1 Rozdział 3. Formy ukształtowania powierzchni Ziemi.

Rozdział 3. Formy ukształtowania powierzchni Ziemi.
poziom podstawowy
Megaformy: baseny oceaniczne oraz bloki kontynentalne,
1.
Lądowe części bloków kontynentalnych :
Depresja –
przykład:
Kryptodepresja –
przykład:
Niziny 0 - ................ m. n.p.m.
Zaznacz niziny na mapie fizycznej świata
Azja: 1. Nizina Zachodniosyberyjska, 2. Nizina Turańska, 3. Nizina Chińska, 4.Nizina Gangesu, 5. Nizina
Indusu, 6. Nizina Mezopotamska
Ameryka północna : 7.Nizina Zatokowa, 8. Nizina Hudsońska
Ameryka południowa: 9.Nizina Amazonki, 10. Nizina Orinoko, 11. Nizina La Platy
Australia i Oceania: 12.Nizina Nullarbor, 13.Wielki Basen Artezyjski
Europa: 14. Nizina Wschodnioeuropejska, 15. Nizina Nadkaspijska, 16. Nizina Polska, 17. Nizina Niemiecka,
18. Nizina Francuska, 19. Nizina Węgierska, 20. Nizina Wołoska (Rumuńska), 21. Nizina Padańska, 22. Nizina
Czarnomorska, 23. Nizina Naddnieprzańska
-
Wyżyny > ........... m. n.p.m. ale wysokości względne nie przekraczają tu ......... m. Wyróżnia się wyżyny
o budowie:
płytowej,
monoklinalnej,
zrębowej, ( zręby, rowy tektoniczne)
płaskowyże,
Azja: 1.Wyżyna Środkowosyberyjska, 2.Wyżyna Irańska, 3. Dekan, 4. Wyżyna Tybetańska, 5. Wyżyna
Mongolska
Afryka: 6. Wyżyna Abisyńska, 7. Wyżyna Wschodnioafrykańska
Ameryka Północna: 8. Wyżyna Meksykanska Ameryka Południowa: 9. Wyżyna Brazylijska, 10. Wyżyna
Gujańska, 11. Wyżyna Patagońska. Australia i Oceania: 12. Wyżyna Zachodnioaustralijska
Europa : 13. Masyw Centralny, 14. Wyżyna Bawarska, 15. Wyżyna Małopolska, 16. Wyżyna Wołyńska,
17.Wyżyna Podolska, 18. Wyżyna Białoruska, 19. Wyżyna Środkoworosyjska, 20. Wyżyna Nadwołżańska,
1
Góry.
Ze względu na budowę góry dzielimy na:
a) ......................... – Sudety, Harz, Smocze, Wogezy, Ural, Ałtaj, Schwarzwald,
Rysunek (zręby i rowy tektoniczne)
b) ......................... – Karpaty, Alpy, Himalaje, Apeniny, Betyckie, Andy, Kordyliery, Kaukaz, Zagros, Atlas,
rysunek: (synklina i antyklina)
c) wulkaniczne: np. Alpy Japońskie, Góry Środkowe (Kamczatka)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Ałtaj
Alpy
Andy
Atlas
Karpaty
Kaukaz
Góry Betyckie
Grampiany
Himalaje
Góry
Skandynawskie
11. Sudety
7.
8.
9.
10.
12. Góry Smocze
13. Ural
14. Wielkie Góry
Wododziałowe
15. Wogezy
16. Tien Szan
17.
18.
19.
20.
Zagros
Góry Skaliste
Kordyliery
Appalachy
2
2.
3.
-
Wymień oceaniczne części bloków kontynentalnych (podwodnych części kontynentu). Zaznacz je na
rysunku
……………….. głębokość do 200 m. p.p.m.
……………………. > kaniony podmorskie,
...............................................: stanowi granicę między blokiem kontynentalnym a basenem oceanicznym.
Uzupełnij nazwy form ukształtowania dna oceanicznego a następnie wpisz w odpowiednie miejsca na
rysunku:
równina abisalna,
.......................
………………
.......................
baseny oceaniczne,
góry wulkaniczne.
Polecenie 4. Na podstawie powyższego rysunku opisz zjawiska i formy ukształtowania występujące w:
a) Strefach subdukcji:
- Zjawiska:
-
-
Formy:
b) Ryftowej:
Zjawiska:
- Formy:
Polecenie 5. Mapa przedstawia rozmieszczenie głównych płyt litosfery i kierunki ich ruchu. Podaj po dwa przykłady
obszarów położonych w strefach subdukcji i w strefach ryftowych.
- Strefy subdukcji:
3
-
Strefy ryftowe:
Polecenie 6. Rysunek przedstawia rozchodzenie się fal sejsmicznych.
a) zaznacz hipocentrum i epicentrum, fale sejsmiczne
b) jak inaczej określa się hipocentrum,
c) korzystając z mapy płyt litosfery wymień kilka obszarów
sejsmicznych:
asejsmicznych:
d) Podaj ogólną prawidłowość odnośnie występowania obszarów sejsmicznych.
e)
Jak nazywa się fala utworzona podczas podwodnego trzęsienia ziemi. W jakich innych sytuacjach może
wytworzyć się taka fala?
Polecenie 7. Podaj skutki trzęsień ziemi
a) dla środowiska przyrodniczego:
b) dla środowiska geograficznego:
Polecenie 8. Jakie znasz sposoby zapobiegania skutkom trzęsień ziemi?
4
Polecenie 9. Rysunek przedstawia przekrój przez
wulkan. Oznacz odpowiednio elementy wulkanu.
a) Przewód (komin)
b) Stożki pasożytnicze,
c) Ognisko (komora wulkaniczna)
d) krater
Polecenie 10. Wymień miejsca występowania (tworzenia się) wulkanów.
a) ………………………………
b) …………………………….
c) ............................................– tu mamy wyjątkowo cienką litosferę i magma jest blisko powierzchni ziemi.
Polecenie 11. Produkty wybuchu wulkanu podziel na trzy grupy:
a) produkty stałe:
b)
produkty ciekłe:
c)
produkty gazowe:
Polecenie 12. Czym różni się erupcja od efuzji.
Erupcja –
Efuzja –.
Polecenie 13. Przyporządkuj nazwy typów wulkanów poszczególnym rodzajom lawy.
a)
Lawa kwaśna – zawiera dużo krzemionki, jest jasna i gęsta (lepka):
b)
Lawa obojętna – jest rzadsza:
c)
Lawa zasadowa – zawiera mało krzemionki, jest ciemna i bardzo płynna:
d) Wulkan zbudowany z naprzemianległych warstw lawy i popiołów (skał piroklastycznych):
Typy wulkanów: stratowulkan, kopuły wulkaniczne, trapy wulkaniczne, wulkany tarczowe
Polecenie 14. Wykonaj schematyczne rysunki poszczególnych typów wulkanów:
stratowulkan,
kopuła wulkaniczna,
wulkan tarczowy
Polecenie 15. Podaj skutki występowania zjawisk wulkanicznych oraz wybuchów wulkanów:
a) dla środowiska przyrodniczego:
- negatywne:
- pozytywne:
b) dla działalności człowieka”
- pozytywne:
-negatywne:
Polecenie 16. Wymień okresy geologiczne każdej z er:
Era
Okresy
Prekambryjska:
Paleozoiczna:
Mezozoiczna:
Kenozoiczna:
5
Polecenie 17. Na podstawie analizy
przekroju geologicznego wykonaj
polecenia
a) Podaj nazwę skały, która tworzy
najmłodszą warstwę na przekroju oraz
nazwę okresu geologicznego,
w którym ta warstwa powstała.
b) Podaj nazwę okresu geologicznego,
w którym powstały skały bezpośrednio
leżące na najstarszej powierzchni
zrównania:
c) Określ wiek względny warstwy skalnej,
oznaczonej na przekroju literą A.
Polecenie 18. Przyporządkuj rodzaje skał do warunków ich powstawania:
a) magmowe głębinowe
1) powstały z innych skał pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia
b) osadowe pochodzenia
2) powstały w głębi skorupy ziemskiej przez powolne krzepnięcie magmy
chemicznego
3)powstały ze zwietrzeliny innych skał
c) okruchowe
4)powstały w wyniku wytrącania z roztworów wodnych
d) metamorficzne
Polecenie 19. Grupa skał: less, piasek, glina została wydzielona na podstawie kryterium:
a) skały osadowe pochodzenia organicznego
b) skały powstałe w zbiorniku wodnym o małym przepływie wody
c) skały osadowe okruchowe
d) skały osadowe pochodzenia chemicznego
Polecenie 20. Dobierz rodzaje złóż mineralnych do odpowiadających im surowców:
a) magmowe
1) sól kamienna
b) metamorficzne
2)gips
c) osadowe
3) grafit
4)magnetyt
Polecenie 21. Który element nie spełnia kryterium przyporządkowania w każdej z podanych grup:
a) ropa naftowa, gips, kreda, węgiel kamienny
b) siarka, sól kamienna, gnejs, gips
c) marmur, granit, gnejs, łupek krystaliczny
d) granit, sjenit, bazalt, dolomit
Polecenie 22. Podaj nazwy skał, które powstaną w procesie metamorfozy z:
a) wapienia
b) piaskowca
c) granitu
Polecenie 23. Zalicz do:
a) minerałów,
b) skał,
c) gleb,
następujące pojęcia: piasek, less, skaleń, torf, mada, ił, rędzina, kwarc, terra rossa, kalcyt, diament, bielica.
6
Polecenie 24. Rysunek przedstawia działalność rzeki wzdłuż jej biegu.
a)
Jak nazywa się profil (górny) przedstawiony na rysunku. Opisz poszczególne składowe biegu rzeki.
b) Strzałkami zaznaczono osadzanie i erozje. Podpisz je odpowiednio uwzględniając rodzaj erozji.
c) Na podstawie rysunku i własnej wiedzy uzupełnij tabelę.
Odcinek Nr
Określ przeważający proces, ilość wody, prędkość nurtu
rzeki
profilu spadek.
i
Podaj formy doliny
(charakterystyczne dla odcinka)
górny
środkowy
dolny
ujście
Polecenie 25. W odpowiednie miejsca na profilu poprzecznym doliny rzecznej wpisz jej elementy:
a)
b)
c)
d)
e)
łożysko,
dolina,
terasy erozyjne,
koryto.
równina(terasa) zalewowa
Polecenie 26. Na podstawie poniższego rysunku wykonaj zadania:
A. Jaki odcinek rzeki przedstawia rysunek?........................................
B. Strzałkami zaznacz nurt w rzece wiedząc, że płynie na północ.
C. Jaki typ działalności rzeki występuje w tym odcinku?..............
D. Literą P zaznacz brzeg prawy, a L brzeg lewy.
E. Zaznacz literą E brzeg erodowany przez wodę a literą A brzeg, na którym występuje akumulacja,
7
F. Zakreskuj odcinek koryta rzeki, z którego może powstać starorzecze.
G. Podaj cechy starorzecza:
H. Kreskami zaznacz brody, czyli miejsca najdogodniejsze do przeprawy przez rzekę.
Polecenie 27 . Na podstawie blokdiagramów A i B nazwij i opisz proces, który doprowadził do zmiany sieci
rzecznej na tym obszarze. W opisie uwzględnij jego przyczyny i skutki.
Polecenie 28. Poniższy tekst dotyczy procesu wietrzenia. Wskaż zdania prawdziwe (P) i fałszywe (F).
A) Proces wietrzenia jest przykładem oddziaływania sił endogenicznych na powierzchnię Ziemi.
B) Charakter tego procesu, jego intensywność oraz efekty zależą od sił grawitacji.
C) Rodzaje procesu wietrzenia to: wietrzenie mechaniczne, chemiczne i biologiczne.
D) Na wietrzenie mechaniczne największy wpływ ma skład chemiczny i temperatura wody.
E) Produktami wietrzenia jest materiał zwietrzelinowy i minerały ilaste.
F) Najintensywniej wietrzenie chemiczne zachodzi w strefie klimatów umiarkowanych.
G) Człowiek poprzez spulchnianie gleby, wydeptywanie ścieżek również przyczynia się do rozwoju wietrzenia.
Polecenie 29. Wyjaśnij od czego zależy typ i tempo przebiegu procesu wietrzenia. Wymień trzy podstawowe
rodzaje wietrzenia.
Polecenie 30. Poniższy rysunek przedstawia formy
utworzone podczas jednego z procesów wietrzenia.
a) Nazwij ten proces i wyjaśnij jego genezę.
b) Formy przedstawione na rysunku podziel na formy
krasu powierzchniowego i podziemnego.
c)
Jakie formy krasowe wyróżnia się jeszcze w jaskini?
8
9
Polecenie 30. Określ dominujący typ i scharakteryzuj warunki wietrzenia podanych obszarach.
A. Nizina Amazonki;
B. Pustynia Namib;
A
C. Tatry.
Polecenie 31. Nazwij procesy przedstawiony na rysunkach.
Rys A………….. ……… Rys B………………………..
 Jakie obszary na powierzchni Ziemi są narażone najbardziej
na tego rodzaju procesy?

Jakie skutki powodują te procesy:
-w środowisku przyrodniczym,
B
-w środowisku antropogenicznym

W jaki sposób człowiek powinien zapobiegać tym procesom?
 W jaki sposób działalność człowieka może przyczynić się
do powstawania lub przyśpieszania tych procesów?
Polecenie 32. Rozpoznaj ruch
masowy przedstawiony na rysunku?
a) W jakich warunkach dochodzi do
tego ruchu?
b) Określ tempo tego procesu
Polecenie 33. Na rysunku obok przedstawiono schemat powstawania
pewnego typu wybrzeża.
a) Podaj nazwę tego rodzaju wybrzeża………………
b) Podaj nazwę i opisz proces prowadzący do rozwoju takiego wybrzeża?
9
10
Polecenie 34. Uzupełnij tabelę:
Czynnik rzeźbotwórczy
wody roztopowe
(fluwioglacjalne)
lodowiec górski
C
wody roztopowe
(fluwioglacialne)
wody roztopowe
(fluwioglacjalne)
lodowiec górski
Proces rzeźbotwórczy Forma rzeźby
A
akumulacja
B
muton
erozja
D
erozja
dolina U-kształtna
ozy
E
akumulacja erozja
morena boczna
Polecenie 35. Dobierz do opisów form polodowcowych nazwę formy:
A -piaszczysto-żwirowy pagórek o regularnych kształtach
B -stożki zbudowane z piasku naniesionego przez wody wypływające spod lądolodu;
C -długie, kręte pagórki zbudowane z piasku, żwiru i gliny, powstałe w szczelinach lądolodu;
D -kopulasta zaokrąglona i bardzo wygładzona wyniosłość skalna ukształtowana przez poruszający się po niej
lodowiec;
E -niewielkich rozmiarów pagórki ułożone prostopadle do czoła lądolodu
a) mutony
b) ozy
c) drumliny
d) kemy
e) sandry
Polecenie 36. Rozpoznaj formy polodowcowe zaznaczone na rysunku.
Polecenie 37. Na schemacie lodowca górskiego rozpoznaj jego elementy zaznaczone cyframi.
1……................2……………….3……………………4…………………..
 Podaj dwa konieczne warunki do powstania lodowca górskiego:
 Która linia przedstawia granicę wiecznego śniegu G czy H?
Polecenie 38.
a) Przyporządkuj odpowiednim miejscom na mapce zasięgi poszczególnych zlodowaceń na obszarze Polski.
Zlodowacenie Sanu (południowopolskie)……..
Zlodowacenie Odry (środkowopolskie)……….
Zlodowacenie Wisły (północnopolskie)……….
b) Zaznacz strzałką, kierunek z którego nadciągał lądolód.
c) Które zlodowacenie miało najdalszy a które najmniejszy
zasięg?
d) Zakreskuj obszar na którym spotykamy formy rzeźby
młodoglacjalnej. Podaj charakterystyczne formy dla tego typu krajobrazu:
10
11
e) Dlaczego formy rzeźby staroglacjalnej nie są tak wyraziste
jak formy młodoglacjalne?
Polecenie 39. Na rysunkach A i B przedstawiono wydmę paraboliczną i barchan. Wykonaj zadania:
a) podpisz odpowiednio rysunki i oznacz kierunek wiatru;
b) podpisz stok dowietrzny i stok zawietrzny;
d) opisz, dla jakich obszarów i stref klimatycznych typowe są wydmy paraboliczne, a dla jakich barchany.
Polecenie 40.
a) Jak nazywa się forma przedstawiona na rysunku obok?
b) Gdzie występują tego typu formy?
c) Nazwij a następnie opisz proces, który prowadzi do powstania takich form.
Polecenie 41. Przyporządkuj opisowi odpowiednią formę (wybierz z poniższej tabeli) a następnie rozpoznaj typy
wybrzeży zaprezentowane na rysunku.
1) stale wynurzony piaszczysty wał utworzony przez prąd przybrzeżny,
2) wyspa powstała wskutek wynurzenia się rafy koralowej,
3) zatoka powstała wskutek zatopienia ujściowego odcinka doliny wykształconej w skałach o strukturze płytowej,
4) niewielka wysepka powstała w wyniku zanurzenia barańca,
5) długa, wąska i kręta zatoka powstała wskutek zatopienia doliny lodowcowej,
6) zatoka powstała przez zalanie dolnych części dolin górskich ułożonych prostopadle do linii brzegowej,
7) wybrzeże powstałe przez zanurzenie łańcuchów górskich równoległych do linii brzegowej,
8) strome wybrzeże morskie powstałe w wyniku abrazji.
A – liman (w. limanowe)
B – szkier (w. szkierowe)
C – fiord (w. fiordowe)
D – atol
E – lido
F- rias (w. riasowe)
G- w. dalmatyńskie,
H- klif.
11