Kontrola społeczna

2012-03-25
1A. Pojęcie kontroli społecznej ze
względu na świadomość działania
SOCJOLOGIA OGÓLNA

pierw. Edward Ross (1901)
zamierzone panowanie społeczeństwa nad jednostką
wychowanie, prawo i religia – najważniejsze instytucje, które sprawują kontrolę nad
jednostką i zapewniają ład społeczny
kontrola społeczna – narzędzie utrzymania porządku społecznego
człowiek nie ponosi odpowiedzialności na swoje postępowanie





4. KONTROLA SPOŁECZNA


w późniejszym okresie – kwestionowano udział świadomego oddziaływania
społecznego
najszersze ujęcie: wszelkie, nawet niezamierzone i niedostrzegane
oddziaływania społeczne
najwęższe ujęcie: przymus społeczny
 Emil Durkheim (1858-1917) – badania nad przejściem ze społeczeństwa
o prostej strukturze do społeczeństwa ze zorganizowanym podziałem
pracy
jak dochodzi do społecznej integracji?
znaczenie procesu socjalizacji – jednostki muszą uwewnętrznić normy i mechanizmy
przymusu umożliwiające i zapewniające istnienie społeczeństwa


1B. Kontrola społeczna jako etap życia
społecznego





szerokie ujęcie:
 podstawowy mechanizm, narzędzie, system
regulujący całość życia społecznego,
utrzymujący ład społeczny
wąskie ujęcie
 sterowanie, zachowanie, kontrola społeczna
– sprawdzenie stopnia odchylenia od
normy, egzekucja sankcji
kontrola społeczna jako egzekucja sankcji:
system zróżnicowanych środków, za pomocą
których nakłania się (niesubordynowanych)
członków społeczeństwa do posłuszeństwa
2. Cel kontroli społecznej




życie społeczne - ciągłe lawirowanie pomiędzy
siłami dążącymi do utrzymania społecznego
porządku, a tymi, które wywołują zaburzenia i
zmiany
człowiek znajduje się w samym środku „walki”
pomiędzy mechanizmami społecznej kontroli
społecznej a swymi biopsychicznymi
skłonnościami
istotne pytanie - w jaki sposób i do jakiego
stopnia można utrzymywać porządek społeczny
podstawowy cel kontroli społecznej – jedność
i zwartość społeczeństwa poprzez zapewnienie
integracji jednostki ze społeczeństwem
3. Mechanizmy kontroli społecznej
4. Człowiek w procesie socjalizacji
potrzeba akceptacji – potrzeba pozwalająca na utrzymywanie
kontroli społecznej [teoria ról społecznych, P. Berger]
agresja i strach przed przemocą – jako regulatory stosunków
społecznych [psychologia ewolucyjna]







groźba przemocy może być skutecznym sposobem wymuszania określonych
zachowań
wymuszamy bierność, obojętność, poddanie się, nie chcemy wywołać
agresji!!!
dzieci boją się: hałasu, braku wsparcia ze strony rodziców, obcych ludzi,
nieznanych przedmiotów, wysokości, bycia samemu, ciemnych pomieszczeń
w wieku 6-12 lat dochodzi lęk przed utratą zdrowia, brakiem akceptacji
kobiety boją się otwartych przestrzeni publicznych, przemocy fizycznej
mężczyźni odczuwają zdecydowanie mniejszy strach niż kobiety, ale
większy poziom agresji


podstawowe założenie kontroli społecznej człowiek rodząc się musi być poddany
oddziaływaniom społecznym
zasadniczym warunkiem istnienia grupy społecznej
jest postępowanie jej członków, zgodnie z
ustalonymi i ogólnie akceptowanymi wzorami,
wartościami i normami
kontrola społeczna ma zarówno charakter
bezpośredni, jak i pośredni


Nie płacz jak baba!
Niesamowite! Jak Ty świetnie sobie radzisz jako
matka!
1
2012-03-25
5. Proces socjalizacji: podstawowe pojęcia





6. Społeczne elementy osobowości człowieka
proces socjalizacji - proces najistotniejszy w zbiorze środków
stosowanych w społeczeństwie w celu dostosowania cech i
zachowań człowieka do oczekiwań grupy
proces, który zachodzi w trakcie kontaktu społecznego
proces internalizacji – przejmowania przez jednostkę wartości,
norm i wzorów zachowań – proces uspołecznienia
proces dostosowania do określonego wzorca – poprzez
instruktaż, obserwację, własne doświadczenia
w procesie socjalizacji formują się wszystkie społeczne elementy
osobowości człowieka
kulturowy ideał osobowości – wzór cech i zachowań szczególnie
cenionych w danym społeczeństwie i wzór osobowy - wzór cech i
zachowań szczególnie cenionych w danej grupie społecznej




rola społeczna – uwzorowany sposób zachowania, którego grupa
oczekuje od osoby zajmującej daną pozycję w grupie (w interakcji)
jaźń subiektywna – nasze wyobrażenie o sobie
jaźń odzwierciedlona – nasze wyobrażenia o tym, co myślą o nas inni





Osobowość [J. Szczepański] – zespół
trwałych cech biologicznych i psychicznych
pochodzących z wpływu kultury i struktury
zbiorowości, w których jednostka została
wychowana i w których uczestniczy.
jest postulowany jako przedmiot aspiracji jej członków
stanowi układ odniesienia dla oceny działań człowieka
spełnia funkcję normatywną – ich spełnianie decyduje o akceptacji
społecznej

jak nas widzą
jak nas oceniają
rodzaj samopoczucia, jakie powstaje u jednostki, w zależności od jej
wyobrażeń
jaźń odzwierciedlona pełni funkcję kontrolną wobec jaźni
subiektywnej – podstawa wyboru odpowiedniego zachowania –
potwierdzenie obrazu samego siebie u innych bądź dążenie do jego
zmiany

7. Dwie fazy socjalizacji


proces socjalizacji człowieka trwa przez całe życie
socjalizacja pierwotna





dokonuje się głównie na podstawie interakcji
bezpośredniej w grupach pierwotnych: rodzinie,
grupach rówieśniczych i grupach sąsiedzkich
wpływ interakcji pośrednich (telefon) i quasi-interakcji
(mass media)...
okres dzieciństwa i dojrzewania (pokwitania)
okres kształtowania osobowości człowieka...
socjalizacja wtórna



odbywa się podczas podejmowania przez człowieka
różnorodnych ról społecznych: w szkole, w pracy, w
rodzinie
okres dorosłości (dojrzałości)
okres modyfikacji osobowości człowieka...
8. Rola sankcji w kontroli społecznej
Społeczeństwo jako jedna
wielka wspólna jednostka
zrobi wszystko by pojedynczy
człowiek nie wyróżniał się z
tłumu
9. Rola norm społecznych w procesie kontroli
społecznej





sankcja społeczna – zachęcenie nagrodą bądź zagrożenie karą
repertuar nagród i kar – pojawia się, kiedy tradycja nie jest w stanie sprostać
zadaniu utrzymania kontroli społecznej










przymus fizyczny
przymus ekonomiczny
mechanizmy perswazji: ośmieszenia, plotki, wykluczenie z grupy, czyli ostracyzm
samo zagrożenie sankcją nie będzie skuteczne, jeśli nie istnieje pewność,
że może być ona zastosowana
sankcje mają na celu:
ukaranie sprawcy,
przywołanie go do porządku,
ostrzeżenie innych
norma społeczna – ogólnie przyjęta, ustalona reguła,
zasada, dyrektywa albo wzór zachowania („powinno się”,
„należy”, „trzeba”)
w wyniku procesu socjalizacji normy zostają uznane za
własne – normy zinternalizowane
skuteczność kontroli społecznej – zależy od stopnia
zinternalizowania norm społecznych w procesie socjalizacji



norma moralna – aspekt dobra/zła,
sprawiedliwości/niesprawiedliwości
norma obyczajowa – aspekt tradycji
norma religijna – aspekt grzechu
norma prawna – aspekt utrzymywania porządku
społecznego
funkcje norm społecznych



regulują stosunki międzyludzkie
definiują rodzaj i zakres powinności, jakie ciążą na jednostce
(grupie społecznej), pełniącej określone role społeczne
norma społeczna stanowi kryterium, według którego jest
oceniane działanie ludzkie
2
2012-03-25
10. Konflikty norm społecznych



negatywny aspekt braku internalizacji
norm społecznych - jednostka
lekceważąca normy społeczne
pozytywny aspekt braku internalizacji
norm społecznych – innowacja
norma społeczna może być odmienna
dla różnych ról społecznych (np. zdrada
małżeńska)
10. Konflikty norm społecznych cd.




11. Proces socjalizacji - proces kształtowania
indywidualności ???



człowiek wcale nie musi być bierną istotą
poddaną procesowi dostosowywania do
wymogów społecznych
człowiek a „rzeczywistość”…
czy człowiek może aktywnie wpływać na życie
społeczne [człowiek dojrzały...]
norma społeczna uzależniona jest od
kontekstu społecznego (np. hałaśliwe
zachowanie)
niezgodność norm społecznych grup
mniejszościowych z normami grupy
dominującej
konflikt norm na skalę globalną zmieniający
porządek społeczny (np. idee komunistyczne)
konflikt tradycyjnego systemu norm z
systemem przemysłowym (epoka
nowoczesności)
Podsumowanie i wnioski





zawężanie się obszaru kontroli społecznej nad
zachowaniem jednostki i ograniczanie roli przymusu
moralnego (obyczajowego)…
poszerzanie się obszaru wolności i swobody jednostki w
społeczeństwie
człowiek nowoczesny może pozwolić sobie na większy
zakres swobody w wyborze własnej drogi życiowej i
motywów działania: może zmienić wyznanie, światopogląd,
sposób ubierania się, nie naruszając istniejącego porządku
społecznego
stopniowe przejmowanie funkcji obyczaju przez prawo
– zmiana regulacji pozytywnej na negatywną
postępująca tolerancja wobec odmienności i inności…
3