Nazwa przedmiotu - Wydział Prawa i Administracji UMK

Prof. UMK, dr hab. Zbigniew Naworski
Treść programowa przedmiotu: Historia państwa i prawa polskiego.
Studia niestacjonarne grupa bydgoska.
1. Zagadnienia wstępne.
Znaczenie poznawcze historii państwa i prawa polskiego.
Periodyzacja.
2. Ustrój dawnej Polski.
Narodziny państwowości na ziemiach polskich. Monarchia protofeudalna.
Monarchia patrymonialna na ziemiach polskich. Monarchia pierwszych Piastów (960 –
1138). Rozdrobnienie feudalne (1138 – 1320). Organizacja państwa. Główne kierunki
rozwoju.
Monarchia stanowa (1320 – 1505). Korona Królestwa Polskiego. Organizacja państwa.
Charakter i dynamika monarchii stanowej.
Rzeczpospolita szlachecka i jej ewolucja. Demokracja szlachecka (1505 – 1652).
Oligarchia magnacka (1652 – 1764). Organizacja państwa i jego instytucje. Forma państwa
i jego ewolucja. Hamulce rozwoju i kryzys ustrojowy.
Początki monarchii konstytucyjnej (1764 – 1795). Pierwsze reformy. Prawa kardynalne.
Ustawodawstwo Sejmu Czteroletniego i jego upadek. Konstytucje grodzieńskie. Rozbiory
Polski i ich konsekwencje.
3. Prawo dawnej Polski.
Źródła prawa w okresie średniowiecza.
Źródła prawa w epoce nowożytnej.
Prawo prywatne i jego ewolucja.
Prawo karne i jego ewolucja.
Prawo procesowe i jego ewolucja.
4. Ustrój ziem polskich pod zaborami (1795 – 1914)
Księstwo Warszawskie 1807 – 1815.
Wolne Miasto Kraków 1815 – 1846.
Królestwo Polskie 1815 – 1914. Okres konstytucyjny. Okres międzypowstaniowy.
Królestwo po powstaniu styczniowym.
2
Zabór pruski 1815 – 1914. Status prawny Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
Galicja w latach 1815 – 1914. Status prawny prowincji do 1861 r. Galicja w dobie
autonomii (1861 – 1914).
5. Prawo na ziemiach polskich pod zaborami.
Prawo polskie a prawo zaborcze - zakres przedmiotowy i chronologiczny obowiązywania.
Źródła prawa.
Prawo cywilne.
Prawo karne.
Prawo procesowe.
6. Ziemie polskie w latach I wojny światowej.
Organizacja aparatu okupacyjnego w Królestwie Polskim.
Dzielnicowe organy władzy państwowej na ziemiach polskich.
7. Ustrój II Rzeczypospolitej.
Charakterystyka ustroju państwa i jego ewolucja. Dekret z 22 XI 1918. Mała Konstyucja z
1919 r. Konstytucja marcowa z 1921 r. Nowela sierpniowa z 1926 r. Konstytucja
kwietniowa z 1935 r.
Organizacja państwa. Administracja publiczna centralna i terytorialna (ogólna i specjalna)
Samorząd terytorialny. Kontrola administracji. Organizacja wymiaru sprawiedliwości.
8. Prawo sądowe II Rzeczypospolitej.
Stan prawa sądowego w pierwszych latach niepodległości.
Unifikacja i kodyfikacja prawa.
Prawo cywilne materialne i procesowe.
Prawo karne materialne i procesowe.
9. Ziemie polskie w latach II wojny światowej.
Podział ziem okupowanych. Organizacja władz na terenie okupacji niemieckiej i
radzieckiej. Status prawny ludności polskiej na terenach okupowanych.
Polskie organy państwowe na emigracji.
Organizacja i funkcjonowanie Polskiego Państwa Podziemnego.
Podziemne organy komunistyczne.
10. Ustrój państwa w pierwszych latach istnienia władzy ludowej (1944 – 1952).
Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, Rząd Tymczasowy, Tymczasowy Rząd
Jedności Narodowej.
Budowa terytorialnych organów administracji i samorządu i ich ewolucja. Rady
Narodowe.
3
Mała konstytucja z 1947 r. i Konstytucja PRL z 1952. Forma państwa i jego ewolucja.
Stan formalnoprawny a praktyka polityczna.
Litetaratura podstawowa:
1. J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa
1993 i wyd. nast.
2. T. Maciejewski, Historia ustroju i prawa sądowego Polski, Warszawa 1999.
3. M. Kallas, A. Lityński, Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Warszawa 2000.
Literatura uzupełniająca:
1. E. Borkowska-Bagieńska, K. Krasowski, B. Lesiński, J. Walachowicz, Historia
państwa i prawa Polski. Zarys wykładu, Poznań 1994.
2. P. Jurek, Historia państwa i prawa polskiego. Źródła prawa, sądownictwo, Wrocław
1996.
3. R. Łaszewski, S. Salmonowicz, Historia ustroju Polski, Toruń 1995 i wyd. nast.
4. D. Makiłłą, Z. Naworski, Historia prawa na ziemiach polskich. Zarys wykładu, cz. 1-2,
Toruń 1996, 2000.
4
Wykaz pytań egzaminacyjnych z Historii państwa i prawa polskiego
I. Historia ustroju.
1. Monarchia patrymonialna na ziemiach polskich – charakterystyka i ewolucja tej
formy państwa.
2. Podziały administracyjne monarchii wczesnopiastowskiej i urzędnicy lokalni.
3. Testament Bolesława Krzywoustego.
4. Zasady sukcesji tronu w Polsce w okresie monarchii patrymonialnej.
5. Immunitety i ich wpływ na zmianę organizacji państwa polskiego w XII/XIII wieku.
6. Lokacje na prawie polskim i niemieckim na ziemiach polskich w XIII/XIV wieku.
7. Organizacja i rodzaje sądów w okresie rozdrobnienia feudalnego.
8. Charakterystyka polskiej monarchii stanowej jako formy państwa.
9. Konstrukcja i elementy Korony Królestwa Polskiego.
10. Reformy Kazimierza Wielkiego.
11. Przywileje stanowe w Polsce.
12. Urzędy centralne i lokalne w okresie monarchii stanowej.
13. Geneza urzędów ziemskich.
14. Zasady sukcesji tronu w latach 1374 – 1573.
15. Sądy szlacheckie w okresie monarchii stanowej.
16. Organizacja i zasady funkcjonowania miasta średniowiecznego w Polsce. Przywileje
miejskie.
17. Sądy miejskie w okresie monarchii stanowej.
18. Sądy królewskie do XVI wieku.
19. Trybunał Koronny.
20. Przywileje szlacheckie w Polsce.
21. Wprowadzenie systemu folwarczno-pańszczyźnianego na ziemiach polskich.
22. Unie polsko-litewskie.
23. Unia lubelska – postanowienia i znaczenie.
24. Konfederacje i rokosze w dawnej Polsce.
25. Indygenat, nobilitacja i skartabelat w Rzeczypospolitej szlacheckiej.
26. Charakterystyka demokracji szlacheckiej w Polsce jako formy państwa.
27. Skład i kompetencje sejmu walnego Rzeczypospolitej szlacheckiej.
5
28. Rodzaje sejmów walnych Rzeczypospolitej szlacheckiej.
29. Organizacja państwa w okresie bezkrólewia doby wolnych elekcji.
30. Exorbitancje, pacta conventa i artykuły henrykowskie.
31. Sejmy walne okresu bezkrólewia doby wolnych elekcji.
32. Kompetencje i rola sejmików szlacheckich w dawnej Polsce.
33. Terytorialny i funkcjonalny podział sejmików szlacheckich.
34. Charakterystyka oligarchii magnackiej w Polsce jako formy państwa.
35. Reformy sejmu niemego 1717 r.
36. Reformy sejmów okresu 1764 – 1768.
37. Prawa kardynalne.
38. Reformy sejmu porozbiorowego 1773 – 1775.
39. Komisja Edukacji Narodowej.
40. Rada Nieustająca.
41. Ustrój społeczny w Konstytucji 3-Maja.
42. Ustrój polityczny w Konstytucji 3-Maja.
43.. Targowica i konstytucje grodzieńskie.
44. Ustrój polityczny Księstwa Warszawskiego.
45. Władza ustawodawcza w Księstwie Warszawskim.
46. Władza wykonawcza w Księstwie Warszawskim.
47. Administracja lokalna w Księstwie Warszawskim.
48. Sytuacja ustrojowo-prawna ziem polskich po kongresie wiedeńskim 1815 r.
49. Ustrój Wolnego Miasta Krakowa.
50. Ustrój polityczny Królestwa Polskiego w Konstytucji z 1815 r.
51. Władza ustawodawcza w Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 r.
52. Król w Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 r.
53. Centralne organy władzy w Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 r.
54. Administracja terytorialna w Królestwie Polskim w latach 1815 – 1914.
55. Rada Stanu w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim – różnice i
podobieństwa.
56. Statut Organiczny Królestwa Polskiego z 1832 r.
57. Reformy Aleksandra Wielopolskiego w przededniu wybuchu powstania
styczniowego.
58. Likwidacja odrębności Królestwa Polskiego po powstaniu styczniowym.
59. Ustrój Wielkiego Księstwa Poznańskiego w latach 1815 – 1830.
6
60. Organizacja administracji państwowej w zaborze pruskim w latach 1815 – 1914.
61. Autonomia Galicji.
62. Władze rządowe i samorządowe w Galicji w dobie autonomii.
63. Sejm krajowy w Galicji doby autonomicznej.
64. Dzielnicowe organy władzy na ziemiach polskich w latach 1916 – 1922.
65. Ukonstytuowanie się centralnych władz państwa polskiego w latach 1918 – 1919.
66. Tymczasowy Naczelnik Państwa i Naczelnik Państwa w pierwszych latach II
Rzeczypospolitej – różnice i podobieństwa.
67. Mała Konstytucja z 1919 r.
68. Zasady naczelne Konstytucji marcowej.
69. Zasady prawa wyborczego w Konstytucji marcowej.
70. Sejm w Konstytucji marcowej.
71. Prezydent w Konstytucji marcowej.
72. Nowela sierpniowa.
73. Zasady naczelne Konstytucji kwietniowej.
74. Zasady prawa wyborczego w Konstytucji kwietniowej.
75. Prezydent w Konstytucji kwietniowej.
76. Prerogatywy prezydenta w Konstytucji kwietniowej.
77. Sposób wyboru głowy państwa w dwudziestoleciu międzywojennym.
78. Administracja centralna w II Rzeczypospolitej.
79. Administracja terytorialna w II Rzeczypospolitej.
80. Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej.
81. Wymiar sprawiedliwości w II Rzeczypospolitej.
82. Prezydent w dwudziestoleciu międzywojennym.
83. Autonomia Śląska w dwudziestoleciu międzywojennym.
84. Organizacja niemieckich władz okupacyjnych w latach II wojny światowej.
85. Organizacja radzieckich władz okupacyjnych na zagarniętych ziemiach polskich w
latach 1939 – 1941.
86. Władze najwyższe II Rzeczypospolitej poza granicami kraju (1939 – 1945).
87. Organizacja Polskiego Państwa Podziemnego w latach II wojny światowej.
88. Organizacja podziemnego aparatu władzy przez komunistów w latach 1944 – 1945.
89. Okres „dwuwładzy” w kraju po wprowadzeniu ładu jałtańskiego.
90. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, Rząd Tymczasowy, Tymczasowy Rząd
Jedności Narodowej.
7
91. Administracja terytorialna i samorząd terytorialny w latach 1944 – 1950.
92. Mała Konstytucja z 1947 r.
93. Instytucja prezydenta po II wojnie światowej.
94. Zasady naczelne Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z 1952 r.
95. Ustrój polityczny w Konstytucji PRL z 1952 r.
96. Charakterystyka Konstytucji PRL z 1952 r.
97. Naczelne organy władzy państwowej w Konstytucji PRL z 1952 r.
98. Rada Państwa w Małej Konstytucji z 1947 r. i Konstytucji PRL – różnice i
podobieństwa.
99. Ewolucja instytucji głowy państwa w latach 1945 – 1952.
100. Terenowe organy władzy i administracji po 1950 r.
II. Historia prawa.
1. Źródła prawa i źródła poznania prawa w okresie monarchii patrymonialnej.
2. Źródła prawa w okresie monarchii stanowej.
3. Statuty Kazimierza Wielkiego – treść, części składowe, znaczenie.
4. Źródła prawa sądowego w okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej.
5. Partykularne źródła prawa sądowego w XVI wieku.
6. Źródła prawa niemieckiego w Polsce przedrozbiorowej.
7. Rodzaje i formy własności w dawnym prawie polskim ze szczególnym uwzględnieniem
emfiteuzy.
8. Zastaw i jego rodzaje w dawnym prawie polskim.
9. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych w dawnym prawie polskim.
10. Systemy majątkowego prawa małżeńskiego w dawnym prawie polskim.
11. Dziedziczenie beztestamentowe w dawnym prawie polskim.
12. Zasady i rodzaje odpowiedzialności zbiorowej w dawnym karnym prawie polskim.
13. Podział przestępstw w dawnym prawie polskim.
14. Rodzaje i podział kar w dawnym prawie polskim.
15. Kara śmierci w dawnym polskim prawie karnym.
16. Kary na wolności w Polsce przedrozbiorowej.
17. Kary na czci w dawnym prawie polskim.
18. Kary kościelne w dawnym prawie polskim.
19. Kary prywatne w dawnym prawie polskim.
8
20. Przestępstwa publiczne ich podział w dawnym prawie polskim.
21. Przestępstwa prywatne i ich podział w dawnym prawie polskim.
22. Okoliczności łagodzące i zaostrzające wymiar kary w dawnym prawie polskim.
23. Ogólne zasady procesu w dawnym prawie polskim.
24. Pozew i jego rodzaje w procesie XV i XVI wieku.
25. Strony i ich zastępcy w XVI-wiecznym procesie ziemskim.
26. Stadia rozprawy w procesie ziemskim XVI wieku.
27. Akcesoria procesowe w XVI-wiecznym procesie ziemskim.
28. Dylacje procesowe w XVI-wiecznym procesie ziemskim.
29. Ekscepcje procesowe w XVI-wiecznym procesie ziemskim.
30. Środki dowodowe w XVI-wiecznym procesie ziemskim i ich klasyfikacja.
31. Wyrok w procesie Polski przedrozbiorowej – definicja, rodzaje, treść
32. Środki prawne przeciwko wyrokowi w procesie średniowiecznym.
33. Egzekucja wyroku i jej rodzaje w dawnym procesie polskim.
34. Recepcja prawa francuskiego na ziemiach polskich w okresie zaborów.
35. Prawo cywilne materialne w Królestwie Polskim 1815 – 1915 – podstawowe źródła
prawa i ich charakterystyka.
36. Kodeks cywilny Królestwa Polskiego i jego charakterystyka.
37. Źródła prawa karnego materialnego w zaborze pruskim w latach 1772 – 1914.
38. Źródła prawa karnego materialnego w zaborze austriackim w latach 1772 – 1915.
39. Źródła prawa karnego materialnego w Królestwie Polskim w latach 1815 – 1915.
40. Działalność Komisji Kodyfikacyjnej w II Rzeczypospolitej.
41. Unifikacja prawa karnego materialnego w II Rzeczypospolitej.
42. Prawo karne materialne w II Rzeczypospolitej.
43. Unifikacja procedury karnej w II Rzeczypospolitej.
44. Unifikacja prawa cywilnego materialnego w II Rzeczypospolitej.
45. Prawo małżeńskie i rodzinne w II Rzeczypospolitej.
46. Unifikacja procedury cywilnej w II Rzeczypospolitej.