Adrian Trybulski

Podkarpackie położone w Polsce południowo-wschodniej,
graniczy na odcinku długości 134 km ze Słowacją, z
Ukrainą natomiast na odcinku długości 236 km. Tym
samym jest najdalej na południowy wschód wysuniętym
województwem Polski
Najbardziej skrajny południowy punkt Polski leży w
Bieszczadach na górze Opołonek (44º00´N). Od północy i
zachodu województwo sąsiaduje z województwami:
lubelskim, świętokrzyskim i małopolskim. Północnozachodnia granica Podkarpackiego opiera się o
największą polską rzekę – Wisłę.
Podkarpackie zajmuje obszar 17 844 km², co stanowi
5,7% powierzchni Polski. Około 35% powierzchni
porośniętej jest lasem, a prawie 45% objętej zostało
różnego formami ochrony przyrody i krajobrazu.
W skład województwa podkarpackiego wchodzi 21
powiatów ziemskich i 4 grodzkie. Ogółem na terenie
Podkarpackiego jest 159 gmin: 16 miejskich, 30 –
miejsko-wiejskich i 113 wiejskich. 45 miejscowości ma
prawa miejskie. Największe podkarpackie powiaty to:
rzeszowski – ziemski (166 tys.), mielecki (136 tys.),
dębicki (134 tys.), jasielski (125 tys.), jarosławski (124
tys.) i stalowowolski (116 tys.).
Największym miastem naszego województwa jest jego
stolica Rzeszów. Do grona dużych podkarpackich miast
należą także: Przemyśl, Stalowa Wola, Mielec,
Tarnobrzeg, Krosno, Dębica, Jarosław, Sanok i Jasło.
O wysokiej wartości przyrodniczo-krajobrazowej i atrakcyjności
turystyczno wypoczynkowej świadczy m.in. istnienie w województwie
dwóch parków narodowych : Magurskiego i Bieszczadzkiego, licznych
rezerwatów ( m.in. Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie),
obszarów chronionego krajobrazu ( Mielecko - Kolbuszowsko Głogowskiego, Brzóźniańskiego, Kuryłowskiego, Zmysłowskiego,
Hyżniańsko-Gwoźnickiego, Strzyżowsko-Sędziszowskiego,
Roztoczańskiego, Przemysko-Dynowskiego, Sieniawskiego,
Wschodniobeskidzkiego, Czarnorzeckiego, Beskidu Niskiego,
Przecławskiego, Jastrząbsko-Żdżarskiego, Pogórza Ciężkowickiego,
Pogórza Strzyżowskiego), parków krajobrazowych (na terenie
województwa podkarpackiego znajduje się 10 parków
krajobrazowych, spośród których 6 położonych jest w całości w
granicach województwa podkarpackiego, tj.: Park Krajobrazowy
Doliny Sanu, Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, Park
Krajobrazowy Gór Słonnych, Jaśliski Park Krajobrazowy,
Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy
Pogórza Przemyskiego. Pozostałe parki położone są w części na
terenie województwa podkarpackiego i na terenie województwa
lubelskiego tj.: Południoworoztoczański Park Krajobrazowy, Park
Krajobrazowy Puszczy Solskiej, Park Krajobrazowy Lasy Janowskie,
oraz na terenie województwa podkarpackiego i małopolskiego tj.:
Park Krajobrazowy Pasma Brzanki), a także funkcjonowanie
uzdrowisk w Iwoniczu, Rymanowie, Horyńcu i Polańczyku.
Bieszczadzki Park Narodowy jest trzecim co do wielkości
parkiem narodowym na terenie Polski. W chwili
utworzenia w 1973 obejmował masyw Tarnicy,
Krzemienia i Halicza, oraz podszczytowe partie Połoniny
Caryńskiej o powierzchni zaledwie 59,55 km². Obszar
parku był powiększany czterokrotnie w latach 1989,
1991, 1996 oraz 1999. Jednakże pojęcie "park narodowy"
znane jest w polskich Bieszczadach znacznie wcześniej
niż 1973 rok. Otóż od lat 50. XX wieku połoniny
znajdowały się w zarządzie dyrektora Tatrzańskiego
Parku Narodowego. Było to związane z poszukiwaniem
nowych pastwisk dla podhalańskich owiec, którym
ochrona ścisła łąk w TPN zabroniła wstępu na hale
tatrzańskie. Obecnie w granicach BdPN znajduje się
ogromna część tzw. polskich Bieszczadów Wysokich, a
także kilka enklaw, z największą w dolinie górnego Sanu,
gdzie Park przejął po kombinacie Igloopol łąki i
nieużytki.
Bieszczadzki Park Narodowy chroni najwyższe partie
polskiej części Karpat Wschodnich. W Parku wyróżniono
dwa piętra roślinno-klimatyczne: regiel dolny i połoniny.
Blisko 80% obszaru BPN zajmują naturalne lasy liściaste i
mieszane z bukiem, olszą szarą, jaworem, świerkiem i
jodłą, z czego 15% uznaje się za drzewostany
puszczańskie o charakterze pierwotnym. Można je
odszukać m.in. na: południowo-zachodnich zboczach
Małej i Wielkiej Rawki oraz na północnych stokach
Smereka. Obszary objęte ochroną ścisłą zajmują około
63% powierzchni. Jest to największy wskaźnik spośród
wszystkich parków narodowych w Polsce.
Magurski Park Narodowy – jeden z 23 parków narodowych
na terenie Polski, utworzony w 1995 roku.
Park leży na granicy województw małopolskiego i
podkarpackiego w samym sercu Beskidu Niskiego. Swoim
zasięgiem obejmuje górne dorzecze Wisłoki oraz pasmo
Magury Wątkowskiej. Jest jednym z dwóch parków
narodowych na Podkarpaciu.
MPN chroni przede wszystkim unikatowy w skali Karpat
obszar przejściowy między Karpatami Zachodnimi i
Karpatami Wschodnimi. Ponad 90% powierzchni parku
zajmują lasy. Na jego terenie wyróżnić można dwa piętra
roślinne: pogórza i regla dolnego. Piętro pogórza,
zajmujące około 43% powierzchni parku i sięgające 530
m n.p.m., to głównie drzewostany sztuczne z przewagą
sosny. Znajdują się tu też liczne łąki i pastwiska, a także
torfowiska. Piętro regla dolnego, zajmujące około 57%
powierzchni parku i sięgające od 530 m n.p.m. wzwyż
(najwyższy szczyt w parku to Wątkowa 846 m n.p.m.), to
głównie naturalne lasy bukowe (udział lasów sztucznych
jest tu zdecydowanie mniejszy) z domieszką jedlin i
rzadko występujących w Karpatach jaworzyn. Istnieją tu
trzy obszary ochrony ścisłej: Magura Wątkowska (1189
ha), Kamień (378 ha) i Zimna Woda (841 ha), jest
rezerwat skalny Kornuty, i pomnik przyrody Diabli
Kamień.
Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy – park
krajobrazowy położony w Bieszczadach Zachodnich, na
zachód od Bieszczadzkiego Parku Narodowego i Parku
Krajobrazowego Doliny Sanu. Wraz z nimi wchodzi w
skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty
Wschodnie".
Park utworzono w 1992. Zajmuje obszar o powierzchni
51 013,75 ha i zalesieniu 83%.
Najwyższe szczyty w parku sięgają prawie 1200 m n.p.m.
i charakteryzuje je piętrowy układ roślinności górskiej.
Znajdują się w nim dwa rezerwaty cisów. Występują
m.in. niedźwiedzie, wilki, rysie i żbiki.
Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy chroni walory
przyrodnicze i krajobrazowe Bieszczadów Zachodnich.
Stanowi otulinę Bieszczadzkiego Parku Narodowego od
strony zachodniej i jest częścią Międzynarodowego
Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". Krajobraz
parku tworzą malownicze grzbiety górskie, z których 9
przekracza 1000 m. n.p.m. - są one w większości
doskonałymi punktami widokowymi. Teren parku to
wartości przyrodnicze charakteryzujące się wysoką sięgającą 83% lesistością. Duże kompleksy leśne stanowią
doskonałe siedlisko bytowania zwierząt. Osobliwością
parku są progi skalne i przełomy a także ostańcowe
skałki. Najbardziej cenne przyrodniczo miejsca do
których w większości dotrzeć można szlakami
turystycznymi objęto ochroną rezerwatową. Rezerwat
ścisły "Zwiezło" i rezerwaty: "Cisy na Górze Jawor",
"Woronikówka", "Gołoborze", "Sine Wiry", "Olszyna łęgowa
w Kalnicy" "Przełom Osławy pod Duszatynem". Walory
przyrodnicze zabytki kultury i historii parku można także
podziwiać z okien Bieszczadzkiej Kolejki Wąskotorowej.
Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy - park krajobrazowy położony w województwie podkarpackim na
Pogórzu Strzyżowskim i Dynowskim. Utworzony w 1993 r. Wchodzi w skład Zespołu Karpackich Parków
Krajobrazowych. Rolę otuliny parku pełni Czarnorzecki Obszar Chronionego Krajobrazu.
Znajdują się tu pasma górskie z najwyższym szczytem Suchą Górą (591 m n.p.m.). W parku występują wychodnie
piaskowców, które proces erozji uformował w ostańce. Kilkanaście spośród nich ma status pomnika przyrody.
Na terenie parku znajdują się liczne potoki. Przepływają tędy z licznymi odcinkami przełomowymi rzeki Stobnica i
Wisłok. Niemal połowę powierzchni parku zajmują użytki rolne. Drugą połowę lasy o charakterze naturalnym, z
przewagą jodły, buka i sosny. Rzadziej występują dąb szypułkowy, modrzew europejski oraz grab.
Rośnie tu 40 gatunków chronionych roślin górskich. Między innymi: śnieżyca wiosenna, śnieżyczka przebiśnieg,
skrzyp olbrzymi oraz pokrzyk wilcza jagoda. Na terenie parku występuje także wiele chronionych gatunków
zwierząt: puchacze, orliki krzykliwe, rysie, wydry i wilki.
Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy o powierzchni 25 784 ha, chroni i udostępnia dla turystyki,
wypoczynku i nauki unikalną przyrodę obejmuje tereny leżące na pograniczu Pogórza Strzyżowskiego i Dynowskiego.
Najwyższe partie Pogórzy wchodzące w skład parku porastają lasy bukowo-jodłowe, należące do regla dolnego piętra charakterystycznego dla pasm beskidzkich. Najbardziej cenne zbiorowiska buczyny karpackiej objęte zostały
ochroną w formie rezerwatów przyrody Góra Chełm i Herby.
Charakterystyczną ozdobą głównego pasma Pogórza jest ciąg piaskowcowych wychodni skalnych, przedziwne
uformowanych przez erozję ostańców z zamierzchłej przeszłości geologicznej. Z 14 grup skalnych ochroną
rezerwatową objęto zgrupowanie największych okazów na wierzchowinie koło Czarnorzek Prządki i 4 mniejsze skałki
w Woli Komborskiej jako pomniki przyrody nieożywionej. Charakterystycznym elementem krajobrazu parku jest
mozaika pól uprawnych wynikająca z rolniczo-leśnego charakteru parku i dużego rozdrobnienia gospodarstw. Park
posiada wiele cennych zabytków: kościołów i cerkwi, zespołów dworskich, miejsc pamięci narodowej. Aktywną
formą wypoczynku - połączonego z poznawaniem przyrody a także piękna krajobrazu parku, może być zwiedzanie
ścieżek przyrodniczych, tras rowerowych, szlaków turystycznych.
Jaśliski Park Krajobrazowy – park krajobrazowy znajdujący się we wschodniej części Beskidu Niskiego. Sąsiaduje od
zachodu z Magurskim Parkiem Narodowym.
Zalesienie: 55%
Zadaniem parku jest ochrona górnego dorzecza Jasiołki i źródlisk Wisłoka. Jest to najsłabiej spenetrowany
turystycznie fragment polskich Karpat. Najwyższy szczyt to Kamień nad Jaśliskami (857 m n.p.m.). Park ochrania
przyrodę powtórnie zdziczałą po wysiedleniach ludności łemkowskiej po II wojnie światowej.
Jaśliski Park Krajobrazowy o powierzchni 25 288 ha chroni wschodnią część Beskidu Niskiego - obszaru źródliskowego
Jasiołki i Wisłoka. Stanowi od wschodu otulinę dla Magurskiego Parku Narodowego. Obszary leśne parku to głównie
naturalne zbiorowiska buczyny karpackiej porastające najwyższe wzniesienia: Piotruś (727 m. n.p.m.), Kamień (863
m. n.p.m.), Tokarnia (695 m. n.p.m.), Kanasiówka (823 m. n.p.m.) i Danawa (840 m. n.p.m.). Charakterystycznym
elementem parku są zespoły łąkowo-pastwiskowe dawnych - nie istniejących dziś wsi: Jasiel (rezerwat "Źródliska
Jasiołki"), Czeremcha i Lipowiec. Rozległe obszary łąk stanowią dogodne siedlisko dla ptaków drapieżnych, z których
występuje tu m.in.: orzeł przedni, orlik krzykliwy, myszołów zwyczajny i jastrząb.
W parku występują naturalne stanowiska cisa pospolitego - chronione w postaci rezerwatów przyrody: "Modrzyna" i
"Wadernik". Rangę rezerwatu przyrody posiada także przełom Jasiołki (rez. "Przełom Jasiołki") pomiędzy Piotrusiem
a Ostrą oraz kompleks leśny "Kamień nad Jaśliskami". Tereny parku posiadają bogatą historię związaną z położeniem
tych obszarów przy szlaku handlowym ("winnym") z Polski na Węgry. Przez fragment tego szlaku prowadzi ścieżka
historyczno-krajobrazowa "Na węgierskim trakcie".
Park Krajobrazowy Doliny Sanu – park krajobrazowy w
północnej części Bieszczadów, w województwie
podkarpackim.
Obejmuje pasmo Otrytu, dolinę górnego Sanu na odcinku
od Beniowej po Jezioro Solińskie oraz północne zbocza
głównych pasm Bieszczadów. Na południu graniczy z
Bieszczadzkim Parkiem Narodowym i stanowi jego
naturalną otulinę. Na wschodzie graniczy z ukraińskim
Nadsańskim Regionalnym Parkiem Krajobrazowym, na
zachodzie – z Ciśniańsko-Wetlińskim Parkiem
Krajobrazowym. Wraz z nimi wchodzi w skład
Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty
Wschodnie".
Na obszarze Parku znajdują się rezerwaty "Zakole"
(torfowiskowy, 5,25 ha), "Krywe" (krajobrazowy, 511,73
ha) i "Hulskie" (leśny, 189,87 ha).
W przybliżeniu 80% powierzchni Parku zajmują lasy,
przeważnie reglowa buczyna karpacka. Niemal połowę
lasów stanowią drzewostany w wieku 100 lat i starsze.
Na terenach Parku znajdują się także ostoje rzadkich
dużych ssaków – żubra i niedźwiedzia.
Jak sama nazwa wskazuje, osią parku jest największa rzeka regionu - San. Należy pamiętać, że jest to obszar
wtórnie zdziczały, niegdyś licznie zamieszkany. O charakterze tego terenu stanowi również jego pewne oddalenie od
głównych bieszczadzkich szlaków. Jego potencjalnie mniejsza atrakcyjność powoduje słabszy napływ ludzi, dzięki
czemu park emanuje spokojem. Przez większą część roku śmiało można byłoby się posługiwać nazwą "Dolina Snu",
choć oczywiście nie dotyczyłoby to życia zwierząt i roślin.
Góry, okalające dolinę Sanu jak i pomniejszych cieków wodnych, zaledwie w kilku przypadkach przekraczają 1000 m
n.p.m. Najważniejszym masywem górskim jest osiemnastokilometrowej długości Otryt. Od południa i zachodu
obmywają go wody Sanu, od wschodu potok Smolnik, a od północy potok Głuchy i Czarny. Ten biegnący z północnego
zachodu na południowy wschód wał, porośnięty jest jodłowo-bukowymi lasami, często jeszcze z okazami pięknych
starych drzew. Jest to miejsce ostoi rzadkich zwierząt. Najwyższym wzniesieniem pasma Otrytu jest Trohaniec (939
m n.p.m.). Jeśli zależy nam na pięknych, a nielicznych tu rozległych widokach, to koniecznie trzeba wyjść na górę
Dwernik-Kamień (1004 m n.p.m.). Roztacza się stąd panorama w kierunku południowym na Połoninę Wetlińską,
Caryńską i grupę Tarnicy oraz pobliski Jawornik. Dodatkową atrakcją góry są dość liczne wychodnie piaskowców.
Znana wśród rzeszy turystów jest również Magura Stuposiańska (1016 m n.p.m.). Masyw tej góry pokryty jest
wspaniałymi bukowymi lasami, a ze szczytowej polanki podziwiać można połoniny i lasy.
W parku zasadniczo wyróżnia się dwa piętra roślinne: pogórze (do 500 m n.p.m.) i regiel dolny (500-1150 m n.p.m.),
przy czym drugie z nich stanowi większość opisywanego terenu. 80% powierzchni parku stanowią lasy, z
przeważającą reglową, żyzną buczyną karpacką. Drzewostany stuletnie i starsze stanowią blisko ich połowę. Dolinę
Sanu i jego dopływów porastają często zespoły nadrzecznej olszyny górskiej. Flora naczyniowa parku liczy 806
gatunków (95,8% gatunków zanotowanych w Bieszczadach Zachodnich). Znaczny w niej udział mają gatunki górskie,
w tym 38 gatunków wysokogórskich (9 alpejskich i 29 subalpejskich), 64 gatunki reglowe i 25 gatunków
ogólnogórskich. Jest to obszar, na którym spotykają się i przenikają gatunki wschodnio- i zachodniokarpackie.
Spośród gatunków wschodniokarpackich na opisywanym terenie występują między innymi: wężymord górski, olsza
zielona, chaber Kotschyego, goździk skupiony, wilczomlecz karpacki, okrzyn górski, ciemiężyca biała, fiołek dacki,
tojad, toczyga pośrednia, smotrawa okazała, śnieżyca wiosenna w odmianie karpackiej. Tutejsze endemity
wschodniokarpackie to: wilczomlecz karpacki, tojad, śnieżyca wiosenna oraz saprofityczny grzyb - boczniak
wetliński, żyjący na drewnie bukowym. Krajobraz z dominacją lasów urozmaicają tereny otwarte.
Bogactwo siedlisk i biocenoz parku sprzyja rozwojowi życia zwierzęcego. Park zamieszkują wszystkie krajowe duże
drapieżniki, włącznie z niedźwiedziem. Z dużych zwierząt puszczańskich wymienić należy także żubra. Miejsce
swojego bytowania znalazły tu prawie wszystkie krajowe gady z faunistyczną rzadkością -wężem Eskulapa. Stan
liczebności awifauny szacuje się na blisko 130 gatunków, wśród których wymienić należy orła przedniego, orlika
krzykliwego i bociana czarnego.
Park Krajobrazowy Gór Słonnych utworzony został rozporządzeniem Wojewody Krośnieńskiego w 1992 r. na
powierzchni 38 096 ha. Po zmianie granic w 1996 roku jego powierzchnia wynosiła 56 032 ha. Obecnie powierzchnia
parku wynosi 56.188 ha i obejmuje gminy: Sanok, Tyrawa Wołoska i Miasto Sanok w powiecie sanockim, Gminę
Ustrzyki Dolne i Miasto Ustrzyki Dolne w powiecie bieszczadzkim, gminy: Lesko i Olszanica w powiecie leskim. Według
podziału fizjograficznego Park obejmuje północne fragmenty Gór Sanocko - Turczańskich przechodzących w Pogórze
Przemyskie. Wschodnią granicę Parku stanowi granica państwowa z Ukrainą na odcinku Bandrów - Arłamów, od
południa - linia drogowo - kolejowa na odcinku Ustrzyki Dolne - Lesko. Zachodnia granica biegnie doliną Sanu od
Monasterca po Dobrą i wreszcie północna - granicą administracyjną gminy Ustrzyki Dolne. Park obejmuje swoim
obszarem typowe dla Karpat Wschodnich pasma górskie: Gór Słonnych i Chwaniowa. Pięknie, rusztowo uformowane
grzbiety górskie ułożone z kierunku północnego zachodu na południowy wschód poprzecinane są siecią rzek i potoków
będących dopływami Sanu i Wiaru. Przez południowo - wschodnią część Parku przechodzi granica głównego
europejskiego działu wód, oddzielającego zlewiska Bałtyku i Morza Czarnego. Wody do Morza Czarnego z terenu
Polski zbiera Strwiąż, wypływający ze stoków góry Berdo, doprowadzając je najpierw do Dniestru.
Osobliwością Parku są licznie występujące słone źródła, o których w swoim dziele "O ziemiorództwie Karpatów i
innych gór i równin Polski" pisał Stanisław Staszic. Znaczne ich zagęszczenie znajduje się w obrębie szczytu Na
Opalonym. Naliczono 78 potoków, które odprowadzają wody o różnym stopniu zawartości soli.
Nie tylko solanki ukryte są pod powierzchnią ziemi. Znane są złoża roponośne ciągnące się pasmem od Berehów
Dolnych i Łodyny przez Ropienkę, Wańkową i Leszczowate po Witryłów, Temeszów i Obarzym. Już w 1886 r.
prowadzono eksploatację ropy naftowej w Ropience, a tuż przed II wojną stanęło na tym terenie 70 szybów o
średniej głębokości 300 m. Obecnie złoża są już na wyczerpaniu.
Pogórza i grzbiety górskie porośnięte w 73% kompleksami leśnymi administrowane są przez Nadleśnictwa: Bircza,
Brzegi Dolne, Brzozów i Lesko. Pośród lasów wyłaniają się enklawy pól uprawnych, łąk i pastwisk, na których
mieszkańcy Parku wypasają owce i kozy rzadziej bydło. Niezamieszkałym dolinom Parku uroku dodają stare drzewa
owocowe pozostałe po dawnych wsiach wysiedlonych w latach 1945-47.
Zbiorowiska leśne porastające doliny, pogórza i niewysokie góry tworzą piętrowy układ roślinności.
Powyżej 500 m. n.p.m. szatę roślinną tworzy piętro regla dolnego, które stanowią lasy bukowe i bukowo-jodłowe z
runem charakterystycznym dla żyznej buczyny karpackiej. Roślinność występującą do 500 m. n.p.m. stanowi piętro
pogórza, którego wyższe partie porasta podgórska forma buczyny karpackiej, niższe zaś - grądy odmiany
wschodniokarpackiej. W dolinach rzecznych występują głównie zarośla wiklinowe i nadrzeczna olszynka karpacka.
Wysoki stopień naturalności tego terenu wyraża się dużym bogactwem florystycznym, liczącym ok. 900 gatunków
roślin naczyniowych, w tym wielu gatunków górskich, podgórskich i pontyjskich. Na tych stosunkowo niewielkich
wysokościach występuje aż 68 gatunków górskich, w tym 5 subalpejskich i 45 reglowych. Wschodniokarpacki
charakter zbiorowiskom roślinnym Parku nadają gatunki wschodnie, m.in. groszek wschodniokarpacki, smotrawa
okazała, lulecznica kraińska i żywokost sercowaty. Florę pontyjską reprezentuje 79 gatunków kserotermicznych, z
których należałoby wymienić: czosnek zielonawy, przelot pospolity, kłosownicę pierzastą, kruszczyk siny, dzwonek
brzoskwiniolistny, wilczomlecz lancetowaty,goryczkę krzyżową oraz miodownik melisowaty.
Osobliwością dendrologiczną Parku są drzewiaste formy cisa występujące w ok. Serednicy oraz stanowisko krzewu kosa olcha w ok. Bandrowa, natomiast geologiczną - odkrywki fliszu karpackiego rozrzucone po całym jego terenie.
Duże powierzchnie kompleksów leśnych poprzecinanych połaciami pól uprawnych i ciekami wodnymi stwarzają
dogodne warunki do rozwoju i bytowania dla wielu gatunków zwierząt, w tym typowych dla fauny puszczańskiej.
W Parku spotkać można takie gatunki jak: niedźwiedź brunatny, ryś, wilk, żbik, wydra, jeleń szlachetny, dzik, orzeł
przedni, orlik krzykliwy i grubodzioby, jastrząb, trzmielojad, puchacz, puszczyk uralski, sóweczka, dzięcioł
trójpalczasty i białogrzbiety. Łąki w dolinach rzek i potoków są miejscem żerowania dla wielu gatunków ssaków:
jelenia szlachetnego, sarny, dzika, lisa i borsuka. Doliny te są również wspaniałym terenem łowieckim ptaków
drapieżnych oraz miejscem gniazdowania zagrożonego w skali globalnej derkacza.
Ponadto w obrębie Parku odnotowano wśród bezkręgowów wiele endemitów wschodnio-, zachodnio- i
ogólnokarpackich głównie wijów, chrząszczy i ślimaków.
O wysokich wartościach przyrodniczo - krajobrazowych Parku świadczy fakt, że planuje się objąć część jego terenu
najwyższą formą ochrony - parkiem narodowym, pod nazwą TURNICKI.
Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego – park
krajobrazowy w województwie podkarpackim, na
południowy zachód od Przemyśla. Powstał w 1991,
zajmuje powierzchnię 61 862 ha i jest czwartym co do
wielkości parkiem krajobrazowym w Polsce.
Obszar Parku obejmuje jedyny w Polsce fragment
najbardziej wysuniętych na zachód lesistych pogórzy
Karpat Wschodnich. Zachowany tu jest jedyny w łuku
karpackim skręt fałdów czołowych Karpat, tworzący tzw.
sigmoidę przemyską. Pogórza - niewysokie, przepiękne
góry z rusztową rzeźbą grzbietów oraz kratową siecią
dolin rzecznych - sięgają do ponad 600 m. n.p.m.
Najwyższe to: Suchy Obycz (617 m. n.p.m.) i Kopystańka
(541 m. n.p.m.). Charakterystyczne przełomy Sanu,
zwłaszcza w rejonie Słonnego, Wybrzeża, Iskani, Babic,
Nienadowej i Krasiczyna urozmaicają ten zachowany w
znacznej części krajobraz naturalny. Osobliwe są również
odkrywki fliszu karpackiego, np.: w Rybotyczach i
Kotowie oraz po kamieniołomach w Krzeczkowej.
Rozległe kompleksy leśne, w postaci buczyn i grądów,
stanowią dominujący element krajobrazotwórczy. Lasy
zajmują bowiem 64 % powierzchni Parku. Najpiękniejsze
lasy jodłowo - bukowe oraz dobrze zachowane naturalne
buczyny, można podziwiać w wyższych partiach Pogórza,
Niżej rozciąga się strefa wielogatunkowych lasów
liściastych, z dominacją dębu, grabu, lipy drobnolistnej i
klonu. W dolinach rzek i potoków dotrwały do naszych
czasów lasy łęgowe z wiązem, jesionem i dębem
szypułkowym. Dominującym zbiorowiskiem roślinnym
Pogórza jest podgórska forma buczyny karpackiej, w
drzewostanie której obok buka występuje dość licznie
jodła, a także świerk, jawor i wiąz górski. Duży wpływ na
wygląd szaty Pogórza miał proces sztucznego
wprowadzania w latach 1945 - 47 sosny i modrzewia na
użytki rolne po wysiedleniu ludności ukraińskiej.
Wielką osobliwością przyrodniczą Parku są zbiorowiska
kserotermiczne przypominające kwietny step łąkowy
(Rybotycze, Makowa). Cennym jest także obecność
torfowiska przejściowego i wysokiego w okolicach
Dubiecka (m. Bachórzec. Objętego ochroną prawną w
rezerwacie "Broduszurki".
Na skutek przenikania różnych elementów flory (górski,
nizinny i pontyjski) roślinność Parku charakteryzuje się
dużą różnorodnością. W składzie szaty roślinnej
występuje ponad 900 gatunków roślin naczyniowych, z
tego ścisłej ochronie gatunkowej podlega 47, natomiast
częściowej - 16. Z grupy roślin całkowicie chronionych
dość licznie występują: kłokoczka południowa, lilia
złotogłów, skrzyp olbrzymi, wawrzynek wilczełyko,
widłak jałowcowaty, gatunki z rodziny storczykowatych
oraz bluszcz pospolity. Ten ostatni występuje często w
lasach Parku, jako okazałe pnącze zakwitające jesienią.
Bogata i zróżnicowana flora naczyniowa zawiera również
w swym składzie gatunki uznane za rzadkie, narażone na
wyginięcie bądź wymierające umieszczone na "Liście
roślin zagrożonych w Polsce". Gatunkami rzadkimi są:
bylica piołun, pszeniec grzebieniasty, ostrożeń
siedmiogrodzki, głóg Palmstrucha i zaraza gałęzista, zaś
narażonymi na wyginięcie: dziewanna austriacka,
dzwonecznik wonny oraz 4 gatunki z rodziny
storczykowatych - storzan bezlistny, storczyk plamisty,
kruszczyk błotny i storczyk kukawka. Grupę roślin
wymierających reprezentują: kręczynka jesienna,
storczyk cuchnący oraz buławnik czerwony. Flora Parku
liczy 3 subendemity ogólnokarpackie: tojad mołdawski,
Południoworoztoczański Park Krajobrazowy – park krajobrazowy położony na terenie województwa lubelskiego i
województwa podkarpackiego. Obejmuje polską część Roztocza Wschodniego.
Powołany uchwałą WRN nr VII/40/89 w Przemyślu z dnia 13 lipca 1989 r., utrzymany w mocy Obwieszczeniem
Wojewody Przemyskiego z dnia 11 grudnia 1990 roku zaktualizowany Rozporządzeniem Wojewody Przemyskiego nr
11 z dnia 24 kwietnia 1997 roku. Obecnie powierzchnia parku wynosi 20.816 ha, z tego 16.797 ha położone jest na
terenie gmin województwa podkarpackiego: Horyniec i Narol, a 4.019 ha na terenie woj. lubelskiego.
Zajmuje w granicach Polski najbardziej wysunięty na południowy wschód fragment Roztocza. Zróżnicowana budowa
geomorfologiczna dodaje Parkowi niezwykłego uroku. Występują w nim formy wypukłe: garby, płaskowyże, pagórki i
wąwozy oraz obniżenia: doliny, kotliny i padoły. Różnice wysokości sięgają 80 - 200 m, a nachylenia stoków
dochodzą do 45 stopni. Najbardziej widocznym rysem rzeźby są licznie występujące ostańce, tworzące wyizolowane
pagóry lub grupy wzniesień. Najwyższe (w granicach Polski) to: Wielki Dział (395 m. n.p.m.) oraz Długi i Krągły
Goraj (390 m. n.p.m.). Niższe garby tworzą wierzchowiny (od 270 do 360 m. n.p.m.). Charakterystyczne jednostki
obniżeń to wąskie lecz długie doliny rzek Tanwi i Raty oraz suche doliny i wąwozy. Wielkim bogactwem Parku są
zwarte kompleksy leśne. Najwyższą wartość przyrodniczą mają drzewostany bukowe grupujące się we wschodniej,
północnej i południowej części Parku. Największą powierzchnię zajmują drzewostany ze znacznym udziałem sosny,
głównie na gruntach porolnych. Występują też drzewostany z dominacją jodły, dębu i brzozy. Charakterystycznym
zbiorowiskiem Roztocza jest buczyna karpacka, której największe powierzchnie zachowały się na zachód od
Hrebennego oraz na północ i wschód od Nowin Horynieckich. Wierzchowiny Parku zajmują grądy lipowo - grabowe.
Uboższe siedliska zajmują bory mieszane. Najcenniejszym zbiorowiskiem jest wyżynny bór mieszany oraz
suboceaniczny bór świeży. Obniżenia międzywydmowe obszaru źródliskowego Tanwi zajmują torfowiska przejściowe
i wysokie. Najwartościowsze elementy przyrodniczo - krajobrazowe objęte są ochroną rezerwatową. W chwili
obecnej zatwierdzone są dwa rezerwaty. "Sołokija" w Dziewięcierzu i "Źródła Tanwi" w Hucie Starej.
Osobliwością geologiczną są skalne wychodnie wapienno - margliste w Monastyrzu uznane za pomnik przyrody. W wyniku
przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej stwierdzono potrzebę objęcia tą formą ochrony przyrody jeszcze ok. 70 obiektów
przyrodniczych. Przeważają pojedyncze lipy, dęby i buki. Spośród licznie reprezentowanej grupy roślin chronionych wymienić
należy: powojnik prosty, rosiczkę okrągłolistną i pośrednią, widłak torfowy i wroniec, kłokoczkę południową, lilię złotogłów, orlik
pospolity, śnieżyczkę przebiśnieg, kruszczyk szerokolistny i buławnik wielkokwiatowy. Z innych interesujących roślin występuje
także lulecznica kraińska. Teren Parku jest ciekawy również pod względem faunistycznym. Zróżnicowany w gatunki jest świat
owadów z elementami południowschodnimi: siodlarką samotną, świerszczem szarym, długoskrzydlakiem sierposzem oraz
tropikalnymi - modliszką. Spotyka się również gatunki górskie, m.in. nadobnicę alpejską. W strumieniach potoków pływa pstrąg
potokowy. Występujące gady to: zaskroniec, padalec, jaszczurka zwinka i żyworodna. Możliwe jest występowanie węża Eskulapa
oraz gniewosza plamistego. Płazy to głównie gatunki chronione: ropucha szara, zielona i paskówka, rzekotka drzewna i kumak
nizinny. Na uwagę zasługują rzadkie i chronione gatunki ptaków drapieżnych: orlik krzykliwy, trzmielojad, bielik, orzełek włochaty
oraz puchacz. Ostała się także nieliczna populacja wyjątkowo pięknie ubarwionego i rzadkiego ptaka - kraski.
W lasach występują cenne gatunki ssaków: ryś, wilk, jeleń oraz łoś. Na otwartych terenach spotkać można: łasicę, gronostaja a
nad wodami wydrę. Wieczorem na łowy wylatują chronione gatunki nietoperzy: gacek szary, borowiec wielki i mopek.
Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej – park krajobrazowy położony na terenie Roztocza
Środkowego (makroregion Roztocze) i Równiny Biłgorajskiej (makroregion Kotlina
Sandomierska). Powierzchnia parku wynosi 28980 ha (21305 ha – w województwie
lubelskim, 7675 ha – w województwie podkarpackim). Otulina obejmuje 48726 ha.
Park znajduje się na terenie gmin: Józefów, Aleksandrów, Łukowa, Obsza, Susiec,
Narol, Cieszanów.
Park utworzono w 1988 r. w celu zachowania unikatowych walorów przyrodniczych,
historycznych, kulturowych i krajobrazowych Roztocza oraz Puszczy Solskiej, a w
szczególności zwartych kompleksów leśnych o charakterze puszczańskim z
charakterystyczną florą i fauną, a także bogactwa krajobrazowego dolin rzek
tworzących przełomy zwane „szumami” lub „szypotami” w strefie krawędziowej
Roztocza i Kotliny Sandomierskiej.
Park obejmuje lesiste, południowo-zachodnie wzgórza części krawędziowej Roztocza,
spośród których na uwagę zasługują: kompleksy borów sosnowych o dużym
zróżnicowaniu siedlisk – od borów suchych do bagiennych i wilgotnych, kompleksy
wydm śródlądowych oraz przełomy dolin rzecznych.
Teren ten w zdecydowanej części porastają bory sosnowe, fragmentarycznie buczyny z
udziałem jodły oraz olsy tworzące wysoce naturalny krajobraz, urozmaicony ciągami
wydm i brzeżnym pasmem wzgórz Roztocza z elementami krajobrazu kulturowego w
postaci bezleśnych enklaw terenów rolniczych i zabudowy wsi Huta Różaniecka, Łozy,
Maziarnia i Stawy. Zróżnicowanie szaty roślinnej wyraża się bogactwem występowania
wielu naturalnych zbiorowisk roślinnych z rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin, m.
in. śnieżyczką przebiśnieg, rosiczką długolistną i pośrednią oraz widłakiem wrońcem.
Na obniżonym terenie puszczańskim, pomiędzy strefą krawędziową Roztocza - od
północy i ciągami wydm - od południa, występują szczególnie bogate zbiorowiska
roślinne siedlisk wilgotnych:
sosnowego boru bagiennego z borówką bagienną,
trzcinnikowego boru bagiennego z borówką czernicą,
trzęślicowego boru bagiennego.
Otaczają one płaty zbiorowisk krzewinkowo - torfowcowych, mokrych wrzosowisk i torfowisk. Wzdłuż koryt potoków
Paucza i Różaniec, w obrębie ich rozlewisk i zastoisk, a także wokół przyległych stawów rybnych występują typowe
zbiorowiska z grupy olsów i zbiorowisk zaroślowych z panującą olchą czarną i wierzbami. Bardziej suche, wzniesione
tereny obfitują w grzyby jadalne. Lokalnie południowe skłony wydm porastają suche bory chrobotkowe.
Dominujące nad Równiną Puszczańską masywy wzgórz Góra Grochy i Bukowy Las (270 - 310 m. n.p.m.) zajmują
wyspowo zbiorowiska żyznej buczyny karpackiej z udziałem jodły i żywca gruczołowatego. Walory przyrodnicze
zbiorowiska buczyny zostały objęte ochroną prawną w rezerwacie "LAS BUKOWY". Liczne rozlewiska i urządzone w
ich obrębie stawy z otaczającymi je lasami stanowią ostoje dla zwierząt, szczególnie dla ptaków. Spotkać tu można
perkoza rdzawoszyjego, kanię czarną, czaplę siwą, bociana białego i czarnego oraz cietrzewia. W głębi puszczy
wśród starodrzewia gniazduje głuszec, puchacz a nawet orzeł bielik. Nad Różańcem usłyszeć można ptaki
śpiewające, m. in.: podróżniczka, strumieniówkę i brzęczkę. Znajdują tu również dogodne warunki bytowania ssaki:
wilk, wydra, żołędnica i nietoperz. W zimnych i czystych wodach potoków występuje bogata ichtiofauna, m.in.
pstrąg potokowy i lipień.
Park krajobrazowy Pasma Brzanki – park krajobrazowy, który powstał w listopadzie 1995 roku i leży we wschodniej
części województwa małopolskiego oraz zachodniej części województwa podkarpackiego, w obszarze Pogórza
Karpackiego. Obejmuje wschodnią część Pogórza Ciężkowickiego, między dolinami Białej i Wisłoki.
Powierzchnia parku wynosi 15278,23 ha, obejmuje teren gmin Gromnik, Ryglice, Rzepiennik Strzyżewski, Tuchów i
Szerzyny – województwo małopolskie oraz Brzyska, Skołyszyn, Jodłowa – województwo podkarpackie).
Położenie i wielkość. Obejmuje on Wschodnią część Pogórza Ciężkowickiego pomiędzy dolinami Wisłoki (granica
wschodnia) i Białej (granica zachodnia). W województwie małopolskim leży na terenie gmin: Tuchów, Gromnik,
Szerzyny, Ryglice i Rzepiennik Strzyżewski, natomiast w województwie podkarpackim leży na terenie gminy
Jodłowa.
Całkowita powierzchnia Parku wynosi 15 278 ha. Lasy zajmują ok. 34% powierzchni, łąki i pastwiska zajmują ok.
10%, natomiast zbiorowiska segetalne związane z gruntami ornymi ok. 48%.
Klimat. Usytuowanie Pasma Brzanki i Liwocza u podnóża Karpat, które ograniczają napływ mas powietrza z
południa oraz brak naturalnych barier dla mas powietrza napływających z północy powoduje, że na kształtowanie
się stosunków klimatycznych ma wpływ głównie powietrze o charakterze polarno – morskim. Wysokość nad
poziomem morza powoduje, że klimat jest tu zbliżony do tego jaki panuje w górach.
Składniki klimatu dla tego pasma kształtują się następująco:
- średnia roczna temperatura: +7,4 ° C,
- średnie opady: 881 mm/rok,
- długość zalegania pokrywy śnieżnej: od połowy listopada do połowy marca.
Lasy Janowskie będące środkową i centralną częścią Puszczy Solskiej, są jednym z największych kompleksów
leśnych w Polsce o wybitnych właściwościach przyrodniczych i krajobrazowych. Dla ochrony i utrzymania tych
wartości powołano w 1984 roku Park Krajobrazowy „Lasy Janowskie”. Park stanowi istotny element strefy
chronionego krajobrazu obejmującego Puszczę Solską i Sandomierską oraz doliny Sanu i Wisły.
Park Krajobrazowy „Lasy Janowskie” to teren o powierzchni ok. 40 tysięcy hektarów. Wielkość tych miejscami
niedostępnych lasów z zachowanym starowiekowym drzewostanem, decyduje o ich wybitnej wartości przyrodniczej.
Występuje tu głownie sosna z wyspowymi fragmentami lasów jodłowych. Wśród różnorodnych siedlisk leśnych, od
borów suchych po bagienne, zachowały się fragmenty lasu o charakterze puszczańskim.
Leśny krajobraz jest urozmaicony dolinami rzek, wałami wydmowymi tworzącymi wyniesienia, kompleksami stawów,
jezior, bagien i torfowisk śródleśnych. Na tych terenach występuje ponad 130 rzadkich w Polsce roślin, z których 30
objętych jest ochroną gatunkową. Istotną wartość ma kompleks roślinności wodnej i szuwarowej.
Lasy Janowskie obfitują w naturalne, mało przekształcone siedliska, co sprawia, że fauna tych lasów jest niezwykle
bogata. Wśród 130 gatunków ptaków licznie reprezentowane są gatunki rzadkie m.in. rybołów, orlik grubodzioby,
orlik krzykliwy, bielik, bocian czarny, żuraw. Na uwagę zasługuje występowanie w Lasach Janowskich głuszca –
gatunku skrajnie zagrożonego wyginięciem, objętego ochroną strefową. Znakomite warunki znajdują w leśnych
ostojach wilki, łosie, jelenie, dziki i wiele innych.
Kołacznia – rezerwat przyrody znajdujący się na terenie
gminy Nowa Sarzyna w województwie podkarpackim.
numer według rejestru wojewódzkiego - 8
powierzchnia według aktu powołującego - 0,10 ha
dokument powołujący - M.P. 1957.18.142
rodzaj rezerwatu - florystyczny
przedmiot ochrony (według aktu powołującego) jedyne w Polsce naturalne stanowisko różanecznika
żółtego (Rhododendron luteum).
Rezerwat Kołacznia jest najmniejszym pod względem
powierzchni rezerwatem w Polsce.
Stanowisko wyjątkowego w skali Polski krzewu
różanecznika żółtego (inaczej azalii pontyjskiej)
znajduje się na terenie wsi Wola Zarczycka i przysiółka
Kołacznia.
Stanowisko to zostało odkryte przez miejscowego
nauczyciela w 1909 r. Inne stanowiska tego krzewu są
oddalone o ponad 300 km na wschód na Polesiu i
Wołyniu.
Rezerwat przyrody Jastkowice – rezerwat przyrody
znajdujący się na terenie gminy Pysznica w
województwie podkarpackim.
numer według rejestru wojewódzkiego – 14
powierzchnia według aktu powołującego – 45,68 ha
dokument powołujący – M.P. 1959.89.482
rodzaj rezerwatu – leśny
przedmiot ochrony (według aktu powołującego) –
wielogatunkowy las mieszany stanowiący resztkę Puszczy
Sandomierskiej.
Jest to pierwotny las mieszany: dwustuletnie dęby, jodły,
lipy tworzą wspaniały klimat i pobudzają wyobraźnię.
Bytują tam nietoperze i sowy, można również spotkać
wawrzynek wilczełyko lilię złotogłów, żywiec wychodniokarpacki oraz podkolan zielony
Położony na styku województw podkarpackiego i lubelskiego rezerwat „Imielty Ług” to obszar o wybitnych walorach
krajobrazowych i przyrodniczych. Ochroną objęto w nim zarastające jeziorka, stawy, torfowiska wysokie i
przejściowe oraz otaczający je bór bagienny.
Jeszcze w XIX wieku wykorzystując naturalne zagłebiebie terenu wybudowano tu staw, później przedzielono go
groblą. Dzisiaj są to już dwa zbiorniki: Imielty Ług i Radełko. W rezerwacie „Imielty Ług” możemy obserwować
kolejne fazy zarastania zbiornika wodnego. Wędrując po wydmie zwanej Dużą Grępą możemy wejść praktycznie na
sam środek bagna. Na końcu wydmy przy stawach urządzono platformę widokową. Zwiedzanie rezerwatu ułatwia
ścieżka dydaktyczna. Wejścia na szlak znajdują się w okolicach wsi Gwizdów lub przy drodze z tej miejscowości do
Łążka Ordynackiego. Na tym terenie spotkamy relikty okresu lodowcowego takie jak bagnica torfowa, wierzba
borówkolistna, wierzba lapońska oraz turzyce: bagienna i strunowa. Można tu zobaczyć m.in. trzy gatunki rosiczek,
długosza królewskiego, grążela żółtego, grzybienia białego, widłaczka torfowego i wrońca widlastego.
W rezerwacie występuje wiele gatunków chronionych grzybów i porostów. Bardzo bogata jest także fauna. Żyje tu
95 gatunków ptaków. Gniazda zakładają tu m.in. głuszce, cietrzewie, bociany czarne,
Prezentację wykonał Adrian Trybulski