Wstęp do nauk o mądrości
advertisement
Adam Jan Karpiński Wstęp do nauk o mądrości Część pierwsza Gdańsk 2015 Recenzent prof. nadzw. dr hab. Jerzy Kojkoł Redakcja Projekt okładki Tomasz Mikołajczewski Wydanie pierwsze, objętość 28,9 ark. wyd., Gdańsk 2015 Druk i oprawa Mazowieckie Centrum Poligrafii 05-270 Marki, ul. Lisi Jar 29, tel. 22 497 66 55, www.c-p.com.pl © Copyright by Gdańska Szkoła Wyższa, Gdańsk 2015 Wydawca W ydawnict wo G dańskiej S zkoły W yższej do 2011 r. pod nazwą Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji 80-656 Gdańsk, ul. Wydmy 3 tel. 58 305 08 12, tel. 58 305 08 89 Zamówienia: [email protected] www.gsw.gda.pl/ wydawnictwo ISBN 978-83-89762-65-8 Spis treści Wstęp.....................................................................................................................................9 Rozdział I Pojęcia filozofii................................................................................................................29 1.1. Etymologiczne i współczesne rozumienie pojęcia filozofii.........................29 1.2. Filozofuje człowiek................................................................................................. 33 1.3. Społeczny charakter człowieka........................................................................... 43 1.4. Wzorce filozofowania.............................................................................................84 1.5. Kwestia pojęcia „filozofia współczesna”..........................................................88 1.6. Cechy myślenia filozoficznego............................................................................ 91 Rozdział II Niektóre narzędzia i metody pracy filozofa........................................................97 2.1. Kształtowanie się filozoficzności jednostki ludzkiej....................................99 2.2. Metody filozoficznego poznania....................................................................... 105 2.2.1. Filozoficzne poznanie historyczne................................................................ 108 2.2.2. Zewnętrzna krytyka dzieła filozoficznego.................................................. 111 2.2.3. Krytyka wewnętrzna dzieła filozoficznego................................................. 117 2.2.4. O abstrakcji. Etymologiczne rozumienie abstrakcji a typy myślenia filozoficznego: idealizm, materializm i dualizm.......... 121 2.2.5. Abstrakcja, abstrahowanie, abstrakt jako metoda określania istoty bycia bytu jako bytu................................. 127 2.2.6. Separacja metafizyczna.................................................................................. 139 2.2.7. Analogia............................................................................................................ 142 2.2.8. Metoda fenomenologiczna............................................................................. 146 2.2.9. Metoda krytyczna............................................................................................ 153 2.3. O bezsilności filozofii współczesnej................................................................ 157 Rozdział III O mądrości..................................................................................................................... 167 3.1. O mądrość w historii filozofii............................................................................ 169 3.1.1. Tales z Miletu i siedmiu mędrców................................................................. 169 3.1.2. Antystenes z Aten (ok. 440–336 r. p.n.e.)..................................................... 172 3.1.3. Sokrates (ok. 469–399 r. p.n.e.)...................................................................... 173 3.1.4. Platon (427–347 r. p.n.e.) o mądrości............................................................. 175 3.1.5. Arystoteles (384–322 r. p.n.e.) o mądrości................................................... 183 3.1.5.1. Arystotelesa mądrość jest wiedzą o wszystkich rzeczach.......................... 184 3.1.5.2. Arystotelesa mądrość jest wiedzą trudną w zdobywaniu, wymagającą odpowiedniej metodologii..................................................... 193 3.1.5.3. Arystotelesa mądrość jest wiedzą o przyczynach...................................... 198 3.1.5.4. Arystotelesa hierarchia wiedzy o mądrości...............................................200 3.1.6. Mądrość gnostyczna........................................................................................ 210 3.1.7. Św. Augustyn.................................................................................................... 213 3.1.8. Mądrość na przełomie tysiącleci...................................................................220 3.1.9. Św. Tomasz z Akwinu.....................................................................................222 3.1.10. Mądrość Tomasza de Vio..............................................................................226 3.1.11. Franciszek Suárez o mądrości......................................................................227 3.1.12. Nowożytność a mądrość...............................................................................228 3.1.13. Odrodzeniowe rozumienie mądrości.......................................................... 231 3.1.14. Erazm z Rotterdamu (1469–1536) o Głupocie, tj. nie-mądrości............. 233 3.1.15. Kartezjusz (1598–1650)................................................................................. 243 3.1.16. Benedykt Spinoza (1632–1677).................................................................... 245 3.1.17. Emmanuel Kant (1724–1804)........................................................................ 247 3.2. Florian Znaniecki (1882–1958) o mądrości...................................................249 3.3. Jan Szczepański (1913–2004) o mądrości......................................................258 Rozdział IV Próba rekonstrukcji pojęcia mądrości................................................................265 4.1. Sens kategorii bycia bytu....................................................................................269 4.2. Bogoczłowieczeńskość istotną kategorią we wzrastaniu człowieka ku wartościom....................................................... 279 4.3. Ontologiczne podstawy idei: Bogoczłowieczeńskość................................283 4.3.1. Świat przyrodniczo-społeczny.......................................................................284 4.3.2. Świat ducha ludzkiego....................................................................................288 4.3.2.1. Doświadczenie jednostkowości..................................................................289 4.3.2.2. Duchowość intuicyjno-refleksyjna.............................................................293 4.3.2.3. Duchowość spontaniczno-kreacyjna..........................................................303 4.3.2.4. Doświadczenie wspólnotowości.................................................................308 4.3.2.5. Dobro tu i teraz i dobro transcendentne..................................................... 313 4.3.2.6. Wolność i odpowiedzialność...................................................................... 318 4.3.3. Układ strukturalny ducha jednostek ludzkich............................................ 322 4.3.4. Świat człowieka............................................................................................... 328 4.4. Człowiek wzrastający w Bogoczłowieczeńskości....................................... 337 Spis rysunków................................................................................................................ 361 Streszczenia..................................................................................................................... 363 Bibliografia...................................................................................................................... 371 Indeks osobowy............................................................................................................. 383 Indeks rzeczowy............................................................................................................ 393 Spis rysunków Rys. 1. Mury uwięzionego człowieka współczesnego.............................................16 Rys. 2. Wzajemne warunkowanie się pojęć bytu społecznego................................22 Rys. 3. Symbol filozofii............................................................................................33 Rys. 4a. Atrybuty opisujące człowieka jako istotę gatunkową................................45 Rys. 4b. Atrybut człowieka: uspołecznienie........................................................... 46 Rys. 5. Piramida potrzeb A.H. Maslowa.................................................................51 Rys. 6. Bycie społeczne...........................................................................................58 Rys. 7. Przenikanie filozofii E. Kanta do współczesnej filozofii.............................91 Rys. 8. Platona koncepcja duszy człowieka i adekwatnej do nich struktury państwa......................................................................................177 Rys. 9. Mędrzec w spełnianiu swej mądrości........................................................ 210 Rys. 10. Morfologia zmian społecznych i miejsce w niej dla mędrca...................257 Rys. 11. Struktura rzeczywistości.........................................................................284 Rys. 12. Atrybuty ludzkiej duchowości.................................................................289 Rys. 13. Doświadczenie jednostkowości...............................................................293 Rys. 14. Duchowość intuicyjno-refleksyjna...........................................................302 Rys. 15. Duchowość spontaniczno-kreacyjna........................................................308 Rys. 16. Doświadczenie wspólnotowości.............................................................. 313 Rys. 17. Dobro tu teraz i dobro transcendentne..................................................... 318 Rys. 18. Wolność i odpowiedzialność....................................................................321 Rys. 19. Proces stawania się człowieka.................................................................326 Rys. 20. Proces konkretyzacji wartości w ich urzeczywistnianiu........................334 Rys. 21. Proces urzeczywistniania wartości teoretyczno-przedmiotowych..........335 Rys. 22. Czterowymiarowe bycie jednostek ludzkich. Ich wzrastanie w ich idei człowieczeńskości...........................................336 Streszczenie Praca Wstęp do nauk o mądrości. Część pierwsza jest kontynuacją myśli zarejestrowanej w wydanej w 2003 roku książki Kryzys kultury współczesnej (Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, 2004). W niej wskazywałem, że znalazłszy się w sytuacji kryzysowej, człowiek musi odnaleźć właściwą z niej drogę wyjścia. Potrzebna jest zatem nowa filozofia, odmienna od każdej dotąd uprawianej w judeochrześcijańskim obszarze kulturowym. Wskazałem tam także, że to nowe filozofowanie winno odrzucić dominujący dotąd paradygmat podmiot — przedmiot. W jego miejsce filozofia winna wskazywać na sposób urzeczywistniania paradygmatu podmiot — podmiot. Wyjaśniałem we wspomnianej pracy, że paradygmat podmiot — przedmiot otrzymuje wzmocnienie w ontologizacji form myślenia, w wyrywaniu z nich i usuwaniu treści. Formalizm, formalizacja ta jest dla człowieka cyklopowym darem. Postulowałem też, by alternatywę zastąpiła koniunkcja w konstruowaniu stosunków społecznych. Są to minimalne warunki, które trzeba spełnić po to, aby człowiek mógł stawać się człowiekiem. W przedłożonej tu pracy próbuję pójść dalej. Uwzględniam w niej treści przedstawione w pracy Prywatna własność środków produkcji. Od ojcobójstwa do syna marnotrawnego (Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk 2010; Wydawnictwo Gdańskiej Szkoły Wyższej, Gdańsk 2013). Pokazałem w niej na ile i w jaki sposób własność ta przesądza o kształcie i treści życia społecznego. Proces wzrastania człowieka w jego człowieczeńskości został wywołany najpierw przez rewolucję Jezusa Chrystusa. W swoim zakresie chrześcijaństwo zrównywało ludzi ze sobą. Święty Paweł powiada: „Nie ma już różnicy między Żydem a Grekiem. Jeden jest bowiem Pan wszystkich. On to rozdziela swe bogactwa wszystkim, którzy Go wzywają. Albowiem każdy, kto wezwie imienia Pańskiego, będzie zbawiony” (Rz 10, 12–13). Trudno przecenić tę wypowiedź. Dotąd człowiekiem był tylko Grek albo Rzymianin, a inni — barbarzyńcy mogli być tylko i aż niewolnikami. Jezus i jego uczniowie zrównywali ludzi, przynajmniej w ideologii, w jednej z jej form: w chrześcijaństwie. Każdy chrześcijanin stawał się człowiekiem. Inni, nie-chrześcijanie, dalej pozostawali barbarzyńcami, co jest ograniczeniem tej rewolucji. Jej postulatem jest bowiem uznanie przez konkretną jednostkę ludzką faktu, że inny — chrześcijanin, ten obok niego bliźni, jest też człowiekiem, chociaż inaczej mówi, myśli i broni swej ziemi, chociaż jest z innego plemienia, narodu. Nie wolno więc innego bliźniego — chrześcijanina traktować jako barbarzyńcę. Historycy opisują różne sposoby rozumienia i urzeczywistniania tej idei. 364 Streszczenie Drugą była Wielka Rewolucja Francuska. Zgłosiła ona hasła: wolność, równość, braterstwo i własność. Rewolucja ta ogłosiła te hasła, ale ich nie urzeczywistniła. Wszystkie one pozostały pustymi, tylko politycznymi, a więc formalnymi rozwiązaniami. Dlatego socjalizm jest próbą zrealizowania w rzeczywistości tych zasad. Jest on więc historyczną koniecznością. Francuska rewolucja ustanowiła równość obywatelską. Ale w warunkach istnienia ekonomicznej nierówności społecznej wyzwolenie się spod władzy jednej klasy rządzącej oznacza ona podporządkowanie się innej klasie. Władza monarchii i feudałów została zastąpiona przez władzę kapitału i burżuazji. Sama wolność niewiele daje większości narodu, jeśli brakuje równości. Wprawdzie ogłosiła ją rewolucja, jednak w naszym świecie, opartym na walce, na nieograniczonej rywalizacji jednostek, równość praw nic nie znaczy bez równości sił. Zasada równości wobec prawa jest czymś realnym, ale tylko dla tych, którzy w danym momencie historycznym posiadają siłę. Siła historyczna przechodzi wszakże — tłumaczy W. Sołowiow — z jednych rąk do drugich, i tak jak burżuazja wykorzystała zasadę równości dla swoich interesów dzięki zdobyciu owej siły, tak i klasa nie-posiadająca, proletariat, pozbawieni własności robotnicy, zamierzają — gdy tylko w ich ręku znajdzie się siła — wykorzystać zasadę równości dla swoich korzyści. Podstawą w konstruowanej przez jednostki ludzkie piramidy pojęć wzajemnie warunkujących się jest więc pojęcie własności środków produkcji. Ona warunkuje wszelkie inne formy i treści działania współczesnego człowieka, tj. człowieka ostatnich ponad dwustu lat, od czasu uznania świętości prywatnej własności środków produkcji, tj. od czasu umieszczenia jej „po tamtej stronie”. Fakt nadania własności wartości „tamtej strony” rodzi jej totalitarność. Stąd nie można przezwyciężyć kryzysu kultury, nie znosząc świętości prywatnej własności środków produkcji w funkcjonujących stosunkach społecznych, a tym samym nie zastępując socjalizmem istniejącego, kapitalistycznego systemu społecznego. Albowiem, aby żyć godnie, człowiek nie musi prowadzić wojen, nie musi jeden napadać na drugiego. Przecież nie trzeba kłamać, nie trzeba okrywać się szatą hipokryzji, przecież można zapłacić robotnikowi tak, aby mógł czuć się człowiekiem, a nie wyzyskiwanym dodatkiem do maszyny. Przecież… itd. Jeżeli jednak jest akurat odwrotnie, to jest to skutkiem jakiegoś błędu w naszej kulturze. Ów błąd musi być najpierw odnaleziony, potem ukazany jako okcydentalny, historyczny i dopiero usunięty! W rozdziale pierwszym próbuję wskazać na te treści filozoficznego myślenia, które — jak sądzę — pozwolą wstąpić na drogę poszukiwań. W tym wysiłku trzeba najpierw „oczyścić” własnego ducha, posiadany umysł po to, aby móc konstruować rzeczywistość „na nowo”. Ten wysiłek jest niezbędny dla tworzenia nowej filozofii. Trzeba wyrzucić z siebie wszystkie dotąd obowiązujące schematy, miazmaty; najzwyczajniej: zadać im kłam; tj. powiedzieć, że są kłamstwem! Po tym dopiero trzeba tworzyć filozofię nową, dowodzącą, że nastał czas, aby człowiek mógł zacząć żyć normalnie, tj. po ludzku i pokazującą sposób życia po ludzku. 365 Zwracam więc we wspomnianym rozdziale uwagę na elementy filozoficzności, na sposoby filozoficznego kształcenia się. Ponieważ filozofuje człowiek, to tu przedstawiane jest to, co jest antropocentrycznością filozofii. Antropocentryzm jest ze swej istoty krytyczny. Nie ma ludzi, którzy zawsze i wszędzie tylko się ze wszystkim zgadzają. A zatem każda propozycja, po jej przedłożeniu jest poddawana krytyce. Ale krytyka nie może być prostą negacją. Jest działaniem twórczym, zmierzającym w kierunku konstruowania nowego. W drugim rozdziale zastanawiam się nad niektórymi metodami myślenia filozoficznego. Chcąc tworzyć filozofię, trzeba mieć metodę, a tę każdy powinien mieć swoją, wypracowaną dla siebie. Do tego jednak potrzebne jest spojrzenie na minione sposoby filozofowania. Spośród nich zwracam uwagę tylko na te, które uważam, że mogą być przydatne. W trzecim rozdziale prezentuję treści, jakie warto wykorzystać w tworzeniu nowej filozofii. Przyjmuję, że może nią być sofiologia. Mądrość, mędrzec są to te pojęcia i ci ludzie, którzy mogą inicjować tworzenie przyszłej kultury ludzkiej. W rozdziale tym prezentuję więc quasi-wypisy z historii filozofii; wypisy tych wypowiedzi filozofów z przeszłości, które można nazwać mądrościowymi. Gwoli sprawiedliwości muszę tu powiedzieć, że są to tylko fragmenty wypowiedzi mądrościowych. Ale to, co tu przytoczyłem, już pozwala nam na pewne analizy i syntezy, które mogą być jakimś początkiem. Zauważalne są one w moich propozycjach. Tworzą one rozdział czwarty. Uważam, iż syntetyzm moralny może być filozofią przyszłości. Jest on ową Jednością, którą widzimy już u zarania greckiego filozofowania. Później jednak została ona rozbita i zastąpiona różnymi rozwiązaniami, w których to, co istotowe jako absolutne i to, co jednostkowe, zostało oderwane od siebie i uzyskało status bytowy. Każda jednostka ludzka postawiona została przeto przed alternatywą: albo oddać się, abstrakcyjnie zjednoczyć z tym, co absolutne, albo przyjmując indywidualizm, popaść w alienację Herkulesa lub Narcyza. Proponowany tutaj syntetyzm w miejsce tej alternatywy proponuję koniunkcję. Absolutne wartości mogą być spełniane tylko przez tę oto, konkretną jednostkę ludzką. Absolut ze swej abstrakcyjnej siedziby ma wyjść i znaleźć swój konkretny wyraz w tej, a nie innej jednostce ludzkiej jako działającej w tym oto, dookreślonym miejscu i czasie historycznym. Skoro wartości mają być spełniane przez konkretne jednostki ludzkie, to koncypowana tu filozofia jest zarazem podstawą dla filozofii wychowania. Jej centrum ma stanowić określone rozumienie podmiotowości. Wychowanie ma dokładnie znaczyć tyle, co wydobywanie tego, co jest chowane. Jedynie człowiek ma naturalne predyspozycje do tego. Dlatego wychowanek jest podmiotem swego wzrastania w człowieczeńskości, a wychowawca jego pomocnikiem spełniającym prośbę podopiecznego: „pomóż mi zrobić to samemu”. To rozwiązanie jest treścią proponowanej tu filozofii. Znakiem jej nowości jest opis bycia jako spełniania wartości. O ile dotąd w historii zastanawiano się nad wartościami, nad ich genezą, rolą w życiu społecznym i indywidualnym, o tyle w tej pracy zastanawiam się nad możliwością spełniania wartości. To, że człowiek winien 366 Streszczenie być człowiekiem dobrym, to każdy wie i chce takim być. Ale chcenie to rozmija się z praktyką, z rzeczywistym postępowaniem. Tu staram się odpowiedzieć na pytanie: co trzeba zrobić i jak człowiek ma postępować, aby mógł być dobrym. Dotąd, zgodnie z Sokratesa intelektualizmem etycznym, filozofowie tworząc systemy uznają, że zwykli, niewtajemniczeni ludzie, winni ich słuchać i z pokorą przyjmować ich pouczenia. A jeśli dostrzegane jest zło, to winę za nie ponosi owa niewtajemniczona „masa”, bo nie zrozumiała „mądrych” systemów filozoficznych. Filozofowie chcą dobrze, proponują doskonałe systemy, tylko ta „niedouczona masa” nie chce ich słuchać, nie chce ich zrozumieć. A jeżeli tak jest, to trzeba tworzyć systemy przemocy, manipulacji, aby ta „masa”, nawet jeśli nie chce, to jednak robiła to, co właściciele świata zechcą, aby ta „masa” nie zechciała się buntować, aby pokornie znosiła wszelkie systemowe niegodziwości, takie jak: głód, wojny, analfabetyzm, choroby, popkulturę zamiast kultury, poniżenie, szerzej: wykluczenie społeczne. Mankamentem przedkładanej pracy jest to, że nie ma w niej wniosków, jakie mogą wynikać z sofiologii tworzonej na obszarze filozofii i kultury rosyjskiej. Początkowo miałem zamiar zamieścić rozdział jej poświęcony. Pierwsze wejrzenie w problem przekonało mnie, że ogrom i złożoność materiału wymaga osobnego nachylenia się nad nim. Z takim zamiarem pozostałem i oddałem do druku to, co już uzyskało jakiś kształt. Abstract Introduction to Wisdom Sciences. Part One is a continuation of thought recorded in a book entitled: The crisis of contemporary culture (Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, 2004). Therein, I indicated that in a crisis situation the man must find the right way out. There is, therefore, a need for a new philosophy, which would differ from all previously known Judeo-Christian area of culture. I also pointed out in the said work that that this new approach to philosophy should reject the so far prevailing subject-object paradigm. In its place, the philosophy should indicate how subject-subject paradigm could be put in practice. I explained in the said work that the subject-object paradigm is reinforced by ontologisation of forms of thinking, deleting contents therefrom. Formalism, formalisation is a Cyclopic gift for the man. I postulated that in designing social relations an alternative is replaced by a logical conjunction. These are the minimum conditions that must be fulfilled so that the man can become the man. In the Introduction, I am trying to go further and include observations from my work entitled Private ownership of the means of production. From the patricide to prodigal son, (Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk 2010; Wydawnictwo Gdańskiej Szkoły Wyższej, Gdańsk 2013). This is where I have explained how and to what extent ownership determines the shape and content of social life. The process of man’s growth in his humanity was first mentioned by the revolution of Jesus Christ. In its scope, Christianity treated people as equal. Saint Paul says: “For there is no distinction between Jew and Greek; for the same Lord is Lord of all, abounding in riches for all who call on Him. Whoever will call on the name of the Lord will be saved” (Romans 10, 12 and 13). It is difficult to overestimate this reading. So far, only a Greek or a Roman could be referred to as the man, all others, barbarians, could be only or as much as slaves. Jesus and his disciples made people equal, at least in the ideology, in one of its forms: Christianity. Each Christian was becoming the man. Other, non-Christians, would remain barbarians, which is a limitation of this revolution, as its postulate is recognition by a specific human of the fact that another Christian, this human next to him, is also a human being, although he talks in a different language, has different thoughts and protects his land, although he is from a different tribe or nation. So, another Christian must not be treated as a barbarian. Historians describe different ways of understanding and implementation of this idea. 368 Abstract The second was the Great French Revolution. It proclaimed freedom, fraternity and equality. The Revolution announced these slogans, but did not implement them. They all remained empty, only political, and therefore formal solutions. Therefore, socialism is an attempt to implement these rules into life. It is, therefore, a historical necessity. French Revolution established the equality of citizenship. But in terms of the existence of economic inequalities, social liberation from the authority of one class’s ruling means the subjugation to another class. The authority of the monarchy and feudal lords was replaced by the ruling of capital and bourgeois. The same freedom does not give much to the majority of the people, if there is no equality. Although it was announced by the Revolution, in our world based on the fight, unlimited contest between entities, equality of rights means nothing without equality of powers. The principle of equality before the law is something real, but only for those who in a given historic moment, have the power. Power is passed on, as Soloviov tries to explain, from one hand to another, and in much the same way as bourgeoisie used the principle of equality for their interests, thanks to gaining such powers, also the non-owning class proletariat, workers deprived of ownership, intend as soon as they get hold of the powers, to use the principle of equality for their benefits. The basis in the pyramid of mutually conditioning terms constructed by the human, is the term of ownership of production means. It determines all other forms and contents of any activities of the contemporary man, i.e. the man from the past two hundred years, since the sacred nature of private ownership of production means was recognised, i.e. since the moment it was placed on the other side. The fact of referring to the ownership as being “on the other side” makes it totalitarian. Therefore, one cannot overcome the crisis of culture, humanity, if private ownership of production means is not abolished in the existing social relations, and therefore if the currently existing capitalist social system is not replaced by socialism. In order to live with dignity, the man does not have to go to wars, does not have to invade one another. One does not need to lie, to cover oneself with a gown of hypocrisy, one can pay the worker so that he feels a human, and not an exploited addition to a machine. Hence… etc. However, if it is just the other way round, it is the result of an error in our culture. This error must first be found, then portrayed as occidental, historical and then deleted! In the first chapter I tried to indicate those contents of philosophical thinking which, I think, will allow entering the path of exploration. In this effort, you must first “purify” your spirit, your mind, in order to be able to construct reality “anew”. This effort is necessary to create a new philosophy. You need to get rid of all existing schemas, miasmas, simply: question them, i.e. say that they are a lie! Only after that, one may create a new philosophy demonstrating that a time has come for the man to begin to live normally, i.e. in a human way, and demonstrating the human way of life. In the said chapter I therefore turn attention to elements of philosophical aspects, ways of philosophical training. Since it is a human which philosophises, I present here those elements which decide upon the anthropocentrism of philosophy. 369 Anthropocentrism is, by its nature, critical. There are no people who would always agree with everything. Therefore, any proposal is subject to criticism. But the criticism may not be a simple negation. It is creative and leading towards building something new. The second chapter I have devoted to considerations regarding methods of philosophical thinking. If you want to create philosophy, you must have a method of philosophy, and everyone should have their own method. This, however, requires looking at previous philosophical methods. I mention only those which I think might be useful. The third chapter presents contents worth using in creating the new philosophy. I assume that it may be sophiology. Wisdom and wise men are those concepts and those people who can initiate the creation of a future human culture. In this chapter, I therefore present quasi extracts of history of philosophy; quotes from those philosophers of the past, which can be referred to as the wisdom. For the sake of clarity, I have to say that they are only fragments of wisdom thoughts. But what I mentioned in my work already allows us to carry out some analysis and synthesis, which may be a good start. They are noticeable in my proposals. They form the fourth chapter. I think that moral synthetism may be the philosophy of the future. It is this Unity, which we see already at the dawn of the Greek philosophy. Later, however, it was destroyed and replaced by different solutions, in which that what is absolute by contents and that what is a unit nature, are detached from each other, and obtained the status of self beings. Each human being therefore faced an alternative: either to unite with what is the absolute, or to accept individualism, fall into alienation of Hercules or Narcissus individualism. Syntethetism mentioned here proposes a conjunction instead of an alternative. Absolute values can be fulfilled only by this one human being. The absolute must leave its abstractive shelter and find its expression in this particular and not another human being, acting in this particularly defined place and historical time. Since the values are to be fulfilled by the specific human beings, the philosophy considered herein is to become the base for the philosophy of education. Its focus is to be based on understanding of subjectivity. Education has to mean as much as extraction of what is concealed. Only the man has natural predispositions to do this. So the pupil is the subject of its growth in its humanity, while the teacher has a supportive role fulfilling the request of the pupil asking to help him do it himself. This solution comprises of the new philosophy proposed here. Its new element is expressed in the description of a being as a fulfilment of the values. While to date, values and their genesis, their role in social and individual lives were taken into consideration, here I am addressing the possibility to fulfil the values. Everyone knows that a human should be a good person and everyone wants to be one. But the willingness itself is far from reality and the real behaviour. I am trying to answer the question: what you need to do and how to proceed for the man to become good. So far, in accordance with ethical intellectualism of Socrates, philosophers by creating systems recognize that ordinary, uninitiated people should listen to them and 370 Abstract should accept their instructions with humbleness. And if evil is ascertained, the blame is on that uninitiated mass as it did not understand that wise philosophical system. Philosophers want to do good by offering excellent systems, only that “uninitiated” mass does not want to listen, does not want to understand them. And if so, you need to create systems of violence, manipulation, so that the “mass” despite unwillingness to follow, follows what the owners of the world wish the “mass” to do, not to rebel and suffer with humbleness, all system inequalities, such as famine, war, illiteracy, diseases, pop-culture instead of culture, humiliation, i.e. in broader terms: social exclusion. A disadvantage of my work is that it contains no firm conclusions, which might result from the sophiology based on philosophy and the Russian culture. Initially, I intended to include a section devoted to this issue. However, only the initial analysis convinced me that this is a vast subject to explore which requires special, separate analysis. And I was left with such an intention and I have returned to publishing the outcome of my analyses so far. Bibliografia Ajdukiewicz K.I., Logika pragmatyczna, 1965. Alfaro J. ks., Teologia postępu ludzkiego, Warszawa 1971. Al Gore, Ziemia na krawędzi. Człowiek a ekologia, Warszawa 1996. Antropologia, A. Malinowski, J. Strzałko (red.), PWN, Warszawa-Poznań 1985. Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005. Anzelm z Canterbury, Monologion. Proslogion, przełożył T. Włodarczyk, przekł. przejrzał, wstępem i przypisami opatrzył Iwo Edward Zieliński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992. Aronson E., Człowiek — istota społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997. Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 1–7, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1990, 1992, 1993, 1994, 2000, 2001. Askenazy P.D., Coutrot T., Orlean A., Sterdyniak H., Manifestu oburzonych ekonomistów, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2012. Augustyn św., Dialogi filozoficzne. O życiu szczęśliwym. Przeciw Akademikom. O porządku, Wydawnictwo PAX, Warszawa 1952. Augustyn św., Pisma katechetyczne, IW „PAX”, Warszawa 1952. Augustyn św., Wyznania, tłumaczył z języka łac., wstępem i komentarzem opatrzył ks. dr J. Czuj, Rektor Akademii Teologii Katolickiej, wyd. nowe, Wyd. De Agostini Polska, Warszawa 2001. Avenarius R., Ludzkie pojęcie świata, z oryginału niem. przełożyli A. i A. Wiegnerowie, przekł opracował A. Waszczenko, wstępem poprzedził B. Wolniewicz, PWN, Warszawa 1969. Babbie E., Badania społeczne w praktyce, A. Kloskowska-Dudzińska (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. Bartnik Cz.S., Hermeneutyka personalistyczna, KUL, Lublin, 1994. Bartnik Cz.S., O polska mądrość, Fundacja Nasza Przyszłość, Szczecinek 2005. Bartnik Cz.S., Teologia społeczno polityczna, (w:) tenże, Dzieła zebrane, t. II, Agencja Wschodnia. Dom Wydawniczy, Lublin 1998. Baszkiewicz J., Meller S., Rewolucja francuska 1789–1794. Społeczeństwo obywatelskie, PIW, Warszawa 1983. Bauman Z., Socjalizm potrzebny od zaraz, „Le Monde Diplomatique”, nr 9 (55), wrzesień 2010. Jest to fragment książki tegoż autora pt. Socjalizm. Bensaïd D., Wywłaszczeni. Marks, własność i komunizm, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2010. Berkeley G., Rzecz o zasadach poznania ludzkiego, przekład F. Jezierski, De Agostini Polska, Warszawa 2003. Berlin I., Cztery eseje o wolności, przeł. H. Bartoszewicz, D. Grynberg, D. Lachowska, Anna Tanalska-Dulęba, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994. 372 Bibliografia Berlin I, Dwie koncepcje wolności o inne eseje, wybór i opr. J. Jedlicki, Res Publica, Warszawa 1991. Berlin I., Korzenie romantyzmu. Wykłady mellonowskie w zakresie sztuk pięknych wygłoszone w Narodowej Galerii Sztuki w Waszyngtonie, H. Hardy (red.), przekł. A. Bartkowicz, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2004. Bierdiajew M., Egzystencjalna dialektyka Boga i człowieka, przeł. i opracował H. Paprocki, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2004. Bierdiajew M., Filozofia wolności, tłum. E. Matuszczyk, ORTHDRUK, Białystok 2005. Bierdiajew M., Rosyjska idea, Warszawa 1999. Blackburn S., Oksfordzki słownik filozoficzny, J. Woleński (red.), KiW, Warszawa 1997. Bocheński J., Logika i filozofia. Wybór pism, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993. Bocheński J., Podręcznik mądrości tego świata, (w:) tenże, Dzieła zebrane, tom 5, Etyka, Wydawnictwo PHILED, Kraków 1995, s. 220–269. Brodziński K., Polska — Kopernikiem w świecie moralnym, (w:) Wybrane teksty z historii filozofii. Polska myśl filozoficzna, Oświecenie. Romantyzm, wyboru dokonali oraz wstępami i przypisami opatrzyli H. Hinz i A. Sikora, PWN, Warszawa 1964. Brzezicki E., Historia i skirtotymia, „Przegląd Lekarski” 1970, seria 2, nr 4. Brzezicki E., O potrzebie rozszerzenia typologii Kretschmera, „Życie Nauki” 1946, t. 1, nr 5. Brzozowski S., Filozofia czynu, (w:) St. Brzozowski, Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej, Nakładem Księgarni Polskiej B. Połonieckiego, Lwów 1910. Brzozowski S., Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej, Nakładem Księgarni Polskiej Bernarda Połonieckiego, wyd. drugie, Lwów 1910. Bukaty A., Polska w Apostazji czyli w tak zwanym ruso-słowianizmie, i w Apoteozie czyli w tak zwanym gallo-kosmopolityzmie, Paryż, ok. 1840. Bystroń J.St., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, tom 1, PIW, Warszawa 1976. Chomsky N., Rok 501. Podbój trwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 1999. Cieszkowski A., Prolegomena do historiozofii. Bóg i palingeneza oraz mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838–1842, wstępem poprzedził A. Walicki, opracowali J. Garewicz i A. Walicki, PWN, Warszawa 1972. Cimek G., Rosja. Państwo imperialne?, Gdynia 2001. Comte A., Metoda pozytywna w 16 wykładach, E.J. Rigolage (wyd.), tłum. W. Wojciechowska, Warszawa 1961. Comte A., Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, tłum. J.K., Rozprawa o całokształcie pozytywizmu, tłum. B. Skarga, Warszawa 1973. Copleston F., Historia filozofii, t. I–X. Czarny J., Jana Pawła II wizja cywilizacji miłości (Studium filozoficzne), Papieski Fakultet Teologiczny we Wrocławiu, Wrocław 1994. Człowiek — istota społeczna. Wybór tekstów, E. Aronson (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002. Człowiek w nauce współczesnej. Rozmowy w Castel Gandolfo, przyg. i przedmową opatrzył K. Michalski, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006. Dama S., Czas jako kategoria zachodnioeuropejskiej filozofii a koncepcja wieczności M. Bierdiajewa. Ich konsekwencje i znaczenie dla współczesnego człowieka, (w:) Granice Europy, Granice Filozofii — filozofia a tożsamość Rosji, Kraków 2007. Dawkins R., Ślepy zegarmistrz, czyli jak ewolucja dowodzi, że świat nie został zaplanowany, przełożył i wstępem opatrzył A. Hoffman, PIW, Warszawa 1994. 373 Deleuze G., Guattari F., Co to jest filozofia?, przełożył P. Pieniążek, Wydawnictwo Słowo/ Obraz/Terytoria, Gdańsk 2000. Deleuze G., Filozofia krytyczna Kanta. Doktryna władz, przełożył B. Banasiak, Wyd. Słowo/ Obraz/Terytoria, Gdańsk 1999. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, PWN, Warszawa 1984. Drozdowicz Z., Excellentia universitas. Szkice o uniwersytecie, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 1995. Drożyński A., Mądrości żydowskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1967. Enciklopediczeskij słowar ruskoj cywilizacji, sostawitiel O.A. Płatonow, Prawosławne Wydawnictwo Ruskoj Cywilizacji, Moskwa 2000. Encyklopedia filozofii, T. Honderich (red.), t. I i II, przekład J. Łoziński, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1999. Engels F., Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 21, KiW, Warszawa 1969. Epiktet, Diatryby. Encheiridion, PWN, Warszawa 1961. Erazm z Rotterdamu, Pochwała głupoty, przekład i opracowanie E. Jędrkiewicz, Wstęp, H. Barycz, De Agostini Polska, Warszawa 2001. Erikson E.H., Dzieciństwo i społeczeństwo, przełożył P. Hejmej, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2000. Filek J., Filozofia jako etyka. Eseje filozoficzno-etyczne, Wydawnictwo Znak, Kraków 2001. Filon, Kto jest dziedzicem boskich dóbr, Poznań 2002. Filon, Pisma I, O stworzeniu świata, Alegorie praw, O dekalogu, O cnotach, Warszawa 1986. Filon, Pisma II, O gigantach, O niezmienności boga, O rolnictwie, O uprawie roślin, O pijaństwie, O trzeźwości, Kraków 1994. Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny, ZNiO, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987. Filozofia. Podstawowe pytania, E. Martens i H. Schnädelbach (red.), przekł. K. Krzemieniowa, WP, Warszawa 1995. Filozofia w dobie przemian, T. Buksiński (red.), Poznań 1994. Filozoficzne i metodologiczne podstawy teorii naukowych, „Poznańskie Studia z Filozofii Nauki”, Zeszyt 11, PWN, Warszawa-Poznań 1989. Filozofować dziś. Z badań nad filozofia najnowszą, A. Bronk (red.), TN KUL, Lublin 1995. Forster D. OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej, przekład i opracowanie W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, wybór ilustracji i komentarz T. Łozińska, IW PAX, Warszawa 1990. Frank S., Istota i wiodące motywy filozofii rosyjskiej, przekł. E. Matuszczyk, (w:) Niemarksistowska filozofia rosyjska. Antologia tekstów filozoficznych XIX wieku i pierwszej połowy XX w., część I, L. Kiejzik (red., wybór i przedmowa), Wyd. Ibidem, Kurowice k. Łodzi, Łódź 2001. Frazer J.G., Złota gałąź, przełożył H. Rzeczkowski, przedmowę napisał J. Lutyński, PIW, Warszawa 1965. Fromm E., Mieć czy być, Warszawa 1989. Gajda J., Pitagorejczycy, WP, Warszawa 1996. George S., Czyj kryzys, czyja odpowiedź, przełożyła L. Mazur, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2011. Gilson É., Duch filozofii średniowiecznej, IW PAX, Warszawa 1958. Gilson É., Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, przełożył S. Zalewski, IW PAX, Warszawa 1987. 374 Bibliografia Gilson É., Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu, IW PAX, Warszawa 1998. Gilson É., Wprowadzenie do nauki świętego Augustyna, tłumaczył Z. Jakimiak, IW PAX, Warszawa 1953. Gnostycyzm antyczny i współczesna neognoza, Warszawa 1996. Gruca M., Homogeneza. Hipotetyczny zarys powstania i rozwoju gatunku ludzkiego, „Res Humanae”, Wydawnictwo Popularno-Naukowe Marian Gruca, Warszawa 2006. Hajduk Z., Ogólna metodologia nauk, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 2001. Hegel G.W.F., Wykłady z filozofii dziejów, w przekładzie J. Grabowskiego i A. Landmana, Wstępem poprzedził T. Kroński, t. II, PWN, Warszawa 1958. Hegel G.W.F., Wykłady z historii filozofii, t. I, przekł. Światosław Florian Nowicki, przekład przejrzał A. Węgrzecki, PWN, Warszawa 1994. Heidegger M., Bycie i czas, przeł. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994. Hempoliński M., Filozofia współczesna. Wprowadzenie do kierunków, PWN, Warszawa 1989. Hezjod, Prace i dnie, przełożył, opracował W. Steffen, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław 1952. Homer, Dzieła, t. I, Iliada, tłum. F.K. Dmochowski, t. II, Odyseja, tłum. L. Siemieński, Warszawa 1990. Horkheimer M., Adorno T.W., Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne, Warszawa 1994. Hume D., W Traktacie o naturze ludzkiej, tłum. Cz. Znamierowski, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1951. Husserl E., Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, Warszawa 1967. Husserl E., Idee fenomenologii. Pięć wykładów, PWN, Warszawa 1990. Husserl E., Medytacje kartezjanskie z dodaniem Uwag krytycznych Romana Ingardena, przełożył i przypisami opatrzył A. Wajs, przekład przejrzał i wstępem poprzedził A. Półtawski, PWN, Warszawa 1982. Husserl E., Wykłady z fenomenologii wewnętrznej świadomości czasu, przełożył i przypisami opatrzył J. Sidorek, tłumaczenie przejrzał i wstępem poprzedził A. Półtawski, PWN, Warszawa 1989. Ingarden R., Wstęp do fenomenologii Husserla, Warszawa 1974. Ingarden R., Z badań nad filozofią współczesną, Warszawa 1963. Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii, opr. J. Perzanowski, Warszawa 1989. Jana Pawła II, O pracy ludzkiej. Laborem exercens, „Znak”, nr 332–334, Kraków 1982. Jaroński F., Jakiej filozofii Polacy potrzebują, (w:) Jakiej filozofii Polacy potrzebują, wyboru dokonał i wstępem poprzedził W. Tatarkiewicz, PWN, Warszawa 1970. Jaroszewski T.M., Rozważania o praktyce. Wokół interpretacji filozofii Karola Marksa, PWN, Warszawa 1974. Kamieńska A., Datner S., Z mądrości Talmudu, PIW, Warszawa 1988. Kamiński S., Filozofia i metoda. Studia z dziejów metod filozofowania, do druku przygotował ks. J. Herbut, TN KUL, Lublin 1993. Kamiński S., Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii klasycznej, do druku przygotował T. Szubka, TN KUL, Lublin 1989. Kamiński S., Nauka i metoda naukowa. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, TN KUL, Lublin 1992. Kant I., Kritik der reinen Vernunft, t. 1, Werkausgabe, Band III, Herausgegeben von W. Weischedel (hrsg.), Suhrkamp Taschenbuch Wissenschaft, Insel Verlag Wiesbaden 1956. Kant E., Krytyka czystego rozumu, z oryginału niemieckiego przełożył oraz opatrzył wstępem i przypisami R. Ingarden, t. I i II, PWN, Warszawa 1957. 375 Kant E., Krytyka władz sądzenia, PWN, Warszawa 1986. Kant E., O formie i zasadach świata dostępnego zmysłom oraz świata inteligibilnego. O pierwszej podstawie różnicy kierunków w przestrzeni, przełożył, opracował i posłowiem opatrzył A. Banaszkiewicz, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2004. Kant E., O zgodności polityki z moralnością według transcendentalnego pojęcia prawa publicznego, (w:) tenże, O wiecznym pokoju. Zarys filozoficzny, przekł. F. Przybylak, wstęp i redakcja K. Bal, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1993. Kant E., Pojęcie filozofii w ogóle, (w:) Dwieście lat z filozofią Kanta, M. Potępa, Z. Zwoliński (red.), Genesis, Warszawa 2006. Kant E., Prolegomena do przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka, z oryginału przełożył oraz wstępem i przypisami opatrzył B. Bornstein, wyd. drugie, nakładem księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1927. Kant E., Religia w obrębie samego rozumu, tłumaczył oraz wstępem i przypisami opatrzył A. Bobko, Wydawnictwo Znak, Kraków 1993. Kant E., Uzasadnienie metafizyki moralności, przekład M. Wartenberg, Warszawa 2002. Karpiński A., Idea uniwersytetu XXI wieku, „Magazyn Literacki aha!” (Polish Monthly Magazine), 2008, nr 150, Vancouver, Kanada. Karpiński A., Istota kapitału przeszkodą w społeczno-politycznej i kulturowej integracji europejskiej. Hasło Stanów Zjednoczonych Europy, (w:) X lat Polski w Unii europejskiej — doświadczenia i perspektywy, M. Borkowski, A. Friedberg (red.), Wydawnictwo GSW, Gdańsk 2014, s. 99–108. Karpiński A., Krytycyzm, (w:) Encyklopedia filozofii wychowania, S. Jedynak, J. Kojkoł (red.), Oficyna Wydawnicza Brana, Bydgoszcz 2009. Karpiński A., Kryzys kultury współczesnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, 2004. Karpiński A., Marksa uwięźnięcie w kulturze przyczyną utopijności utopii komunistycznej, Gdańsk 2013, „Nowa Krytyka. Czasopismo filozoficzne”, nr 30/31, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2013, s. 289–318; także: www.adamkarpinski.pl. Karpiński A., Mądrość w konstytuowaniu krytyki i religii, (w:) Społeczeństwo. Kultura. Religia. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Zbigniewowi Stachowskiemu, J. Kojkoł, B. Guzowska, R. Wójtowicz (red.), Wydawnictwo Akademickie Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni, Gdynia 2015, s. 89–102. Karpiński A., Międlikowska G., Utopijność utopii w filozofii i nauce współczesnej, „Zeszyty Naukowe Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji”, nr 8, Gdańsk 2008, s. 60–102. Karpiński A., Próba fenomenologicznego opisu bytu społecznego, „Humanistyka i Przyrodoznawstwo. Interdyscyplinarny Rocznik Filozoficzno-Naukowy”, nr 16, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2010. Karpiński A., Próba rekonstrukcji przesłanek teoretycznych Marksowskiej koncepcji kultury i religii, „Zeszyty Naukowe”, nr 105 A, Wydawnictwo Akademii Marynarki Wojennej, Gdynia 1990. Karpiński A., Prywatna własność środków produkcji. Od ojcobójstwa do syna marnotrawnego, Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk 2010; wyd. 2 uzupełnione, Wydawnictwo Gdańskiej Szkoły Wyższej, Gdańsk 2013. Karpiński A., Pytanie o podmiotowy sens świata, (w:) Religia i kultura. Materiały z Konferencji Naukowej (Gdynia, 11–12 maja 1991 roku), Gdynia 1991. Karpiński A., Religie monoteistyczne a społeczeństwa rynkowe, „Przegląd Religioznawczy”, 1994, nr 1, s. 27–35. 376 Bibliografia Karpiński A., Religijne artefakty kulturowe problemem metodologicznym analizy zjawisk społecznych, „Zeszyty Naukowe Koszalińskiej Wyższej Szkoły Nauk Humanistycznych”, zeszyt nr 8, Problemy nauk społecznych, Koszalin 2011. Karpiński A., Rosyjska idea na kanwie myśli M. Bierdiajewa, „Życie Międzynarodowe”, 24.06.2014, Lang.interaffairs.ru/idex.php/pl/strona-q-wna/dyplomacja-narodowa/ interu/213-rosyjska-idea-na-kanwie-my-li-m bierdiajewa. Karpiński A., Słownik pojęć filozoficzno-socjologicznych, Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk 2007. Karpiński A., Stosunek katolicyzmu do rewolucji społecznej, Warszawa 1979. Karpiński A., Syntetyzm moralny, Gdańsk 2007, rękopis powielony. Karpiński A., Trójkąt kaliningradzki. Obszar konstruowania nowych form przyszłości, „Geopolityka. Biuletyn analityczny Instytutu Geopolityki”, nr 18 (9/2012). Karpiński A., Utopijność i realność utopii w judeochrześcijańskim obszarze kulturowym, (w:) Utopia wczoraj i dziś, T. Sieczkowski, D. Misztal (red.), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010. Karpiński A., Wstęp do socjologii krytycznej, Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk 2006. Karpiński A., Zarys historii filozofii, Słupsk 1997. Kartezjusz (R. Descartes), Prawidła kierowania umysłem. Poszukiwanie prawdy, tłum. L. Chmaj, Warszawa 1958. Kartezjusz, Zasady filozofii, tłum. I. Dąmbska, PWN, Warszawa 1960. Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallottinum, Poznań 1994. Kaufmann J.-C., Ego. Socjologia jednostki, przekł. K. Wakar, Oficyna Naukowa, Warszawa 2004. Kołakowski L., O co nas pytają wielcy filozofowie, Seria I, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004. Komeński J.A., Pampedia, przełożyła K. Remerowa, wstępem i komentarzem opatrzył B. Suchodolski, ZNiO, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973. Koneczny F., O wielości cywilizacji, Gebethner i Wolff, Kraków 1935. Kotarbiński T., Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, ZNiO, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1961. Kotarbiński T., Kurs logiki dla prawników, 1963; Wykłady z dziejów logiki, 1957. Kotarbiński T., Medytacje o życiu godziwym, WP, Warszawa 1967. Kotarbiński T., O zdolnościach cechujących badacza, Jak zacząłem filozofować, jak filozofuję i jak innym radzę to czynić, (w:) tenże, Dzieła wszystkie. Prakseologia, Cz. II, ZNiO, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków 2003, s. 427–434, 501–507. Kotarbiński T., Prakseologia, cz. I i II, (w:) tenże, Dzieła wszystkie, ZNiO, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków 2003. Kotarbiński T., Wykłady z dziejów logiki, 1957. Kozyr-Kowalski St., Socjologia, społeczeństwo obywatelskie i państwo, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1999. Kozyr-Kowalski St., Struktura gospodarcza i formacja społeczeństwa, KiW, Warszawa 1988. Krokiewicz A., Zarys filozofii greckiej. Od Talesa do Platona, IW PAX, Warszawa 1971. Krokos J. ks., Koncepcja fenomenologii w ujęciu Husserla, Pfändera, Schellera i niektórych ich uczniów, Katolicka Agencja Wydawncza „MAG”, b.d.w. Krońska I., Sokrates, WP, Warszawa 1964. Krygier B., Człowiek na nowo, Warszawa 2009. Księga mądrości żydowskich (wybór), Klub Dla Ciebie, Warszawa 2005. 377 Kuźnicki L., Kosmos a nowoczesne społeczeństwo, (w:) Szkoła przeżycia cywilizacyjnego, J.M. Dołęga, J. Kuczyński, A. Woźnicki (red.), Centrum Uniwersalizmu przy Uniwersytecie Warszawskim, Polskie Towarzystwo Uniwersalizmu, Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 1997. Leibniz G.W., Monadologia, przekł. i wstęp H. Elzenberg, przyg. do druku M. Woroniecki, Toruń 1991. Leksykon podstawowych pojęć religijnych. Judaizm. Chrześcijaństwo. Islam, A.T. Khoury (red.), przełożył J. Marzęcki, IW Pax, Warszawa 1998. Lenin W.I., O naszej rewolucji, (w:) tenże, Dzieła, t. 33, s. 495–497. Leonardo da Vinci, Pisma wybrane, Warszawa 1958. Leśniak K., Platon, WP, Warszawa 1968. Lewandowski E., Pejzaż etniczny Europy, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA, Warszawa 2004. Lewicki A., Informacja i percepcja w procesie uczenia się nowych pojęć, „Studia Psychologiczne”, 1968, IX. Lyotard J.F., Odpowiedź na pytanie, co to jest postmoderna?, (w:) Postmodernizm a filozofia. Wybór tekstów, red. S. Czerniak, A. Szahaj, Warszawa 1996. Mała encyklopedia logiki, ZNiO, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970. Mały słownik terminów i pojęć filozoficznych da studiujących filozofię chrześcijańską, opr. A. Podsiad, Z. Więckowski, wprowadzenie A. Podsiad, IW PAX, Warszawa 1983. Marcuse H., One-Dimensional Man 1964; pol. wyd., Człowiek jednowymiarowy, Warszawa 1991. Maritain J., Nauka i mądrość, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, Warszawa, b.d.w. Marks K, Engels F., Ideologia niemiecka, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 3, KiW, Warszawa 1961. Marks K., Engels F., Manifest Partii Komunistycznej, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 4, KiW, Warszawa 1986. Marks K., Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, t. I, Proces wytwarzania kapitału, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. XXIII, KiW, Warszawa 1968. Marks K., Nędza filozofii. Odpowiedź na „Filozofię nędzy” pana Proudhona, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 4, KiW, Warszawa 1986. Marks K., Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844 r., (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 1, KiW, Warszawa 1960. Marks K., Różnica między demokrytejską a epikurejską filozofią przyrody, KiW, Warszawa 1966. Marks K., Wprowadzenie do krytyki ekonomii politycznej, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 13, KiW, Warszawa 1966. Marks K., Zarys krytyki ekonomii politycznej, KiW, Warszawa 1986. Marx K., Grundrisse der Kritik der Politischen Ökonomie (Rohentwurf) 1857–1858. Anhang 1850–1859, Dietz Verlag, Berlin 1974. Maruszewski T., Psychologia poznania, Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne, Gdańsk 2002. Matuszewski S., Filozofia Filona z Aleksandrii i jej wpływ na wczesne chrześcijaństwo, Warszawa 1962. Meadows D.H., Meadows D.L., Renders J., Przekraczanie granic. Globalne załamanie czy bezpieczna przyszłość?, Warszawa 1995. Mencwel A., Pod koniec wieku, (w:) Kołakowski i inni, J. Skoczyński (red.), Kraków 1995. Michnowski L., Społeczeństwo przyszłości a trwały rozwój. Cybernetyczne spojrzenie na przyszłość świata, Warszawa 2006. 378 Bibliografia Mickiewicz A., Dzieła prozą, wydał T. Pini, wydanie zupełne, z portretami i podobiznami autografów poety, t. I, Pisma literackie. Pisma polityczne. Pisma historyczne, t. II i III, Listy i przemówienia, części I i II, Nakładem Komitetu Mickiewiczowskiego, Nowogródek 1934; wydanie zupełne z portretem poety, t. IV i V, Wykłady o literaturach słowiańskich, rok I, II, III, IV, Nakładem Komitetu Mickiewiczowskiego, Nowogródek 1933. Mill J.S., Przedmowa do trzeciego wydania z 1852 roku, (w:) Zasady ekonomii politycznej, KiW, Warszawa 1959. More (Morus) T., Utopia, tłum. K. Abgarowicz, wstęp W. Ostrowski, Warszawa 1954. Morin E., Kern A.B., Ziemia — ojczyzna, PIW, Warszawa 1998. Motycka A., Ideał racjonalności. Szkice o filozoficznych bezdrożach nauki, ZNiO, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1986. Narecki K., Logos we wczesnej myśli greckiej, Lublin 1999. Nęcka E., Twórczość, (w:) Psychologia. Podręcznik akademicki, tom 2, Psychologia ogólna, J. Strelau (red.), Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne, Gdańsk 2000. Niemarksistowska filozofia rosyjska. Antologia tekstów filozoficznych XIX wieku i pierwszej połowy XX w., część I, L. Kiejzik (red., wybór i przedmowa), Wyd. Ibidem, Kurowice k. Łodzi, Łódź 2001. Nietzsche F., Ludzkie, arcyludzkie, tom pierwszy, przełożył K. Drzewiecki, nakładem J. Mortkowicza, b.d.w. Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, Warszawa 1993. Nowaczyk M., Apokalipsy kulturowe, (w:) Człowiek i wartości. Księga pamiątkowa poświęcona 35-leciu pracy naukowej i 40-leciu pracy nauczycielskiej Profesora Jana Szmyda, Kraków 1997. Nowaczyk M., Ernesto De Martino jako filozof i historyk religii, (w:) E. De Martino, Ziemia zgryzoty. Przyczynek do historii życia religijnego południowych Włoch, KiW, Warszawa 1971. Nowaczyk M., Filozofia jako krytyka moralna, (w:) Przemiany i kontynuacje, Prof. dr. hab. Wiesławowi Mysłkowi w darze, praca zbiorowa pod red. Eulalii Sajdak-Michnowskiej, Słupsk 1999, s. 85–94. Nowaczyk M., Symboliczne znaczenie apokalips kulturowych według Ernesto De Matino, „Przegląd Religioznawczy”, 1996, nr 2. Nowicki A., Co to jest filozofia? Dziewięć nowych odpowiedzi na stare pytanie, „Ruch Filozoficzny”, Tom LXI, nr 2, 2004. Nowicki A., Spotkania w rzeczach, PWN, Warszawa 1991. Odkrycie, abstrakcja, prawda, empiria, historia, A. Klawiter, L. Nowak (red.), PWN, Poznań 1979. Palacz R., Sokrates, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. T. Kotarbińskiego w Zielonej Górze, Zielona Góra 1994. Pascal B., Pensées et Opuscules (ed. Brunschvicg), Paris 1912. Pawliszyn A., Filozofia a humanistyka, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000. Peretiatkowicz A., Filozofia społeczna J.J. Rousseau’a, wyd. II, przejrzane i uzupełnione, Fiszer i Majewski, Poznań, Warszawa: E. Wende i S-ka; Łódź: L. Fiszer; Toruń: Towarzystwo Księgarń Kresowych, 1921. Pieter J., Ogólna metodologia pracy naukowej, ZNiO, Wydawnictwo PAN, WrocławWarszawa-Kraków 1967. Pinter H., Sztuka, prawda i polityka, „Le Monde diplomatique”, nr 1 (35), 2009. 379 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, opr. zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, wyd. trzecie poprawione, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań-Warszawa 1990. Platon, Obrona Sokratesa, (w:) Platon, Eutyfron, Obraona Sokratesa, Krition, przełożył, objaśnieniami i ilustracjami opatrzył Wł. Witwicki, PWN, Warszawa 1958. Platon, Państwo, t. I i II, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1994. Platon, Uczta, przełożył oraz wstępem, objaśnieniami i ilustracjami opatrzył Wł. Witwicki, PWN, Warszawa 1957. Popper K.R., Wszechświat otwarty. Argument na rzecz indeterminizmu, przekład A. Chmielewski, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996. Porfiriusz. Jamblich. Anonim, Żywoty Pitagorasa, przełożyła, wstępem oraz przypisami opatrzyła J. Gajda-Krynicka, Wydawnictwo EPSILON, Wrocław 1993. Powszechna encyklopedia filozofii, t. 1–9, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2000–2008. Poznanie. Antologia tekstów filozoficznych, Z. Cackowski, M. Hetmański (red.), ZNiO Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992. Półtawski A., Świat. Spostrzeżenie, Świadomość. Fenomenologiczna koncepcja świadomości a realizm, Warszawa 1973. Proudhon P.J., Qu’est-ce que la priori?, Paryż, M. Rivière 1926. Przesmycki P., W stronę Bogoczłowieczeństwa. Teologiczno-moralne studium myśli Nikołaja Bierdiajewa, Ibidem, Łódź 2002. Rahner K., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987. Religie świata, praca zbiorowa, ks. E. Dąbrowski (red.), PAX, Warszawa 1957. Rozpad ZSRR i jego konsekwencje dla Europy i świata, cz. I, Federacja Rosyjska, A. Jach (red.), cz. II, Wspólnota Niepodległych Państw, M. Smoleń, M. Lubina (red.), cz. III, Kontekst międzynarodowy, J. Dec (red.), Księgarnia Akademicka, Kraków 2011. Shilling Ch., Socjologia ciała, Wydawnictwo Naukowe PWN, tłumaczenie M. Skowrońska, Warszawa 2010. Schaff A., Marksizm a jednostka ludzka, PWN, Warszawa 1965. Scheller M., Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, przełożyli, wstępem i przypisami opatrzyli S. Czerniak i A. Węgrzecki, PWN, Warszawa 1987. Schopenhauer A., Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, Oficyna Wydawnicza AlmaPress, Warszawa 2005. Schopenhauer A., O podstawie moralności, (w:) O podstawie dostatecznej. O podstawie moralności, Warszawa 2009. Schopenhauer A., O wolności ludzkiej woli, Wydawnictwo „bis”, Warszawa 1991. Skarga B., Comte, wyd. drugie rozszerzone, WP, Warszawa 1977. Słowacki J., Król-Duch, ZNiO, Wrocław 1959. Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Z. Staszczak (red.), PWN, Warszawa-Poznań 1987. Słownik kultury chrześcijańskiej, IW PAX, Warszawa 1997. Słownik socjologii i nauk społecznych, G. Marshall (red.), M. Tobin (red. naukowa polskiego wydania), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. Smith E.E., Medin D.L., Categories and concepts, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1981. Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska Gaudium et spes, 74, (w:) Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1968. Sołowiow Wł., Wykłady o Bogoczłowieczeństwie, przełożył i wstępem opatrzył J. Dobieszewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011. 380 Bibliografia Spinoza de B., Etyka, cz. IV, t. 24, przełożył I. Myślicki, Wyd. AKME, Warszawa 1991. Spinoza de B., Traktat teologiczno-polityczny, (w:) Dzieła, tłum. i przedm. I. Halpern (Myślicki), tom II, Warszawa 1914–1916. Straszewski M., Filozofia świętego Augustyna na tle epoki, Kraków 1922. Studia augustyńskie, Warszawa 1931. Symotiuk S., Konserwatorium z metodyki nauczania filozofii, Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej, Międzyuczelniany Instytut Filozofii i Socjologii, Lublin 1989. Simplicjusz, In Arystotelis Categorias commentarium, C. Kalbfleisch (ed.), (w:) Commentaria in Aristotelis Graeca, t. 8, Berlin 1907. Szacki J., Znaniecki, WP, Warszawa 1986. Szaniawski J.K., Co to jest filozofia, (w:) Jakiej filozofii Polacy potrzebują, wyboru dokonał i wstępem poprzedził W. Tatarkiewicz, PWN, Warszawa 1970. Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologiczne, PWN, Warszawa 1970. Szczepański J., Mądrość, (w:) tenże, Sprawy ludzkie, wyd. III rozszerzone, Czytelnik, Warszawa 1984 Szczepański J., Ludzie i instytucje. Powstanie ustroju Polski Ludowej i przekształcenia społeczeństwa polskiego, (w:) Ludzie i instytucje. Stawanie się ładu społecznego. Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego. Lublin, 27–30 VI 1994, do druku przygotowali A. Sułek i J. Styk przy współpracy I. Machaj, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995. Szkoły w nauce, J. Goćkowski, A. Siemianowski (red.), Polska Akademia Nauk. Komitet Naukoznawstwa, ZNiO, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1981. Szmyd J., Filozofowanie użyteczne. Studia z filozofii praktycznej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Kraków 2003. Szram M., Chrystus — mądrość Boża według Orygenesa, Lublin 1997. Sztompka P., Socjologia zmian społecznych, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005. Stacewicz J., W kierunku alternatywnej wizji przyszłości, Warszawa 1997. Stiller R., Kto jest mądry? Przysłowia i sentencje żydowskie z trzech tysięcy lat, Uraeus, Warszawa 1999. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wyd. Śląsk, Katowice 2005. Synowiec J.S., Mędrcy Izraela, ich pisma i nauka, Kraków 1990. Świeżawski S., Zagadnienie historii filozofii, PWN, Warszawa 1966. Tatarkiewicz Wł., Dzieje sześciu pojęć. Sztuka. Piękno. Forma. Twórczość. Odtwórczość. Przeżycia estetyczne, PWN, Warszawa 1988. Tatarkiewicz Wł., Historia filozofii. Tom pierwszy. Filozofia starożytna i średniowieczna, PWN, Warszawa 1981. Tatarkiewicz Wł., Historia filozofii. Tom trzeci. Filozofia XIX wieku i współczesna, PWN, Warszawa 1981. Tatarkiewicz Wł., Układ pojęć w filozofii Arystoteles, z niemieckiego przełożyła w jubileuszowym darze dla Autora Izydora Dąmbska, PWN, Warszawa 1978. Tomasz z Akwinu św., Traktat o człowieku. Summa teologii, 82–89, t. II, przekł. i opracowanie S. Świeżawski, Warszawa 2002. Tomasz z Akwinu w tłumaczeniu i opracowaniu Jacka Salija OP, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów, W Drodze, Poznań 1984. Trentowski B., Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, t. I, wstępem i komentarzem opatrzył A. Walicki, ZNiO, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970. Trentowski B., Podstawy filozofii uniwersalnej, PWN, Warszawa, b.d.w. Tyloch W., Opowieści mędrców Talmudu, Gdynia 1993. 381 Vives J.L., Wprowadzenie do prawdziwej mądrości, b.d.w. Waldenberg M., Rewolucja i państwo w myśli politycznej W. Lenina, PWN, Warszawa 1978. Wilson E.O., O naturze ludzkiej, przekł. B. Szacka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1998. Wilson E., Socjobiologia. Wydanie popularnonaukowe, przełożył M. Siemiński, ilustracje S. Landry, Wydawnictwo zysk i S-ka, Poznań 2000. Weber M., Etyka protestancka a duch kapitalizmu, tłumaczył J. Niziński, Wydawnictwo TEST, Lublin 1994. Weber M., Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, przełożyła i wstępem opatrzyła D. Lachowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002. Wiedza a podmiotowość, A. Motycka (red.), Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1998. Wojtyła K., Osoba i czyn, Kraków 1968. Wojtyła K., U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II, Kraków 1988. Wokół problemów tożsamości, A. Jawłowska (red.), Warszawa 2001. Wybrane teksty z historii filozofii. Polska myśl filozoficzna, Oświecenie. Romantyzm, wyboru dokonali oraz wstępami i przypisami opatrzyli H. Hinz i A. Sikora, PWN, Warszawa 1964. Young S., Etyczny kapitalizm. Jak na powrót połączyć prywatny interes z dobrem publicznym, przekł. W. Kisiel, METAmorfoza, Wrocław 2005. Zabellewicz A.I., Rozprawa o filozofii, (w:) Jakiej filozofii Polacy potrzebują, wyboru dokonał i wstępem poprzedził W. Tatarkiewicz, PWN, Warszawa 1970. Zabieglik S., Krzywe zwierciadło filozofii, czyli dzieje pojęcia zdrowego rozsądku, KiW, Warszawa 1987. Zabierowski M., Antropizm a kwestie podmiotowo-przedmiotowe, (w:) Wiedza a podmiotowość, A. Motycka (red.), Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1998. Zachariasz A.L., Filozofia. Jej istota i funkcje, UMCS, Lublin 1994. Zakrzewska-Manterys E., Hermeneutyczne inspiracje, Warszawa 1998. Zarys dziejów religii, praca zbiorowa pod redakcją Komitetu: J. Keller — przewodniczący, W. Kotański, W. Tyloch, B. Kupis, Iskry, Warszawa 1976. Zdybicka Z., Człowiek i religia. Zarys filozofii religii, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1978. Znaniecki F., Czy socjologowie powinni być także filozofami wartości?, (w:) tenże, Pisma filozoficzne, t. I, „Myśl i rzeczywistość” i inne pisma filozoficzne, do druku przygotował i wstępem opatrzył J. Wocial, PWN, Warszawa 1987. Znaniecki F., Metoda socjologii, przełożyła i wstępem opatrzyła E. Hałas, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008. Znaniecki F., Rzeczywistość kulturowa, (w:) tenże, Pisma filozoficzne, t. II, „Humanizm i poznanie” i inne pisma filozoficzne, „Rzeczywistość kulturową” przełożył oraz całość do druku przygotował J. Wocial, PWN, Warszawa 1991. Znaniecki F., Socjologia wychowania, t. I i II, wstępem opatrzył J. Szczepański, PWN, Warszawa 1973. Znaniecki F., Społeczne role uczonych, wybór, wstęp, przekład tekstów angielskich i redakcja naukowa J. Szacki, PWN, Warszawa 1984. Znaniecki F., Społeczna rola studenta, Wydawnictwo NAKOM, Poznań 1997. Znaniecki F., Wstęp do socjologii, PWN, Warszawa 1988. Zybała A., Globalna korekta. Szanse Polski w zglobalizowanym świecie, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2004. Zych A.A., Człowiek wobec starości. Szkice z gerontologii społecznej, Warszawa 1995. Indeks osobowy A B Abelard Piotr 221 Adler Alfred 307 Adorno Teodor Wiesengrund 265 Ajdukiewicz Kazimierz 144, 290 Aleksander Wielki 103 Alfaro Juan ks. 25 Al Gore 56 Anaksagoras z Klazomenaj 204 Anaksymander z Miletu 143 Andronikos z Rodos 123 Antystenes z Aten 36, 60, 99, 172, 173, 178 Anzelm z Canterbury 221 Apulejusz Licius Aulus z Madury 234, 307 Aronson Eliot 43 Arystarch z Samos 113, 114 Arystofanes 237 Arystoteles 17, 31, 43, 47, 48, 53, 55, 58, 59, 65, 90, 97, 103, 104, 121, 122, 123, 128, 129, 130, 133, 140, 143, 144, 147, 154, 155, 163, 183, 184, 185, 186, 188, 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 205, 206, 207, 208, 209, 226, 227, 230, 244, 253, 269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 282, 283, 286, 294, 296, 305, 328, 339, 344 Arystyp z Cyreny 36, 54, 267, 268 August Oktawian 307 Augustyn Św. 85, 95, 111, 129, 130, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 220, 252, 286 Aulus Gellius 234 Avenarius Richard 336 Awerroes 145 Babbie Earl 157 Bacon Franciszek 67, 86, 93, 290, 309 Bal Karol 10, 332 Banasiak Bogdan 89 Banaszkiewicz Artur 125 Baran Bogdan 10 Bartczak Rafał 50 Bartkowicz Anna 115 Bartłomiej Św. 230 Bartnik Czesław 105, 345 Bartoszewicz Hanna 320 Barycz Henryk 233 Baszkiewicz Jan 130 Bauman Zygmunt 22, 41, 136, 331, 342 Behaim Martin 229 Benedykt XII 230 Beocjusz Anicius Manlius Severinus 126 Bergson Henri Louis 303, 304 Berkeley George 54, 126 Berlin Isaiah 115, 320 Besler Gabriela 105 Bias z Priene 170 Bierdiajew Mikołaj 41, 42, 109, 161, 162, 228, 267, 280, 281, 304 Blackburn Simon 123, 127, 128 Bloch Ernst 165 Bobko Aleksander 297 Bocheński Józef Franciszek Emanuel Innocenty Maria 12, 74, 105, 247, 258 Böckenförde Ernst-Wolfgang 343 Bonawentura Giovani Fidanza 221 Borkowski Mirosław 15, 332 Bornstein Benedykt 124 Borucki Marek 187 Brencz Andrzej 57 Brissot Jaques-Pierre 130 384 Brodziński Kazimierz 341 Bronk Andrzej 105, 300 Brückner Aleksander 69, 121 Bruno Giordano 230 Brzezicki Eugeniusz 332, 333 Brzozowski Stanisław 154, 165, 282, 336, 345, 347, 348, 358 Buber Martin 162 Buffon Georges-Luis Lecrerc, Comte de 93 Bukaty Andrzej 344 Buksiński Tadeusz 105 Bułhakow Sergiusz 281 Burakowski Stanisław 70 Buzyrys 233 Bystroń Jan Stanisław 60 C Cackowski Zdzisław 105 Castells Manuel 24, 25 Cezar August 233 Chigerowa Maria 43, 59, 185 Chilon ze Sparty 170, 171 Chmaj Ludwik 244 Chmielewski Adam 283, 287 Chomsky Noam Avram 21, 157, 343 Chudy Wojciech 128, 293 Cieszkowski August 349, 351, 352 Cimek Gracjan 23, 27 Clauberg Johann 122 Comte Auguste 90 Condorcet Jean Antoine Nicolas Caritat de 286 Conrad Korzeniowski Teodor Józef 260, 261 Copleston Friderick 212, 215, 220, 221, 227, 244, 245, 246 Cyceron Marek Tuliusz 232, 243, 298 Cynarzewska-Wlaźlik Lucyna 25 Czarnecka Bożena 126 Czarnecki Kazimierz Marian 105 Czarny Janusz ks. 277 Czerniak Stanisław 89, 324 Czuj Jan ks. 214 D D’Alambert Jean Le Rond 112 Dama Sebastian 285 Indeks osobowy Darwin Charles R. 248 Datner Szymon 213 Dawkins Clinton Richard 66 Dąbrowski Eugeniusz ks. 211, 298 Dąmbska Izydora Helena Maria 117, 244 Deleuze Gilles 88, 89 Dembiński Bogdan 152 Demokryt z Abdery 90 Dewey John 48 Diderot Denis 112 Dilthey Wilhelm 88, 147 Diogenes Laertios 30, 36, 54, 143, 167, 170, 173, 175, 178, 186, 200, 268, 280, 350 Diogenes z Synopy 279 Diokles 173 Diotyma z Mantinei 168, 228 Dmochowski Franciszek Ksawery 29 Dobieszewski Janusz 22 Dostojewski Fiodor Michajłowicz 41, 266 Drozdowicz Zbigniew 108 Drożyński Aleksander 213 Drzewiecki Konrad 301 Duns Szkot Jan 129 E Ehrenreich Barbara 309 Eklezjastes 243 Elzenberg Henryk 357 Elżbieta księżniczka 244 Empedokles 199 Engels Fryderyk 10, 22, 42, 61, 122, 131, 138, 139, 156, 187, 296, 329, 330, 359, 360 Epiktet z Hierapolis 59, 60 Epikur 90, 244, 355 Epimenides 171 Epimeteusz 348, 349 Erazm z Rotterdamu 231, 233, 234, 242, 243, 251 Erikson H. Erik 309 Eubolidos z Miletu 75 Eurypides 205 Eutydem 174, 181 Euzebiusz z Cezarei 212, 213 Ezop 37 385 F Ferdynand Aragoński 230 Feuerbach Ludwig 10, 90, 122 Fichte Johann Gottlieb 89 Fidiasz 203 Fierek Mariusz 331 Filek Jacek 158 Filon z Aleksandrii 211, 212 Fiszer Lukas 310 Forster Dunkan OSB 286 Frank Siemion Ludwigowicz 266 Frazer Jemes George G. 72 Freud Zygmunt 107, 307 Friedberg Aleksandra 15 Fromm Erich 131 Fuggierowie, ród niemiecki 229 G Gadacz Tadeusz 23, 258 Gadamer Hans-Georg 146 Gajda Janina 172 Galileusz (Galileo Galilei) 229 Gałecki Jerzy 86, 284 Gandhi Mohandas Karamchand 69 Garczyński Stefan 342, 353 Garewicz Jan 352 Gentile Giovanni 128 George Susan 16 Gierulanka Danuta 152 Gilson Étienne 123, 215, 216, 217, 218, 220, 221, 225 Glaukos 233 Głębicka Ewa 43, 185 Goćko Jerzy 265 Goćkowski J. 109 Goethe Johann Wolfgang 147 Gombrowicz Witold 120 Grabińska Teresa 37 Grabowski J. 350 Grad 338 Gramsci Antonio 139 Gromska Daniela 188 Gruca Marian 34, 49 Gryllos 234 Grynberg Daniel 320 Grzegorz Wielki św. 39, 175 Grzegorz XII 230 Grzegorz XIII 229 Guattari Félix 88, 89 Gutenberg Johan 229 Guzowska Beata 375 H Habermas Jürgen 19 Haeckel E. 34 Hajduk Zygmunt 105 Haller Joseph 111 Halpern (Myślicki) Ignacy 246, 247 Hałas Elżbieta 56 Hardy Henry 115 Hegel Georg Wilhelm Fryderyk 23, 64, 89, 90, 93, 106, 107, 114, 118, 126, 129, 131, 133, 134, 137, 160, 162, 228, 248, 252, 278, 324, 350, 356 Heidegger Martin 10, 13, 17, 113, 114, 115, 133, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 169, 227, 269, 274, 278, 279, 283, 286 Hejmej Przemysław 309 Hempoliński Michał 105, 287 Henryk VIII 231, 233 Herakles 233 Heraklit z Efezu 177, 194, 270, 291 Herbut Józef ks. 94 Hertwig Oskar 69 Hetmański Marek 105 Hezjod 29, 238 Hieronim św. 212, 234 Hinz Henryk 341 Hiob 214, 223 Hitler Adolf 128 Hobbes Thomas 248 Hobhouse Leonard Trelawney 338 Hoesick Ferdynand 124 Hoffman Albert 66 Homer 29, 204, 233, 234, 235, 238 Honderich Ted 265, 288 Horacjusz 43 Horacy 307 Horkheimer Max 265 Hugon ze Świętego Wiktora 84 Hume David 48, 86, 122, 253, 259, 287 Hus Jan 230 Husserl Edmund 105, 140, 146, 147, 150, 386 Indeks osobowy 151, 152, 154, 325 I Ingarden Roman 30, 48, 88, 108, 152, 249, 281, 293, 325 Izabela Bastylska 230 Izokrates 233 J Jach Anna 359 Jakimiak Zygmunt 216 Jamblich 172 Janeczek Stanisław 325 Jan Kasjan św. 39, 175 Jan Paweł II 26, 100, 131, 227, 277, 329 Jan Szkot Eriugena 220 Jan XXIII 230 Jaroński Feliks 164 Jaroszewski M. Tadeusz 53 Jaroszyński Piotr 232 Jaspers Karl 146 Jawłowska Aldona 136 Jedlicki Jerzy 320 Jedynak Stanisław 95 Jeremiasz 243 Jezierski Feliks 54 Jezus Chrystus 21, 57, 81, 211, 213, 214, 215, 220, 222, 243, 356 Jędrkiewicz Edwin 233 Judycki Stanisław 147, 159 Juliusz Cesar 9 Juliusz II papież 242 K Kafka Franz 320 Kajetan 226 Kallias 189, 190, 198 Kamieńska Anna 213 Kamiński Stanisław 94, 105, 288, 300, 301 Kant Emanuel 10, 12, 13, 25, 30, 43, 55, 74, 85, 86, 88, 89, 90, 91, 92, 95, 108, 109, 110, 115, 117, 119, 120, 122, 124, 125, 129, 133, 148, 149, 153, 154, 156, 157, 159, 163, 164, 184, 185, 247, 248, 249, 253, 258, 274, 280, 281, 284, 285, 286, 294, 295, 296, 297, 299, 322, 331, 336 Karol V 229 Karpiński Adam Jan 15, 18, 19, 25, 26, 37, 42, 46, 54, 57, 74, 75, 82, 89, 90, 95, 102, 106, 108, 111, 112, 128, 135, 136, 138, 139, 153, 158, 172, 289, 291, 301, 310, 325, 331, 332, 358, 359 Kartezjusz (Descartes René) 23, 67, 93, 95, 111, 154, 155, 243, 244, 247 Kasjan Jan św. 39, 175 Katon 238 Kaufmann Jean-Claude 113, 291 Kekes John 265 Keller Józef 211, 298 Kern Anne Brigitte 93, 111 Kępiński Ignacy Tadeusz Antoni 49 Khoury Adela Theodora 298 Kiejzik Lilianna 266 Kierkegaard Sören Aabye 88, 162 Kisiel Wiesław 253 Klaudiusz 234 Klawiter Andrzej 132 Kleinias 181, 182, 183 Klemens Aleksandryjski 212 Kleobulos z Lindos 170, 171 Kloskowska-Dudzińska Agnieszka 157 Kmita Jerzy 126 Kojkoł Jerzy 95, 375 Kolumb Krzysztof 229 Kołakowski Leszek 87, 350 Komeński Jan Andrzej 231, 232 Kopernik Mikołaj 31, 113, 114, 229, 341 Korpanty Józef 108 Kosior Krzysztof 265 Koszkało Martyna 289 Kotański Wiesław 211 Kotarbiński Tadeusz 25, 95, 99, 100, 101, 102, 105, 135, 144, 154, 174 Kowalewska Małgorzata 212, 213 Kowalik Tadeusz 187 Kozietulski Jan 333 Kozyr-Kowalski Stanisław 52, 107, 118, 120, 131, 330 Krąpiec Mieczysław Albert OP 11, 18, 39, 42, 47, 123, 124, 144, 146, 163, 164, 187, 197, 316, 323, 340 Kremer-Merkator Gerhard 229 387 Kretschmer Ernst 307, 332 Krokiewicz Adam 29, 186 Krokos Jan ks. 151, 152 Krońska Irena 174 Kroński Tadeusz 350 Krucina Jan 187 Kruk Mirosław 211 Krygier Barbara 104, 330 Krzemieniowa Krystyna 265, 324 Ksantypa 173 Kuderowicz Zbigniew 48, 126 Kulesza Ryszard 43, 185 Kupis Bogdan 211 Kuźnicki Leon 37 L Lachowska Dorota 320, 333 Lakatos Imre 131 Landman Adam 86, 284, 350 Landry Sarah 320 Leibniz Gottfried Wilhelm 48, 357 Lenin Włodzimierz (Władimir Iljicz Uljanow) 111, 310, 359, 360 Leonardo da Vinci 288 Leon tyran Fliuntu 30 Leon XIII 329 Leśniak Kazimierz 31, 36, 43, 47, 104, 128, 133, 143, 181, 185, 186 Levinas Emmanuel 146, 162 Levin K. 319 Lewandowski Edmund 333 Lewes Georg Henry 287 Lewicki Andrzej 294 Locke John 48, 126, 129, 253 Lombardo Piotr 85 Lubina Michał 359 Lucius Aulus Apuleius z Madury 234 Lukian z Samosate 234, 239 Luter Marcin 230, 333 Lutyński Jan 73 Lyotard Jean-François 89 Ł Łozińska Teresa 286 Łoziński Jerzy 265, 288 Łukasz św. 243, 356 M Machaj Irena 311 Machno Nestor Iwanowicz 24 Magellan Ferdynand 229 Mahomet II Sułtan 230 Malinowski A. 49 Manes 122 Maotsetung 35 Marcel Gabriel 146 Marcin V 230 Marcjalis 238 Marcuse Herbert 35, 309 Marek Aureliusz 259 Maritain Jacques 169 Marks Karol 10, 22, 35, 42, 45, 61, 90, 93, 122, 129, 130, 131, 133, 134, 135, 137, 138, 139, 154, 156, 187, 196, 282, 295, 296, 297, 299, 305, 330, 359, 360 Marody Mirosława 25 Maro Publius Vergilius 233 Marshall Gordon 315 Martens Ekkehard 265, 324 Martino de Ernesto 40 Maruszewski Tomasz 294, 295 Maryniarczyk Andrzej 122, 123, 124, 133, 140, 186, 314 Marzęcki Józef 245, 298 Maslow Abraham Harold 50, 51 Mateusz św. 356 Matuszczyk Ewa 109, 161, 228, 266, 281 Mauss Marcel 49 Meadows H. Donella 56 Meadows L. Dennis 56 Meller Stefan 130 Mencwel Andrzej 136 Merleau-Ponty Maurice 146 Michalski Krzysztof 341 Michnowski Lesław 56 Mickiewicz Adam 101, 268, 309, 311, 341, 342, 343, 344, 345, 346, 347, 348, 349, 350, 352, 353, 354 Midas 235 Mieszkowski Tadeusz 298 Międlikowska Grażyna 136 Mikołajczewska Wioleta 331 Mikołaj z Damaszku 123 388 Mill John Stuart 138 Misztal Dawid 136 Mittler Siegfried und Sohn 89 Młodzianowski Tomasz ks. 60 Modrzewski Andrzej Frycz 34, 231 Mojżesz 42, 212, 240 Montaigne Michel Eyquem de 254 Morin Edgar 93, 111 Mortkowicz Jakób 301 Morton Adam 288 Morus Tomasz 233 Motycka Alina 9, 37 Myślicki Ignacy 31, 245, 246 Myzon z Chen 170 N Napoleon Bonaparte 111 Narecki Krzysztof 213 Newman John Henry 88 Newton Isaac 67, 106 Nęcka Edward 306 Niethammer F.I. 158 Nietzsche Fryderyk Wilhelm 88, 129, 162, 301 Niwiński Andrzej 213 Niziński Jan 333 Nowaczyk Mirosław 40, 97, 138, 163, 165, 281 Nowak Leszek 132 Nowicki Andrzej 9, 162, 304, 305, 352 Nowicki Florian 228 O Ockham Wilhelm 129 Olechnicki Krzysztof 76 Olszewski Witold 43, 185 Orygenes 212 Osmański Marek 212 Ost David 111 Owidiusz, Publius Ovidius Naso 233 P Pachciarek P. 286, 298 Paciorek Antoni 128 Paetzold Heinz 324 Palacz Ryszard 174 Indeks osobowy Pańpuch Zbigniew 189, 325 Paprocki Henryk 281, 304 Parmenides 186, 269, 271, 272, 274, 350 Parsons Talcot 19 Pascal Blaisej (Błażej) 278 Paweł św. 21, 211, 227, 228, 243 Pawlikowski Tomasz 84, 85 Pawliszyn Aleksandra 105 Paź Bogusław 185, 227 Peirce Charles Sanders 300 Peretiatkowicz Antoni 310 Periander 171 Perzanowski Jerzy 146, 152 Petrarka 251 Pfänder Aleksander 147, 151 Pieniążek Paweł 89 Pieter Józef 105 Pigres z Halikarnasu 233 Pini Tadeusz 341 Pinter Harold 137 Piotrowicz Ludwik 43, 59, 185 Pitagoras 30, 167, 172, 175, 239 Pittakos z Mityleny 170, 171 Platon 15, 36, 99, 100, 109, 121, 122, 129, 130, 152, 154, 155, 168, 172, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 185, 194, 211, 212, 226, 230, 236, 239, 253, 270, 271, 272, 274, 275, 286, 290, 314, 328 Plaut — Titus Maccius Plautus 15 Pliniusz Cecyliusz, Caecilius Secundus 238 Plutarch 234 Płatonow O.A. 267 Podbielski Henryk 43, 185, 186 Podsiad Antoni 48, 146 Poliklet 203 Polikrates 233 Połtawski Andrzej 152, 325 Poniży Bogdan 213 Popper Karl Raimund 283, 287 Porfiriusz 172 Potępa Maciej 280 Potulicka E. 330 Półtawski Andrzej 325 Prometeusz 235, 348, 349 Protagoras 200, 290, 314 Proudhon Pierre-Joseph 130 Przesmycki Piotr SDB 281 389 Przybylak Feliks 10, 331 Ptolemeusz 113 Publius Ovidius Naso 233 Putin Vladimir Vladimirowich 102 R Rahner Karl 39, 298 Regner Leopold 128, 188 Remerowa Krystyna 232 Renders J. 56 Rigolage J. Emile 90 Rochefoucauld Francois de La 254 Roscelin z Campiegne 220, 221 Rousseau Jean-Jacques 310 Russel Bertrnad Arthur William 114 Rutkowiak J. 330 Rzeczkowski Henryk 73 S Sadowski Zdzisław 111 Sajdak-Michnowska Eulalia 165, 281 Sajdek Paweł 314 Salomon 243 Sarbiewski Kazimierz Maciej 304 Sartre Jean-Paul Charles Aymard 146 Savanarola Girolamo 230 Schaff Adam 139 Scheller Max 151, 324 Schelling Joseph Wilhelm Friedrich 89 Schnädelbach Herbert 265, 324 Schopenhauer Arthur 75, 88, 167, 340 Seneka Lucius Annaeus 200, 234, 259 Shaftesbury 48 Shilling Ch. 49 Sidorek J. 152 Sieczkowski Tomasz 136 Siemianowski A. 109 Siemieński Lucjan Hipolit 29 Siemiński Mariusz 320 Sikora Adam 341 Siwek Paweł 128, 143 Skarga Barbara 90 Skłodowska-Curie Maria 31 Skoczyński Jan 136 Skowronek Alfons 298 Skowrońska Marta 49 Słowacki Juliusz 307 Smith Adam 158 Smith W. Robertson 57 Smoleń Mieczysław 359 Sochoń Jan 123 Sofokles 235 Sokrates 27, 53, 76, 94, 101, 112, 164, 167, 168, 173, 174, 175, 190, 194, 228, 237, 253, 270, 272, 275, 285, 296, 307, 319 Solon Ateńczyk 170 Sołowiow Władimir Siergiejewicz 21, 22, 41, 266 Spiegelberg Herbert 153 Stacewicz Janusz 55 Stachowski Zbigniew 375 Stalin Józef Wissarionowicz Dżugaszwili 101, 347 Staszczak Zofia 57, 338 Stawiński Janusz 25 Steffen Wiktor 29 Stein Gertrude 157 Stiller Robert 213 Stirner Max 88 Straszewski Maurycy 220 Strelau Jan 306 Stróżewski Władysław 146 Strzałko Jan 49 Styk Józef 311 Suchodolski Bogdan 232 Sułek Antoni 311 Symotiuk Stefan 105, 110 Symplicjusz 36, 99, 178 Synesios z Ptolemaidy bp 234 Synowiec S. Juliusz 213 Szacka Barbara 320 Szacki Jerzy 249, 250, 330 Szahaj Andrzej 89 Szaniawski Józef Kalasanty 164, 165 Szczepański Jan 35, 48, 80, 249, 258, 260, 262, 290, 310 Szmyd Jan 162 Szram Mariusz ks. 213 Sztompka Piotr 285, 331 Sztumski Janisz 105 Szubka Tadeusz 94 Szymański Mikołaj 43, 186 Szymański Sebastian 25 Szymczak Mieczysław 280 390 Ś Śpiewak Paweł 316, 331 Świeżawski Stefan 115, 340 Świtalska Barbara 43, 186 T Tales z Miletu 47, 123, 169, 170, 178, 186, 194, 204 Tanalska-Dulęba Anna 320 Tatarkiewicz Władysław 89, 90, 99, 109, 114, 117, 122, 164, 176, 304, 335 Temison 277 Teodozjusz 307 Timon 186 Tischner Józef 146, 152 Tobin Marek 315 Tołstoj Lew Nikołajewicz 266, 267 Tomasz z Akwinu św. 84, 123, 129, 222, 223, 224, 225, 226, 253, 278, 339 Trentowski Bronisław 37, 115, 116, 121, 123, 335, 336, 337, 347, 349 Turek Józef 37 Turzyński Ryszard 286 Tyloch Witold 211, 213 Tymieniecka Anna Teresa 146 Tymon Ateńczyk 238 U Ulisses 234 V Vasco da Gama 228 Vetter Dieter 298 Vinci da Leonardo zob. Leonardo da Vinci Vio Tomasz de (Kajetan) 226 Vive Juan Luis 231 Voigt Georg 158 Vorgrimler Herbert 39, 298 W Wajs Andrzej 325 Wakar Krzysztof 113, 291 Waldenberg Marek 360 Walicki Andrzej 349, 352 Wartenberg Mścisław 12, 247, 249 Indeks osobowy Waszczenko Andrzej 336 Wawrzyniec św. 214 Weber Max 19, 75, 333 Weizsäcker von Carl-H. 341 Wesołowska Alicja 332 Węgrzecki Adam 228, 324 Whitehead Alfred North 114 Wiegnerowie Anna i Adam 336 Więckowski Zbigniew 48, 146 Wikarjak Jan 290 Wilhelm z Moerbecke 197 Wilson Edward O. 320 Witwicki Władysław 168, 175, 177, 180 Włodarczyk Teresa 221 Wnuk Marian 69 Wocial Jerzy 158, 337 Wojciechowska Wanda 90 Wojtyła Karol 277 Wolański Napoleon 34 Woleński Jan 19, 123, 127 Wolf Christian 122 Wolniewicz Bogusław 336 Wójtowicz Ryszard 375 Wróblewski Witold 188 Wróblewski Zbigniew 68 Wyszyński Stefan ks. kardynał 176 Y Young Stephen 253 Z Zabellewicz Adam Ignacy 335 Zabieglik Stefan 158 Zabierowski Mirosław 37 Zachariasz Andrzej L. 105 Zakrzewska-Manterys Elżbieta 55 Zakrzewska Wanda 286 Zalewski Sylwester 212, 221 Załęcki Paweł 76 Zamiara Krystyna 52, 53 Zammit Peter 226 Zdybicka J. Zofia 282 Zieliński Iwo Edward 221 Zięba Stanisław 49, 287 Zmorzanka Z. Anna 129, 168, 213 Znamierowski Czesław 48 Znaniecki Florian 35, 56, 69, 70, 73, 76, 391 77, 78, 79, 101, 111, 113, 116, 125, 139, 156, 158, 161, 180, 196, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 256, 267, 287, 290, 337, 338, 339, 341, 343, 346, 348, 349, 351, 358 Zwoliński Zbigniew 280 Zybała Andrzej 309 Zych A. Adam 231 Ż Żakowski Jacek 23, 310 Żiżka Slavoj 310 Indeks rzeczowy Abstrahowanie 46, 124, 128, 194 K. Marksa abstrahowanie 131, 132–136 Arystotelesa abstrahowanie 112, 132 Abstrakcja 44, 121–139, 194 Etymologiczne rozumienie abstrakcji i jego skutki 121–126 Arystotles o pojmowaniu tego, co ogólne 296 Abstrakcja jako metoda 127–129 Akt 17, 324 Czysty 17 Ludzki 17 Aktywizm 359–360 Alienacja 15, 16, 20, 51, 55, 80, 298, 359–360 Alternatywa zastępuje koniunkcję 26 Analiza 140 Antropizm 37 Arche 123 Arystokracja 311–313 Arystotelesa dyspozycje do poznania prawdy 201 Atrybuty 31, 44–45, 114, 128 Atrybuty ducha 289, 293 Bogoczłowieczeńskości idea 282, 283 „Bóg” 17, 282 Brzytwa Ockhama 129 Byt 121, 286 Bycie bytu 269, 283–284 Bycie ludzkie 9, 275–276, 280 i nast. Się-umienie 11 Bycie „na krawędzi” 11 Pytanie o bycie 17 Dogmat negujący pytanie o sens bycia 278, 279 Arystotelesa pytanie o bycie 17, 274–275 Bycie społeczne — piramida pojęć 22, 56–58 Czterowymiarowy koncept człowieka 336 Uogólnienia 57–61 Stosunek pokrewieństwa 57 Relacja pan — niewolnik 58–59 Własność ziemska 60 Kapitał, kapitał polityczny 61 Dobro wspólne 58 Całość strukturalna 281 Cechy myślenia filozoficznego 92–94 Celebryci szczęśliwości 11 Ciało ludzkie 47–50 Cnota 188, 225 Computo, ergo sum 11 Cud K.R. Poppera 289 Człowieczeńskość 12, 19, 36, 39, 53, 54, 129, 279, 283 Zintegrowany rozwój: i „mieć”, i „być” 278–279 Bogoczłowieczeńskość — wzrastanie człowieka ku wartościom 279 Cywilizacja miłości Jana Pawła II 277 Dar Żydów 14, 341 Darwinizm 67 Definicja 141, 271–273, 296–297 Demagog 76 Determinizm 320–321 Diotyma 168 Dobro 314 Dobro wspólne 64, 186–187, 316–318, 328, 339 Dobro transcendentne 316 Dominujący 35, 57–61 Eschatologiczne nakierowanie 41, 42 Osoba 41 Czwarty wymiar antropologiczny 42 Mojżesza zawołanie 42 394 Indeks rzeczowy Dusza jednostki ludzkiej 42 Dualizm 122 Działanie 52–53 Celowość 52, 333–337 Wiedza 52 Wiedza potoczna 54, 294–295 Wiedza symbolicznomitologiczna 53, 296–299 Wiedza naukowa 54, 278, 300–303 Wiedza filozoficzna 54–55 E. Kanta transcendentalna formuła prawa publicznego 10 Eidos 273 Ejdetyka 147 Emergentyzm 325 Empiryczna ograniczoność 32 Empiryk i metafizyk u władzy 115–116 Epikura czwórmian etyczno-leczniczy 244 Ergantropia 264 Fenomenologia 146 Filister — burżuj 10 Filozofia 29 Filozofia — etymologiczne rozumienie 29–30 Filozofia — współczesna definicja 30 Filozofia wymaga trudu 30 Filozofia to oczyszczająca nauka o mądrości 349 Wmyślanie istoty w przejawy 30 E. Kanta przejaw i rzecz sama w sobie 3, 30, 31 Filozofuje człowiek 33 Człowiek — jednostka ludzka 33, 34 Człowiek jednowymiarowy, „fach-idioten” 35 Człowiek — gatunek ludzki, filogeneza 34 Człowiek — istota społeczna 43 Człowiek istota duchowa, Duch 40–43 Filozoficzność jednostki ludzkiej 97–101 Znak szczególny filozofii polskiej 338–339 Filozofia wychowania 26 Forma i treść są jednością 31 Geniusz 307–308 Gnoza 210–211 Godność 23 Gościnności powszechnej koncepcja 329–332 Granice przezwyciężonych pozorów 11 Habitus 189, 277–278, 325 Hegla idea Grobu Świętego 350 Hermeneutyka 150 Humanizm 158 Idea 121–122 Ideał narodowy 343–360 Chrystianizm w polityce 344 Państwo opiera się na etyce 346 Aktualność romantyzmu 347–348 Człowiek narodu 353–355 Idealizm 121 Idee rosyjskiej „dziewiątki” 267 Ideologia 56–57, 72–73, 136 Ideologiczność filozofii współczesnej 157 Idole Bacona 290–291 Imperatywy 248–249 Indeterminizm 319 Indukcyjne myślenie 295 Inkontrolgia 304–305 Inteligencja 132–133 Intuicja 197, 302–303 Luneta F. Nietzschego 303 Istota 127–128, 272–273 Arystotelesa cztery natury / istoty rzeczywistości 273–274 Jaskinia w metaforze Platona 179–180 Jedność 17, 44, 47, 123, 130–131, 272 Dyada 273 Język 322 Kainotyzm teoretyczny 111 Kanta krytyka dowodów na istnienie Boga 299 Kapitalizm 62–65 Kapitał finansowy 15–16 Kategoria 133 Koło T. Kotarbińskiego 135 Kryptoteoria 118 Krytyka 24–25, 95, 106–108 Dogmatyczna 26 Twórcza 26 Kryzys kultury współczesnej 18, 136 Źródła problemu 280–283 Potrzeba rewolucji 357–360 395 Kultura 276 Kwestia pojęcia „filozofia współczesna” 88–91 Wirus kulturowy 23 Kwestia użyteczności filozofii 164–165 Los, dola człowieka 10, 13 Manicheizm 122 Marksa i Engelsa warunki budowy socjalizmu 186–187 Materia 121 Materializm 121 Mądrość 10, 11, 12, 55, 167–170, 269 Mądrość w historii filozofii 169–263 Mądrość zanurzona w praktyce 11 Mądrość, definicja E. Kanta — J. Bocheńskiego 12 Mądrość przezwycięża rozdwojenie… 55 Definicje mądrości 267 Mądrościowe rozumienie prawdy 267–268 Metafizyka 121–126 Metody filozoficznego poznania 105 Metoda 105, 274–275 Pytanie — problem filozoficzny 105–108, 112–114 Przykład społecznego odrzucenia rozwiązania problemu 113–114 Filozoficzne poznanie historyczne 108–110 Szkolna filozofia 108–110 Światowa filozofia 108–110 Filozof jest nauczycielem 108–110 Filozoficznego dzieła krytyka zewnętrzna 111–116 Filozoficznego działa krytyka wewnętrzna 117–120 Krytyka dzieła filozoficznego 106–108 Analogia 142–146 Separacja metafizyczna 139–142 Fenomenologiczne poznanie filozoficzne 146–152 Metoda krytyczna 153–157 Mędrzec 183–184 Mury ludzkiego uwięzienia 16 Natura nie jest jeszcze umiejętnością filozoficzną 29 Pojęcie natura 47–48 Neoscholastyczny dogmatyzm 11 Dogmatyzm konkretu 11 Dogmatyzm teoretyczny 107 Ideologiczności 81, 252–253 Dogmat o zbędności pytania o sens „bycia” 278–279 Niewolnictwo 57–60 Noemat 151 Noeza 151 Norma, obowiązek 76–80 Obiektywny 248 Odpowiedzialność 318, 342 Ontogeneza 34 Osiągnięcia ZSRR 24–25 Oszukano nas 19 Państwa socjalistyczne 82 Platona koncepcja analogii dusz: jednostki ludzkiej i struktury państwa 177 Postęp i rozwój 24–25 Pragmatyzm amerykański 255 Praktyka społeczna 31–32, 53 Prawda 276–278, 353 Prawda w ujęciu S. Franka 266–267 Znajomość ducha wzbogaca prawdę 276 Prawda, duch – metafora wozu konnego 277 Idea rosyjskich dwóch prawd 278 Prawda wymagająca od człowieka nowego podniesienia 356 Możliwe zmiany w strukturze zorganizowania się Świata 19–21 Przedmiot jednoczy dwa światy 50 Potrzeby 50–52 Przemoc 55 Prywatna własność środków produkcji 23–25, 38 Racjonalizm 9 Racjonalność kalkulacyjna 19 Refleksja 294 Religia = życie w systemie Bierdiajewa 281 Rewolucja Jezusa Chrystusa 21, 81, 358 Wielka Rewolucja Francuska 21, 81–82, 110 Socjalizm potrzebny od zaraz 15, 67 396 Zastrzeżenie J.S. Milla 138 Rewolucja moralna 342 Rola społeczna 250 Rubikon 9 Sankcja społeczna 76–77 Scholastyka 84 Scjentyzm 300 Siedem grzechów głównych 175–176 Sokratesa intelektualizm etyczny 27 Societas leonina 37 Sofista 312 Spełnianie 26, 52, 208 Spolegliwy 99 Społeczny 46–47 Spontaniczny 305 Sprawa recenzji 102 Sprawa Kaliningradu 102–104 Stosunek społeczny 70–83 Czyn społeczny 70 Czynność społeczna 69–70 Wartości społeczne 70 Układ czynu społecznego 70 Eksperymentalny stosunek społeczny I i II 71, 72 Treści zachowania się elementów stosunku społecznego 73, 74 Sytuacja przekonywania się. Autorytet 75 Próg otwarcia 46 Norma i obowiązek 77 Schemat sytuacji 79 Kontakt społeczny 79 Alienacja się elementów i członów stosunku 79 Struktura 44, 284 Symbol filozofii 33 Syntetyzm moralny 26, 123, 124, 336– 337, 339, 345 Sytuacja socjologiczna 38 Kafkowska sytuacja socjologiczna 320 Świat ducha ludzkiego 289 Definiowanie ducha przez Leonardo da Vinci i innych 288 Atrybuty ducha 289 Doświadczenie jednostkowości 289–293 Duchowość intuicyjno- Indeks rzeczowy refleksyjna 293–303 Duchowość spontanicznokreacyjna 303–308 Doświadczenie wspólnotowości 308–313 Dobro tu i teraz i dobro transcendentne 313–318 Wolność i odpowiedzialność 318– 322 Układ strukturalny ducha jednostek ludzkich 322 Świat zmysłów 323 Duchowość intelektu 323 Duchowość rozumu ludzkiego 324–328 Świat człowieka 328 Gościnności powszechnej koncepcja 329–332 Słowiański typ ducha 333–337 Katolickie uzasadnienia zbrojnego oporu przeciw władzy 334 Świat przyrodniczo-społeczny 284–288 Świętość 288 Świętość prywatnej własności środków produkcji 23 „Tamta strona” 9, 23 „Ta strona” 9 Techniki ideologiczno-propagandowe 32 Teologia negatywna 15 Towar 133–134 Tradycja — totalna macierza 38 Transcendentalny 140 Trojaka możliwość przyszłości 13–15 Trójczłonowość struktury rzeczywistości 283 Twardy rdzeń teorii 131 Twórczość 307 Uniwersytet 108 Uogólnienie 58 Związek krwi 58 Niewolnictwo 58–60 Własność ziemska 60–61 Kapitał 61–62 Dobro wspólne 64, 186–187, 316–318, 328–332 Upodmiotawiająca przyszłość 9, 26 Uprzedmiotowienie jednostek ludzkich 310 397 Wartości, ich hierarchiczność 36–38, 333–337 Nakazy / zakazy 39 Grzechy główne 39 Sumienie 39, 340 Sumienie narodu polskiego 341, 344 Wędrówka dusz, reinkarnacja 61 Więzy organizacji 268, 343–345 Zerwanie więzów organizacji umożliwia czyn 268, 343 Wola 339–340 Wolność 320 Współczynnik humanistyczny 139, 339 Wznoszenie się od abstrakcji do konkretu 45, 52, 134, 339 Wzorce filozofowania 84–88 Wzrastanie w idei człowieczeńskości 40, 315, 337–360 Obyczajność 337–338 Definiowanie sytuacji 338 Powzięcie zamiaru, uwzględniający współczynnik humanistyczny 338–339 Przekształcenie stosunków społecznych w stosunki moralne 339 Praktyka moralna, spełnianie wartości 339 Wola 339–340 Opracowanie ideału narodowego 341–347 Chrystianizm ma być w polityce 344–345 Uznać etykę podstawą państwa 346 Aktualność romantyzmu 345–346 Zrodzić człowiek narodu 350–351, 353–358 Obecność 347–348 Aktualność 348 Budowa społeczeństwa arystokratycznego 351 Negacja szkół filozoficznych 348 Prawdobranie 349 Przechodzenie jednostkowości w osobistość 351 Wielowymiarowość rozwoju osobistości 355 Wysiłek interioryzacyjnoeksterioryzacyjny 54–55 Zabronione tradycyjne myślenie 12 Zapośredniczenie 54, 270 Zasady naukowego poznania systemów zamkniętych 65–69 Ekologiczność 67 Holizm 65 Organizmiczność 65–66 Systemowość 66 Wznoszenie się od tego, co abstrakcyjne do tego, co konkretne 68 Syntezy ukierunkowanej 68–69 Zatrata w Się 10 Życie 69 Życie pisarza 137
