1. Zakres przedmiotowy informatyki ekonomicznej (definicja, cele, typologia, czynności, środki, metody) Informatyka ekonomiczna to dziedzina , która zespala ogół celów, czynników, czynności, metod, środków i systemów służących do wieloszczeblowego przetwarzania rozmaitych danych ekonomicznych dla zaspokojenia informacyjnych i komunikacyjnych potrzeb różnych obiektów gospodarczych. Informatyka ekonomiczna wyznacza sobie cele ogólne i praktyczne. Cele ogólne skupiają się na identyfikacji i analizie (wewnętrznych i zewnętrznych) potrzeb informacyjnych i komunikacyjnych podmiotu (obiektu) gospodarczego. Cele praktyczne dotyczą doboru skutecznych sposobów zaspokajania tych potrzeb u różnych partnerów rynkowych. Czynniki osobowe i rzeczowe stanowią jakby tkankę swoistej infrastruktury, niezbędnej do prawidłowego przebiegu procesów informacyjnych i komunikacyjnych w obiekcie gospodarczym (i w jego relacjach z otoczeniem zewnętrznym). Czynniki osobowe konstytuują środowisko społeczne (socjokulturowe, indywidualne i grupowe); czynniki rzeczowe tworzą ekonomiczne i technologiczne środowisko przebiegu tychże procesów. Dążąc do osiągnięcia swych celów, informatyka ekonomiczna posługuje się pewnymi czynnościami, wśród których istotne są dwie kategorie. Pierwsza to czynności podstawowe, czyli zarządzanie przebiegiem procesów informacji i komunikacji, wewnątrz obiektów gospodarczych i między nimi. Kategoria druga to czynności poboczne, a więc planowanie, motywowanie, organizowanie i kontrolowanie skali, zakresu, tempa i horyzontu czasowego realizacji tychże procesów. Informatyka ekonomiczna posługuje się własnymi i obcymi metodami realizacji procesów informacyjnych i komunikacyjnych. Własne metody to takie sposoby i reguły badania przebiegu zjawisk i procesów w obiekcie gospodarczym, które zrodziły się na gruncie informatyki. W przeciwieństwie do nich metody obce zostały zapożyczone z innych dziedzin wiedzy i dostosowane do potrzeb informatyki fekonomicznej. Informatyka ekonomiczna to także korzystanie z rozmaitych środków sprzętowych i programowych. Środki sprzętowe stanowią techniczne instrumentarium realizacji procesów informacyjnych i komunikacyjnych. Środki programowe natomiast stanowią proceduralne instrumentarium definiowania przebiegu procesów informacyjnych i komunikacyjnych, realizowanych na określonych platformach sprzętowych. System jest to zbiór dwóch lub więcej elementów powiązanych ze sobą w określony sposób. System komputerowy jest to układ następujących elementów : sprzętu komputerowego (zwanego hardwarem), oprogramowania (zwanego softwarem), danych, algorytmów oraz ludzi operujących w tym środowisku. System komputerowy działa dzięki sprzętowi komputerowemu, w którym człowiek uruchomił oprogramowanie, wprowadził dane i przetworzył je według odpowiednich algorytmów. System informacyjny to zbiór elementów, dla których przedmiotem wejścia, przetwarzania i wyjścia są informacje. Jest to uporządkowany układ odpowiednich elementów, charakteryzujących się pewnymi właściwościami, połączonych wzajemnie określonymi relacjami. Elementami tymi są: nadawcy informacji, odbiorcy informacji, zbiory informacji, kanały informacyjne oraz metody i techniki przetwarzania informacji. Właściwości wyróżnionych elementów i wiążące je relacje ujawniają się w pełni w uporządkowanym przestrzennie i czasowo przebiegu procesów ciągłej wymiany informacji, dokonującej się zarówno wewnątrz obiektu, jak i w jego otoczeniu. Ta część systemu informacyjnego, której zadania przetwarzania danych realizowane są za pomocą systemów komputerowych to system informatyczny. Specyficznym rodzajem systemu informacyjnego jest system informacyjny zarządzania (SIZ). Przez SIZ rozumie się system informacyjny funkcjonujący w danym obiekcie organizacyjnym (przedsiębiorstwie, instytucji), mający na celu dostarczenie niezbędnych informacji dla procesów zarządzania. Współcześnie tego typu systemy informacyjne kojarzone są z wykorzystywaniem sprzętu komputerowego, co powoduje, że są one nazywane systemami informatycznymi zarządzania. 2. Relacje informacyjne w obiektach gospodarczych Obiekt gospodarczy (organizacja gospodarcza, podmiot gospodarczy): dynamiczny, aktywny rynkowo i jednocześnie otwarty, a więc wchodzący w rozliczne interakcje z otoczeniem zewnętrznym układ społeczno-techniczny osiągający określone cele ekonomiczne. Podstawowym warunkiem skuteczności działania każdego obiektu gospodarczego jest prawidłowa realizacja jego strategii biznesowej, zwanej strategią korporacyjną. Strategia korporacyjna (biznesowa) może: być rozumiana jako plan, wzór lub model aktywności być utożsamiana z dalekosiężną pozycją podmiotu gospodarczego w otaczającym go środowisku określać ogólną przyszła wizję organizacji oznaczać swoisty manewr czy program przedsięwzięć podejmowanych w celu pokonania konkurenta rynkowego (ciągły proces ustalania i zmiany kierunku rozwoju obiektu gospodarczego) Ważnym elementem strategii biznesowej są rozmaite zasoby ekonomiczne. Zasób ekonomiczny to wymierny ilościowo i określony jakościowo wolumen dóbr materialnych (ludzi, pieniędzy, rzeczy) oraz dóbr symbolicznych (informacji) biorący udział w osiąganiu celów biznesowych wyznaczonych w strategii korporacyjnej. Zarządzanie zasobami ekonomicznymi obiektu gospodarczego polega na uruchomieniu i nadzorowaniu przebiegu planowania, organizowania, motywowania i kontroli rozmaitych procesów pozyskiwania, przechowywania, ochrony, dystrybucji i eksploatacji zasobów. Zasoby systemu informacyjnego zapewniające jego funkcjonowanie: a. ludzkie - potencjał wiedzy ukierunkowany na rozwiązywanie problemów systemu; użytkownicy pełniący role nadawców i odbiorców oraz adresaci technologii informacyjnych; b. informacyjne - zbiory danych przeznaczone do przetwarzania (bazy danych, metod, modeli, wiedzy); c. proceduralne - algorytmy, procedury, oprogramowanie; d. techniczne - sprzęt komputerowy, sieci telekomunikacyjne, nośniki danych. e. pieniężne – zasoby pieniężne,instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki (akcje) - prawo do udzielania środków pieniężnych (udzielone pożyczki) - prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach (opcje kupna i sprzedaży) f. rzeczowe - środki pracy, przedmioty pracy, produkty pracy (?), towary (??zakupione w celu dalszej odsprzedaży) Wlaściwości wyróżnionych elementów i wiążące je relacje ujawniają się w pelni w uporządkowanym przestrzennie i czasowo przebiegu procesów ciąglej wymiany informacji, dokonującej się zarówno wewnątrz obiektu jak i w jego otoczeniu. 5. Dynamiczne ujęcie systemu informacyjnego. Pierwszą funkcją systemu informacyjnego jest gromadzenie informacji. Istotą jej jest zbieranie, rejestrowanie i ewidencjonowanie danych, czyli informacyjne zasilanie obiektu i jego poszczególnych komórek organizacyjnych. Drugą wyróżnioną funkcją jest przetwarzanie informacji, czyli wykonywanie na nich typowych operacji algorytmicznych (dodawania, odejmowania, mnożenia, dzielenia itd.) i logicznych (ustalania relacji równości, większości czy mniejszości, porządkowanie zbiorów danych na podstawie ustalonych relacji itd.). Kolejną funkcją systemu informacyjnego jest przechowywanie informacji. Polega ono na zapisaniu danych na trwalych nośnikach w postaci i formie umożliwiających ich latwe wykorzystanie w kolejnych procesach przetwarzania, bez konieczności ponownego realizowania operacji wejściowych. Czwartą funkcją jest prezentowanie informacji. Polega ono na dostarczeniu odbiorcom niezbędnych informacji wynikowych w wymaganych przez nich terminach, miejscu, zakresie, postaci, przekrojach czy stopniu szczególowości (agregacji), dlatego też często bywa nazywane wyjściem systemu informacyjnego. Ostatnią funkcją jest przesylanie informacji. Wiąże się ono, po pierwsze, z przemieszczaniem się zasobów informacyjnych pomiędzy komórkami organizacyjnymi 6. Cechy jakościowe informacji wynikowych. Najistotniejsze cechy jakościowe, które powinny charakteryzować informacje prezentowane przez systemy informacyjne to: rzetelność - informacje wynikowe muszą wiernie (zgodnie ze stanem rzeczywistym) opisywać operacje gospodarcze i stany selektywność - informacje wynikowe powinny być zawsze dobrane pod kątem charakterystyk opisywanego problemu czy stosowanej metody zarządzania adresowalność - zakres przedmiotowy, dokładność i aktualność informacji muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb określonego odbiorcy, wyznaczonych przez charakter wyznaczonych przez niego zadań odpowiedniość - zgodność z konkretnym zapotrzebowaniem na informacje (uzyskiwana przez dostarczenie odbiorcom narzędzi do ich swobodnego wyszukiwania i ekstrakcji) terminowość - dostarczanie informacji na żądanie, we właściwym czasie (w trakcie trwania sytuacji decyzyjnej) lub danych okresowych w ściśle wyznaczonych terminach wymagana postać - sposób prezentacji (alfanumerycznie - tekstowo lub tabelarycznie czy też graficznie), szczegółowość (dane elementarne lub zagregowane, poziomy podsumowań), rodzaj nośnika (ekran, wydruk, nośnik magnetyczny) zgodne z wymaganiami określonego odbiorcy 7. Typologia systemów informacyjnych Zróżnicowane cele, funkcje i zadania wykonywane przez systemy informacyjne oraz związane z nimi skala i zakres zastosowań informatyki ekonomicznej powodują konieczność przeprowadzenia podziału typologicznego tych systemów. Kryteria podziału systemów informacyjnych 1) skala funkcjonowania systemu a) makroekonomiczne (ponad- i miedzyobiektowe) b) mikroekonomiczne (obiektowe) 2) zakres merytoryczny systemu 3) generacja systemu 4) poziom wspomagania (inteligencji rozwiązań) 5) poziom kompleksowości 6) stopień integracji 7) stopień uniwersalności 8) związek z tzw. nową ekonomią (gospodarką elektroniczną) Podział ze względu na powyższe kryteria: 1) a) makroekonomiczne obejmują swym zasięgiem obszar całego kraju lub regionu albo są tworzone z myślą o wspomaganiu informacyjnym poszczególnych działów sektorów, gałęzi czy branż. Wyróżnia je nie tylko skala funkcjonowania, ale też konieczność uwzględnienia niejednorodności obsługiwanych obiektów, powodująca znaczne trudności w trakcie ich tworzenia i eksploatacji. b) mikroekonomiczne są związane z funkcjonowaniem wyodrębnionych jednostek gospodarczych, administracyjnych i instytucji szczebla „podstawowego”. Stanowią one znaczną większość gospodarczych systemów informacyjnych. Ich zróżnicowanie merytoryczne, przedmiotowe czy też technologiczne jest zdecydowanie największe, wynika bowiem z różnorodności form własności, zakresów działania, wielkości, rozproszenia. 2) a) b) c) d) e) f) g) 3) a) b) c) d) 4) a) b) 3. Procesy zarządzania informacją i komunikacją Postępująca globalizacja wymusza na obiektach gospodarczych konieczność racjonalnego kierowania przepływami informacji w relacjach: obiekt otoczenie zewnętrzne komórka organizacyjna komórka organizacyjna obiektu. O zarządzaniu informacją (przepływami informacyjnymi) w obiekcie gospodarczym mówimy, jeżeli podejmowane działania dokonują się w pełnym cyklu planowania, organizowania i nadzorowania ich przebieg u ora z kontroli uzyskanych wyników. a. Proces zarządzaniainformacją to zwarty i skoordynowany czasowo ciąg czynności obsługi wszystkich funkcji przetwarzania danych (funkcj e gromadzenia, obróbki,prezentowania, archiwowania, przesyłania i udostępniania danych) realizowanych w danym obiekci e gospodarczym. Proces przetwarzania danych jest procesem, w którym dane wejściowe zostają przekształcone (przetransponowane) w dane wyjściowe. Odbywa się to za pomocą odpowiednich algorytmów przetwarzania, czyli ściśle określonych, mniej lub bardziej sformalizowanych schematów postępowania, opisujących krok po kroku wszystkie działania mające doprowadzić do oczekiwanego rezultatu końcowego. Proces transformacji danych przebiega zazwyczaj w kilku etapach (odpowiadających podanym wcześniej funkcjom przetwarzania). b. Proces komunikacji to celowe oraz intensywne spożytkowywanie rozmaitych zbiorów makro- i mikroinformacji. Pojęcie to odnosi się do bezpośredniej wymiany komunikatów między ludźmi (w kontaktach interpersonalnych) oraz w dialogu między komputerami (w rozwiązaniach sieciowych), a także do pośrednich relacji komunikacyjnych między obiektami gospodarczymi funkcjonującymi w otoczeniu rynkowym. Wielopła szczyznow e i wieloszczeblowe inicjatywy wzaj emneg o porozu mi ew a nia si ę rozma it ych podmi ot ów komunika cyj nych (fi zycznych, orga ni zacyj nych, praw nych) są w praktyce rów ni eż podda wa ne pew nym regula cj om opa rt ym na uzna nych norma ch zw ycza j ow ych bą dź t eż obow ią zuj ą cych st a nda rda ch t echniczno -t echnol ogi cznych. Jeżeli dzi ała nia t e dokonuj ą si ę w pełnym cyklu plani styczno-orga nizacyjnonadzorczo-kontrol nym, to możemy mó w i ć o z a r z ąd z a n iu ko mu n ik acją. Pro ces z arz ądz an ia komun ik acją jest to ciąg działań wykonawczych, w którym partnerzy komunikacji (=podmioty fi zyczne ( pra cow ni cy) , orga ni za cyj ne ( komórki , st anowi ska pra cy) i pra wne (przedsi ębiorstwa, instytucje)), posługując się odpowiednimi mediami komunikacyjnymi (=ś r o d k i t e c h n i c z n e służą ce celom przeka zowi inf orma cyjnemu) i korzystając z formal nych i nieformalnych ka nałów komunika cji, przeka zują j edno stronnie bą dź t eż wzaj emnie wymieniają komunikaty gospodar cze (=zestawy wiadomości ekonomicznych, przedstawionych w ujęci u il ości ow ym l ub j a kościowym, st at ycznym bą dź dyna mi cznym) Proces zarządzania info rmacją i komunikacją to pełny cykl zespol onych działa ń informacyj no- komunika cyj nych, w którym ut rwal aj ą si ę już i st ni eją ce st at yczne rela cj e pr zedmi ot ow e ( dotyczą ce za sobów i nf orma cji) i podmi ot ow e ( obej muj ące i ch ,,konsument ów ") ora z t w orzą now e, dynamiczne. R ela cj e t e odnoszą si ę bezpo średnio do środowiska produkcyj neg o, ha ndlow ego, f i na nsow eg o czy a dmi ni st racyjneg o. 4. Statystyczne ujęcie systemu informacyjnego. System informacyjny to uporządkowany układ odpowiednich elementów, charakteryzujących się pewnymi właściwościami i połączonych wzajemnie określonymi relacjami. Elementy systemu informacyjnego: a. nadawcy i odbiorcy informacji - fizyczne (ludzie i systemy komputerowe), organizacyjne (komórki obiektu gospodarczego) i prawne (obiekty jako jednostki formalne, traktowane jako wyodrębnione całości) podmioty informacyjne uczestniczące w przekazie i wymianie informacji; b. zbiory informacji - zestawy wiadomości o charakterze ekonomicznym (w różnej postaci) generowane przez nadawców w określonym porządku przestrzennym i czasowym; dzielimy je: ze względu na miejsce w procesie przetworzenia na: wejściowe, wewnętrzne, wyjściowe; ze względu na stopień przetworzenia na: źródłowe, pośrednie, wynikowe; ze względu na typ (formę) na: liczbowe, tekstowe, multimedialne; ze względu na opis zjawiska na: identyfikujące, kwantyfikujące; ze względu na poziom zmienności na: stałe, względnie stałe, zmienne; c. kanały informacyjne - sformalizowane i nie sformalizowane drogi (trasy) przepływów informacyjnych, stanowiących ewidencyjne lub informacyjne odwzorowanie przepływów zasileniowych (rzeczowych i finansowych) w obrębie obiektu gospodarczego; określają nadawców i odbiorców informacji, miejsca przetwarzania oraz ramy czasowe; d. metody i techniki przetwarzania informacji - zalgorytmizowane procedury automatycznej (systemy informatyczne) i nieautomatycznej (systemy tradycyjne) obróbki zbiorów informacji. c) m.in. systemy wspomagające: sferę produkcji logistykę i dystrybucję (zaopatrzenie, spedycję, gospodarkę materiałową i sprzedaż itd.) gospodarkę zasobami firmy (budżetowanie, controlling, analizy finansowe, sprawozdawczość itp.) zarządzanie i administrowanie (na szczeblach strategicznym, taktycznym i operacyjnym) obrót towarowy (handel detaliczny, hurtowy i giełdowy oraz marketing) bankowość (rachunki bieżące, lokaty, kredyty, operacje międzybankowe itd.) administrację publiczną (ewidencja gospodarcza, ludności, pojazdów, podatki, rejestr gruntów itd.) Generacja systemu wyraża przede wszystkim rozwój technologii informatycznych i komunikacyjnych oraz wynikających z nich koncepcji zastosowań informatyki gospodarczej; można wyróżnić systemy: transakcyjne informacyjne doradcze ekspertowe Poziom wspomagania przez system jego użytkowników. Odnosi się to kryterium do tzw. głębokości procedur przetwarzania w układach: dane informacje decyzje oraz dane informacje wiedza, dlatego też czasami jest ono utożsamiane z inteligencją rozwiązań. Na jej podstawie wyróżniamy systemy: ewidencyjno – sprawozdawcze, w ramach których wyodrębnia się systemy jednodziedzinowe (MIS) i wielodziedzinowe (IMIS) informacyjno – decyzyjne, które z kolei dzieli się na systemy informowania (SIK/EIS) i wspomagania decyzyjnego (SWD/DSS) Business Intelligence (systemy gromadzenia, przetwarzania i udostępniania wiedzy korporacyjnej, zwanej też inteligentnymi systemami wspomagania biznesu, informacji zarządczej czy wiedzy biznesowej) 5) Poziom kompleksowości systemów. Pozwala on podzielić systemy na: a) proste (niekompleksowe) b) kompleksowe Kompleksowość jest cechą wyrażającą zakres tematyczny systemu oraz stopień wykorzystania generowanych przez system informacji wynikowych w procesach informowania, sprawozdawczości czy podejmowania decyzji, związanych z obszarem, który jest wspomagany. Systemy proste (niekompleksowe) nie obsługują pełnego zakresu tematycznego ze wspomaganej dziedziny. Poza ich zasięgiem pozostają określone obszary tematyczne. Przyczyn tego stanu jest wiele, począwszy od trudności algorytmizacji pewnych procedur ze względu na ich zmienność, nieprecyzyjność czy niejednorazowość a kończąc na względach ekonomicznych. Natomiast systemy kompleksowe w sposób zupełny wyczerpują swym zasięgiem tematycznym cały wspomagany obszar w ujęciu zarówno funkcjonalnym, jak i informacyjnym. 6) Stopień integracji: w odniesieniu do gospodarczych systemów informacyjnych – z reguły wielodziedzinowych i/lub kompleksowych – może on być rozpatrywany w trzech aspektach: funkcjonalnym, informacyjnym i technologicznym. Miarą integracji funkcjonalnej jest spójność procedur systemowych i ich wzajemne powiązanie między poszczególnymi obszarami systemowymi. Najbardziej efektywna jest integracja w ramach łańcuchów procesów gospodarczych. Integracja informacyjna polega na wystąpieniu ścisłych powiązań informacyjnych między współzależnymi funkcjami. Pozwala ona zminimalizować redundancję danych, doprowadzić do ich jednokrotnego wprowadzania, a także do wewnętrznej integralności zasobów informacyjnych. Z punktu widzenia stopnia integracji systemy można podzielić na: a) zintegrowane, czyli spełniające przedstawione warunki integracji funkcjonalnej, informacyjnej i technologicznej b) nie zintegrowane, w których brakuje silnych związków funkcjonalnych, informacyjnych czy technologicznych 7) Stopień uniwersalności: na jego podstawie można wyróżnić dwie podstawowe grupy systemów: a) systemy indywidualne, tworzone dla określonego użytkownika i uwzględniające zgłoszone przez niego wymagania, potrzeby i ograniczenia b) systemy powielarne, mające charakter rozwiązań uniwersalnych w danej klasie zastosowań Systemy indywidualne są tworzone najczęściej wtedy, gdy użytkownik nie znajduje na rynku rozwiązań w pełni go satysfakcjonujących. Ich realizacja obejmuje cały cykl tworzenia systemu informacyjnego, dlatego są one dostosowane do specyfiki określonego obiektu gospodarczego i obowiązujących w nim procedur przetwarzania. Znaczną ich wada jest zazwyczaj wyższy koszt, gdyż za wszystkie prace projektowe i programowe musi zapłacić określony odbiorca. Wad tych pozbawione są systemy powielarne (powtarzalne). Ze względu na przyjęcie ich tworzeniu założenia, że będą eksploatowane przez wielu różniących się użytkowników, w odmiennych warunkach, projektuje się je, uwzględniając wymogi powielarności i nadając im elastyczny charakter. Często systemy powielarne nazywane są typowymi lub standardowymi. Wydaje się, że mimo semantycznego podobieństwa systemy typowe różnią się zasadniczo od standardowych. W pierwszym bowiem przypadku wystarczy, aby system w ujęciach funkcjonalnym i informacyjnym realizował zdecydowaną większość procedur przetwarzania związanych z określonym obszarem zastosowań, zwłaszcza te procedury, które są „typowe” dla większości obiektów działających w danym obszarze. Natomiast od systemu standardowego wymaga się, aby zaproponował swym przyszłym użytkownikom możliwość standaryzacji procesów informacyjnych i komunikacyjnych zgodnie z normami przyjętymi przez organizacje je opracowujące lub akceptujące. Wdrożenie systemu standardowego w obiekcie gospodarczym wiąże się z reguły z transferem wiedzy (know-how). Powielarność systemów informacyjnych uzyskuje się na 2 podstawowe sposoby: (1) tworzy się na bazie komputerowych pakietów narzędziowych (np. arkusze kalkulacyjne) (2) realizuje się je jako systemy elastyczne, silnie sparametryzowane i przez to możliwe do zaimplementowania w zróżnicowanych obiektach gospodarczych. 8) a) nowa ekonomia - rozumiana jako zbiór koncepcji biznesowych, organizacyjnych i społecznych oraz wspomagających je technologii informacyjnych i komunikacyjnych kształtujących gospodarkę elektroniczną. Na podstawie tego kryterium można wyróżnić systemy: nie związane z gospodarką elektroniczną – funkcjonujące wyłącznie w tzw. pozasieciowym środowisku gospodarczym (w przyszłości będzie ich coraz mniej) b) współpracujące z gospodarka elektroniczna – stanowiące z reguły rozszerzenia dotychczasowych rozwiązań o odpowiednie interfejsy, umożliwiające wykorzystanie sieci do prowadzenia wybranych form działalności gospodarczej c) w pełni osadzone w obszarze gospodarki elektronicznej – działające wyłącznie w środowisku sieciowointernetowym. Należy zaznaczyć że dodatkowym czynnikiem je różnicującym może być także forma komputerowej realizacji systemów, a więc zastosowany sprzęt, oprogramowanie, technologia przetwarzania, architektura, organizacja pracy itd. Te czynniki pozwalają wyróżnić m.in. systemy scentralizowane i rozproszone, wsadowe i bezpośrednie czy też oparte na architekturze klient-serwer, bądź technologii danych. 8. GENERACJE ROZWOJOWE SYSTEMÓW INFORMACYJNYCH. System informacyjny zapewnia dokumentacyjną obsługę przestrzenno-czasowego przebiegu procesów produkcji w systemie wytwarzania, a także gromadzi informacje nieodzowne w procesie podejmowania decyzji gospodarczych w systemie zarządzania. Od kilkudziesięciu lat realizacja systemów informacyjnych wspomagających zarządzanie obiektami gospodarczymi nierozerwalnie łączy się z pojęciem komputeryzacji. Technika komputerowa stała się tak powszechna, że zastosowanie tradycyjnych „ręcznych” technik ewidencyjnych wydaje się już nieracjonalne z różnych względów. Drogę rozwojową systemów informacyjnych najlepiej odzwierciedlają generacje rozwojowe (poziom wspomagania użytkowników przez system), które tworzą następujące grupy systemów: 1.Systemy transakcyjne (dziedzinowe) ST – gromadzą, przetwarzają, umożliwiają dostęp do informacji,2.Systemy informacyjne zarządzania, Systemy zarządzania relacjami z klientem (ang. CRM – Customer Relationship Management),3.Systemy doradcze wspomagania decyzji SWD (ang. DSS – Decisions Suport Systems), 4.Systemy eksperckie SE (ang. Expert Systems). Ad.1.Systemy transakcyjne – ST: *Zajmują się codzienną działalnością organizacji, *Gromadzą i przetwarzają dane wewnętrzne *Dane mają charakter zrutynizowany, powtarzalny, masowy, *Duża detalizacja danych, *Najczęściej są skomputeryzowane Ad.2.Systemy informacyjne zarządzania: *ukierunkowane na potrzeby naczelnej, średniej lub operacyjnej kadry kierowniczej, *wykorzystują dane zebrane w systemach transakcyjnych, *przydatne głównie w planowaniu i kontroli, *wspierają procesy decyzyjne organizacji. Ad.3.Systemy doradcze - wspomagania decyzji: *pomagają w podejmowaniu decyzji w sprawach nowych i nietypowych,*integrują dane zewnętrzne i wewnętrzne,*umożliwiają modelowanie i analizę danych, *umożliwiają symulowanie problemów za pomocą modeli matematycznych, *posiadają bezpośredni dostęp do baz danych, *realizowane na komputerach. Ad.4.Systemy ekspertowe: *związane z pojęciem sztucznej inteligencji, *oparte na wiedzy ekspertów z danej dziedziny, *przeznaczone do rozwiązywania skomplikowanych problemów dających się opisać za pomocą reguł wnioskowania,*wspomagają wiedzę użytkownika przy podejmowaniu złożonych problemów decyzyjnych. 9. Języki zapytań w przetwarzaniu danych – SQL i QBE SQL (ang. Structured Query Language) to strukturalny język (informatyka) zapytań używany do tworzenia, modyfikowania baz danych oraz do umieszczania i pobierania danych z baz danych. Język SQL jest językiem deklaratywnym. Decyzję o sposobie przechowywania i pobrania danych pozostawia się systemowi zarządzania bazą danych DBMS. Jest to język zapytań opracowany w latach siedemdziesiątych w firmie IBM. Stał się on standardem w komunikacji z serwerami relacyjnych baz danych. Wiele współczesnych systemów relacyjnych baz danych używa do komunikacji z użytkownikiem SQL, dlatego mówi się, że korzystanie z relacyjnych baz danych, to korzystanie z SQL-a. Pierwszą firmą, która włączyła SQL do swojego produktu komercyjnego, był Oracle. Dalsze wprowadzanie SQL-a, w produktach innych firm, wiązało się nierozłącznie z wprowadzaniem modyfikacji pierwotnego języka. Wkrótce utrzymanie dalszej jednolitości języka wymagało wprowadzenia standardu. Standardy SQL W 1986 roku SQL stał się oficjalnym standardem, wspieranym przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO) i jej członka, Amerykański Narodowy Instytut Normalizacji (ANSI). Wczesne wersje specyfikacji (SQL86 i SQL89) były w dużej mierze jedynie określeniem wspólnej płaszczyzny łączącej różne istniejące wówczas produkty i pozostawiały wiele swobody twórcom implementacji. Z czasem jednak systemy komputerowe uległy integracji i rynek zaczął domagać się aplikacji oraz ich funkcji faktycznie współpracujących z wieloma różnymi bazami danych. Pojawiła się potrzeba określenia standardu ściślejszego. Mógł on jednocześnie obejmować nowe elementy, nieujęte do tej pory w języku. Tak powstał SQL92, obowiązujący w produktach komercyjnych do dziś. Formy SQL-a Z technicznego punktu widzenia, SQL jest podjęzykiem danych. Oznacza to, że jest on wykorzystywany wyłącznie do komunikacji z bazą danych. Nie posiada on cech pozwalających na tworzenie kompletnych programów. Jego wykorzystanie może być trojakie i z tego względu wyróżnia się trzy formy SQL-a: 1. SQL interakcyjny lub autonomiczny wykorzystywany jest przez użytkowników w celu bezpośredniego pobierania lub wprowadzania informacji do bazy. Przykładem może być zapytanie prowadzące do uzyskania zestawienia aktywności kont w miesiącu. Wynik jest wówczas przekazywany na ekran, z ewentualną opcją jego przekierowania do pliku lub drukarki. 2. Statyczny kod SQL (Static SQL) nie ulega zmianom i pisany jest wraz z całą aplikacją, podczas której pracy jest wykorzystywany. Nie ulega zmianom w sensie zachowania niezmiennej treści instrukcji, które jednak zawierać mogą odwołania do zmiennych lub parametrów przekazujących wartości z lub do aplikacji. Statyczny SQL występuje w dwóch odmianach. 1. Embedded SQL (Osadzony SQL) oznacza włączenie kodu SQL do kodu źródłowego innego języka. Większość aplikacji pisana jest w takich językach jak C++ czy Java, jedynie odwołania do bazy danych realizowane są w SQL. W tej odmianie statycznego SQL-a do przenoszenia wartości wykorzystywane są zmienne. 2. Język modułów. W tym podejściu moduły SQL łączone są z modułami kodu w innym języku. Moduły kodu SQL przenoszą wartości do i z parametrów, podobnie jak to się dzieje przy wywoływaniu podprogramów w większości języków proceduralnych. Jest to pierwotne podejście, zaproponowane w standardzie SQL. Embedded SQL został do oficjalnej specyfikacji włączony nieco później. 3. Dynamiczny kod SQL (Dynamic SQL) generowany jest w trakcie pracy aplikacji. Wykorzystuje się go w miejsce podejścia statycznego, jeżeli w chwili pisania aplikacji nie jest możliwe określenie treści potrzebnych zapytań - powstaje ona w oparciu o decyzje użytkownika. Tę formę SQL generują przede wszystkim takie narzędzia jak graficzne języki zapytań. Utworzenie odpowiedniego zapytania jest tu odpowiedzią na działania użytkownika. Wymagania tych trzech form różnią się i znajduje to odbicie w wykorzystywanych przez nie konstrukcjach językowych. Zarówno statyczny, jak i dynamiczny SQL uzupełniają formę autonomiczną cechami odpowiednimi tylko w określonych sytuacjach. Większość języka pozostaje jednak dla wszystkich form identyczna. Składnia SQL Użycie SQL, zgodnie z jego nazwą, polega na zadawaniu zapytań do bazy danych. Zapytania można zaliczyć do jednego z trzech głównych podzbiorów: SQL DML (ang. Data Manipulation Language, czyli Język Manipulacji Danymi), SQL DDL (ang. Data Definition Language, czyli Język Definicji Danych). SQL DCL (ang. Data Control Language, czyli Język Kontroli nad Danymi). Instrukcje SQL w obrębie zapytań tradycyjnie zapisywane są wielkimi literami, jednak nie jest to wymóg. Każde zapytanie w SQL-u musi kończyć się znakiem ";" (średnik). Dodatkowo, niektóre interpretery SQL (np. psql w przypadku PostgreSQL), używają swoich własnych instrukcji, spoza standardu SQL, które służą np. do połączenia się z bazą, wyświetlenia dokumentacji, itp. Query By Example (QBE) - przyjazna dla użytkownika technika tworzenia zapytań do bazy danych, opracowana pierwotnie przez firmę IBM do użytku w komputerach mainframe, a potem zaadaptowana przez wiele innych systemów informatycznych. Technika ta polega na wypełnieniu szukanymi ciągami znaków pustego rekordu odpowiadającego dokładnie strukturze rekordów w bazie, np. "Warszawa" w polu "Miasto" czy "Kowalski" w polu nazwisko. Wynikiem zapytania jest lista wszystkich rekordów zawierających podany ciąg znaków w danym polu. System QBE dokonuje konwersji z zapytania użytkownika do formalnego zapytania bazy danych. Dzięki temu użytkownik może wykonywać skomplikowane zapytania do bazy danych bez znajomości formalnych metod takich jak Structured Query Language. 10. Idea systemów ekspertowych Systemy ekspertowe ( SE ) pomocniczymi urządzeniami zewnętrznymi, np. drukarkami czy modemami, otwiera przed użytkownikiem wiele nowych możliwości. Połączenie komputera z urządzeniami zewnętrznymi można nazwać ogólnie sprzętem komputerowym. Podział komputerów według szybkości działania: ● super komputery ● komputery osobiste (przeznaczone dla potencjalnych użytkowników) ● mini komputery (duża szybkość przetwarzania inf.) Złożoności struktury sprzętu technicznego wchodzącego w skład zestawu komputerowego oraz duża liczba typów i modeli środków technicznych implikuje potrzebę ich podziału. Przyporządkowanie określonego urządzenia do konkretnej grupy środków wyróżnionych z ich ogółu odbywa się na podstawie kryterium wynikającego z przebiegu technologicznego procesu przeważania danych. Biorąc pod uwagę, że proces przebiega zgodnie z triadą: wejście – przetwarzanie – wyjście, sprzęt komputerowy możemy podzielić na grupy stanowiące podsystemy struktury technicznej zestawy komputerowego: ● przygotowania i wprowadzania danych ● przetwarzania i przechowywania danych ● wprowadzania danych ● transmisji danych Podstawowym walorem takiego podziału jest jego „niewrażliwość” na pojawiające się wciąż na rynku sprzętu komputerowego nowe typy urządzeń. Każde można bowiem zakwalifikować (zgodnie z jego podstawowymi funkcjami) do jednej z wyszczególnionych grup. Sprzęt służący do przygotowania danych obejmuje urządzenia umożliwiające zapisanie danych na nośnikach magnetycznych, w postaci gotowej do automatycznego przetwarzania. Środki te (klawiaturowe rejestratory magnetycznych nośników informacji) stanowią grupę urządzeń nie wchodzących bezpośrednio w skład zestawy komputerowego, nie są one bowiem połączone z pozostałymi komponentami struktury technicznej systemu. Grupa urządzeń wprowadzania danych obejmuje następujące rodzaje środków technicznych: ● czytnik metek, żetonów, kart identyfikacyjnych ● czytniki znaków i dokumentów, zwane skanerami ● automatyczne rejestratory danych ● urządzenia foniczne ● manipulatory, np. joystick, mysz. Wśród urządzeń wyprowadzania danych wyróżnia się: ● drukarki: - atramentowe np. Lexmark, HP, Canon, Xerox - laserowe np. HP, Minolta, Canon, Lexmark, Samsung, Xerox - igłowe (możemy od razu drukować na wielokrotnej kopii, wymagany papier perforowany (cieńszy)) np. Epson, Lexmark ● urządzenia wyprowadzania danych na mikrofilm ● urządzenia graficzne (plotery-urządzenia drukujące, służące głównie do drukowania elementów graficznych (schematy)) ● urządzenia foniczne (syntezatory mowy). Grupą urządzeń związaną z dwoma poprzednimi są urządzani wprowadzania i wyprowadzania danych. Spośród nich największe znaczenie mają: ● monitory z klawiaturą (monitory np. Siemens, Panasonic, HP, Sony, Philips, IBM) ● konsole operatorskie Podstawowe znaczenie dla struktury technicznej zestawu komputerowego ma grupa środków określona mianem podsystemu przetwarzania i przechowywania danych. Obejmuje ona: ● procesory ● kanały wejścia/wyjścia ● pamięci operacyjne ● pamięci zewnętrzne Ostatnią z przedstawionych grup środków technicznych są urządzenia organizujące i obsługujące transmisję danych. Należą do nich: ● łącza telekomunikacyjne ● urządzenia dopasowujące linie (modemy) ● urządzenia sterujące transmisja danych ● urządzenia przełączające ● urządzenia zabezpieczające przed błędami. Najistotniejszym elementem funkcjonalnym konfiguracji technicznej jest jednostka centralna wchodząca w skład podsystemy przechowywania i przetwarzania danych. Wykonuje ona głównie czynności sterujące i obliczeniowe, tj. sterowanie pracami wszystkich urządzeń wchodzących w skład zestawu komputerowego oraz przetwarzanie wprowadzonych zgodnie z algorytmami zawartymi w zapamiętanym programie. Jednostka centralna zawiera w sobie trzy bloki funkcjonalne, którymi są: ● procesor ● kanały wejścia/wyjścia ● pamięć operacyjna Procesor, w skład którego wchodzą układ sterowania, układ arytmometru oraz pamięć lokalna, umożliwiają realizację kolejnych rozkazów programu, wykonanie przewidzianych w programie operacji arytmetycznych i logicznych, zapisanie i odczytanie danych do/z pamięci operacyjnej oraz instalacje pracy kanałów wejścia/wyjścia w celu przesyłania danych pomiędzy pamięcią operacyjną a urządzeniami zewnętrznymi komputera. Kanały wejścia/wyjścia stanowią blok funkcjonalny pozwalający na sterowanie przepływem danych pomiędzy pamięcią operacyjną a urządzeniami zewnętrznymi podłączonymi do procesora. Pamięć operacyjna służy do przechowywania aktualnie wykonywanego programu (programów) oraz danych przetwarzanych w określonym momencie. Kryteria wyboru sprzętu komputerowego: • techniczno-technologiczne - podejmujemy decyzję co do mocy obliczeniowej komputera, pojemności jego pamięci zewnętrznych potrzebnych do przechowywania danych, rodzaju i liczby urządzeń wyjściowych. Należy zwrócić uwagę na to, że specyfika prac wykonywanych za pomocą komputera determinuje w znacznym stopniu jego konfigurację. Wybór jest dokonywany pomiędzy takimi rodzajami sprzętu, jak sprzęt komputerowy autonomiczny (pojedyncze stanowisko pracy) lub przyłączony do sieci. • ekonomiczno-handlowe - pod uwagę brane są takie elementy, jak np. możliwości finansowe przy zakupie, poziom cen oferowanych przez dostawcę, warunki oraz poziom oferowanego serwisu czy też warunki dostawy i montażu zakupionego sprzętu. • organizacyjno-standaryzacyjne - należy rozważyć dotychczasowe standardy obowiązujące zarówno na rynku komputerowym, jak i w przedsiębiorstwie, a następnie dobrać sprzęt tak, aby był jak najbardziej zbliżony do jednych i drugich. Wszystkie kryteria i czynniki wyboru sprzętu komputerowego są tylko pewnymi przesłankami, które należy uwzględniać na wstępnym etapie podejmowania decyzji o zakupie pojedynczego komputera, a zwłaszcza całego systemu komputerowego. Przedsięwzięcie to ma bowiem wiele dodatkowych aspektów, które muszą być wzięte pod uwagę, jeśli ma ono przynieść wymierne korzyści ekonomiczne. 13. Schemat blokowy komputera – modułowa budowa komputera. Wspomagają decyzje słabo ustrukturalizowane, dostarczają specjalistycznej wiedzy. SE pozwalają decydentom podejmować decyzje w warunkach, gdy jest im do tego niezbędna nowa, nie znana dotąd wiedza. Zamiast tworzenia nowego zespołu ekspertów SE umożliwia natychmiastowe przekazanie specjalistycznej wiedzy zgromadzonej w systemie komputerowym. Wśród podstawowych elementów SE należy wymienić : podsystem pozyskiwania wiedzy, bazę wiedzy, mechanizm wnioskowania, interfejs użytkownika. Odpowiedzi generowane przez SE nie zapewniają jednoznacznych rezultatów, tak jak to jest w przypadku SD. SE wspomaga decydenta w podejmowaniu decyzji, dostarczając uzupełniającej, nie znanej mu dotąd wiedzy o określonej sytuacji. 11. IDEA SYSTEMÓW BAZ DANYCH Baza danych jest strukturą pozwalającą w uporządkowany sposób przechowywać dużą liczbę różnorodnych danych. Systemy Zarządzania Bazami Danych to: programy umożliwiające tworzenie i wykonanie operacji na zbiorach baz danych systemy umożliwiające pracę z kartotekową bazą danych, będącą pojedynczym zbiorem danych o obiektach podobnego typu- te systemy nie mogą ustanawiać relacji pomiędzy różnymi bazami danych, służą więc raczej do prostego wspomagania zarządzania polegającego na uporządkowaniu jednorodnych danych i łatwym do nich dostępie, systemy zarządzania relacyjną bazą danych – za ich pomocą muszą być przechowywane i przetwarzane bardziej zaawansowane struktury danych, jest wyposażony we własny system programowania, umożliwiający zbudowanie systemu użytkowego Typowe operacje wykonywane na bazie danych: dodawanie rekordów, edytowanie istniejących rekordów, kasowanie rekordów generowanie wyników zapytań do bazy danych w formie raportów sortowanie, dzielenie i łączenie tabel oraz przeliczanie wartości pól Do podstawowych zalet pakietów narzędziowych tego typu należą: prosty, wielofunkcyjny język manipulacji danymi i zbiorami podział przetwarzania na kroki, naturalne z punktu widzenia użytkownika możliwość pozyskiwania i przetwarzania danych z pakietów narzędziowych typów, zdolność tworzenia prostych, podręcznych aplikacji gospodarczych, bazujących na pojedynczych kartotekach i zbiorach, możliwość definiowania i pamiętania procedur przetwarzania, pozwalająca wielokrotnie je stosować 12. Sprzęt komputerowy Komputer - system cyfrowy przetwarzający dane według algorytmu zapisanego w postaci programu i umieszczonego w pamięci. Komputer jako automat do przetwarzania danych, w którego pamięci znajdują się programy, funkcjonalnie nie spełnia wszystkich oczekiwań użytkownika. Dopiero sprzęgnięcie komputera z Komputer jest to urządzenie elektroniczne przetwarzające dane według algorytmu zapisanego w postaci programu umieszczonego w pamięci. Sam jednak nie spełnia wszystkich oczekiwań użytkowników, dlatego konieczne jest połączenie z pomocniczymi urządzeniami zewnętrznymi – co nazywamy sprzętem komputerowym. Celem stosowania systemów komputerowych jest gromadzenie, porządkowanie i obróbka danych oraz ich przechowywanie, dlatego sprzęt komputerowy można podzielić ze względu na etap, w którym są używane. 1) Urządzenia wprowadzania danych: a) klawiatura - klasyczny przykład medium łączącego (interfejsu) między człowiekiem a komputerem. Układem klawiszy przypomina maszynę do pisania, ale ma dodatkowo tzw. klawisze funkcyjne (F1, F2 itd.), klawisze specjalnego przeznaczenia (np. klawisz „alt" czy klawisze ,,strzałki") b) czytniki - to urządzenia służące do odczytu np. kodów paskowych na produktach handlowych czy kart magnetycznych w telefonach, czytniki kart mikroprocesorowych. Czytniki potrafią zapamiętywać prostą informację i umożliwiają jej modyfikację oraz magazynowanie - w celu późniejszego odtworzenia w komputerze (np. karty mikroprocesorowe do bankomatów). c) urządzenia przetwarzania dokumentów (skanery) - urządzenia służące do przetwarzania obrazu z formy drukowanej w obraz w postaci elektronicznej zrozumiałej dla komputera. Stosowane są tam, gdzie konieczne jest drukowanie, przetwarzanie i tworzenie grafik, zdjęć, ilustracji itp. oraz przy elektronicznej obróbce i archiwizacji dokumentów. Głównymi parametrami opisującymi skaner są rozdzielczość i wierność odwzorowania szczegółów (np. jakość kolorów). d) urządzenia sterujące (wskaźniki, manipulatory) - służą do poruszania się po graficznym ekranie monitora komputerowego. Są to mysz, joystick (manetka), touchpad (urządzenia do sterowania przez dotyk palcem specjalnego pola) lub trackball. 2) Urządzenia przetwarzania danych: a) jednostka centralna - zespół urządzeń wykonujących główne czynności obliczeniowe oraz sterujących pracą całego systemu cyfrowego (bez jednostki centralnej nie byłaby w ogóle możliwa praca komputera). b) pamięć operacyjna (pamięć główna komputera),czyli pamięć RAM (Random Access Memory) jest pamięcią o dostępie swobodnym. Do wszystkich danych przechowywanych w tej pamięci można odwoływać się w jednakowym czasie, niezależnie od umiejscowienia danych w pamięci. Jest pośrednikiem między jednostką centralną a resztą komputera i służy do tymczasowego przechowywania instrukcji i danych niezbędnych do poprawnego działania wykonywanego w danej chwili programu, a także do tymczasowego przechowywania danych napływających np. z klawiatury przed ich dalszym przetworzeniem oraz danych wygenerowanych przez procesor, oczekujących np. na wyświetlenie na monitorze. c) pamięć ROM {Read Only Memory) - są w niej zapisane na stałe wszystkie instrukcje i komendy potrzebne do poprawnego uruchomienia komputera. Pamięć ta - w przeciwieństwie do pamięci RAM - nie traci zapisanych w niej informacji w razie zaniku napięcia. Służy do uruchomienia komputera, tzn. po włączeniu zasilania dostarcza pierwsze instrukcje do procesora, aby ten mógł wystartować i zainicjować wszystkie urządzenia niezbędne do pracy. Są w niej zapisane instrukcje umożliwiające poprawną współpracę z klawiaturą, monitorem lub drukarką. d) procesor (lub mikroprocesor) - „serce" komputera. Decyduje o większości zdarzeń zachodzących podczas pracy komputera i nimi zarządza. Jest najbardziej złożonym technologicznie elementem komputera, na który składa się: - układ arytmometru - służy do wykonywania prostych operacji arytmetycznych i logicznych. - zespół rejestrów - służy do przejściowego zapamiętania operatorów na czas wykonywania działań arytmetycznych lub logicznych. Dzięki temu rozwiązaniu zmniejsza się liczbę odczytów i zapisów z pamięci zewnętrznej. - układ sterowania - zapewnia współdziałanie pozostałych bloków funkcjonalnych komputera w celu zrealizowania programu znajdującego się w pamięci operacyjnej. e) układ wejścia/wyjścia - to układ służący komunikacji komputera z jego otoczeniem. Wykorzystywany jest do wprowadzania programów i danych, wydawania wyników i porozumiewania się z operatorem. 3) Urządzenia przechowywania danych (pamięci zewnętrzne)– służą do przechowywania dużej ilości danych; brak im bezpośredniej integracji z jednostką centralną. a) pamięci taśmowe – to pamięci o dostępie sekwencyjnym (takim, w którym do odczytania wybranej informacji konieczne jest uprzednie przeczytanie informacji ją poprzedzających). Każda sekwencja danych zapisanych na taśmie magnetycznej następuje po sobie kolejno (jak na taśmie magnetofonowej). Wszelkie zmiany zapisu danych już istniejących muszą się odbywać przez wykasowanie danych poprzednich i ponowny ich zapis; właściwie uniemożliwia to jakiekolwiek dopisywanie lub poprawianie danych. Takie pamięci są bardzo wolne w odczycie i zapisie, dlatego nie są używane jako pamięci masowe do przechowywania danych i programów często używanych. Ze względu na możliwość wielokrotnego zapisu, niski koszt przechowywania danych i łatwość transportowania są jednak stosowane przy archiwizowaniu danych. b) na dyskietkach (na dyskach miękkich magnetycznych) - są narzędziem usprawniającym przenoszenie i przechowywanie danych komputerowych. Dostęp do tego nośnika ma charakter bezpośredni. Dyskietkę można odczytać tylko przez włożenie jej do napędu dyskietek, który wielkością fizyczną i parametrami odczytu będzie zgodny z parametrami dyskietki. c) na dyskach twardych magnetycznych - urządzenia pamięciowe o dostępie bezpośrednim, składające się z kilku (do kilkunastu) krążków pokrytych substancją magnetyczną. Dyski twarde umożliwiają wielokrotny zapis i odczyt, a trwałość ich mierzy się w dziesiątkach i setkach tysięcy godzin pracy. Dyski twarde są najpopularniejszym rodzajem pamięci zewnętrznych, dzięki bardzo dużym pojemnościom, najkrótszym czasom dostępu do wybranych informacji (czyli szybkości ich odszukiwania) oraz stale zmniejszającym się cenom w przeliczeniu na jednostkę pamięci. Dodatkową zaletą tych dysków jest możliwość instalowania ich kilku na jednym stanowisku komputerowym, co pozwala stopniowo rozbudowywać system komputerowy. d) na dyskach optycznych – dzięki olbrzymim pojemnościom przy stosunkowo niewielkiej powierzchni jest doskonałym uzupełnieniem dysków magnetycznych. Wysoką wydajność urządzenia uzyskuje się dzięki technice laserowej, laser bowiem operuje z wysoką precyzją. Większą trwałość natomiast zawdzięcza on temu, że odczyt następuje za pomocą promienia laserowego. Wadą dysków optycznych jest czas dostępu - większy niż w dyskach twardych. Parametrem urządzeń czytających dysków optycznych jest prędkość odczytu informacji. 4) Urządzenia wyprowadzania danych: a) drukarki - przedstawiają informacje w trwałej postaci tj. wydrukowany dokument. drukarki uderzeniowe - są stosowane przy dużych obciążeniach pracy oraz tam, gdzie nie jest wymagana wysoka jakość wydruku. Są to m.in. drukarki igłowe, gdzie w procesie drukowania używa się igieł zamiast czcionek, przez co możliwe jest drukowanie nie tylko liter i liczb, ale także rysunków czy nawet własnych znaków graficznych. Drukarki tego typu są porównywalne jakościowo z innymi, a poza tym stosunkowo tanie i łatwe w obsłudze. drukarki nieuderzeniowe np. drukarki laserowe - proces wydruku przypomina fotokopiowanie; każda kropka znajdująca się na oryginale (tj. na dokumencie elektronicznym) po prostu jest odwzorowywana na papierze przez laser, który nanosi swą wiązką kropkę na światłoczuły bęben, dociskany do przesuwającego się papieru. Drukarki laserowe zapewniają bardzo wysoką jakość wydruku i ciche działanie, jednak koszty ich eksploatacji są wysokie. Drukarki atramentowe - znacznie tańsze od laserowych, a o zbliżonej jakości wydruku. Przeznaczonych dla stanowisk pracy domowej oraz dla małych biur. Technologia druku atramentowego polega na napylaniu mikroskopijnej wielkości kropelek atramentu na powierzchnię papieru. b) monitory - są standardowymi urządzeniami wyjścia i najlepszymi urządzeniami wspomagającym interakcję pomiędzy człowiekiem a komputerem. Monitor przypomina swą budową kineskop telewizora; na ekranie są wyświetlane punkty (tzw. piksele), których bardzo duże zagęszczenie powoduje wrażenie ciągłości obrazu. Im mniejsza plamka i im gęściej położona tym jakość powinna być lepsza. Z kolei rozdzielczość jest mierzona liczbą punktów znajdujących się w jednym wierszu, w pionie i w poziomie. Wyróżniamy monitory monochromatyczne - pracujące w trybie dwukolorowym oraz monitory kolorowe - charakteryzujące się wysokimi parametrami jakościowymi. Ze względu na możliwości prezentacyjne monitory dzielimy na: - znakowe, które dysponują możliwością wyświetlania tylko pewnej, ściśle określonej grupy znaków, np. liter i cyfr - graficzne - wyposażone w karty graficzne, przez co potrafią wyświetlić każdą grafikę. Karta graficzna to urządzenie sterujące pracą monitora. c) plotery - urządzenia stosowane do tworzenia wysokiej jakości rysunków i wykresów. W odróżnieniu od drukarek nie odtwarzają one każdego kolejnego wiersza, ale rysują całe obiekty, np. figurę geometryczną. d) urządzenia dźwiękowe. 14. OPROGRAMOWANIE KOMPUTERÓW Oprogramowanie jest to ogół środków programowych dostępnych w ramach systemu komputerowego. Umożliwia ono bądź ułatwia przygotowanie i eksploatacje systemów informatycznych. Jest zbiorem zróżnicowanych środków programowych (pakietów programów). Podstawowym kryterium podziału oprogramowania jest cel wykorzystania. Pozwala on wyróżnić następujące grupy oprogramowania: 1.oprogramowanie systemowe: *systemy operacyjne; *programy i systemy diagnostyki sprzętu; *systemy (języki) programowania; *pakiety programów obsługi wielodostępu i sieci komputerowych; *pomocnicze programy i pakiety usługowe; 2.oprogramowanie użytkowe: *standardowe programy i systemy użytkowe; *pakiety narzędziowe; *indywidualne programy i systemy użytkowe ad.1 .Oprogramowanie systemowe jest to grupa programów, które bezpośrednio nie wspomagają użytkownika w realizowaniu jego zadań, ale umożliwiają, ułatwiają bądź organizują pracę systemu komputerowego; bez niektórych programów praca na komputerze byłaby niemożliwa. a)System operacyjny to oprogramowanie, które jest niezbędne do uruchomienia i działania systemu komputerowego. Jest to zespół programów i procedur zarządzających pracą komputera oraz organizujących i kontrolujących tę pracę. System steruje podstawowymi zasobami komputera i udostępnia je aplikacjom użytkowym. b)Programy i systemy diagnostyki sprzętu komputerowego to niezbędne wyposażenie w trakcie bieżącej jego eksploatacji; zależy od konstrukcyjnej i technologicznej złożoności systemu komputerowego. Oprogramowanie to obejmuje: *testy sprawności działania wyróżnionych elementów sprzętu; *testy wykrywania uszkodzeń; *testy diagnostyczne sprzętu; *środki usuwania i omijania awarii (w tym rekonfigurację sprzętu). c)Systemy programowania służą do tworzenia nowego oprogramowania (zarówno systemowego, jak i użytkowego); składają się z języka programowania (zbiór symboli i reguł służących do definiowania algorytmów) oraz kompilatora (translatora), tłumaczącego kod programisty na kod maszynowy. d)Oprogramowanie układów wielodostępnych i sieci - ich podstawowym zadaniem jest zapewnienie i synchronizacja równoległej pracy kilku użytkowników. e)Programy pomocnicze i pakiety usługowe tworzone są w celu wspomagania użytkowników w złożonych operacjach (np. manipulacje danymi i zbiorami itp.). ad.2. Oprogramowanie użytkowe to zbiór programów, których celem jest realizowanie określonych zadań użytkownika i wspomaganie w różnych pracach. Podział oprogramowania jest wtórny w stosunku do dwóch kryteriów: *obszar użytkowania oprogramowania (indywidualne - wykonane na potrzeby użytkownika lub standardowe - dostarczone z zewnątrz); *poziom specjalizacji oprogramowania (pakiety ogólnego przeznaczenia i pakiety specjalizowane). W oprogramowaniu użytkowym można wyróżnić: a)systemy użytkowe swoimi funkcjami zaspokajają potrzeby informatyczne przedsiębiorstw jak i instytucji niekomercyjnych, są to systemy: *finansowo-księgowe *dystrybucji, * gospodarki magazynowej *systemy sterowania produkcją, * kadrowo płacowe *zarządzania przedsięwzięciami b)Oprogramowanie narzędziowe to jedna z grup programów użytkowych ogólnego zastosowania, która służy do operowania na zbiorach danych określonego formatu: *edytory tekstu tworzą dokumenty tekstowe; *arkusze kalkulacyjne - tabele kalkulacyjne; *systemy zarządzania bazą danych - zbiory baz danych; *pakiety graficzne - zbiory grafiki. c)indywidualne programy i systemy narzędziowe tworzone na potrzeby konkretnej instytucji, ze względu na swoje wyspecjalizowanie i wyjątkowe rozwiązania zwykle nie mogą być zastosowane w innych obiektach. 4 Systemy operacyjne systemy operacyjne - oprogramowanie niezbędne do uruchomienia i funkcjonowania systemu komputerowego. System operacyjny zarządza zasobami komputera i udostępnia je aplikacjom użytkowym. System operacyjny zwykle składa się z trzech składników: instrukcji wewnętrznych (stale rezydujących w pamięci RAM i realizujących podstawowe zadania systemu), procesora poleceń (umożliwiającego komunikowanie się użytkownika z komputerem za pomocą określonego zestawu sformalizowanych komend) i poleceń zewnętrznych (dodatkowych programów zawartych w systemie) Cechy systemu operacyjnego system operacyjny - oprogramowanie, które jest niezbędne do uruchomienia i funkcjonowania systemu komputerowego Systemy operacyjne charakteryzuje się kilkoma ważnymi cechami : wielozadaniowość - możliwość wykonywania naraz więcej niż jednego programu. Umożliwia to jednoczesną pracę z różnymi aplikacjami. Użytkownik może również zadać komputerowi niektóre bardziej czasochłonne zadania do wykonania "w tle". Takie zadania, nie wymagające bieżącej kontroli użytkownika, nazywa się zadaniami wsadowymi. W czasie ich działania można wykonywać zadania interaktywne, czyli takie, które wymagają ciągłego dialogu programu z użytkownikiem. Wielozadaniowość korzystnie wpływa na stabilność systemu komputerowego, dlatego jest jednym z krytycznych czynników doboru oprogramowania systemowego dla przedsiębiorstw. wielodostęp (wielostanowiskowość) - możliwość jednoczesnej pracy wielu użytkowników z jednym systemem komputerowym. Cecha ta wymaga istnienia sieci komputerowej, w której komputer centralny (serwer) jest połączony z końcówkami sieci (terminalami), lub z komputerami typu PC. Aby użytkownicy mogli wspólnie korzystać z zasobów serwera, musi on działać w trybie wielozadaniowości. ochrona danych - zespół takich właściwości systemu operacyjnego, które decydują o jego przydatności w instytucjach uznających troskę o dane za sprawę pierwszorzędnej wagi. Na bezpieczeństwo składają się dwie główne właściwości: stabilność systemu (odporność na awarie sprzętu i błędy w oprogramowaniu) i autoryzowanie dostępu danych (ograniczanie praw użytkowników do zasobów systemu, które ma zapobiec udostępnianiu danych osobom do tego nie uprawnionym) 16. Języki programowania – generacje i przykłady Generacje języków programowania. Praktyka wyróżnia kilka generacji języków programowania. Powstały one w miarę rozwoju technologii informatycznej. Języki wczesnych generacji nazywa się językami niskiego poziomu, natomiast późniejsze wysokiego poziomu. 1. I generacja - kod maszynowy, czyli ciąg zer i jedynek stanowiący binarny zapis funkcji mikroprocesora wraz z ich parametrami. Kod maszynowy charakteryzuje się tym, że może być zrozumiany i wykonany przez mikroprocesor komputera, jest natomiast zupełnie nieprzejrzysty dla programisty. Obecnie nie stosuje się zapisu kodu maszynowego jako metody produkcji oprogramowania 2. II generacja - języki zwane asemblerami (assemble - składać), w których funkcje mikroprocesora są kodyfikowane za pomocą tzw. mnemoników. Są to krótkie i proste polecenia, będące dokładnymi odpowiednikami procedur, które może wykonać procesor (np. ADD A B spowoduje dodanie zmiennej A do zmiennej B i zapisanie wyniku w zmiennej A). Asemblery to języki niskiego poziomu, słabo nadają się do tworzenia rozbudowanego oprogramowania użytkowego, dlatego stosuje się je głównie do tworzenia elementów oprogramowania systemowego, zwłaszcza tych, w których najważniejsza jest szybkość działania i zgodność ze sprzętem komputerowym. 3. III generacja - najliczniejsza grupa języków; w nich powstała większość dostępnego obecnie oprogramowania. Oferują one dla programistów takie udogodnienia, jak proceduralność, czyli możliwość jednokrotnego zaprogramowania rozbudowanych procedur, a następnie - wielokrotnego odwoływania się do nich w programie. Niektóre języki III generacji to języki obiektowe, umożliwiające tworzenie aplikacji obiektowych, co istotnie wpływa na funkcjonalność produktu programowego. Najpowszechniej stosowanymi obecnie językami programowania są: C, Pascal, Basic, Cobol. 4. IV generacja (Fourth Generation Language - 4GL) - zaawansowane technologicznie systemy programowania, które jakby ukrywają przed programistą stopień skomplikowania tworzonej aplikacji, umożliwiając mu skoncentrowania się na aspektach merytorycznych. Nad technologicznymi aspektami działania aplikacji pieczę sprawuje sam system programowania, stosując standardowe, sprawdzone rozwiązania. Języki IV generacji są językami najwyższego poziomu. Oferują możliwość szybkiego tworzenia oprogramowania za cenę małej elastyczności języka programowania, a tym samym ograniczenia obszaru zastosowań. Są powszechnie stosowane do tworzenia systemów użytkowych, które charakteryzują się dużym podobieństwem zastosowanych rozwiązań, nie wymagają więc uniwersalnych narzędzi programistycznych. Podstawowym zaś udogodnieniem jest szybkie tworzenie i modyfikowanie aplikacji (Rapid Application Development - RAD). Najpopularniejsze narzędzia 4GL są produkowane przez firmy Oracle, Informix i Progress. 17. Sieci komputerowe Siecią komputerową nazywa się co najmniej dwa komputery podłączone w celu wymiany plików (danych, programów) lub wspólnego korzystania z zasobów sprzętowych (drukarek, dużych dysków, modemu, faksu, stacji CD-ROM) Podstawowe elementy składowe sieci komputerowej to: Serwery ( to komputery służące do przechowywania i udostępniania programów i danych, zarządzające dostępem do wspólnych drukarek sieciowych, specjalizowane serwery do baz danych, obsługi poczty elektronicznej itp.) Stacja robocza (to komputery pracujące pod kontrolą różnych systemów operacyjnych, na których uruchamia się programy umożliwiające dostęp do zasobów serwerów) Sieciowy system operacyjny ( stanowi zestaw programów działający na komputerach połączonych na komputerach pracujących w sieci. Zapewnia obsługę programową zasobów, udostępnianie plików, ochronę przed niepowołanym dostępem) Karta sieciowa (wykorzystuje specjalizowany procesor i oprogramowanie do przesyłania danych z pamięci do pamięci komputera oraz do nadawania i odbierania danych między komputerami) Okablowanie sieciowe (łączy wszystkie komputery w sieci. Dane w sieci mogą być przesyłane:kablami miedzianymi, światłowodami, bezprzewodowo) Cele tworzenia sieci komputerowych: Wspólne korzystanie z plików i programów Udostępnianie drogich lub rzadko wykorzystywanych zasobów Polepszanie ochrony danych przed niepowołanym dostępem Scentralizowane wykonywanie kopii archiwalnych cennych danych Wspólne korzystanie z baz danych Korzystanie z poczty elektronicznej i innych sposobów przekazywania informacji między członkami zespołu Tworzenia grup roboczych o wspólnych potrzebach i zainteresowaniach Ułatwianie zarządzania zasobami komputerowymi w przedsiębiorstwie Ułatwianie dystrybucji instalowania oprogramowania Podział sieci komputerowych ze względu na różne kryteria: 1) zasięg działania sieci komputerowych : lokalne (LAN) obejmuje zwykle obszar jednego lub kilku sąsiednich budynków. Powstają zasadniczo jako sieci wewnętrzne przedsiębiorstwa) miejskie (MAN) są budowane w dużych aglomeracjach miejskich i mają za zadanie ułatwić połączenie różnych sieci LAN, oddalonych od siebie, ale zlokalizowanych z tym samym mieście. rozległe (WAN) umożliwiają połączenie między komputerami zlokalizowanymi w dużej od siebie odległości. Wykorzystuje się w tym celu publiczne sieci telekomunikacyjne. Najbardziej znana w tej kategorii to siec Internet, obejmująca swoim zasięgiem cały świat i nazywana „ogólnoświatową pajęczyną” 2)architektura sieci lokalnych sieci wielodostępne (przetwarzanie jest w pełni scentralizowane i zarządzane przez komputer centralny) sieci z wydzielonym komputerem ( specjalny komputer, może ich być wiele, jest przeznaczony do pełnienia funkcji serwera) sieci partnerskie ( każdy komputer może odgrywać jednoczenie role klienta i serwera) 3)zastosowana typologia sieci -gwiazdy ( składa się z centralnego komputera, do którego dołączono wiele terminali) -drzewa (kilka sieci typu gwiazda połączonych w pojedynczą sieć wielopoziomową) -szyny (używa się wspólnego kabla, do którego mają dostęp wszystkie połączone do niego komputery) -pierścienia ( kabel tworzy zamknięty obwód. Każdy komputer jest podłączony do dwóch innych; jego karta sieciowa odbiera komunikat od jednego sąsiada i przesyła je do następnego) Wśród usług publicznych i komercyjnych świadczonych przez sieci komputerowe wyróżnia się: bazy danych/ serwisy informacyjne (udostępniają dane z szerokiego zakresu tematów np. zdrowie, szkolnictwo, prawo, prognozy meteorologiczne) systemy telekonferencyjne (to usługa, w których łącza elektroniczne, przy współudziale komputerów, kamer, mikrofonów i głośników, umożliwiają wielu osobom, przebywającym w różnych, oddalonych od siebie miejscach, branie udziału w konferencjach, negocjacjach lub w innych tego typu spotkaniach) zdalne tele zakupy poczta elektroniczna sieciowy system operacyjny - stanowi zestaw programów działających na komputerach połączonych w sieć. Zapewnia obsługę programową zasobów, udostępnianie plików, ochronę przed niepowołanym dostępem itp. 18. Internet – usługi i zastosowanie Podstawowe usługi oferowane w sieci Internet strony WWW (World Wide Web) poczta elektroniczna (e-mail) – przekazywanie plików tekstowych pomiędzy komputerami IRC (Internet Relay Chat) – rozmowy na żywo z ludźmi z całego świata Usenet – ponad 26000 tematycznych grup dyskusyjnych (newsgroup). Dane są magazynowane i można tam znaleźć odpowiedzi na różne dręczące pytania listy dyskusyjne – dyskusje za pośrednictwem poczty elektronicznej BBS (Bulletin Board Services) – niewielkie sieci funkcjonujące pierwotnie jako miejsce ściągania i wymiany plików serwisy online (AOL – America Online, CompuServe, MSN) – oferują dodatkowe usługi i bazy danych dostępne tylko dla swoich subskrybentów telefonia internetowa – wykorzystanie Internetu jako alternatywy dla sieci telefonicznej (niestety te usługi wciąż jeszcze znajdują się w fazie raczkowania) gry online – gry, w których przeciwnikiem przestaje być bezmyślny komputer, a staje się nim żywy człowiek, którego można nawet osobiście nie znać Zastosowania: Internet w przedsiębiorstwie sprawdzanie patentowe poszukiwanie potencjalnych dostawców i nabywców produktów poczta elektroniczna (e-mail) - forma komunikacji video-konferencje szybki dostęp do informacji łatwa wymiana informacji możliwość zamieszczenia reklam zawierających informacje o firmie sprzedaż internetowa Internet w działaniach marketingowych Duży postęp technologiczny i naukowy sprawił, że Internet stał się bardzo ważnym narzędziem działań marketingowych, a szybko wzrastająca liczba użytkowników sieci prognozuje coraz większe zastosowanie Internetu w marketingu. Internet umożliwia między innymi: reklamę produktów na stronach WWW sprzedaż internetową szybki dostęp do informacji rozwój kanałów dystrybucji poprzez możliwość zdobycia klienta przy pomocy poczty elektronicznej 19. Społeczeństwo informacyjne. Społeczeństwo informacyjne – terminem określa się społeczeństwo, w którym towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje się rozwój usług związanych z 3P (przesyłanie, przetwarzanie, przechowywanie informacji). Ekonomiczne najważniejsze znaczenie dla jego dalszego rozwoju ma wiedza i informacja Zawodowe nie tylko stwarza możliwości, ale też wymusza specjalizację pracy i produkcji Przestrzenne społeczeństwem informacyjnym jest każde państwo narodowe zdolne do określenia zasobów alokacyjnych i władczych oraz do rozpoznania potrzeb swych obywateli Kulturowe kultura współczesna staje się rzeczywistością wirtualną, a świat jest kreowany przez media Zjawisko telepracy – przesłanki, rodzaje, rynek telepracy. Telepraca (praca zdalna) jest rozumiana jako praca wykonywana z dala od konwencjonalnego miejsca zatrudnienia przy użyciu współczesnych technologii teleinformatycznych. Dzięki infrastrukturze teleinformatycznej (telefonia komórkowa i stacjonarna, fax, wideo-konferencje, usługi cyfrowe, internest) telepraca - praca na odległość - stała się dla wielu ludzi rzeczywistością. Telepraca oznacza przekazywanie informacji pomiędzy ludźmi w taki sposób, że ograniczenie odległości i czasu zostaje zniesione. Pełne wdrożenie telepracy umożliwi ludziom wykonywać swoją pracę tak, gdzie będą chcieli i kiedy będą chcieli. Telepraca ma również tę główną przewagę nad tradycyjnym stosunkiem pracy, że: praca przychodzi do człowieka, w przeciwieństwie do tradycyjnego pojęcia uczęszczania ludzi do pracy. Implikacja tego odwrócenia porządku nie jest tylko teoretyczna - głęboko wnika w stosunki pracy i sposób, w jaki pojmujemy pracę i "nie-pracę". Stwierdza się, że wzrasta samo zatrudnienie w tej formie, głównie z powodu presji na małą przedsiębiorczość do redukcji kosztów. Sektor własnej działalności gospodarczej dostarcza takich usług jak: dostawcy usług informacyjnych (recepcjoniści, telefoniści), usługi telefoniczne (np. prawnicze, handlowe), edycja tekstów, tłumaczenia, księgowość. Stwierdza się, że ta forma pracy jest atrakcyjna dla osób niepełnosprawnych i matek małych dzieci. Aktualne koszty nie są głównym hamulcem rozwoju, bowiem koszty utworzenia stanowiska pracy w biurze są wyższe niż wyposażenie telepracobiorcy. Uważa się jednak, że fizycznie obecni pracownicy są bardziej godni zaufania niż wirtualni koledzy. Według innych danych, obecnie pracę w domu wykonuje tylko 2% Polaków, w tym 9% stanowią osoby w wieku 18-24 lat. Najczęściej prowadzą oni własne firmy lub pracują dla pracodawcy z sektora prywatnego. W związku z rozwojem społeczeństwa informatycznego, telepraca będzie w przyszłości coraz powszechniejszą formą świadczenia pracy. Dziś stwarza nowe możliwości zatrudnienia osobom o szczególnych potrzebach. Zjawisko telepracy nie kreuje miejsc pracy. Jedyne co oferuje, to możliwości; także możliwość skorzystania z nich w związku z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Opis Techniczne decydujące znaczenie ma rozwój technologiczny S-POD Wspomaga on ewidencję i windykację podatków lokalnych w jednostkach samorządu terytorialnego. Rodzaje telepracy: CD20. Pod nazwą eZdrowie kryją się wszelkie zastosowania technologii teleinformatycznych w zapobieganiu chorobom, diagnostyce, leczeniu, kontroli oraz prowadzeniu zdrowego stylu życia. Narzędzia tego rodzaju służą między innymi komunikacji między pacjentem a usługodawcami z branży opieki zdrowotnej, przekazywaniu danych pomiędzy poszczególnymi instytucjami oraz bezpośrednim kontaktom zarówno między pacjentami, jak i pracownikami służby zdrowia. Mogą one również obejmować sieci informacji na temat zdrowia, elektroniczne kartoteki, usługi telemedycyny oraz przenośne lub nadające się do noszenia na sobie urządzenia komunikacyjne, służące do wspomagania pacjenta i monitorowania jego stanu zdrowia. Narzędzia klasy eZdrowie mogą przynieść znaczące korzyści całemu społeczeństwu, dzięki poprawie dostępu do opieki zdrowotnej i jej jakości, skoncentrowaniu systemu opieki zdrowotnej na potrzebach pacjenta oraz poprawie skuteczności i wydajności funkcjonowania całego sektora zdrowia. Unia Europejska koordynuje interdyscyplinarne działania w dziedzinach powiązanych ze zdrowiem, angażując w nie wszystkich zainteresowanych i działając na rzecz stworzenia Europejskiego Obszaru Zdrowia. Cele szczegółowe obejmują stworzenie struktury elektronicznych kartotek dzięki normalizacji zmierzającej do wymiany sprawdzonych rozwiązań, utworzenie sieci informacji łączącej punkty opieki zdrowotnej w celu koordynowania reakcji na zagrożenia dla zdrowia, zapewnienie usług zdrowotnych online, takich jak informacje na temat zdrowego stylu życia i zapobiegania chorobom, jak również telekonsultacje oraz wypisywanie recept i zwrot kosztów drogą elektroniczną. 20. Multimedia w systemach informatycznych: W prezentacji multimedialnej można połaczyć środki przekazu takie jak: film, oprawa muzyczna, komentarz głosowy, tekst i obraz wzbogacony o animacje dwu- i trójwymiarowe. multimedialność - możliwość połączenia różnych sposobów przekazywania informacji w jednym przekazie. Programy multimedialne dysponują zatem zaawansowaną grafiką, animacją oraz dźwiękiem. Nawet powszechnie stosowane oprogramowanie biurowe zostało wzbogacone o funkcje multimedialne, dzięki czemu można np. stworzyć dokument tekstowy z osadzonymi w nim obiektami multimedialnymi (np. animacją) 21.Informatyczne ujęcie procesów gospodarczych Istnieje duża różnorodność metod i technik pozwalających opisać procesy gospodarcze zachodzące w obiekcie. Rozwiązania te maja na ogół postać graficzną. 1. telepraca wykonywana w domu: wyłącznie / bezpośredni kontakt z pracodawcą jest rzadki lub tylko częściowo / telepraca wykonywana kilka dni w tygodniu lub miesiącu; w ten sposób można pracować dla jednego pracodawcy (umowa o pracę) lub dla kilku (praca na własny rachunek). 2. telepraca nomadyczna / wykonywana w różnych miejscach np. u klienta, partnera, podwykonawcy lub w podróży; przykładem takiej pracy jest praca przedstawiciela handlowego. 3. telecentra / biura poza główną siedzibą firmy: biura udostępnione pracownikom z danego regionu tzw. biura satelitarne centra lokalne, w których osoby pracują dla różnych firm call-center / centra telefonicznej obsługi klienta (poza główną siedzibą firmy). Obszary, w których telepraca może przynieść najlepsze rezultaty: Okazuje się, że najczęściej telepracę wykorzystuje się w usługach konsultingowych oraz we wszelkiego rodzaju pracach biurowych, zaś w najmniejszym stopniu w przypadku prac projektowych. Dla kogo telepraca? Telepraca najlepiej sprawdza się w warunkach, gdzie rezultaty są łatwo mierzalne, obszary indywidualnej odpowiedzialności precyzyjnie zdefiniowane, a wymagania nadzoru - niewielkie. Dotyczy to przede wszystkim pracy z informacją. Badania przeprowadzone w Unii Europejskiej pokazują, że najwięcej (51%) regularnych pracowników na odległość zajmuje się zarządzaniem, natomiast 44% to wykwalifikowani profesjonaliści w konkretnych dziedzinach. W pracy na odległość liczy się przede wszystkim pewność siebie, świadomość swojej wartości, umiejętność pracy w elastycznych warunkach, samodyscyplina, samodzielność. Liczą się oczywiście także kwalifikacje informatyczne. Kto korzysta z telepracy? telepraca jest dużym ułatwieniem dla kobiet, które samotnie wychowują dzieci i nie mają z kim ich zostawić, aby podjąć normalną pracę. dla osób niepełnosprawnych, dla których przemieszczanie się z miejsca na miejsce jest dużym utrudnieniem dla osób młodych, dla których korzystanie z sieci jest przyjemnością, a tym samym łatwym sposobem na zarobienie pieniędzy Metoda BSP ( Business System Planing) umożliwia ustalenie priorytetów projektowania oraz wdrażania poszczególnych modułów systemu informatycznego. Jest narzędziem pozwalającym na zdefiniowanie architektury oraz ustaleniu priorytetów projektowania i wdrażania poszczególnych modułów systemu informatycznego danej organizacji. Metoda BSP polega na na określeniu macierzowych zależności między procesami gospodarczymi, jednostkami organizacyjnymi encjami (grupy danych) oraz systemami informatycznymi( zastosowania). Wymienione elementy są powiązane z wspomaganiem procesów przez systemy informacyjne, odpowiedzialność organizacyjna, architekturę systemów informatycznych oraz odpowiedzialność informatyczna. Distance learning - Uczenie na odległość zostało wynalezione już prawie 100 lat temu. W swoim początkowym okresie polegało ono na przesyłaniu pocztą materiałów szkoleniowych, ćwiczeń i rozwiązanych przez studentów zadań między uczącymi się a instytucją prowadzącą kurs. Ten sposób prowadzenia uczenia na odległość, wzbogacony o kursy na kasetach audio i wideo popularny jest do dzisiaj. W krajach, gdzie Distance Learning weszło w epokę internetu ten styl prowadzenia nauczania wyraźnie traci już na popularności. W latach dwudziestych, wraz z upowszechnieniem się tego wynalazku, pojawiło się „radio edukacyjne”. W 1945 rozpoczęła działalność zainicjowana przez Uniwersytet Stanu Iowa „Telewizja edukacyjna”. Prawdziwy przełom i jak dotąd apogeum popularności uczenia na odległość nastąpił dopiero w latach dziewięćdziesiątych wraz z odkryciem i upowszechnieniem się internetu. To nowe medium dało nauczaniu na dystans nowe, nie spotykane dotąd możliwości interakcji i komunikacji uczącej się grupy oraz bliski nauczaniu tradycyjnemu, rzeczywisty kontakt studentów z prowadzącym kurs nauczycielem. Wspomaganie przez systemy informacyjne Analiza SWOT ( strenghts- mocne strony, weaknesses- słabe strony, opportunitiesszanse, threats- zagrożenia) polega na badaniu słabych i mocnych stron przedsiębiorstwa, pojawiających się szans i zagrożeń. Wyodrębnienie słabych mocnych stron pozwala na określenie obecnego stanu oraz obrazu działalności badanego obiektu gospodarczego. Szanse i zagrożenia są to zjawiska lub wydarzenia mogące wystąpić w przyszłości, będące swojego rodzaju pozytywnym wyzwaniem, bądź też przeciwnie – mające niekorzystny wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Szanse i zagrożenia dotyczą szczególnie 4 obszarów: Zmian politycznych, ekonomicznych, społecznych Przeobrażeń rynkowych udoskonaleń konstrukcyjnych, technologicznych, materiałowych innowacji w działalności organizacji konkurencyjnych i współdziałających Synteza otrzymanych zestawień pozwala na wytyczenie celów przedsiębiorstwa. Dzięki niej można określić zakres możliwych i dopuszczalnych strategii, które łącza możliwości wykorzystanie silnych stron oraz szans z jednoczesnym minimalizowaniem słabych stron i zagrożeń. Reasumują analiza SWOT pomaga wyodrębnić czynniki na które organizacja ma wpływ, na których powinna się koncentrować poprzez poznanie i określenie swojego środowiska zewnętrznego i wewnętrznego, określenie czynników kluczowych dla firmy, ustalenie kolejnych wersji rozwoju, wypracowanie strategii dostosowanej do gospodarki rynkowej oraz pomaga wyodrębnić czynniki należących do organizacji, które należy brać pod uwagę przy projektowaniu strategii lub planowaniu inwestycji. Nauczanie za pomocą nowych mediów: o na uczanie z wykorzystaniem najnowszych technologii ma wiele zastosowań. E-learning to spójny system nauczania oparty o nauczania zdalne z wykorzystaniem najnowszych technologii informacyjnych. Obejmuje wiele serwisów i produktów zorientowanych na samokształcenie wspomagane nowoczesnymi mediami. Zawiera w sobie technologie nauczania na odległość – CDL – nauczania opartego o systemy komputerowe, WBL – nauczania w oparciu o serwisy internetowe Diagramy przepływu danych DFD ( Date Flow Diagram) jest prezentacja systemu lub podsystemu pokazująca ruch danych w systemie. Składa się z 4 podstawowych elementów: 1. Organizacja kursu: -portale uczące (Learning Portals) proces, który przekształca przychodzący przepływ danych w przepływy wychodzące przepływ danych, oznaczający ruch pakietów danych o znanych atrybutach magazyn danych, przechowujący dane pozyskiwane przez system obiekt zewnętrzny ( encja), odbiorca bądź nadawca danych systemu na wyróżnienie zasługują portale 2. 3. 4. Nazwa C ampus Pipeline (www. campuspipelinecom) lackoard 5 Enterprise (www.blackboard.com ) Obiekt B zewnętrzny Proces lackboard, jeden z czołowych producentów rozwiązań asynchronicznych, przygotował portal, na którym każdy może zaprojektować swój własny kurs i udostępnić go grupie uczących się a także wizytującym portal gościom. enzabar (www.jenbazar.com) ozwiązanie uruchamiane w modelu ASP, czyli dostarczanie infrastruktury technicznej i pełnego zakresu usług powiązanych. Wydawanie materiałów Materiały J Magazyn danych Formularz R 2 procesów nazwy procesów na diagramie nie powinny się powtarza procesy powinny dokładnie określać przekształcenie danych, dlatego nazwach występuje pewna forma czasowa aby w wyniku procesu można było uzyskać dane wynikowe, musza być do niego wprowadzone dane wejściowe, pochodzące z encji zewnętrznych albo z magazynów danych przepływów danych przepływ danych nie jest reprezentacja przepływu sterowania przepływom danych powinny być nadawane znaczące etykiety K R 3 Małe firmy o Klient B Przepływ 1 Korporacje i duże Przykład Tworzą diagram należy przestrzegać następujących zasad dotyczących : Przesłanki e-learningu: W e-learningu swoją szansę widzą osoby niepełnosprawne, które mają trudności w poruszaniu się, mogą uczyć się w domu co powoduje dużo większy komfort nauki. Osoby mające dużą odległość do szkoły, uczelni. Za pomocą e-learningu oszczędzają czas jaki zmarnowali by na dojazd do szkoły. przedsiębiorstwa o ompleksowe rozwiązanie e-learningu uruchomione w sieci korporacyjnej klienta pozwala na dostarczenie wiedzy niezależnie od miejsca i czasu. Symbol J Rysunek 2 symbole graficzne stosowane w diagramie DFD enbazar to portal dla studentów studentów i uczniów. Zawiera on w sobie kalendarz i „plan lekcji” lub „plan wykładów” z powodzeniem zastępujący tradycyjna metodę papierową. Odpowiedzialność informatyczna Encje Rysunek 1. macierz zależności w metodzie BSP OD Distance learning wykorzystują: Uczelnie, szkoły o ozwiązanie pozwalające utworzyć ośrodki kształcenia na odległość i rozszerzenie oferty o nowe formy kształcenia. Rozwiązanie takie stwarza możliwości poszerzenia rynku zbytu usług edukacyjnych Odpowiedzialność organizacyjna Jednostki organizacyjne Architektura systemów informatycznych Wymienione cechy powodują, że proces edukacji przebiega odmiennie w stosunku do tradycyjnej nauki w szkole. Zmieniają się również funkcje i nawyki edukacyjne obu stron procesu. Tryby nauczania: system otwarty edukacji na odległość: o L jak sama nazwa wskazuje jest systemem otwartym. Umożliwia on edukację wszystkim, bez żadnych barier wiekowych, lokalizacyjnych, wykształcenia, zawodu i wcześniejszych doświadczeń. Jest otwarty na reedukacje, na nauczanie wszystkich tych, którzy pragną zdobyć nowe umiejętności, nową wiedzę, nowe kwalifikacje. Procesy gospodarcze Systemy informacyjne Założenia: Distance Learning charakteryzuje się kilkoma cechami odróżniającymi ją od tradycyjnego sposobu edukacji. Po pierwsze: proces nauczania zachodzi przy braku bezpośredniego osobistego kontaktu pomiędzy studentem a nauczycielem oraz pomiędzy studentami Po drugie: istotna rolę odgrywa samokształcenie jako zasadniczy proces edukacji Po trzecie: pierwszoplanowe role odgrywają materiały edukacyjne, uzupełniające lecz nie zastępujące nauczyciela Wieloaspektowość definicji społeczeństwa informacyjnego (segmenty) Kryterium identyfikacji SYSTEMY INFORMACYJNE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ Administracja publiczna – ogół jednostek realizujących zadania przypisywane przez porządek prawny państwu lub organom wykonującym funkcje władcze, które prowadzą gospodarkę finansową na zasadach sprecyzowanych w prawie budżetowym 1.Rejestry podstawowe - SYSTEM EWIDENCJI LUDNOŚCI PESEL WRAZ Z TOWARZYSZĄCYMI PODSYSTEMAMI: EWIDENCJI I WYDAWANIA PARZPORTÓW EWIDENCJI SKAZANYCH I TYMCZASOWO ARESZTOWANYCH EWIDENCJI PRAW JAZDY Trzy szczeble administracji: lokalny, terenowy/wojewódzki, centralny bank danych - REJESTR PODMIOTÓW GOSOPODARCZYCH Prowadzony REGON przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) - REJESTR TERYTORIALNY, PRZEDSTAWIAJĄCY PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY KRAJU Również prowadzony przez GUS; duży problem z nazewnictwem szczególnie ulic -REJESTR GEODEZYJNY (SYSTEM EWIDENCJI GRUNTÓW I NIERUCHOMOŚCI) Wspólnie z mapami numerycznymi stanowi podstawę informacji przestrzennej kraju. Obecnie w fazie realizacji. Cechy rejestrów podstawowych: aplikacje makroekonomiczne ponadobiektowe (wszystkie poziomy administracji) cechy systemów sieciowych, jako baz rozproszonych rejestrują info źródłowe i agregują na kolejnych poziomach – skalowalne systemy ewidencyjne obejmują całość zagadnień dotyczących danego obszaru – systemy kompleksowe, choć nie zintegrowane 2.Pozostałe systemy (poza rejestrami podstawowymi) ewidencji pojazdów, pretendujący do miana rejestru podstawowego ewidencji podatków od osób fizycznych POLTAX ewidencji bezrobotnych ALSO monitorujący stan środowiska naturalnego rejestr usług medycznych dla jednostek ochrony zdrowia ewidencji emerytów i rencistów EMIR podatkowo-celny, obejmujący rejestr odpraw celnych oraz monitoring przewozów tranzytowych Cechy pozostałych systemów (nie podstawowych) aplikacje mikroekonomiczne dziedzinowe wspomagają pracę niewielkich instytucji lub poszczególnych komórek organizacyjnych w większych jednostkach proste tworzone często na indywidualne potrzeby użytkowników rzadko nabierają cech systemów powielarnych przepływy danych wchodzących i wychodzących z procesu nie mogą mieć tej samej nazwy, a różnicą miedzy nimi powinna wskazywać na charakter przekształcenia jeśli przepływ wychodzący do procesu jest wychodzącym z niego, te cześć diagramu należy narysować ponownie tak, aby dane bezpośrednio wpływały do procesu, który je przetwarza magazynów danych dane w magazynie mogą być czytane, zapisywane albo czytane i zapisywane 4 w nazwie magazynu danych występuje rzeczownik w liczbie mnogiej ze względu na wielość wystąpień informacji poszczególne magazyny maja te same etykiety na wszystkich poziomach diagramu w magazynie nie mogą być tworzone nowe dane, a te które są z niego odczytywane, najpierw musza być w nim zapisane Blok decyzyjny obiektów zewnętrznych obiekty zewnętrzne nie leża wewnątrz systemu informacyjnego, są powiązaniem systemu z otoczeniem w nazwach obiektów zewnętrznych najczęściej występuje rzeczownik w liczbie pojedynczej. Opisywanie systemu za pomocą DFD rozpoczyna się od utworzenia diagramu kontekstowego, zawierającego obiekty zewnętrzne oraz przepływy między nimi a systemem. Stanowi on podstawę do budowania ogólnego diagramu DFD. Za punkt graniczny najczęściej przyjmuje się diagram szczegółowy, który zawiera nie więcej niż dziewięć procesów. Diagram HIPO (hierarchy + input/processing/output) jest metoda analizy, która polega na określeniu: wymaganych informacji wyjściowych ( formatu, typu, środków, organizacji, objętości, częstotliwości i ilości) wymaganych informacji wejściowych ( źródła, formatu, środków, organizacji, ilości i częstotliwości) procedur przetwarzania informacji wejściowych i wyjściowych Umożliwia przedstawienie funkcji realizowanych przez system oraz, dzięki dekompozycji, może zaprezentować również podfunkcje. Składa się z następujących elementów: schemat strukturalny zawartości systemu, przedstawiający elementy architektury oraz zależność miedzy systemem, programem i modułem tablice zawartości oraz wykazy symboli i danych schematy szczegółowe prezentujące związki miedzy danymi wejściowymi i wyjściowymi a funkcja Diagram sieci systemu ( Jacksona) opisuje ogólne zależności między strumieniami danych a programami, które występuja w danym systemie. Stosuje się następujące elementy graficzne: koło oznaczające strumien danych prostokąt symbolizujący program Diagram struktury Yourdona (structure charts) dotyczy głównie funkcjonalnej dekompozycji systemu oraz projektowania struktury programów. Określa architekturę systemu na poziemne projektu technicznego. Symbol Lp. Nazwa Opis graficzny Nazwa składa się z opisowego 1 Moduł czasownika i pojedynczego czasownika Wektor łączacy dwa moduły wskazujący na 2 Powiązanie przekształcenie sterowania z jednego modułu do innego Oznacza przepływ Złącza elementów 3 danych i danych lub identyfikacja identyfikacji z jednego modułu do drugiego Wybór jednego spośród kilku Decyzje 4 modułów i główne przekazanie mu sterowania Powtórzenie Sprzężenie określonego 5 zwrotne modułu od 0 do n razy Rysunek 3 symbole graficzne stosowane w diagramach struktur Yourdona Centralnym elementem jest moduł, z którego w pierwszej kolejności jest przekazywane sterowanie systemie na moduły niższego rzędu. Prawidłowo przygotowany diagram powinien charakteryzować się następującymi cechami: zadania wykonywane na niższym poziomie diagramu struktur charakteryzują się coraz wyższym stopniem szczegółowości moduł jest opasany za pomocą nazwy, która jak najlepiej powinna oddawać jego treść moduły w diagramach są wykonywane w kolejności zastępującej, na tym samym poziomie od lewej do prawej w chwili pełnej realizacji systemu lub programu sterowanie wraca do rdzenia moduły powinny być luźno ze sobą związane. Diagram ERD ( entity relation diagram) przedstawia dane przechowywane w systemie oraz zachodzące miedzy nimi relacje. Elementami diagramu ERD są: encje- są to dane przechowywane w systemie jest zbiorem obiektów tj. obiekt fizyczny, zdarzenie lub pojecie, w diagramie oznaczone jako prostokąt atrybut encji- opisuje stan obiektów encji relacje- związek miedzy encjami Blok komentarza Łączniki: wewnątrzstronicowy i miedzystronicowy 22. Zapis i prezentacja algorytmów + schemat blokowy + tablica decyzyjna Algorytm – to opis postępowania, który zawiera dokładnie i jednoznacznie ustalone, kolejno po sobie następujące polecenia do wykonania, a by otrzymać poprawne (jeśli istnieje) rozwiązanie, w skończonym czasie. Algorytm w informatyce – skończony ciąg czynności służący do przetwarzania zbioru danych wejściowych w zbiór danych wyjściowych. Reguły algorytmu: skończoność jednoznaczność uniwersalność szczegółowość sekwencyjność racjonalność Formy prezentacji algorytmu: schemat blokowy – graficzne przedstawienie rodzaju i kolejności wykonywania czynności (operacji) wynikających z przyjętego algorytmu rozwiązywania zadania. Tworzy się go z użyciem znormalizowanych symboli graficznych zwanych blokami., których kształt określa rodzaj czynności, a napis wewnątrz precyzuję tę czynność oraz ustala jej parametry. Bloki tworzące taki schemat łączy się strzałkami wskazującymi kolejność wykonywania czynności składających sie na dany algorytm. Przy tworzeniu schematu blokowego obowiązują następujące reguły łączenia boków: 1. 2. 3. 4. Do każdego bloku może dochodzić dowolna liczba strzałek. Z każdego bloku, z wyjątkiem bloku decyzyjnego, może wychodzić tylko jedna strzałka; z bloku decyzyjnego muszą wychodzić dwie strzałki oznaczone odpowiednio „tak” lub „nie”. Blok graniczny i łącznik są pozbawione jednej ze strzałek: dochodzącej lub wychodzącej; wszystkie pozostałe bloki muszą mieć dwie strzałki. Bloki powinny być dołączane do schematu w „naturalnej” kolejności, tj. od góry do dołu i ewentualnie od lewej do prawej. 5. Nazwa bloku Blok graniczny Blok wejścia/wyjścia Blok podstawienia (zwany operatorem) Symbol graficzny Oznacza początek lub koniec algorytmu Oznacza czynność (operację) wprowadzania danych i przyporządkowania im zmiennych używanych w dalszej części algorytmu albo czynności wprowadzania wyników przetwarzania. Napis wewnątrz bloku określa rodzaj czynności oraz nazwy danych wejściowych i wyjściowych. Oznacza wykonanie operacji podstawienia lub obliczeniowych, w wyniku których zmieniają się wartości, postać lub miejsce zapisu danych. Wyjaśnienie rysunki programy: CorelDraw!, Corel Photo-Paint N T zdjęcia programy: Photoshop, Picture Publisher, Photostyler, Corel W praktyce wymienione obrazy graficzne łączy się, uzyskując dzięki temu jeszcze czytelniejszy i bogatszy przepływ informacji. Wykorzystanie wizualizacji informacji ekonomicznej do prezentacji danych w systemach informatycznych daje następujące korzyści: wysoką skuteczność prezentacji graficznej; ułatwienie w selekcji; skrócenie czasu uzyskania koniecznych informacji; możliwość przedstawienia danych zarówno elementarnych, jak i złożonych w sposób analityczny lub syntetyczny. 24. Ochrona prawna oprogramowania komputerowego Podstawowe regulacje legislacyjne normujące kwestie ochrony prawnej: ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustawa o podpisie elektronicznym ustawa o ochronie danych osobowych kodeks cywilny kodeks karny Schemat przetwarzania składa się z trzech części: 1. graficznej – za pomocą odpowiedniej kombinacji symboli oraz linii oznaczających powiązania między nimi) 2. opisowa –szczegółowość zależy od autora 3. opcjonalna – legenda wyjaśniająca znaczenia zastosowanych symboli tablice decyzyjne - pozwalają określić w odpowiedniej formie tabelarycznej, jakie czynności należy podjąć przy spełnieniu pewnych, określonych z góry warunków, przedstawiając w bardzo poglądowy sposób złożone zależności i związki. Tablica składa się z czterech zasadniczych bloków (pól): 1. Wszystkie warunki wpisywane są w polu „Opis warunków”. 2. Wszystkie czynności (działania, operacje) wpisywane są do pola „Opis czynności” 3. Wszystkie możliwe kombinacje warunków umieszczane są w polu „Zapis warunków” (zwanego też „Polem wyboru” lub „Polem reguł”), gdzie stosuje się zazwyczaj symbole T (tak), N (nie). 4. Wszystkie wskazania czynności, które zostaną wykonane w ramach danych reguł decyzyjnych są zapisywane w polu „Wskazanie czynności” (zwane też „Polem decyzji”) Nume r warun ku Opis warun ku Reguły decyzyjne R 2 R1 R 3 1. T T T 2. T T T ... . . . . . . . . . n-1 T T N T N N n Nume r czynn ości 1. Opis czynn ości 2. 3. X . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rm-1 Rm T N N N ... .. . N N N N Wskazanie czynności X k-1 . . . . . . X . . . . . . . . . . . . . . . . . . X ... .. . a) przedmiotem są informatyczne programy komputerowe, które podlegają ochronie prawnej. Wymogi stawiane aby elementy te były uznane za przedmiot prawa autorskiego: -oryginalny charakter programu -wolność jego formy zewnętrznej -wyraźne wskazanie twórcy programu Przedmiotem prawa autorskiego są utwory spełniające jednocześnie wszystkie 3 warunki. Przepisy o prawie autorskim i prawach pokrewnych dopuszczają możliwość uznania za utwór takiego programu komputerowego, który nie jest jeszcze ukończony. W tym przypadku prawo chroni również krótkie fragmenty programu spełniające wymienione 3 wymogi. Ochrona praw autorskich może mieć charakter: bezpośredni – obejmuje wtedy z jednej strony łącza (interfejsy), które są chronione ze względu na techniczne wymagania przy ich opracowaniu, z drugiej strony algorytmy, które traktuje się jako elementy decydujące o twórczym znaczeniu stworzonego programu komputerowego. pośredni – dotyczy idei i zasad będących podstawą jakiegokolwiek fragmentu programu oraz języków programowania. Polega ona na uwzględnieniu aktów prawnych dotyczących dekompilacji programu i granic wykorzystania jej wyników, przepisów prawa własności przemysłowej, ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. b) podmiot prawa komputerowego (prawa autorskiego do programu komputerowego) to jego twórca, czyli osoba, której nazwisko zostało wskazane na egzemplarzu utworu lub, które pdano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób. Wyróżniamy: twórcę bezpośredniego – czyli osobę, która fizycznie przyczyniła się do utworzenia tego dzieła twórcę pośredniego – którym może być producent zatrudniający autorów utworów komputerowych oraz producent nie będący pracodawcą twórców bezpośrednich. Formalne uprawnienia podmiotów prawa komputerowego to: PR.osobiste – przysługują wyłącznie ich autorom (producenci programów są wyłączeni z tych przepisów). Autorskie prawa osobiste to np. prawo do oznaczenia programu nazwiskiem (charakter ogólny) lub prawo do wypowiedzenia umowy ze względu na udostępnienie programu w nieodpowiedniej formie (prawo wynikające ze stosunków umownych). PR.majątkowe – dotyczą zarówno twórcy bezpośredniego jak i pośredniego C. Uregulowania dotyczące dysponowania oprogramowaniem: a) wielokrotnianie programu (w całości lub w części) polega na przeniesieniu programu z jednego nośnika magnetycznego na inny (np. CDROM),wprowadzeniu programu do pamięci operacyjnej komputera, transmisji programu z jednego komputera do pamięci innej maszyny cyfrowej. Taki zakres reprodukcji wymaga zgody uprawnionego autora. b) modyfikacja programu: tłumaczenie – polega na przetransportowaniu programu komputerowego z jednego języka programowego na inny X - przystosowanie – dostosowanie programu do nowych wymagań (np.sprzętowych) Przez wizualizacje informacji ekonomicznej rozumie się proces przetwarzania złożonych struktur danych na formę bardziej czytelną dla odbiorcy, stosujący odpowiednie elementy graficzne. Zaprojektowanie i przygotowanie informacji ekonomicznej wymagają sprecyzowania odbiorcy oraz treści przekazu. Wynikiem wizualizacji jest otrzymany obraz graficzny. Obraz można wykonać za pomocą różnych narzędzi, rozpoczynając od ołówka i kartki papieru, a kończąc na środkach informatycznych (sprzęt i oprogramowanie) Obrazy graficzne różnią się między sobą typem prezentowanej informacji oraz techniką wykonania. Wyróżnia się: tabele - numeryczne - graficzne programy: Free Equation Illustrator Wykresy są stosowane doi prezentowania danych liczbowych, ale w odróżnieniu od tabel, w wykresach ciągi liczbowe przedstawiane są za pomocą elementów graficznych. Stosuje się je do pokazywania trendów lub porównań. Przyjmując za kryterium występujące na rysunku elementy graficzne, można wyróżnić następujące rodzaje wykresów: Wykresy powierzchniowe (strukturalne) – przedstawiają szeregi liczbowe w postaci figur geometrycznych, a miarą wartości jest ich powierzchnia. Te wykresy są nieczytelne, gdy seria obejmuje zbyt wiele danych. W zależności od kształtu figury wyróżnia się m.in. wykresy: kołowe, kolumnowe i kwadratowe. Wykresy pierścieniowe – stosuje się, podobnie jak powierzchniowe do pokazania relacji między poszczególnymi wielkościami, z tą różnicą, iż można przedstawić więcej niż jeden ciąg danych. Pozwala to na porównywanie wartości określonej danej w kolejnych seriach. Każdy pierścień reprezentuje jeden ciąg danych traktowany jako całość (czyli 100%), ale okręgi te nie oznaczają, że poszczególne są sobie równe wartościowo. Wykresów pierścieniowych nie należy stosować, gdy serie obejmują zbyt wiele danych. Wykresy liniowe – pozwalają na przedstawienie za pomocą linii szeregów liczbowych w układzie współrzędnych XY. Używane są do podkreślenia ciągłości danych w czasie. Umożliwiają prezentacje ujemnych wartości danych. Szczególnym rozwiązaniem wykresów liniowych jest wykres HLCO (wykres giełdowy). Nadaje się on najlepiej do ilustrowania danych dotyczących np. rynku akcji na giełdzie, cen towarów. Umożliwia umieszczenie na wykresie danych związanych z najwyższą (H) i najniższą (L) wartością oraz z wartością początkową (O) i końcową (C od ang. close) określonej serii danych w badanym czasie. Wykresy słupkowe - prezentują porównania między seriami danych, które są zobrazowane za pomocą słupków o jednakowej lub różnej podstawie. Wykresy punktowe – służą do prezentowania danych w postaci rozmieszczonych w układzie współrzędnych, którego osie odzwierciedlają przedziały wartości 2 serii danych. Wykresy te ułatwiają wyciąganie wniosków o zależności zachodzących między tymi danymi. programy: Grapher (wykresy płaskie) lub Surfer (wykresy przestrzenne) schematy - organizacyjne - koliste - typu piramida - tarczowe - sieciowe - powiązań - typu drzewo - przepływu - czasowe - kaskadowe programy: allCLEAR, Paraben's Flow Charter, mapy programy: MapViewer, Landscape Explorer, Genesis II - pełne – zawierające wszystkie możliwe reguły decyzyjne; zredukowane – zawierające jedynie tzw. reguły istotne pośrednie – będące fazą przejściową pomiędzy tablicą pełną a zredukowaną rozszerzone – gdy w polu zapisu warunków występują dodatkowe symbole charakterystyczne dla warunków, które wiążą się z opisywanym algorytmem. tablica krzyżowa – jest to tablica dwuwymiarowa. W nagłówkach kolumn i wierszy wpisywane są odpowiednie elementy (np. stanowiska, funkcje, czynności). Pokazanie odpowiednich związków odbywa się przez wstawienie odpowiedniego znaku lub liczby. 23. Wizualizacja informacji ekonomicznej ikony Autoryzacja, w informatyce i bankowości proces w którym sprawdzane jest czy dany podmiot (o ustalonej właśnie tożsamości) ma prawo dostępu do zasobów, o które prosi. Odpowiednie uprawnienia są przypisane do konkretnego, zidentyfikowanego podmiotu. Autoryzacja jest zwykle poprzedzona uwierzytelnieniem (zidentyfikowaniem) podmiotu. Uwierzytelnienie zwykle odbywa się przez podanie odpowiedniego loginu i hasła, można też użyć do tego tokena. Możliwa jest też sytuacja, w której autoryzacja nie wymaga identyfikacji podmiotu - np. przyjmuje się, konkretne uprawnienia przysługują pewnej kategorii podmiotów (np. autoryzowanie na podstawie adresów IP). Autoryzacja jest często mylona z uwierzytelnieniem. Różnice wyjaśniono na poniższym przykładzie: a) Użytkownik uruchamia komputer, wprowadza login i hasło. Komputer sprawdza, czy istnieje dany użytkownik i czy hasło się zgadza - to jest uwierzytelnienie. b) Użytkownik po zalogowaniu otwiera plik. Komputer sprawdza, czy użytkownik ma prawo do oglądania lub edycji danego pliku - to jest autoryzacja. B. Przedmiot i podmiot prawa komputerowego: - drzewo decyzji – warunki są umieszczane seriami tekstów z góry na dół lub od lewej do prawej, tworząc strukturę drzewa. Węzły są pytaniami (lub czynnościami spełniającymi warunki), a łuki (gałęzie) działaniami. Ostatnia decyzja (wniosek) jest osiągalna w końcowym węźle drzewa. 26. Bezpieczeństwo systemów informatycznych: Na bezpieczeństwo składają się dwie główne właściwości: stabilność systemu (odporność na awarie sprzętu i błędy w oprogramowaniu) i autoryzowanie dostępu danych (ograniczanie praw użytkowników do zasobów systemu, które ma zapobiec udostępnianiu danych osobom do tego nie uprawnionym) A.definicja prawa komputerowego: Prawo komputerowe to zespół norm i uregulowań legislacyjnych wynikających z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a dotyczące zasad ochrony, dystrybucji i użytkowania programów komputerowych. Są to przepisy, które w sposób bezpośredni i pośredni kształtują prawa i obowiązki różnych podmiotów w dziedzinie informatyki. Wyróżniamy następujące rodzaje tablic: Inny rodzaj wirusów to programy zapisane jako makra. Infekują one dokumenty programów biurowych a rozprzestrzeniają się głównie za pośrednictwem poczty elektronicznej. Przykładowe wirusy: W95M.Concept, W97M.Melissa, W97M.Laroux. Często wirusami komputerowymi mylnie nazywane są wszystkie złośliwe programy. Uważa się, że systemy komputerowe o architekturze uniksowej są lepiej zabezpieczone przez wirusami niż systemy operacyjne Microsoftu. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest ciągła praca z uprawnieniami administratora we wcześniejszych systemach (DOS, Windows 9x). W nowszych wersjach Windows zostało to poprawione, lecz ze względu na kompromisy związane z łatwością używania i przyzwyczajenia użytkowników, wciąż uprawnienia administratora nie są dostatecznie chronione w domyślnej instalacji. Popularność wirusów komputerowych jest związana z popularnością danej platformy, która tworzy środowisko do rozprzestrzeniania się wirusa. Wynika to z działania wirusów komputerowych w środowiskach homogenicznych. Do zwalczania, usuwania i zabezpieczania się przed wirusami używane są programy antywirusowe. schemat przetwarzania – służy do opisu technologicznego poszczególnych procesów przetwarzania danych w systemie. istotna rolę w tej technice odgrywa prezentacja rzeczywistej sekwencji operacji realizowanych przez system. k Słownik- skorowidz danych (DD- data dictionary) stanowi uporządkowany wykaz elementów danych wraz z precyzyjnym ich określeniem, definiuje: opisy wejść, wyjść, elementy zbiorów danych i obiektów oraz formuły obliczeniowe. Słownik danych zawiera definicje wszystkich obiektów wyszczególnionych we kolejnych fazach życia systemu. Uzupełnia tym samym informacje zawarte w diagramach. Metody i techniki pozawalają opisać graficznie i słownie występujących w obiektach gospodarczych procesy oraz dane poddawane przetwarzaniu. programy: IconCool Editor, AWicons Pro Oznacza wybór jednego z dwóch wariantów wykonywania algorytmu, dokonywany na podstawie sprawdzenia warunku wpisanego wewnątrz bloku. Służy do umieszczania ewentualnych wyjaśnień dla użytkownika schematu, ułatwiających zrozumienie jego poszczególnych części. Służą do łączenia odrębnych części schematu blokowego znajdujących się na tej samej (łącznik wewnątrzstronicowy) lub odrębnych stronach (łącznik międzystronicowy). zmiana układu – rodzaj przeróbek związanych z opracowaniem nowych wersji programu (np. zwiększenie efektywności działania produktu) inne – np. te związane z konserwacją programów komputerowych. do wykonywania tych czynności niezbędna jest zgoda podmiotu, do którego należą autorskie prawa majątkowe. c) rozpowszechnienia programu (sprzedaż, dzierżawa, najem, inne) – polegają na udostępnianiu osobą trzecim programu komp. chronionego z tytułu prawa autorskiego. 4. Uregulowania w zakresie użytkowania programów komputerowych: a) umowy dotyczące opracowania programu komputerowego – są zawierane pomiędzy zlecającym a twórcą, pracodawcą, inną osobą trzecią b) umowa sprzedaży oprogramowania – jej przedmiotem jest egzemplarz programu c) przeniesienie prawa autorskiego – czyli zmiana podmiotu autorskich praw majątkowych. d) umowy ujaqwnienia programu komputerowego – udostępnienie programu licencjobiorcy w celu oceny użyteczności produktu programowego e) umowa depozytu programu – bezterminowe zdeponowanie przedmiotu u osoby trzeciej f) umowy publikacji lub dystrybucji programu – chodzi o udostępnienie bezpośrednim odbiorcom oprogramowania komp. za pośrednictwem innych osób g) umowy wykonywania usług komputerowych – odnoszą się do adaptacji i aktualizacji, usuwania błędów h) umowa licencyjna – porozumienie, które pozwala na korzystanie i czerpanie korzyści z programu komp. w określonym przez licencję zakresie. 25. Wirusy komputerowe. Wirus komputerowy to najczęściej prosty program komputerowy, który w sposób celowy powiela się bez zgody użytkownika. Wirus komputerowy w przeciwieństwie do robaka komputerowego do swojej działalności wymaga nosiciela w postaci programu komputerowego, poczty elektronicznej itp. Wirusy wykorzystują słabość zabezpieczeń systemów komputerowych lub właściwości systemów oraz niedoświadczenie i beztroskę użytkowników. Niektóre wirusy mają też inne skutki uboczne: kasowanie i niszczenie danych rozsyłanie spamu dokonywanie ataków na serwery internetowe kradzież danych (hasła, numery kart płatniczych, dane osobowe) wyłączenie komputera wyświetlanie grafiki lub odgrywanie dźwięków uniemożliwienie pracy na komputerze umożliwienie przejęcia kontroli nad komputerem osobie nieupoważnionej Wirusy można podzielić według wielu kryteriów. Przykładowy podział ze względu na infekowany obiekt: wirusy dyskowe, infekujące sektory startowe dyskietek i dysków twardych wirusy plikowe, które infekują pliki wykonywalne danego systemu operacyjnego wirusy skryptowe makrowirusy, których kod składa się z instrukcji w języku wysokiego poziomu, wykonywane przez interpreter. wirusy komórkowe, na razie rzadkie ale być może w przyszłości mogą stanowić istotne zagrożenie w związku z rozwojem oprogramowania dla telefonów komórkowych i dostępnych usług. Przykładem może być wirus Cabir napisany w 2004 roku. Pierwszy rodzaj wirusów był bardzo rozpowszechniony w czasach, kiedy powszechne było kopiowanie danych i programów na dyskietkach. Wirusy te przenosiły się między komputerami za pośrednictwem dyskietek. Uruchomione w środowisku nie posiadającym odpowiednich zabezpieczeń, zarażały pliki wykonywalne oraz kolejne dyskietki. Ich zmierzch przyszedł razem z wyparciem dyskietek przez CD-ROMy oraz rozpowszechnieniem Internetu. Dzisiaj są one właściwie niespotykane. Najbardziej znane przykłady wirusów z tej kategorii: Brain, Stoned, Michelangelo. Wirusy plikowe są najpowszechniejszym, obok makrowirusów, typem wirusów. Tworzone są głównie w asemblerze. Wirusy te są programami, które potrafią dołączać swój kod do kodu wykonywalnego innego programu. Infekują pliki na dysku, w udostępnionych zasobach sieciowych lub wysyłają się w e-mailach poprzez SMTP. Przykładowe wirusy plikowe: Frodo, W95.CIH, W32.Magistr. Wirusy skryptowe to samoreplikujące się skrypty powłoki. Zwykle infekują one inne skrypty. W DOS-ie występują jako pliki .bat, pod Linuksem jako skrypty bashowe, pod systemem Windows jako np. Visual Basic script (.vbs). Przykładowe wirusy: Bat.Rous, VBS.LoveLetter, SH.Sizer. b p t t P P z 27. Licencje oprogramowania Licencja – regulacje prawne, które określają warunki, na podstawie których można korzystać z produktów programowych. Korzystanie z produktów programowych w ramach umów licencyjnych może dotyczyć: jednego programu komputerowego, oprogramowania towarzyszącego oprogramowania open source („otwartego” dla wielu osób). Licencja na oprogramowanie to umowa na korzystanie z utworu jakim jest aplikacja komputerowa, zawierana pomiędzy podmiotem, któremu przysługują majątkowe prawa autorskie do utworu, a osobą, która zamierza z danej aplikacji korzystać. Umowa taka powinna określać przede wszystkim pola eksploatacji (formy wykorzystania utworu), czyli warunki na jakich licencjobiorca jest uprawniony do korzystania z programu. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych jako podstawowe elementy określające pola eksploatacji wskazuje zakres, miejsce i czas korzystania z utworu, przy czym jest to wyliczenie przykładowe i strony umowy mogą dowolnie kształtować charakter licencji (biorąc jednak pod uwagę treść przepisów ustawowych, których strony nie mogą modyfikować - tzw. ius cogens). Prawa użytkowników Użytkownicy komputerów najczęściej mogą spotykać się z licencją w odniesieniu do tzw. licencji użytkownika (EULA), które są używane przez producentów oprogramowania do wiązania użytkowników dodatkowymi ograniczeniami. Licencje na oprogramowanie są najczęściej bardzo restrykcyjne i większość użytkowników nie czyta ich w całości. Większość takich licencji ogranicza liczbę komputerów, na których można zainstalować oprogramowanie, liczbę użytkowników którzy mogą go używać i wprowadzają wiele innych ograniczeń, które nie są bezpośrednio związane z technologią. Standardowym elementem każdej niemal licencji oprogramowania jest klauzula o wyłączonej odpowiedzialności producenta z tytułu używania oprogramowania przez licencjobiorcę, której znaczenie polega na braku jakiejkolwiek odpowiedzialności producentów oprogramowania za np. skutki błędów w programach. Tak zwana licencja GPL i inne licencje FLOSS są reakcją na restrykcyjność licencji na oprogramowanie własnościowe. Ważniejsze licencje Rodzaje licencji oprogramowania: Adware APSL (Apple Public Source Licenses) Licencja BSD CDDL (Common Development and Distribution License) CPL (Common Public License) Freeware GNU GPL (GNU General Public License) IDPL (Initial Developer's Public License) IPL (InterBase Public License) GNU LGPL (GNU Lesser General Public License) Licencja Artystyczna (Twórcza, Artistic License) Licencja X11 (MIT) MPL (Mozilla Public License) NPL (Netscape Public License) Postcardware (cardware) Shared source Shareware SMSware o 28. Proces informatyzacji obiektu gospodarczego Informatyzacja obiektu gospodarczego jest procesem szczególnie złożonym. Wynika t to głównie ze specyfiki wytworu, jakim jest system informatyczny, oraz wielu uwarunkowań determinujących przebieg cyklu życia systemu. Przez cykl życia systemu należy rozumieć proces złożony z ciągu wzajemnie spójnych p etapów, umożliwiających pełne i skuteczne stworzenie, a następnie użytkowanie systemu. Ważną cechą każdego systemu jest horyzont czasowy określający długość życia systemu. Można przyjąć, że długość tę wyznaczają dwa krańcowe momenty: z zdefiniowanie problemu, rozpoczynające proces budowy systemu, oraz likwidacja systemu, kończąca okres jego eksploatacji. W cyklu życia systemu można wyróżnić cztery stadia: i 1. pozyskanie systemu - osiągane poprzez budowę systemu dedykowanego (indywidualnego) lub zakup systemu powielarnego. Można zatem stwierdzić, że stadium pozyskania systemu przyjmuje postać stadium budowy (w razie tworzenia własnego systemu) lub stadium zakupu (gdy system jest pozyskiwany na rynku) 2. wdrażanie - jego celami są; przystosowanie obiektu gospodarczego do wymagań r systemu, ostateczna weryfikacja systemu oraz wprowadzenie go do bieżącej eksploatacji 3. eksploatacja - najdłuższy okres cyklu życia systemu - głównym jego celem jest realizacja zadań użytkownika 4. doskonalenie - powodowane koniecznością ciągłego dopasowywania wdrożonych rozwiązań do zmieniających się warunków, w których działa system u oraz naturalnym dążeniem użytkowników do ulepszania eksploatowanego systemu. Nie oznacza ono jednak okresowego zaniechania eksploatacji systemu. Oba stadia realizowane są równolegle, powtarzając się wielokrotnie, aż do czasu, u w którym dalsze doskonalenie systemu staje się nieopłacalne. Następuje wtedy likwidacja systemu. Decyzję o doskonaleniu bądź likwidacji systemu podejmuje użytkownik. p 1. stadium budowy - okres, w którym zespół analityków, projektantów i programistów tworzy system. Wynikiem procesu budowy jest gotowy produkt, u przystosowany do osiągnięcia przewidywanych celów użytkowych. Proces budowy systemu najczęściej przebiega w kolejnych etapach prac, którymi są: definiowanie problemu u modelowanie systemu projektowanie systemu programowanie systemu u weryfikacja systemu 2. stadium zakupu - występuje w razie odstąpienia od decyzji o budowie systemu dedykowanego. W okresie tym realizowany jest wieloetapowy proces zakupu obejmujący sekwencję etapów wykonawczych zarówno po stronie przyszłego u użytkownika, jak i po stronie oferenta systemu 3. stadium wdrażania - realizowanie (częstokroć długotrwałego) procesu mającego na celu wykonanie niezbędnych prac przygotowawczych w obiekcie u gospodarczym oraz prac pozwalających wprowadzić system do bieżącej eksploatacji 4. stadium eksploatacji - współbieżna realizacja procesu użytkowania systemu oraz procesu jego obsługiwania. Użytkowanie systemu stanowiące główny cel stadium eksploatacji, to korzystanie z systemu zgodnie z jego przeznaczeniem. Do uzyskania niezakłóconego przebiegu użytkowania konieczne jest racjonalne zorganizowanie procesów obsługiwania, polegających na odnawianiu jego użytkowych walorów. W czasie procesu eksploatacji system informatyczny powinien być poddawany stałej obserwacji i ocenie z punktu widzenia funkcjonalności i sprawności działania oraz szeroko rozumianej efektywności. Należy jednak pamiętać, że koszty wszelkich korekt i modyfikacji systemu nie powinny przekraczać korzyści uzyskanych w wyniku wprowadzonych zmian. 5. deprecjacja systemu - utrata jego wartości, tzn. obniżenie oceny funkcjonowania systemu podczas eksploatacji. System informatyczny może podlegać deprecjacji materialnej (techniczne zużycie sprzętu komputerowego), ekonomicznej (moralne zużycie sprzętu i oprogramowania - zastosowane technologie przetwarzania danych są przestarzałe, a istnieje realna możliwość zastąpienia ich nowocześniejszymi) i funkcjonalnej (zmiany potrzeb informacyjnych użytkownika) 6. stadium doskonalenia - procesy deprecjacji systemu wymuszają działania mające na celu zapobieganie, likwidację lub osłabianie skutków tych procesów. W zależności od rodzaju i zakresu zmian w stadium doskonalenia mogą być podjęte trzy rodzaje działań: konserwacyjne - przywracające systemowi walory użytkowe lub podtrzymujące je na nie zmienionym poziomie modernizacyjne - zwiększające sprawność, wydajność i niezawodność systemu. Działania modernizacyjne prowadzą do powstania nowych, ulepszonych wersji systemu rozwojowe - polegające na sukcesywnym powiększaniu obszaru funkcjonalnego, stopnia integracji oraz usprawnienia organizacji systemu. Skutkiem działań rozwojowych są nowe generacje systemu, stanowiące w swej istocie produkty różniące się zasadniczo od swoich pierwowzorów 7. likwidacja systemu - następuje wtedy, gdy doskonalenie przestaje już być opłacalne. Przez likwidację systemu należy rozumieć przejście na inny system informatyczny, najczęściej realizowany na nowocześniejszym sprzęcie bądź w innej technologii przetwarzania. Cząstkowe elementy starego systemu są przenoszone i adaptowane w nowym (dotyczy to szczególnie baz danych) Z powyższej charakterystyki poszczególnych stadiów życia systemu wynika, że każde z nich niesie z sobą problemy, których rozwiązanie decyduje o zakresie, poziomie, tempie i efektywności informatyzacji obiektu gospodarczego. W związku z tym można wyspecyfikować podstawowe uwarunkowania procesu informatyzacji, decydujące o jego przebiegu i ostatecznych rezultatach. Do uwarunkowań tych można zaliczyć: diagnozę potrzeb użytkownika i wybór odpowiedniego sposobu informatyzacji obiektu określenie docelowej koncepcji zarządzania oraz związanej z tym strategii informatyzacji obiektu organizację przedsięwzięć informatyzacyjnych Poziom informatyzacji obiektu gospodarczego jest oceniany przez użytkowników jako niewystarczający, gdy: merytoryczny zakres systemu jest zbyt mały w stosunku do wymagań użytkownika w obiekcie istnieje wiele autonomicznych, cząstkowych systemów, wzajemnie ze sobą nie zintegrowanych, co utrudnia komunikację wewnątrzobiektową, zwiększa redundancję zasobów informacyjnych, zmniejszając tym samym efektywność przetwarzania danych poziom ewolucyjny użytkowanego systemu nie odpowiada wzrastającym wymaganiom użytkownika rozwiązania technologiczne przyjęte w systemie już użytkowanym uległy deprecjacji i stały się nieefektywne w stosunku do obecnie stosowanych technologii. W zależności od warunków oraz możliwości użytkownika, a także od zakresu i specyfiki jego potrzeb informacyjnych można wymienić trzy główne sposoby informatyzacji obiektu gospodarczego : tworzenie systemu dedykowanego - opracowanie dedykowanego (indywidualnego) systemu dostosowanego do potrzeb obiektu - ma sens w sytuacji, gdy system informacyjny użytkownika jest nietypowy, a specyfika potrzeb informacyjnych powoduje, że na rynku aplikacji użytkowych nie można znaleźć odpowiedniego produktu, spełniającego wszystkie wymagania użytkownika. Wadą takiego rozwiązania jest wyższy koszt systemu, a także znacznie dłuższy czas jego pozyskiwania doskonalenie istniejącego systemu - dokonywane w tym samym trybie co tworzenie nowego systemu. W zależności id celu i zakresu doskonalenia proces ten może być odpowiednio modyfikowany - tzn. niektóre jego etapy mogą być pominięte. Doskonalenie może się niekiedy opierać na wykorzystaniu pakietów narzędziowych. Ich użycie pozwala rozszerzyć zakres funkcjonalny systemu, a nawet wprowadzić pewne elementy ponadewidencyjne zakup systemu powielarnego - jest rozwiązaniem tańszym od budowy systemu dedykowanego. Wysoka elastyczność systemów powielarnych oraz stopień sparametryzowania pozwalają dostosować ich działanie do zróżnicowanych wymagań wielu użytkowników. Ze względu na te zalety jest to najczęściej wybierana obecnie droga informatyzacji obiektu gospodarczego. Powiększająca się z roku na rok oferta rynkowa pozwala zaspokoić potrzeby coraz liczniejszych rzesz użytkowników. 29. Obszary zarządzania przedsięwzięciami w modelu PMI, zarządzanie. PMBoK (ang. Project Management Body of Knowledge) jest zbiorem standardów i najlepszych rozwiązań w dziedzinie zarządzania projektami zebranych i opublikowanych przez członków PMI (Project Management Institute). Standard PMBoK nie jest de facto metodyką. Jak podkreślają sami autorzy jest to zbiór najlepszych, powszechnie uznanych praktyk znajdujących zastosowanie w zarządzaniu projektami. W USA PMBoK jest zatwierdzony przez American National Standards Institute jako narodowy standard zarządzania projektami. Zasadniczą częścią PMBoK są 44 procesy pogrupowane w 5 grup procesów i 9 obszarów wiedzy. Obszary wiedzy Właściwą część PMBoK stanowi 9 obszarów wiedzy, są to: Zarządzanie integralnością projektu Zarządzanie zakresem Zarządzanie czasem Zarządzanie kosztami Zarządzanie jakością Zarządzanie zasobami ludzkimi Zarządzanie komunikacją Zarządzanie ryzykiem Zarządzanie zaopatrzeniem Zarządzanie integralnością projektu (ang. project integration management) stanowi, zgodnie ze standardami opracowanymi w PMBOK (Project Management Body of Knowledge) przez PMI, zespół procesów zarządzania projektami zorientowanych na zachowanie spójności i koordynacji specyficznych procesów zestandaryzowanych w poszczególnych grupach. Procesy, jakie PMI zalicza do grupy Zarządzanie integralnością projektu, to: Opracowanie dokumentu otwarcia, Opracowanie wstępnego zakresu projektu, Opracowanie planu zarządzania projektem, Kierowanie i zarządzanie realizacją projektu, Monitorowanie i nadzór nad projektem, Zamknięcie projektu. ZARZĄDZANIE ZAKRESEM PROJEKTU obejmuje procesy służące zapewnieniu, że projekt zawiera wszystkie prace, które muszą być wykonane, aby projekt wykonać i tylko te prace. Skupia się na określaniu i kontrolowaniu co jest, a co nie jest zakresem projektu. Pojęcie zakresu może odnosić się zarówno do projektu, jak i produktu. Zakres produktu to funkcje i udogodnienia, które mają być zawarte w produkcie. Natomiast zakres projektu obejmuje pracę, która musi zostać wykonana w celu dostarczenia produktu posiadającego określone funkcje i udogodnienia. Zarządzanie czasem obejmuje procesy wymagane dla zapewnienia ukończenia projektu we właściwym czasie. Obszar ten obejmuje: identyfikację działań, które muszą zostać wykonane dla osiągnięcia celów projektu identyfikację i udokumentowanie zależności między działaniami estymowanie czasu potrzebnego dla wykonania poszczególnych działań analizowanie kolejności działań, czasów trwania oraz wymaganych zasobów pod kątem stworzenia harmonogramu nadzorowanie zmian do harmonogramu Procesy te w przypadku małych projektów są często postrzegane jako jeden. Zarządzanie kosztami ma na celu zapewnienie, że projekt zostanie zrealizowany zgodnie z założonym budżetem. Obejmuje ono: - określanie zasobów ludzkich, materiałowych, maszynowych potrzebnych dla realizacji projektu, - estymację kosztów tych zasobów w ilościach potrzebnych dla projektu - budżetowanie, czyli alokację zasobów do poszczególnych jednostek pracy oraz - kontrolę zmian w budżecie. Zarządzanie kosztami w zarządzaniu projektami koncentruje się głównie na zasobach potrzebnych do realizacji projektu. Warto jednak zwrócić uwagę także na inny aspekt tego problemu - koszty używania produktu wytworzonego w trakcie realizacji projektu. Zarządzanie jakością możemy podzielić na następujące etapy: 1. Kontrola jakości (z ang. quality inspection; patrz również Statystyczna Kontrola Jakości) 2. Sterowanie jakością (z ang. quality control; patrz również Statystyczne Sterowanie Procesem) 3. Zapewnienie / zabezpieczenie jakości (z ang. quality assurance) 4. Kompleksowe zarządzanie jakością (TQM) Zarządzanie zasobami ludzkimi (inaczej zarządzanie personelem, funkcja personalna lub Human Resource Management) – termin ten można ogólnie zdefiniować jako strategiczną, jednorodną i spójną metodę kierowania najcenniejszym z kapitałów każdej organizacji – ludźmi, którzy osobistym i zbiorowym wysiłkiem przyczyniają się do realizacji wszystkich założonych przez organizację celów, a tym samym umacniają jej przewagę nad konkurencją. Zarządzanie komunikacją obejmuje procesy służące zapewnieniu terminowemu i właściwemu tworzeniu, gromadzeniu, rozpowszechnianiu, przechowywaniu i usuwaniu informacji. Tworzy istotne połączenia między ludźmi, ideami oraz informacjami potrzebnymi dla osiągnięcia sukcesu. Każdy zatrudniony w projekcie musi być przygotowany do wysyłania i odbierania komunikatów w języku projektu i musi rozumieć jak komunikacja, w której biorą udział jako osoby wpływa całość projektu. Należy zwrócić tu uwagę na modele nadawca-odbiorca, pętle sprzężenia zwrotnego, bariery komunikacji, rodzaj mediów używanych w komunikacji, metody zapisu, techniki prezentacji, sposoby organizowania spotkań. Zarządzanie ryzykiem projektu obejmuje procesy identyfikacji, analizowania i odpowiadania na ryzyko w projekcie. Zarządzanie związane jest nierozłącznie z podejmowaniem decyzji. Rzadko menedżer może pozwolić sobie na komfort zadecydowania w sytuacji całkowitej pewności, po zebraniu wszelkich niezbędnych informacji i pełnym przewidzeniu przyszłych skutków. W większości przypadków konieczne jest założenie pewnego prawdopodobieństwa wystąpienia czynników zakłócających i wspomagających. Z tego punktu widzenia dzielimy decyzje na: podejmowane w warunkach pewności, gdy dysponujemy wszystkimi potrzebnymi informacjami, podejmowane w warunkach niepewności, gdy nie wiemy nic przyszłych stanach systemu i otoczenia, podejmowane w warunkach ryzyka, gdy możemy ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia różnych stanów otoczenia, jak i systemu na podstawie posiadanych informacji. Zarządzanie wiedzą w zespole projektowym jest niezbędne, aby praca zespołu była skuteczna i przynosiła oczekiwane efekty. Wiedza jest wyjątkowym zasobem zespołu projektowego i należy go odpowiednio wykorzystywać. Istotne jest przekształcenie wiedzy ukrytej w wiedzę dostępną i wiedzę organizacyjną, gdyż taka dopiero może być efektywnie wykorzystana w pracach projektowych. Wiedza stanowi połączenie doświadczenia, informacji wraz z umiejętnościami ich wykorzystania. Oprócz wiedzy wyrażonej w słowach i liczbach jest także wiedza ukryta - indywidualna, trudna do sformalizowania, tkwiąca w osobowości członków zespołu projektowego i kulturze zespołu. Wiedza może być ujmowana w dwóch wymiarach: - wymiar techniczny - niesformalizowane, trudne do wykrycia umiejętności i zdolności - wymiar poznawczy - złożony ze schematów, modeli mentalnych, przekonań, spostrzeżeń oraz założeń i projekcji przyszłości 30. TOPOLOGIA PRZEDSIĘWZIĘĆ INFORMATYCZN YCH PRZEDSIĘWZIĘCIE INFORMATYZACYJNE - TO CELOWY,SPÓJNY I SKOŃCZONY ZBIÓR DZIAŁAŃ PRZEKSZTAŁCAJĄCY SYSTEM INFORMA CYJNY OBIEKTU. SYSTEMATYZACJA PRZEDSĘWZIĘĆ: CEL REALIZACJI - MOŻNA JE PODZIELIĆ NA DWIE GRUPY: PODSTAWOWE UZUPEŁNIAJĄCE ZAKRES PRZEDMIOTOWY - JAKO KRYTERIUM SYSTEMATYZACJ I POZWALA WYODRĘBNIĆ PRZEDSIĘWZIĘ CIA: - WYCINKOWE - TEMATYCZNE - PROBLEMOWE - ZINTEGROWANE SPOSÓB REALIZACJI – PRZEDSIĘWZIĘCIA REALIZOWANE PRZEZ : - WŁASNY ZESPÓŁ - OBCY ZESPÓŁ - MIESZANY ZESPÓŁ SKALA PROSTE ZŁOŻONE FAZA CY KLU ŻYCIA DEFINIOWANIE STRATEGII ANALITYCZNE PROJEKTOWE PROGRAMOWE WDROŻENIOWE DOSKONALĄCE OBSZAR ORGANIZATORSKIE TECHNOLOGICZNE CHARAKTER ZMIANY PIERWOTNE PODTRZYMUJĄCE MODERNIZACYJNE ROZWOJOWE RODZAJ INFRASTRUKTURALNE USPRAWNIAJĄCE INNOWACYJNE (NOWEGO TYPU) 31. Proces pozyskania systemu informatycznego i proces budowy systemu informatycznego pozyskanie systemu - osiągane poprzez budowę systemu dedykowanego (indywidualnego) lub zakup systemu powielarnego. Można zatem stwierdzić, że stadium pozyskania systemu przyjmuje postać stadium budowy (w razie tworzenia własnego systemu) lub stadium zakupu (gdy system jest pozyskiwany na rynku) stadium budowy - okres, w którym zespół analityków, projektantów i programistów tworzy system. Wynikiem procesu budowy jest gotowy produkt, przystosowany do osiągnięcia przewidywanych celów użytkowych. Proces budowy systemu najczęściej przebiega w kolejnych etapach prac, którymi są: definiowanie problemu modelowanie systemu projektowanie systemu programowanie systemu weryfikacja systemu stadium zakupu - występuje w razie odstąpienia od decyzji o budowie systemu dedykowanego. W okresie tym realizowany jest wieloetapowy proces zakupu obejmujący sekwencję etapów wykonawczych zarówno po stronie przyszłego użytkownika, jak i po stronie oferenta systemu 32. Komputerowe wspomaganie tworzenia systemu informatycznego. Narzędzia wspomagające proces budowy systemu informatycznego użytkowników profesjonalnych (CASE) Do celów wspomagania tworzenia systemów inf. stosuje się liczne programy narzędziowe typu CASE. Są to najczęściej: narzędzia specyfikacji i interpretacji opisu systemu generatory struktur baz danych generatory programów wykonawczych programy modyfikujące kolejne wersje systemu Metody te są tworzone z myślą o użytkownikach profesjonalnych Podstawowe narzędzia profesjonalnego tworzenia syst. inf. 1) słowniki systemowe- narzędzia grupowania i udostępniania informacji o tworzonym systemie Zawartość słowników systemowych stanowią najczęściej opisy: -struktur danych (obiektów, powiązań, ścieżek) -zidentyfikowanych procesów systemowych -elementów dialogowych -struktury konstrukcyjnej systemu (modułów, procedur, funkcji) Wzbogacenie zawartości i doskonalenie metod udostępniania słowników systemowych doprowadziły do powstania konstrukcji zwanej encyklopedią systemu. Jest ona podstawą i „sercem” bardziej złożonych narzędzi CASE, szczególnie rozwiązań zintegrowanych. 2) wycinkowe pakiety wspomagające- obsługują wyróżnione etapy, bądź podetapy procesu tworzenia i utrzymania systemu, realizowane wg ściśle określonej metody lub techniki projektowej. Za podstawowe kierunki wspomagania wycinkowego należy uznać: -dekompozycję funkcjonalną systemu -generowanie kodu programowego -przygotowanie prototypów systemowych -modelowanie i generowanie struktur danych -pielęgnacja kodu programowego 3) zintegrowane warsztaty projektowe (użytkownicy zaczęli równocześnie stosować wiele narzędzi, odmiennych konstrukcyjnie i tematycznie, próby ich współużytkowania stanowiły podstawę tworzenia rozwiązań zintegrowanych, w ten sposób powstały zintegrowane warsztaty projektowe). Za rozwiązania zintegrowane uważa się takie, które obsługują przynajmniej dwa z sąsiednich etapów przygotowania systemu: -planowanie -modelowanie -projektowanie -realizacja Rozwiązania zintegrowane można podzielić na poziom wysoki, średni i niski. Spośród ważnych cech zintegrowanych warsztatów projektowych należy wyróżnić: -ujednolicenie formy komunikacji z użytkownikiem -użytkowanie wspólne bazy danych -eksploatowanie encyklopedii systemu -dostępność jednocześnie do wielu użytkowników -możliwość importu i eksportu danych do innych słowników lub encyklopedii -wielowariantowość rozwiązania zbliżonych problemów -kontrola spójności i kompletności opisów elementów systemowych -możliwość przygotowania i generowania zróżnicowanych diagramów Narzędzia wspomagające proces budowy systemu informatycznego użytkowników nieprofesjonalnych (narzędzia 4GL) 1) asystenci tematyczni- użytkownik wskazuje typ elementu, który chce opracować, co powoduje uruchomienie właściwego kreatora, który zadaje użytkownikowi pytania określające spodziewane rozwiązanie merytoryczne 2) generatory raportów- współczesne generatory to w istocie zaawansowane i w pewien sposób wyrafinowane programy publikacyjne, umożliwiające przygotowanie raportów nie tylko rozbudowanych wewnętrznie, ale również atrakcyjnych pod względem graficznym. Kolejną ich cechą jest zdolność dopasowania się do wzorców lub standardów prezentacyjnych 3) generatory aplikacji- pozwalają zbudować w krótkim czasie stosunkowo proste systemy; korzystają w szerokim zakresie z szablonów i wzorców przygotowanych przez producentów Zintegrowane środowisko programistyczne (Integrated Development Environment IDE) Jest to aplikacja lub zespół aplikacji (środowisko) służących do tworzenia, modyfikowania, testowania i konserwacji oprogramowania. Aplikacje będące zintegrowanymi środowiskami programistycznymi charakteryzują się tym, że udostępniają złożoną, wieloraką funkcjonalność obejmującą edycję kodu źródłowego, kompilowanie kodu źródłowego, tworzenie zasobów programu (tzn. formatek / ekranów / okien dialogowych, menu, raportów, elementów graficznych takich jak ikony, obrazy itp.), tworzenie baz danych, komponentów i innych. Rozwinięciem koncepcji IDE jest RAD (Rapid Application Development), który oznacza "szybkie tworzenie aplikacji" i stanowi odmianę middle CASE. Jest to ideologia i technologia polegająca na udostępnieniu programiście dużych możliwości prototypowania oraz dużego zestawu gotowych komponentów (np. zapewniających dostęp do bazy danych). Umożliwia to uzyskanie pewnego efektu już w pierwszych krokach programistycznych, jednocześnie stanowi poważne zagrożenie dla projektów o większych rozmiarach ze względu na łatwość nieprzemyślanego modyfikowania. Narzędzia RAD są rozwinięciem pomysłu środowiska programistycznego i doskonale nadają się do tworzenia prototypów. Wygląd aplikacji projektuje się ustawiając kontrolki w obszarze okna projektowanego programu (na przykład przy użyciu myszy - przeciągnij i upuść). Przykładowe narzędzia RAD to Delphi i Visual Basic dla Microsoft Windows oraz Kylix dla Linuksa. 33. Proces wdrożenia systemu informatycznego Wdrożenie- implementacja- przygotowanie warunków pracy aby sprawnie użytkować system informatyczny. Proces wdrożeniowy- przedsięwzięcie merytoryczne i metodyczne obejmujące wiele czynności przygotowawczych, organizacyjnych i integrujących Opis czynności podejmowanych w procesie wdrożenia systemu: 1. Przygotowanie organizacyjne obiektu- obejmuje czynności dotyczące: Użytkowników systemu Symboliki systemowej Bazy normatywnej obiektu Wzorów dokumentów źródłowych Analizy procesów gospodarczych w obiekcie w celu osiągnięcia maksymalnej korzyści z wdrożonego systemu 2. Przygotowanie personelu eksploatacji systemu Pozyskanie kadry informatycznej Szkolenie kadry informatycznej Szkolenie użytkowników 3. Przygotowanie bazy technicznej dotyczy: Sporządzenia kosztorysu i harmonogramu dostaw sprzętu Opracowania projektu technicznego adaptacji pomieszczeń na potrzeby sprzętu komputerowego i sieci transmisji danych Zakupu sprzętu wraz z odpowiednimi komponentami eksploatacyjnymi Wykonania prac montażowych i adaptacyjnych Instalacji i rozruchu sprzętu komputerowego 4. Przygotowanie systemu do bieżącej eksploatacji w obiekcie gospodarczym Instalacja systemu- polega na jego uruchomieniu na posiadanym sprzęcie komputerowym Parametryzacja systemu informatycznego- polega na wprowadzeniu danych umożliwiających funkcjonowanie systemu na danym sprzęcie komputerowym oraz zgodnie z profilem organizacyjnym obiektu Eksploatacja próbna- ostateczna weryfikacja mechanizmów systemowych modyfikacja systemu- wymaga zmian w kodzie źródłowym systemu Bariery przy wdrażaniu systemów informatycznych: Organizacyjne- występują podczas wykonywania intensywnych prac wdrożeniowych w krótkim czasie powodując znaczne zmniejszenie sprawności funkcjonowania obiektu Społeczne- niezadowolenie pracowników obiektu wynikające z niedoinformowania Kadrowe- brak odpowiedniej kadry Techniczne- zakup sprzętu odpowiedniej jakości Eksploatacja systemu informatycznego Eksploatacja systemu- najdłuższe stadium życia, całokształt działań wykonawczych, a więc technicznych, organizacyjnych, planistycznych, kontrolnych, itp., podejmowanych po to, aby system efektywnie i sprawnie użytkować i obsługiwać. Parametry eksploatacji Odbicie wymagań użytkownika w stosunku do systemu informatycznego Stanowią bezpośrednie kryterium oceny jakości procesu jego użytkowania Parametry eksploatacji obejmują: Czas uzyskiwania informacji- jest określany w wymaganiach użytkownika i stanowi obligatoryjny warunek przydatności systemu do realizacji konkretnych zadań Wiarygodność informacji- mierzona stopą błędów na wyjściu systemu, jest bezwzględnym warunkiem rzetelności każdego systemu informatycznego Poziom ochrony danych- jest parametrem który wiąże się z ochroną integralności danych oraz ochrony dostępu do danych. Jest to jeden z najważniejszych parametrów stawianych systemom Diagnostyczność systemu- stanowi cechę pozwalającą względnie łatwo i szybko ustalić przyczyny uszkodzenia systemu. Poziom diagnostyczności zależy od jakości aplikacyjnego i od kwalifikacji administratora systemu oraz od narzędzi wspomagających jego pracę Elastyczność systemu- możliwość względnie swobodnej zmiany cech eksploatacyjnych systemu w razie modyfikacji warunków jego działania lub weryfikacji potrzeb użytkownika Niezawodność systemu- właściwość umożliwiająca swobodne użytkowanie systemu po spełnieniu wszystkich wymagań użytkowania określonych przez parametry eksploatacyjne Koszty eksploatacji- nie powinny przewyższać informacji umieszczonych w systemie Klasa systemu- wyznacza zbiór charakterystyk z których najważniejsze są: Zakres systemu Poziom ewolucyjny systemu Przyjęta technologia przetwarzania i sposób komunikowania się użytkownika z systemem Zasoby informacyjne systemu Zasoby techniczne systemu Klasa systemu jest określona za pomocą 4 znanych struktur: funkcjonalnej, informacyjnej, techniczno- technologicznej, przestrzennej. Specyfika systemu jest określona przez: typ obiektu, w którym system jest eksploatowany; zakres, częstotliwość interakcji obiektu z szeroko rozumianym otoczeniem. 34. Proces deprecjacji systemu informatycznego Koszty wszelkich korekt i modyfikacji systemu nie powinny przekraczać korzyści uzyskanych w wyniku wprowadzonych zmian.. Innym aspektem poruszonego problemu jest granica opłacalności wszelkich zmian, w związku z nieuchronnym procesem DEPRECJACJI SYSTEMU . DEPRECJACJA SYSTEMU – to jakby utrata jego wartości, tzn. obniżenie oceny funkcjonowania systemu podczas eksploatacji. System informatyczny może podlegać: DEPRACJACJI MATERIALNEJ – związanej z technicznym zużyciem sprzętu komputerowego (dotyczy to głównie elementów wyposażenia technicznego zawierających części mechaniczne); DEPRECJACJI EKONOMICZNEJ – wynikającej z moralnego zużycia sprzętu i oprogramowania, tzn. gdy stosowany w systemie sprzęt komputerowy, oprogramowanie podstawowe i aplikacyjne oraz związana z nimi technologia przetwarzania danych są przestarzałe, a jednocześnie istnieje realna możliwość zastąpienia ich nowocześniejszymi środkami ( czyli gdy środki nadają się jeszcze do eksploatacji ale ich dalsze użytkowanie przestaje być efektywne); DEPRECJACJA FUNKCJONALNA – następuje w wyniku zmian potrzeb informacyjnych użytkownika; przyczynami tych zmian mogą być: czynniki obiektywne o charakterze zewnętrznym – całkowicie niezależne od użytkownika (np. zmiany przepisów prawnych normujących określone dziedziny działalności obiektu gospodarczego) czynniki obiektywne o charakterze wewnętrznym – wynikające że zmian przeprowadzanych w obiekcie gospodarczym (np. reorganizacji, restrukturyzacji, zmiany profilu działalności) czynniki subiektywne- wynikające z uświadomienia sobie przez użytkownika nowych, dodatkowych potrzeb (np. rozszerzenie merytorycznego zakresu systemu, potrzeby podwyższenia poziomu wspomagania zarządzania w kierunku rozwiązań ponadewidencyjnych). WNIOSEK: Procesy deprecjacji systemu wymuszają działania mające na celu zapobieganie, likwidację lub osłabianie skutków tych procesów. W razie stwierdzenia opłacalności wprowadzenia odpowiednich zmian w systemie rozpoczyna się stadium doskonalenia systemu informatycznego. 35. Doskonalenie i rozwój systemu informatycznego A.W cyklu życia systemu informatycznego można wyróżnić 4 stadia: pozyskanie systemu wdrażanie eksploatacja doskonalenie B.Stadium eksploatacji, jako i tak najdłuższy okres w cyklu życia systemu, nie może trwać wiecznie. Wynika to z: konieczności ciągłego dopasowywania wdrożonych rozwiązań do zmieniających się warunków, w których działa system naturalnego dążenia użytkowników do ulepszania eksploatowanego systemu To wszystko prowadzi system do stadium d o s k o n a l e n i a. C.Rozpoczęcie doskonalenia systemu nie oznacza okresowego zaniechania eksploatacji systemu. Oba stadia są realizowane równolegle, powtarzając się aż do czasu, w którym dalsze doskonalenie systemu staje się nieopłacalne. Następuje wtedy likwidacja systemu. Decyzję o doskonaleniu bądź likwidacji systemu podejmuje użytkownik. D.Ważna jest stała obserwacja systemu podczas jego eksploatacji. System informatyczny w obiekcie gospodarczym musi być zawsze podporządkowany systemowi informacyjnemu, a ten z kolei systemowi zarządzania. System informatyczny jest bardzo wrażliwy na wszelkie zmiany następujące w systemie zarządzania. Wymuszają one odpowiednie korekty systemu informacyjnego, a to w następstwie implikuje konieczność wprowadzania odpowiednich zmian w systemie informatycznym. E. W czasie procesu eksploatacji system informatyczny powinien być poddawany stałej obserwacji i ocenie z punktu widzenia: ♦ funkcjonalności ♦ sprawności działania ♦ efektywności Uzyskane oceny powinny dać odpowiedź na 3 pytania: I. Czy system jest skuteczny? II. Co i jak można w nim usprawnić? III. Czy wprowadzenie odpowiednich zmian będzie opłacalne? Szczególnie ważna jest odpowiedź na ostatnie pytanie. Koszty wszelkich korekt i modyfikacji systemu nie powinny przekraczać korzyści uzyskanych w wyniku wprowadzonych zmian.. Innym aspektem poruszonego problemu jest granica opłacalności wszelkich zmian, w związku z nieuchronnym procesem DEPRECJACJI SYSTEMU . F. DEPRECJACJA SYSTEMU – to jakby utrata jego wartości, tzn. obniżenie oceny funkcjonowania systemu podczas eksploatacji. System informatyczny może podlegać: WNIOSEK: Procesy deprecjacji systemu wymuszają działania mające na celu zapobieganie, likwidację lub osłabianie skutków tych procesów. W razie stwierdzenia opłacalności wprowadzenia odpowiednich zmian w systemie rozpoczyna się stadium doskonalenia systemu informatycznego. G. W zależności od rodzaju i zakresu zmian w stadium doskonalenia mogą być podjęte trzy rodzaje działań: konserwacyjne – przywracające systemowi walory użytkowe lub podtrzymujące je na niezmienionym poziomie modernizacyjne – zwiększające sprawność, wydajność i niezawodność systemu rozwojowe – polegające na sukcesywnym powiększaniu obszaru funkcjonalnego, stopnia integracji oraz usprawnienia organizacji systemu ( na ogół działania rozwojowe zmierzają do modyfikacji struktury funkcjonalnej, informacyjnej, technicznej i przestrzennej systemu Integracyjne – zmierzające do zwiększenia stopnia zespolenia aplikacji użytkowych eksploatowanych w obiekcie. Działania modernizacyjne prowadzą do powstania nowych, ulepszonych wersji systemu informatycznego. Skutkiem działań rozwojowych są docelowo nowe generacje systemu, stanowiące w swej istocie produkty różniące się zasadniczo od swoich pierwowzorów. H. Po zakończeniu stadium doskonalenia system wchodzi w powtórne stadium bieżącej eksploatacji itd. Działania: eksploatacja → doskonalenie → eksploatacja prowadzą do powstawania nowych wersji i generacji systemu informatycznego, osłabiających szybkość procesów deprecjacji. WNIOSKI OGÓLNE: a) Proces doskonalenia systemu informatycznego jest procesem ciągłym, realizowanym cyklicznie w okresie całego życia systemu. Twórcy systemu (analitycy, projektanci, programiści) powinni mieć więc stale świadomość, że ich praca nie kończy się w chwili oddania systemu do eksploatacji. Po pierwotnym zbudowaniu systemu procesy jego eksploatacji oraz doskonalenia przeplatają się tak długo, aż doskonalenie przestaje być opłacalne. Wtedy następuje akt likwidacji systemu. b) Należy pamiętać o konieczności pielęgnowania i doskonalenia systemu. Zmieniające się warunki gospodarowania oraz postęp technologii informatycznych narzucają konieczność ciągłych zmian i modyfikacji rozwiązań systemowych. Przyjęte rozwiązania powinny być zatem odpowiednio elastyczne i łatwo modyfikowalne. 36. Liniowy (kaskadowy) i spiralny model cyklu życia systemu informatycznego Według liniowego modelu cyklu życia możemy wyróżnić takie etapy jak: definiowanie problemu, modelowanie systemu (obejmującego podetapy identyfikacji i analizy systemu oraz budowę modelu ), projektowanie systemu, programowanie, weryfikacja, wdrożenie, akceptacja, eksploatacja, doskonalenie lub likwidacja (wycofanie z eksploatacji). Spiralny model cyklu życia: Planowanie systemu informatycznego obejmującego elementy zawarte w infoplanie Analiza ryzyka- ocena skutków realizacji infoplanu i stopnia zagrożenia realizacji projektu Konstruowanie- tworzenie wstępnego prototypu Weryfikacja We wszystkich fazach powinno się określić: cele stawiane w procesie doskonalenia systemu działania mające doprowadzić do wyznaczonych celów punkty kontrolne (terminy kontroli) oczekiwana postać uzyskanych produktów w wyznaczonych punktach postać i zakres dokumentacji realizowanych prac 37. Zarządzanie w obiektach gospodarczych. Reinżynieria procesów gospodarczych. Coraz częściej rozwój systemu jest dokonywany przez reengineering (radykalne przeprojektowanie całego procesu systemu oraz procesów pracy w celu obniżenia kosztów, usprawnienia jakości usług, zmaksymalizowania korzyści. Procesy reengeeringu mogą dotyczyć: usprawnienia obsługi transakcji poszerzenia automatyzacji procesów rozszerzenia zakresu stosowania metod i technik analitycznych poszerzania wiedzy polepszania wymiany informacji między równoległe realizowanymi procesami Doskonalenie systemu z udziałem reengineeringu jest dokonywane przez: rozpoznanie wizji rozwoju oraz podstawowych celów procesów przebiegających w obiekcie identyfikację i analizę procesów mających wpływ na efektywność działania obiektu określenie miar skuteczności i efektywności przeprojektowania procesów określenie sposobu racjonalnego wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych pobudzających dalszy rozwój systemu zbudowanie prototypu nowego procesu w celu ułatwienia jego analizy i oceny oraz wprowadzenie ewentualnych zmian. Kompleksowe zarządzanie jakością (ang. Total Quality Management) - podejście do zarządzania organizacją, w którym każdy aspekt działalności jest realizowany z uwzględnieniem spojrzenia projakościowego. Uczestniczą w nim wszyscy pracownicy poprzez pracę zespołową, zaangażowanie, samokontrolę i stałe podnoszenie kwalifikacji. Celem jest osiągnięcie długotrwałego sukcesu, którego źródłem są zadowolenie klienta oraz korzyści dla organizacji i jej członków oraz dla społeczeństwa. Zarządzanie przez jakość opiera się na kilku założeniach: 1. Zaangażowanie każdego pracownika w przedsiębiorstwie w doskonalenie najdrobniejszych aspektów jego działalności. Doskonalenie to odbywa się poprzez częste drobne usprawnienia, a nie wielkie inwestycje. Przyczyną takiego podejścia jest rachunek efektywności - inwestycja wiąże się z nakładami, a zatem wyższa jakość, większa produkcja czy niższe koszty okupione są wcześniejszymi wydatkami. Prawdziwy wzrost efektywności występuje, gdy ten efekt powodują setki drobnych, tanich zmian. 2. Optymalizowanie procesów. Wykorzystanie prostych i uniwersalnych narzędzi oraz maszyn, które można łatwo i szybko przezbroić, maksymalizuje czas, kiedy można produkować. Synchronizacja pracy poszczególnych stanowisk pozwala minimalizować koszty zapasów. Wykonanie zadań dobrze za pierwszym razem sprawia, że praca nie jest destabilizowana przez ciągłe poprawki. 3. Przyczyną przeważającej większości problemów jakościowych jest niewłaściwe zarządzanie firmą, organizacja pracy, motywacja. Zaledwie kilka procent błędów powodowanych jest przez pracowników przy linii produkcyjnej. 4. Sukces stosowania zarządzania przez jakość jest oddalony w czasie, ponieważ dopiero długotrwałe stosowanie metod powoduje uzyskanie przewagi konkurencyjnej. Sukces musi przekładać się jednak nie tylko na działalność organizacji, ale także na korzyści dla społeczeństwa, środowiska naturalnego, itp., ponieważ przedsiębiorstwo musi brać na siebie społeczną odpowiedzialność. Benchmarking (badania porównawcze lub analiza porównawcza) jest praktyczną realizacją przysłowia: "trzeba się uczyć na błędach, ale lepiej uczyć się na cudzych błędach, niż na swoich" Benchmarking polega na porównywaniu procesów i praktyk stosowanych przez własne przedsiębiorstwo ze stosowanymi w przedsiębiorstwach uważanych za najlepsze w analizowanej dziedzinie. Wynik takiej analizy służy jako podstawa doskonalenia procesów systemowych. Benchmarking nie jest zwykłym naśladownictwem, nie polega na podpatrzeniu sposobu pracy innych, aby tak samo postępować u siebie. To wykrywanie czynników, które sprawiają, że analizowany proces jest wykonywany efektywnie a następnie wskazanie podobnych możliwości we własnym przedsiębiorstwie. To uczenie się i twórcze adaptowanie najlepszych praktyk (the best practices). Outsourcing - wykorzystywanie zasobów zewnętrznych, zlecanie wyspecjalizowanym podmiotom zewnętrznym procesów niezbędnych dla funkcjonowania własnego przedsiębiorstwa, które zostaną tam zrealizowane efektywniej niż byłoby to możliwe we własnym zakresie. Zwykle dotyczy to zadań pomocniczych, nie związanych bezpośrednio z uzyskiwaniem dochodu. Współcześnie bardzo często outsource'owane są usługi ochroniarskie, prawnicze, informatyczne, księgowe, utrzymywanie czystości itd. Najczęstszą przyczyną wprowadzania praktyk outsourcingowych jest chęć obniżenia kosztów i uniknięcia sytuacji korupcjogennych. Jeśli jest coś, czego nie potrafimy zrobić wydajniej, taniej i lepiej niż konkurenci, nie ma sensu, żebyśmy to robili i powinniśmy zatrudnić do wykonania tej pracy kogoś, kto zrobi to lepiej niż my -- Henry Ford, 1923 W przypadku gdy outsourcing okazał się błędną decyzją biznesową firmy realizują projekty insourcingowe. Do zalet powierzenia części zadań firmie zewnętrznej można zaliczyć: optymalizacja kosztów obsługi, podniesienie bezpieczeństwa organizacji, przyjmowanie bez ograniczeń dodatkowych zleceń, nie ponoszenie ryzyka kosztów pozyskania pracowników oraz ich szkolenia, niskie koszty zarządzania kontraktem, dostęp do specjalistów z wielu dziedzin, wyższa elastyczność. Proces wdrożenia outsourcingu można ująć w pięciu krokach: analiza potrzeb i zasadności wprowadzenia usług outsourcingu w trakcie których określa się które funkcje mają być wydzielone, planowanie procesu wdrożenia, w czasie którego przygotowuje się procedury współpracy, realizacja, monitoring efektywności usługi outsourcingu, modyfikacja funkcjonowania procesu outsourcingu. MRP - Planowanie zapotrzebowania materiałowego (ang. Material requirements planning (MRP)) - jest to zbiór technik, które pomagają w zarządzaniu procesem produkcji. Techniki te często wspomagane są odpowiednimi aplikacjami komputerowymi. Głównym celem jest zmniejszenie nakładów finansowych potrzebnych przez organizację produkcyjną. Jest to osiągane przez optymalizację zapasów oraz samego procesu produkcyjnego. Zasada jest bardzo prosta. Do systemu wprowadza się informację o zaplanowanej produkcji, lub wielkość sprzedaży lub przyjętych zamówieniach na wyroby gotowe. Na tej podstawie system planuje produkcję poszczególnych elementów oraz dostawy podzespołów i materiałów. Planowanie może być wykonane w przód lub wstecz (tzn. od zadanego dnia obliczenie kiedy wymagana produkcja zostanie wykonana lub kiedy trzeba rozpocząć proces aby uzyskać wymaganą produkcję na zadaną datę). System przewiduje czasy produkcyjne, czasy dostaw. W procesie planowania może następować optymalizacja kosztów, czasu wykonania, opłacalności. Do różnych typów produkcji stosuje się inne algorytmy obliczeń. Cele MRP redukcja zapasów dokładne określenie czasów dostaw surowców i półproduktów dokładne wyznaczenie kosztów produkcji lepsze wykorzystanie posiadanej infrastruktury (magazynów, możliwości wytwórczych) szybsze reagowanie na zmiany zachodzące w otoczeniu kontrola realizacji poszczególnych etapów produkcji ERP (ang. Enterprise Resource Planning - Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa) to termin będący określeniem na klasę systemów informatycznych, na które składa się zbiór współpracujących ze sobą aplikacji (modułów). Systemy te służą do wspomagania zarządzania znacznej ilości działań wykonywanych w przedsiębiorstwie lub grupy współpracujących ze sobą przedsiębiorstw poprzez gromadzenie oraz umożliwienie wykonywania operacji na zebranych danych. Wspomaganie to może obejmować wszystkie lub część szczebli zarządzania i ułatwia optymalizację wykorzystania zasobów oraz zachodzących procesów przedsiębiorstwa. Systemy ERP są rozwinięciem systemów MRP II. Podstawowym ich elementem jest baza danych, która zazwyczaj jest wspólna dla wszystkich pozostałych modułów. Moduły te zwykle obejmują następujące obszary: magazynowanie zarządzanie zapasami śledzenie realizowanych dostaw planowanie produkcji zaopatrzenie sprzedaż kontakty z klientami księgowość finanse zarządzanie zasobami ludzkimi (płace, kadry) W skład systemów ERP mogą wchodzić również inne moduły, jak np. moduł zarządzania transportem, controlling, czy zarządzanie projektami. Systemy ERP są dosyć elastyczne i umożliwiają dopasowanie ich do specyfiki poszczególnych przedsiębiorstw, m.in. dlatego, iż poszczególne moduły mogą być wzajemnie niezależne od siebie (tzn. mogą pracować bez obecności innych modułów). Systemy te zazwyczaj pozwalają też na ustalenie uprawnień dostępu dla poszczególnych użytkowników. Inną cechą charakterystyczną systemów jest umożliwienie użytkownikom na wykonanie procesu planowania "z dołu do góry" (ang. bottom-up replannig), czyli możliwości wprowadzania zmian (nanoszenia poprawek, rozpatrywania alternatywnych rozwiązań) w rozwiązaniach zaproponowanych przez system (np. zmiana wielkości partii dostawczej) Systemy obecne na rynku Do najpopularniejszych obecnie producentów systemów ERP należą m.in. SAP AG, Teta, ComArch, Baan, Epicor Software (Scala), JD Edwards, IFS Applications, Microsoft (Microsoft Dynamics AX). W Polsce do najpopularniejszych producentów należą: SAP Polska, Oracle Polska, ComArch, QAD Polska, Macrologic, Teta, Safo, BPSC, Exact Software Poland, Epicor Software Poland, IBS Polska, Intetia Polska oraz Simple. Zarządzanie wiedzą (po angielsku Knowledge management, KM) to między innymi zespół sformalizowanych sposobów gromadzenia i wykorzystywania formalnej oraz cichej wiedzy uczestników organizacji (np. pracowników firmy). Mówiąc prostym językiem, Zarządzanie Wiedzą, to robienie jak najlepszego użytku z wiedzy, która jest dostępna w organizacji, tworzenie nowej wiedzy oraz zwiększanie świadomości i zrozumienia. Zarządzanie Wiedzą troszczy się o kluczowe zagadnienia adaptacji, przetrwania i kompetencji organizacji w świetle ciągłych zmian środowiska... W istocie, zawiera te procesy organizacyjne, które potrzebują współdziałania danych i przetwarzania informacji, co dają technologie informatyczne, oraz kreatywności i innowacyjności, czym cechują się ludzie. zarządzanie wiedzą składa się z sześciu kluczowych procesów: "lokalizowania, pozyskiwania, rozwijania, dzielenia się wiedzą i jej rozpowszechniania, wykorzystywania oraz zachowywania wiedzy" Zarządzanie relacjami z klientami lub System relacji z klientami (CRM (ang.) Customer Relationship Management) to zestaw narzędzi i procedur istotnych w zarządzaniu kontaktami z klientami. CRM należy traktować nie tylko jako narzędzie, ale jako część strategii i filozofii biznesu, gdzie stały kontakt i zadowolenie klienta jest kluczową wartością. Istotną kwestią jest zapewnienie jednolitego systemu we wszystkich procesach biznesowych - od początku procesu sprzedaży poprzez serwis do sporządzania odpowiednich statystyk wykorzystywanych przy tworzeniu portfela produktów. Sam sposób komunikacji dla systemu CRM nie jest sprawą pierwszoplanową, a jedynie narzędziem. Systemy CRM obudowane są w różnorodne moduły komunikacji. Sprawne działanie systemu CRM nie byłoby możliwe bez systemów baz danych i systemów informatycznych. Zastosowania CRM W systemie informatycznym odnotowano kupno usługi lub towaru. Niezapłacenie rachunku w odpowiednim terminie powoduje podjęcie akcji wysłania ponaglenia. Jeśli system nie odnotuje wpływu pieniędzy w odpowiednim czasie spróbuje podjąć próbę przypomnienia klientowi o tym fakcie np. automatycznie drukując korespondencję do wysyłki, wysyłając SMS itp. Jeśli okaże się, że np. ponaglenie nie przyniosło skutku, CRM może spróbować dodanie takiego klienta do kolejki rozmów telefonicznych pracownika firmy lub powiadomić prawnika firmy z prośbą o wszczęciu postępowania sądowego. Automatyzacja wysyłania kartek urodzinowych dla klientów firmy, ofert handlowych (często sprofilowanych dzięki danym wcześniej zebranym w CRM) Architektura CRM .Istnieją trzy istotne elementy dla systemu CRM: Operacyjny - odpowiadający za automatyzację podstawowych procesów biznesowych (marketing, sprzedaż, serwis), Analityczny - odpowiadający za analizę zachowań klientów na podstawie danych zgromadzonych w elemencie operacyjnym, Komunikacyjny - odpowiadający za komunikację z klientami. Od strony technicznej system CRM składa się z trzech warstw: serwera aplikacji, serwera baz danych i warstwy interfejsu. Związek z klientem. Wszystkie relacje związane z danym klientem określamy mianem związku. Składa się z epizodów, które dzieli się na: transakcje finansowo / towarowo / usługowe kontakty, rozmowy Narzędzia CRM SFA - automatyzacja sprzedaży Call center Contact Center Knowledge Management - zarządzanie wiedzą Campaign Management - zarządzanie kampaniami Lead Management - zarządzanie namiarami Key Account Management - zarządzanie klientami kluczowymi Trade Promotion Management - zarządzanie promocjami E-biznes to działalność gospodarcza oparta na szeroko rozumianych rozwiązaniach teleinformatycznych, w szczególności aplikacjach internetowych. Termin ten został wprowadzony w 1995 roku przez IBM. Pojęcie elektronicznego biznesu obejmuje m.in. wymianę informacji między producentami, dystrybutorami i odbiorcami produktów i usług, zawieranie kontraktów, przesyłanie dokumentów, prowadzenie telekonferencji, pozyskiwanie nowych kontaktów, wyszukiwanie informacji, etc. Potencjalnymi obszarami zastosowania systemów e-biznesowych są: finanse i bankowość komunikacja zarządzanie kontaktami z klientami dystrybucja i logistyka marketing i promocje szkolenie elektroniczne Klasyfikacja e-biznesu ze względu na podmioty biorące udział w transakcjach: B2B (ang. Business to Business) - występuje tu największy wolumen obrotów. Obejmuje m.in. giełdy towarowe. B2C (ang. Business to Customer) - najbardziej znany obszar e-biznesu. Wszelkie sklepy internetowe dla klientow indywidualnych C2C (ang. Customer to Customer) - wszelkiego rodzaju handel elektroniczny między użytkownikami indywidualnymi. Np. aukcje internetowe, ogłoszenia sprzedaży C2B (ang. Customer to Business) - występuje najrzadziej. 38.SYSTEMY INFORMACYJNE W BANKOWOŚCI A. DZIAŁALNOŚĆ PODSTAWOWA BANKU (FRONT OFFICE) a).Komputerowa obsługa produktów bankowych może być realizowana za pomocą systemów: SYSTEMY AUTONOMICZNE (PRODUKTOWE) Systemy opracowane do obsługi działań związanych z określonym produktem bankowym (np. obsługa lokat terminowych, kredytów, obrotu obligacjami, sprzedaży świadectw udziałowych) Systemy najstarszej generacji, ale nadal wiele banków korzysta z takiej grupy systemów Systemy produktowe pojawiają się także w dużych, dobrze skomputeryzowanych bankach jako uzupełnienie systemów podstawowych Proste lub rozbudowane funkcje ewidencyjno-księgowe, brak funkcji kontrolnosprawozdawczych, analitycznych i monitorujących SYSTEMY KOMPLEKSOWE (ZAZWYCZAJ ODDZIAŁOWE) Systemy umożliwiają obsługę różnorodnych systemów bankowych w zakresie ewidencji i księgowania realizowanych transakcji Systemy są zazwyczaj sparametryzowane, co pozwala danemu bankowi na dopasowanie systemu di istniejących w banku własnych regulaminów (plan kont, algorytmy naliczania odsetek, stopy procentowe, zasady pobierania prowizji, , itp.) m.in. dedykowane (opracowywane na indywidualne potrzeby określonego banku), powielarne (realizowane na potrzeby różnych banków) Rozbudowane i sparametryzowane funkcje ewidencyjno –księgowe, proste funkcje kontrolno-sprawozdawcze, brak funkcji analitycznych i monitorujących SYSTEMY ZINTEGROWANE (OGÓLNOBANKOWE) Oprócz kompleksowego objęcia ewidencją różnych produktów bankowych mają złożone funkcje związane z obsługą rozliczeń własnych oddziałów banku i sprawozdawczości Umożliwiają dokonywanie podstawowych działań w zakresie analizy i okresowego monitorowania działalności banku Zarówno powielarne, jak i dedykowane SYSTEMY MODULARNE (KOMPLEKSOWE I ZINTEGROWANE) Znacznie usprawniają czynności ewidencyjne, przyspieszają procesy księgowe, w znacznym zakresie automatyzują czynności sprawozdawcze, skracają czas uzyskiwania info syntetycznych potrzebnych do zarządzania bankiem Budowane ze świadomością potrzeby dalszego rozwoju i modyfikacji realizowanych funkcji Systematycznie powiększany o nowe moduły Podstawowe moduły systemu bankowego: *RACHUNKI BANKOWE-realizowanie różnorodnych operacji bankowych związanych z określonymi typami rachunków, przeglądanie sald, naliczanie odsetek; ważny zakres identyfikacji klienta; *LOKATY I DEPOZYTY-ewidencja powierzonych bankowi środków, kontrola terminu ich odblokowania, wypłacanie należnych odsetek, rozwiązywanie lokat – wszystko w dowolnej walucie; symulowanie operacji na potrzeby informowania klientów o najkorzystniejszych dla nich warunkach. *KREDYTY-ewidencja przyjętych do realizacji umów kredytowych, kontrola spłat kolejnych rat i odsetek *KASA I SKARBIEC-rejestracja czynności kasowych, ich zmianowanie lub dzienne bilansowanie, zasilanie kasy ze skarbca i odprowadzanie do niego nadwyżek. *KSIĘGOWOŚĆ-rejestracja wszystkich operacji na odpowiednich kontach, wydruki bilansowe wszystkich kont syntetycznych, wyciągi dla klientów, naliczanie i księgowanie odsetek, przeksięgowania. *BAZA DANYCH-najważniejszy element systemu, przechowuje wszystkie informacje o zrealizowanych operacjach (chronologicznie, z zapisem: daty, miejsca i osoby, która wykonała transakcję) *SPRAWOZDAWCZOŚĆ I ANALIZA-(może istnieć oddzielnie, albo jako komponent księgowości) pozwala na wydruki obrotów dziennych i okresowych oraz tworzenie zestawień przekrojowych przewidzianych w danym banku *ROZLICZENIA MIĘDZYBANKOWE-zebranie i przygotowanie dokumentów związanych z operacjami zrealizowanymi na rzecz innych oddziałów lub banków; b).Sposób organizacji baz danych i procesu przetwarzania System scentralizowany – jedna centralna baza danych do której centrala banku wraz z wszystkimi oddziałami mają taki sam dostęp System rozproszony – każdy oddział ma swoją bazę danych; dane syntetyczne, podlegające centrali, są zbiorem wniosków, danych głównych z każdego oddziału System rozproszony z repliką bazy danych – każdy oddział ma swoją bazę danych; przy centrali jest zagregowana baza danych, na podstawie której są tworzone dane syntetyczne c).Technologiczna organizacja systemu podstawowego System wsadowy : Ewidencja transakcji-bieżąca , Kontrola dopuszczalności transakcji-zew. wyrywkowa , Księgowanie transakcji-wsadowe , Zestawienia zbiorcze-wsadowe System wsadowo-bieżący: Ewidencja transakcji-bieżąca , Kontrola dopuszczalności transakcji-systemowa wyrywkowa , Księgowanie transakcjiwsadowe , Zestawienia zbiorcze-wsadowe System bieżący (system czasu rzeczywistego): Ewidencja transakcji-bieżąca , Kontrola dopuszczalności transakcji-systemowa kompletna , Księgowanie transakcji-bieżące , Zestawienia zbiorcze-wsadowe ZARZĄDZANIE BANKIEM (BACK OFFICE) – zapewnienie sprawnej obsługi klienta, wybór i realizacja określonej strategii zdobywania i inwestowania kapitału; potrzebne do tego jest kompletna i aktualna info SYSTEM ELEKTRONICZNEGO PIENIĄDZA Aplikacja e-cash *środek płatniczy to banknoty cyfrowe, które maja określone nominały, niepowtarzalne numery seryjne, są jednorazowe *podmioty systemu e-cash: klient (poosiada cyfrowy portfel), sprzedawca (program komunikacji z klientem), bank (emitent pieniądza cyfrowego) *klient używa klucza prywatnego (podpisywanie komunikatów kierowanych przez program do banku) oraz klucza publicznego (umożliwia weryfikację wcześniejszego podpisu) *system jest symetryczny – nie tylko w sklepie internetowym, ale można przekazać pieniądze w dowolnej chwili i z dowolnego powodu *niski poziom bezpieczeństwa Aplikacja Cyber-Coins *’prawdziwa’ elektroniczna gotówka *zakamuflowana forma dokonywania przelewów między kontami *system nie jest symetryczny FORMY KOMUNIKACJI MIĘDZYBANKOWEJ FORMY KOMUNIKACJI MIĘDZY PLACÓWKAMI BANKU A KLIENTAMI Szczególna forma przekazywania zleceń i uzyskiwania potwierdzeń ich realizacji – home banking SYSTEM ROZLICZEŃ MIĘDZYBANKOWYCH ŚWIATOWY SYSTEM ROZLICZANIA KART PŁATGNICZYCH