzymania lub poprawy pozycji w tocz%cej si$ mi$dzy regionami rywalizacji o dost$p do ró"nego rodzaju korzy ci z zewn%trz, zw#aszcza
o inwestorów z innych regionów lub innych krajów. Istotn% rol$ w pozyskaniu
inwestorów zagranicznych odgrywa atrakcyjno ! inwestycyjna (lokalizacyjna) regionów. Sk#adaj% si$ na ni% wiele czynników, które daj% si$ zgrupowa!
10
G. W$c#awowicz G., Przestrze% i spo#ecze%stwo wspó#czesnej Polski, PWN, Warszawa 2002,
s. 16-17.
M. Noga, M. Stawicka, Co decyduje o konkurencyjno$ci polskiej gospodarki, CeDeWu, Warszawa 2009, s. 101.
11
ZN nr 97
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
214
B. Stachowiak
jako: a) czynniki rynkowe – wielko ! rynku, przyrost populacji, tempo wzrostu krajowego produktu brutto i jego warto ! per capita, blisko ! i dost$p do
rynków eksportowych; b) czynniki kosztowe – koszt pracy / wydajno !, dost$pno ! surowców, zaplecze kooperacyjne, jako ! infrastruktury biznesowej (drogi, telefony, instytucje wspieraj%ce przedsi$biorczo !), mo"liwo !
transferu zysków; c) klimat inwestycyjny – stabilno ! polityczna, stabilno !
makroekonomiczna, system podatkowy, system prawny, zach$ty dla inwestorów12.
W sytuacji, w której atrakcyjno ! lokalizacji (lub atrakcyjno ! inwestycyjna) dla danych regionów jest zbli"ona do siebie wtedy potencjalni inwestorzy zaczynaj% analizowa! czynniki jako ciowe, do których nale"y zaliczy!:
a) dost$pno ! do sprawnej i niezawodnej infrastruktury transportowej i komunikacyjnej, która umo"liwia zastosowanie optymalnych dla danego podmiotu gospodarczego rozwi%za& logistycznych; b) instytucje obs#ugi biznesu,
podmioty gospodarcze zajmuj%ce si$ dzia#alno ci% innowacyjn% (badawczo-rozwojowe), a tak"e instytucje które wspieraj% praktyczne zastosowanie innowacji w procesach produkcyjnych oraz zastosowanie nowych technologii;
c) odpowiednie kwalifikacje pracowników, ich stosunek do pracodawcy oraz
zdyscyplinowanie; d) mo"liwo ! zbudowania sieci dostawców i odbiorców,
a zatem rozwój kooperacji biznesowej; e) odpowiednie warunki "ycia (ekologia, krajobraz, bezpiecze&stwo, edukacja, mo"liwo ! wypoczynku) dla kadry
o najwa"niejszej dla danej inwestycji kwalifikacjach (w#a ciciele, kadra zarz%dzaj%ca, kadra naukowo-badawcza) w umo"liwiaj%cych jej osiedlenie si$
w danym regionie (blisko nowej inwestycji).
Takie kryteria wyboru regionu dysponuj%cego najlepsz% (z punktu widzenia inwestora) atrakcyjno ci% lokalizacyjn% (inwestycyjn%) przez potencjalnego inwestora powoduje, i" na jego decyzj$ maj% wp#yw w#adze samorz%dowe. Potwierdzaj% to wyniki, wed#ug których to w najwi$kszym stopniu
wyborowi danej lokalizacji przez inwestorów, sprzyjaj% takie dzia#ania w#adz
lokalnych jak: a) wsparcie dla rozwoju infrastruktury dotycz%ce przede
wszystkim tworzenia u#atwie& przy uzyskaniu pozwole& i za#atwianiu wszelkich formalno ci (zw#aszcza szybko ci dzia#ania i ograniczenia biurokracji);
b) pozytywne nastawienie, otwarto ! na wspó#prac$ i zrozumienie potrzeb
inwestora; c) pomoc w znalezieniu lub nabyciu odpowiedniego terenu (w tym
przygotowanie lub zmiana planu przestrzennego zagospodarowania);
d) pomoc w uzgodnieniach z zak#adem energetycznym, wodoci%gowym, itp.
Oprócz w#adz lokalnych znacz%c% rol$ w wyborze danej lokalizacji przez inwestorów mog% równie" odegra! lokalne instytucje (fundacje, stowarzyszenia, agencje rozwoju), a tak"e lokalni liderzy13.
Gdy w#adze samorz%dowe i lokalne w wyniku podj$tych dzia#a& doprowadz% do ulokowania na terenie ich regionu nowej inwestycji to zwi$ksza
si$ pozycja konkurencyjna tego regionu w stosunku do innych regionów oraz
znaczenie w gospodarce narodowej. Je li w#adze samorz%dowe i lokalne
maj% zdolno ! do przyci%gania na teren swego regionu inwestorów funkcjo12
13
A. Wielo&ski, Geografia przemys#u, WUW, Warszawa 2005, s. 50.
Ibidem, s. 52.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
ZN nr 97
Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju gospodarczego
215
nuj%cych w ró"nych bran"ach, to wp#ywa to na pozycj$ konkurencyjn% regionu oraz regionalny wzrost gospodarczy. Wskazane czynniki atrakcyjno ci
lokalizacji, oznaczaj% du"e mo"liwo ci wp#ywu w#adz lokalnych na nie.
Cykle wzrostu regionalnego charakteryzuj% si$ zbie"no ci% lub rozbie"no ci% ze wzrostem krajowym, zmienno ci% lub nieregularno ci% wzrostu regionalnego w czasie oraz wahaniami wielko ci regionalnych do rednich wielko ci krajowych. Analizy tych zjawisk dowodz% regionalnie silnego
zró"nicowana zmienno ! wzrostu w czasie. Wzrost jednych regionów jest
ustabilizowany, innych – wykazuje silne wahania. Pierwszy obserwuje si$
cz$ ciej w regionach o zró"nicowanej strukturze ga#$ziowej gospodarki, drugi za – w regionach o funkcjach wyspecjalizowanych14. Takie ró"nice w rozwoju gospodarczym poszczególnych regionów kraju mog% prowadzi! do powstawania problemów natury ekonomicznej, spo#ecznej
i politycznej. Regiony b$d%ce s#abiej rozwini$te d%"% do zmniejszenia luki
rozwojowej jaka istnieje pomi$dzy nimi a regionami bogatszymi i lepiej rozwini$tymi, poprzez doprowadzenie do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Jednym z istotnych czynników determinuj%cych trwa#y i zrównowa"ony rozwój regionów s% podejmowane na ich obszarze inwestycje
rzeczowe. Te regiony które charakteryzuj% si$ wysok% stop% inwestycji maj%
szans$ na popraw$ swojej sytuacji gospodarczej i dobrobytu spo#ecznego,
a w konsekwencji przybli"enie regionu do redniego poziomu kraju. Przyczyniaj% si$ one równie" do poprawy efektywno ! gospodarki jako ca#o ci
oraz do zmniejszenia luki rozwojowej w stosunku do krajów bardziej rozwini$tych. Dzia#ania te maj% na celu zwi$kszenie ich konkurencyjno ci na rynku krajowym oraz wiatowym15.
Koncepcja zastosowania ekonomii przestrzennej
Zastosowanie ekonomii przestrzennej powinno koncentrowa! si$ na
czynnikach, które s% kluczowe dla rozwoju gospodarczego regionu, a raczej
wszystkich regionów funkcjonuj%cych na terenie danego pa&stwa. Dlatego
ekonomia przestrzenna powinna by! stosowana przy planowaniu i rozwoju:
sieci komunikacyjnej (sie! transportu drogowego, kolejowego, lotniczego na
terenie danego regionu lub regionów po#%czonych), sieci elektroenergetycznych (sieci przesy#owych wysokiego i niskiego napi$cia), sieci gazowej, sieci
wodoci%gowej, sieci telekomunikacyjnej. Rozwój poszczególnych sieci jest
jednocze nie zwi%zany z jej punktami w$z#owymi czyli lokalizacj%: elektrowni
(konwencjonalnej, j%drowej, gazowej oraz wykorzystuj%cych odnawialne
'ród#a energii), dworców kolejowych (dotyczy g#ównie rozbudowy nowych linii kolejowych np. zwi%zanych z planowanym rozwojem kolei du"ych pr$dko ci), portów lotniczych, punktów w$z#owych na autostradach oraz drogach
w$z#owych i punktów umo"liwiaj%cych wprowadzenie komunikacji intermodalnej (czyli punktów komunikacyjnych umo"liwiaj%cych efektywne wykorzystanie transportu drogowego, kolejowego i lotniczego).
14
15
R. Doma&ski, Gospodarka…, op. cit., s. 106.
M. Noga, M.K. Stawicka, Co decyduje…, op. cit., s. 101.
ZN nr 97
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
216
B. Stachowiak
Ju" na etapie planowania poszczególnych inwestycji nale"y bra! pod
uwag$ ich wp#yw na rozwój gospodarczy danego regionu oraz korzy ci jakie
uzyska dany region po oddaniu danej inwestycji. Koniecznym elementem
przy takich inwestycjach jest umiej$tno ! i zdolno ! szerokiego spojrzenia
na dan% inwestycj$, gdy" jest ono powi%zane z innymi dzia#aniami (inwestycjami) w ró"nych sferach, których wykonanie i efektywno ! jest zale"na od
tej inwestycji. W ten sposób mo"na stworzy! ca#y plan rozwoju danego regionu doprowadzaj%c do efektywnego wykorzystania rodków inwestycyjnych poprzez stopniowe punktowe inwestycje. Nale"y jednocze nie stale
monitorowa! inwestycje s%siednich regionów, aby przy wspó#pracy pomi$dzy regionami doprowadzi! do maksymalizacji efektów danych poszczególnych inwestycji.
Oprócz inwestycji i rozwoju gospodarczego danego regionu ekonomia
przestrzenna powinna by! stosowana do dzia#a& zwi%zanych z ochron% rodowiska przed cz#owiekiem jak i ochron% ludzi przed si#ami przyrody oraz
rozwa"nym i zrównowa"onym wykorzystaniem zasobów naturalnych. Dba#o ! o ochron$ rodowiska i krajobrazu na terenie danego regionu mo"e
przyczyni! si$ do przyci%gania na teren tego regionu nowych inwestorów,
którzy lokuj%c swoj% inwestycj$ na terenie danego regionu jednocze nie poszukuj% w okolicy miejsc atrakcyjnych pod wzgl$dem rekreacyjnym dla swoich pracowników. W ten sposób dba#o ! o rodowisko naturalne i krajobraz
mimo, "e wymagaj%ce pewnych nak#adów lub rezygnacji z wspó#pracy
z okre lon% grup% inwestorów mo"e przyczyni! si$ do przyci%gania inwestorów z nowych bran" lub rozwoju dzia#alno ci obecnych inwestorów np. poprzez lokowanie dzia#alno ci badawczo-rozwojowej danego przedsi$biorstwa. W ten sposób w danym regionie rozwija si$ sie! kooperacyjna
pomi$dzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, co prowadzi do
zwi$kszenia stabilizacji regionu i zmniejszenia zagro"enia dla danego regionu wynikaj%cego z cyklu koniunkturalnego dla danej bran"y.
Prowadz%c obserwacje wiata rzeczywistego uzyskuje si$ obraz,
z którego wynika, i" przestrzenny rozk#ad dzia#alno ci ekonomicznych
w skali regionalnej, krajowej lub ponadregionalnej jest niejednorodny. Przestrze& geograficzna jest zró"nicowana i zorganizowana. Uwag$ zwraca
fakt istnienia miejsc, w których koncentruje si$ produkcja i dzia#alno ! gospodarcza.
Badania zwi%zane z rozmieszczeniem terytorialnym dzia#alno ci gospodarczej pozwalaj% na pozyskanie obrazu rozmieszczenia dzia#alno ci
gospodarczej pomi$dzy poszczególnymi krajami w ramach gospodarki wiatowej z uwzgl$dnieniem funkcjonowania w gospodarce wiatowej podmiotów
integracyjnych, których przyk#adem mo"e by! Unia Europejska. W ten sposób uzyskuje si$ obraz oraz struktur$ wiatowej produkcji i handlu oraz jej
podzia# na poszczególne pa&stwa lub ich ugrupowania integracyjne. Jednak
nie tylko gospodarka wiatowa podlega takiej analizie. Analogiczne prace
badawcze dotycz% te" funkcjonowania regionów. Podejmowane s% prace
analityczne dotycz%ce kszta#towania struktury lokalizacji regionalnej, z punk-
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
ZN nr 97
Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju gospodarczego
217
tu widzenia rozmieszczenia produkcji, handlu, a tak"e zatrudnienia w ró"nych regionach w ramach kraju, czy te" w ramach Unii Europejskiej16.
Teoretyczne i praktyczne potrzeby badania koncentracji przestrzennej
wspó#cze nie wywodzone s% z trzech nurtów: ekonomii neoklasycznej, nowej teorii handlu (new trade theory) oraz nowej ekonomii geograficznej
(NEG). Z pierwszego z tych nurtów - ekonomii neoklasycznej, przywo#a! nale"y hipotez$ przyjmuj%c%, "e istniej% ró"nice w produktywno ci mi$dzy regionami, a liberalizacja handlu i wzrost integracji ekonomicznej powoduje relokalizacj$ produkcji i wzrost specjalizacji w celu osi%gania przewagi
konkurencyjnej. Drugi z nurtów – nowa teoria handlu (new trade theory) zak#ada, "e firmy, d%"%c do uzyskania korzy ci skali, koncentruj% si$ w kilku
regionach, które zapewniaj% najlepszy dost$p do rynków i ze wzgl$du na
koszty handlowe lokalizacje geograficzne firm odgrywaj% du"% rol$. Trzeci
z nurtów – nowa geografii ekonomicznej (NGE), przypisuje decyduj%c% rol$
znaczeniu czynników geograficznych w procesach gospodarowania, przy
których specjalizacja regionalna b$dzie rezultatem przestrzennej aglomeracji
aktywno ci ekonomicznej17. Odwo#anie si$ do dorobku tych nurtów pozwala
na zaproponowanie kompleksowego podej cia do kwestii lokalizacji i wykorzystania do badania koncentracji dzia#alno ci gospodarczej na poziomie
mi$dzynarodowym (skala krajów) oraz regionalnym (skala regionów)
z uwzgl$dnieniem zmian zachodz%cych w czasie.
Podsumowanie
Ekonomia przestrzenna jest dynamicznie kszta#tuj%c% si$ i rozwijaj%c%
si$ teori%, która w przeci%gu ostatnich lat jest przedmiotem intensywnych
bada& na gruncie zarówno teoretycznym jak i praktycznej dzia#alno ci gospodarczej. O"ywienie tych bada& zwi%zane jest ze zmianami gospodarczymi jakie przynios#y zw#aszcza dwie ostatnie dekady XX wieku i pierwsza
dekada XXI wieku w otoczeniu geopolitycznym, gospodarczym i technologicznym podmiotów gospodarczych – uzewn$trznione tworzeniem si$ rynku
globalnego i regionalnego.
Istot% ekonomii przestrzennej jako nauki jest badanie decyzji w kwestii
procesów dostarczania przez podmioty gospodarcze (rozumiane jako jednostki administracji publicznej i samorz%dowej oraz przedsi$biorstwa produkcyjne i us#ugowe) funkcjonuj%ce na danym obszarze (lokalizacji) geoinformacji w okre lonych przedzia#ach czasu oraz ich wp#ywu na sytuacj$
gospodarcz% i pozycj$ konkurencyjn% danego obszaru (lokalizacji) wzgl$dem innych obszarów (lokalizacji) w tych samych przedzia#ach czasu. Efekty
bada& tych decyzji z kolei przes%dzi#y o du"ym zainteresowaniu dorobku
ekonomii przestrzennej przez praktyk$ "ycia gospodarczego podmiotów gospodarczych.
16
A. Zieli&ska-G#$bocka, Lokalizacja…, op. cit., s. 9.
B. Suchecki (red.), Ekonometria przestrzenna – metody i modele analizy danych przestrzennych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 129.
17
ZN nr 97
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
218
B. Stachowiak
Idee ekonomii przestrzennej znalaz#y tak"e odzwierciedlenie w realizacji procesów dydaktycznych na wy"szych uczelniach. Najszerzej ujmowane s% one w obszarze realizacji przedmiotu gospodarka przestrzenna. Niektóre z uczelni nich uruchomi#y na kierunku ekonomia specjalno ! ekonomia
przestrzenna, w innych za prowadzi si$ wyk#ady i !wiczenia z tego przedmiotu. Spotka! si$ mo"na tak"e z przedmiotem dydaktycznym ekonomika
przestrzenna.
Bibliografia
Bochenek M., Przedmiot i charakter ekonomii, w: Dokonania wspó#czesnej
my$li ekonomicznej – teorie nieliberalne wobec ekonomicznej roli
pa%stwa a polityka spo#eczno-ekonomiczna, Praca zbiorowa pod redakcj% U. Zagóry-Jonszty, Akademia Ekonomiczna im. K. Adamieckiego, Katowice 2004.
Balcerzak A.P., Pa%stwo w realiach „nowej gospodarki”. Podstawy efektywnej polityki gospodarczej w XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marsza#ek, Toru& 2009.
Doma&ski R., Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2006.
Ko#odko G.W., „Nowa gospodarka” i stare problemy. Perspektywy szybkiego
wzrostu w krajach postsocjalistycznej transformacji, w: „Nowa gospodarka” i jej implikacje dla d#ugookresowego wzrostu w krajach postsocjalistycznych, red. G.W. Ko#odko, Key Text, Warszawa 2001.
Markowski T., Zarz!dzanie rozwojem miast, PWN, Warszawa 1999.
Noga M., Stawicka M., Co decyduje o konkurencyjno ci polskiej gospodarki,
CeDeWu, Warszawa 2009.
Semkow J., Wprowadzenie do ekonomii, PWN, Warszawa 1984.
Suchecki B. (red. nauk.), Ekonometria przestrzenna – metody i modele analizy danych przestrzennych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa
2010.
Thurow L.C., Przysz#o$& kapitalizmu. Jak dzisiejsze si#y ekonomiczne kszta#tuj! $wiat jutra, Wydawnictwo Dolno l%skie, Wroc#aw 1999.
W$c#awowicz G., Przestrze% i spo#ecze%stwo wspó#czesnej Polski, PWN,
Warszawa 2002.
Wielo&ski A., Geografia przemys#u, WUW, Warszawa 2005.
Wojtyna A., Czy tradycyjna ekonomia pozwala zrozumie& tzw. nowa gospodark ?, w: Czy ekonomia nad!"a z wyja$nianiem rzeczywisto$ci?,
pod redakcj% A. Wojtyny, PTE, Bellona, Warszawa 2001.
Zaorska A., Korporacje transnarodowe przemiany, oddzia#ywania, wyzwania, PWE, Warszawa 2007.
Zieli&ska-G#$bocka A., Lokalizacja przemys#u a konkurencyjno$& polskich
regionów (w kontek$cie integracji europejskiej), Wydawnictwo Uniwersytetu Gda&skiego, Gda&sk 2008.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
ZN nr 97