Czynniki etiologiczne zapalenia gardła

Czynniki etiologiczne zapalenia
gardła
Zapalenie gardła (łac. pharyngitis) jest jedną z najpowszechniejszych
dolegliwości dotykających górne drogi oddechowe; często towarzyszy także
innym infekcjom. Każdy z nas zna jego symptomy. Ilość zachorowań nasila
się w miesiącach zimowych. Schorzenie należy do najczęstszych przyczyn
nadużywania antybiotyków, głównie ze względu na trudności w
różnicowaniu klinicznym etiologii zakażenia.
Podłoże zapalenia gardła może być różnorodne — począwszy od przyczyn
bakteryjnych aż po wirusowe. Wśród głównych bakteryjnych czynników
sprawczych należy wymienić Streptococcus. Ponadto możliwy jest rozwój
zapalenia gardła i migdałków pod wpływem działania takich bakterii jak inne
grupy paciorkowców beta-hemolizujących, Haemophilus influenzae, Moraxella
catharralis, Corynebacterium diphtheriae, Spirochaetales i Fusobacterium
(angina Plauta i Vincenta), gonokoki, Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia
pneumoniae, Neisseria gonorrhoeae [1, 6].
Paciorkowcowe zapalenie gardła
Nie ma specyficznych objawów paciorkowcowego zapalenia gardła (oznaczenie
J02.0 wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych
ICD-10), które mogłyby wyłącznie na podstawie obserwacji klinicznej wskazywać
jednoznacznie na takie podłoże dolegliwości. Wiadomo jednak, że są one częstsze
u dzieci między 5 a 15 rokiem życia, zwłaszcza w okresie zimowym i wczesną
wiosną. U około 10% pacjentów obserwuje się pojawienie się śluzowo-ropnych
nalotów. Wśród objawów sugerujących zakażenie paciorkowcowe znajduje się
brak kaszlu, gorączka powyżej 38°C, wysięk migdałkowy, a także powiększone i
bolesne węzły chłonne szyjne przednie.
Infekcje gardła wywołane przez Streptococcus pyogenes stanowią do 15%
przypadków zapalenia gardła i 90 % przypadków bakteryjnego zapalenia gardła.
Mogą także pojawić się objawy nieróżnicujące zakażenia wirusowego i
bakteryjnego w postaci wysięku na błonie śluzowej gardła a nie migdałków,
obrzęku śluzówki oraz trudności w połykaniu. Badanie bakteriologiczne jest
wskazane w przypadku wystąpienia od dwóch do trzech objawów różnicujących.
Czułość posiewu wymazu z gardła dla zakażenia S. pyogenes jest bardzo wysoka
(ponad 90%). W przypadku szybkich testów diagnostycznych służących wykryciu
antygenu paciorkowcowego, czułość waha się w zakresie od 30 do 80%, przy
zachowaniu wysokiej specyficzności. Dodatni wynik testu pozwala na podjęcie
decyzji o podaniu antybiotyku, a wynik ujemny nadal sugeruje wykonanie
posiewu. Brak wzrostu paciorkowca w hodowli nie wyklucza jednak całkowicie
anginy paciorkowcowej [2,3]. Należy jednak pamiętać, że składowymi
wiarygodności wyniku posiewu jest czas i sposób pobrania wymazu, transport
materiału oraz warunki hodowli.
Uzyskanie wyników fałszywie ujemnych jest możliwe w przypadku:
— nieprawidłowości w pobraniu badanego materiału (powierzchowny wymaz,
kontakt próbki ze śliną zmniejsza liczbę wyhodowanych kolonii, pobranie wymazu
zaraz po posiłku co zanieczyszcza próbkę, pobranie w trakcie lub krótko po
zakończeniu antybiotykoterapii)
— nieprawidłowych warunków hodowli (przykładowo zbyt krótkiego czasu
inkubacji)
Jeśli badana osoba jest nosicielem S.pyogenes, może uzyskać wynik fałszywie
dodatni. Bakteria ta może kolonizować drogi oddechowe, nie powodując przy tym
objawów zakażenia (nosicielstwo bezobjawowe). Nosicielami są często dzieci w
wieku szkolnym, dlatego też należy zachować szczególną ostrożność przed
podjęciem decyzji o wdrożeniu antybiotykoterapii [1,3].
Nieleczone paciorkowcowe zapalenie gardła może prowadzić do poważnych
komplikacji w postaci gorączki reumatycznej, kłębuszkowego zapalenia nerek czy
ropnia okołomigdałkowego. W przypadku paciorkowcowej etiologii zapalenia
antybiotykiem z wyboru jest penicylina. Jeżeli jednak występuje na nią alergia,
można zastosować makrolid. Podobna skuteczność jak penicyliny wykazują
cefalosporyny I i II generacji [2, 3, 6].
Rzeżączkowe zapalenie gardła
Przyczyną rzeżączkowego zapalenia gardła (oznaczenie A54.5 wg
Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10) są
gonokoki. W tym przypadku drogą transmisji Neisseria gonorrhoeae jest zwykle
kontakt oralno-genitalny. Osoba zarażona często pozostaje asymptomatyczna.
Czasami pojawia się na ból gardła lub ból przy przełykaniu, zaczerwienienie
gardła i migdałków, śluzowo-ropna wydzielina na migdałkach. W większości
przypadków szybkie rozpoznanie i leczenie rzeżączki gwarantuje całkowite
wyzdrowienie. Opóźnione lub nieskuteczne leczenie może prowadzić do
wystąpienia powikłań. Przy podejrzeniu klinicznym rzeżączki, należy wykonać
posiew materiału w tym kierunku, informując laboratorium o kierunku hodowli, ze
względu na szczególne warunki hodowli (podłoża wzbogacone takie jak agar
czekoladowy, podłoże Thayera-Martina i inne; odpowiednia zawartość CO2;
wilgotność). W leczeniu stosuje się antybiotyki.
Wirusowe zapalenie gardła
Czynnikiem etiologicznym zapalenia gardła mogą być adenowirusy, wirus
Epsteina Barra (mononukleoza zakaźna), Coxsackie, rinowirusy, koronawirusy,
wirus grypy i paragrypy, wirus opryszczki zwykłej, wirus cytomegalii. Dla
zakażenia Herpes simplex, pojawiajacego się w pierwszych latach życia,
charakterystyczne są pęcherzyki na wargach/w przedsionku nosa. Pęcherzyki te
zmieniają się w niewielkie owrzodzenia z czerwoną otoczką. Choroba ma
charakter wygasający; trwa około tygodnia. Zakażenia Herpes zoster wystepują
rzadko. Najczęściej ograniczają się do występowania w rejonie nerwu IX, czy X i
przebiegają z bardzo silnym bólem gardła. Zakażenie Coxsackie A może pojawiać
się pod postacią wysiękowego zapalenia gardła lub opryszczkowego zapalenia
gardła — (herpangina). Obserwuje się wtedy grudki lub pęcherzyki na śluzówce
gardła, tkance limfatycznej czy podniebieniu twardym [1, 4].
Zapalenie gardła w ponad 80% przypadków ma etiologię wirusową.
Wirusowego zapalenia gardła nie powinno się leczyć antybiotykami. Z reguły
stosuje się leczenie objawowe polegające na podawaniu leków uszczelniających
naczynia krwionośne, leków o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym oraz
leków przeciwgorączkowych (przy wzroście temperatury). Podstawą jest także
leżenie w łóżku [5, 6].
Inne przyczyny zapalenia gardła
Zapalenie gardła może pojawiać się w przebiegu innych chorób zakaźnych i
ogólnoustrojowych.
Bakteryjną przyczyną ostrego zapalenia gardła może być także Arcanobacterium
haemolyticum. Infekcja objawowo przypomina paciorkowcowe zapalenie gardła,
ale jest częstsza w grupie starszych dzieci i nastolatków. W leczeniu stosuje się
antybiotykoterapię.
Bardzo rzadko występującą, aczkolwiek niebezpieczną infekcją gardła jest
dyfteria. Czynnikiem etiologicznym jest Corynebacterium dyphtheriae –
maczugowiec błonicy. Jej symptomy są zupełnie odmienne. Pojawia się
charakterystyczna gruba, szara błona pokrywająca gardło- na błonie śluzowej
tworzą się tak zwane błony rzekome, utrudniające oddychanie. Bakteria wydziela
toksyny, które mogą uszkadzać tkanki takie jak mięsień sercowy oraz obwodowe
nerwy ruchowe. Choroba podlega obowiązkowemu zgłoszeniu i jest leczona w
warunkach szpitalnych. Obecnie została niemalże całkowicie wyeliminowana
dzięki szczepionce (w Polsce w postaci Di-Per-Te).
Także odra i różyczka wiążą się ze zmianami o charakterze nietypowego zapalenia
nieżytowego gardła. Czynnikiem etiologicznym odry jest wirus do rodziny
paramyksowirusów, natomiast różyczki wirus z rodziny togawirusów. Podczas
odry na policzku pojawiają się charakterystyczne plamki Koplika.
Czasami jako objaw uboczny antybiotykoterapii lub w przypadku spadku
odporności organizmu czynnikiem etiologicznym infekcji gardła jest Candida. U
niemowląt zmiany występują w postaci pleśniawek, u dorosłych jako
rzekomobłoniasta lub zanikowa kandydoza gardła [4, 5].
Istnieje szeroka gama etiologicznych przyczyn zapalenia gardła
(ilustracja: zapalenie paciorkowcowe)
Źródło: Wikimedia Commons, autor James Heilman, licencja CC BY SA 3.0
Rozwój stanów zapalnych gardła ma wiele składowych. Czynniki zewnętrzne,
takie jak zanieczyszczenie środowiska, palenie tytoniu, praca w szkodliwych dla
zdrowia warunkach i wiele innych zwiększa zapadalność na choroby zapalne
górnych dróg oddechowych. Kluczową rolę odgrywa podatność organizmu na
otaczające nas bakterie, wirusy i grzyby.
mgr Agnieszka Helis, diagnosta laboratoryjny
Piśmiennictwo:
1. Dzierżanowska D., Semczuk K., Pawińska A. Zasady wykonywania wymazu
z gardła na posiew oraz bezpośredniego testu na obecność
antygenu Streptococcus pyogenes u dzieci z podejrzeniem anginy
paciorkowcowej. Medycyna Praktyczna Pediatria, 2003; 4.
2. Ozorowski T. Zakażenia w praktyce lekarza – diagnostyka i leczenie. Przew
Lek, 2001; 4, 5, 55-58.
3. Worall GJ. Acute sore throat. Can Fam Physician, 2007; 53(11): 1961–1962.
4. Jeżewska E., Kukwa W., Ścińska A., Kukwa A. Stany zapalne błony śluzowej
nosa i gardła u dzieci i dorosłych – strategia leczenia. Przew Lek, 2006; 2: 12-25.
5. Kukwa A., Sobczyk G., Kizler-Sobczyk K. Zapalenia błony śluzowej gardła,
krtani i tchawicy. Przew Lek, 2000; 2, 76-80.
6. ESCMID Sore Throat Guideline Group, Pelucchi C., Grigoryan L. et all.
Guideline for the management of acute sore throat. Clin Microbiol Infect, 2012;18
Suppl 1:1-28.
Data publikacji: 15.02.2016r.