Pismo: poznaj dzieje pisma - Biblioteka Pedagogiczna w Pile

DZIEJE PISMA
Opracowanie:
Iwona Supronowicz
Gdzie szukać początków?
•
•
Okres 30 000 – 9 000 lat p.n.e.: treścią sztuki
paleolitycznej są zwierzęta.
Kultura magdaleńska (15 000-9 000 lat p.n.e.) –
szczytowy okres rozwoju kultury paleolitu:
– prymitywne konstrukcje grobowe,
– chaty i szałasy mieszkalne,
– przedmioty codziennego użytku i ozdoby,
– opanowanie techniki rytu, rysunku i malowideł
jaskiniowych,
– narzędzia: rylce, pędzelki, palety, szablony,
– farby: kolor od czerwieni do żółci (ochra), czerń
i ciemny brąz (ruda manganowa), biel (kaolin).
Przedmioty z kości
Wenus z Willendorfu
sprzed 22 tys. lat
Odbicia ludzkich dłoni pozostawionych we francuskiej
jaskini Pech Merle.
Odbicia dłoni zaczęły pojawiać się w jaskiniach około 30
tysięcy lat temu. Były popularne przez tysiące lat
w różnych rejonach świata.
Jaskinie
Jaskinia Altamira
Odkryta w 1879 r. Jej wnętrze pokryte jest wielobarwnymi
rysunkami należącymi do kultury magdaleńskiej.
Jaskinia Altamira
Jaskinia Altamira
Jaskinia Lascaux
Odkryta przypadkowo w 1940 r. przez czterech chłopców.
Jaskinia Lascaux
Niewątpliwie jest to droga do dalekiego celu –
pisma.
Definicja książki
Książka to zespół treści psychicznych utrwalonych
w tekście, elementów materialnych oraz funkcji
społecznej, polegającej na oddziaływaniu tych
treści na życie umysłowe i społeczne.
Systemy znaków
poprzedzające powstanie
pisma.
Kipu używane
w imperium Inków.
Tajemnica zamku w Niedzicy
Testament Inków
Zamek Tropsztyn
Najpoważniejszym i najistotniejszym
elementem książki jest pismo i stąd
narodziny książki są niemal równoczesne
z powstaniem pisma.
Pismo piktograficzne (syntetyczne)
•
•
Pismo piktograficzne – najstarszy znany
system piśmienniczy. Piktogramy to obrazki
oddające elementy rzeczywistości.
Schematyczne rysunki symbolizowały
przedmioty, zwierzęta, osoby.
Pierwsze piktogramy pojawiły się w 2. połowie
IV tys. p.n.e. Był to jednak niedoskonały
sposób, ponieważ uniemożliwiał zapis
czynności, imion itp. dlatego pismo to uległo
przekształceniu w pismo ideograficzne.
Pismo ideograficzne (analityczne)
•
•
•
Liczba słów w każdym języku wielka, ale ściśle
ograniczona.
Interpretacja znaków graficznych nie jest już
dowolna – każdy znak oznacza ściśle określone
słowo.
Powstało z piktografii poprzez upraszczanie
rysunków. Charakter ideograficzny miały
hieroglify egipskie, pisma wielu plemion
indiańskich Ameryki Północnej i Środkowej,
niektórych murzyńskich ludów Afryki, wielu
plemion polinezyjskich i australijskich oraz
początkowo pismo klinowe. Fazę ideograficzną
przeszło w swej ewolucji także pismo chińskie.
Pismo fonetyczne
• Ideogramy zastąpione fonogramami.
• Pismo sylabowe – jeden znak graficzny
•
oznacza całą sylabę.
Pismo alfabetyczne – każdy znak
oznacza jedną głoskę.
Pismo alfabetyczne
• Alfabet fenicki jest najstarszym
•
zachowanym alfabetem świata.
Wykształcone ok. II tysiąclecia p.n.e.
22 litery oznaczały spółgłoski (najstarsze
inskrypcje X w. p.n.e.), brak liter na
samogłoski.
Grecy przemianowali niektóre litery pisma
fenickiego na samogłoski, tworząc pierwszy
pełny głoskowy alfabet.
Fenicjanie i Grecy:
kolor czerwony – kolonie greckie;
kolor żółty – kolonie fenickie
Pismo fenickie stało się podstawą
alfabetu greckiego, a w późniejszych
czasach italskiego (po uzupełnieniu liter
odpowiadającym spółgłoskom),
co w konsekwencji doprowadziło do
współczesnego alfabetu używanego przez
większość krajów Europy, Ameryki,
Australii oraz część Azji i Afryki.
Najstarsze zabytki pisma
Nie znamy dokładnej
odpowiedzi na pytanie,
kiedy powstał grecki alfabet
24-literowy. Najstarsze
zabytki tego pisma pochodzą
z VIII w. p.n.e. Do
najsłynniejszych z nich
należy tzw. waza dipylońska.
Waza dipylońska
Znaleziona w 1880 r. na starożytnym cmentarzu
w Atenach, leżącym obok Bramy Dipylońskiej. Było
to naczynie czarnopokostowe zawierające wyryty
heksametrem na czarnym tle napis:
Kto dziś ze wszystkich tancerzy najwdzięczniej zatańczy,
ten otrzyma to.
Waza ta była nagrodą dla zwycięzcy w konkursie
tanecznym. Dowodzi to, że pismo alfabetyczne
musiało być powszechnie używane, skoro
podpisywano nim nawet nagrody dla zawodników.
Najstarsze zabytki pisma
Najstarsza książka egipska, tzw. papirus Prisse,
przechowywany w Bibliotece Narodowej
w Paryżu. Powstał w latach 2200-2000 p.n.e.
Hieroglify egipskie
• Kolejne formy uproszczone: pismo
•
•
•
hieratyczne i pismo demotyczne (ludowe).
Od III w. n.e. język egipski zaczęto
zapisywać alfabetem greckim – powstało
nowe pismo koptyjskie.
Wieki średnie – pismo i kultura egipska
w zapomnieniu.
1798 r. – wyprawa Napoleona do Egiptu:
odkrycie kamienia z Rosetty.
Kamień z Rosetty
•
•
Jest to czarna bazaltowa płyta o wysokości maksymalnej
114,4 cm, szerokości 72,3 cm i grubości 27,9 cm oraz
wadze 762 kg.
Płyta stanowiła część steli ustawianej w świątyniach na
polecenie kapłanów w pobliżu wizerunku faraona.
Odkryta została podczas robót fortyfikacyjnych
w średniowiecznej twierdzy w egipskim porcie Rosette
15 lipca 1799 r.
Kamień z Rosetty
•
•
•
•
•
Wyryty tekst egipski w dwu alfabetach: hieroglify i znaki
demotyczne.
Ten sam tekst także wyryty w języku greckim.
Po kapitulacji Francuzi oddali znaleziska egipskie
Anglikom.
Kamień z Rosetty do dziś znajduje się w British Museum
w Londynie.
Odczytanie tekstu przez Jean-François Champolliona
w 1822 r.
Najstarsze zabytki pisma
Mezopotamia –
w Nippur: tabliczki
z pismem klinowym
datowane na 2100 r.
p.n.e.: sumeryjska
wersja potopu.
Pismem klinowym posługiwano się od początku trzeciego
tysiąclecia p.n.e. Świadczą o tym tysiące tabliczek z Ur
i Uruk, na których notowano rachunki, umowy, zapiski,
itp.
Biblioteka Assurbanipala w Niniwie
(Babilonia)
•
•
•
Zachowało się z niej 20 tys.
tabliczek glinianych z pismem
klinowym.
Assurbanipal zgromadził teksty
z zakresu filologii, astronomii,
astrologii, matematyki, nauk
przyrodniczych, prawa
i teologii.
Wyjątkowa rola Assurbanipala
w utrwaleniu i zabezpieczeniu
piśmiennictwa.
Pismo chińskie
•
•
Jedyne pismo ideograficzne
zachowane do naszych
czasów w nie zmienionej
formie.
Olbrzymia ilość znaków
(44 000), tylko część
używana w praktyce.
Obecnie w Chinach przyjęto już oficjalnie alfabet
łaciński, ale wprowadza się go bardzo powoli.
Literatura
• Cepik Jerzy: Jak człowiek nauczył się pisać. Warszawa:
„Nasza Księgarnia”, 1979. ISBN 83-10-07482-4
• Brookfield Karen: Pismo: poznaj dzieje pisma – od
piktogramów do średniowiecznych rękopisów i książek
drukowanych. Warszawa: „Arkady”, 1996. ISBN83-2133767-8
• Głombiowski Karol, Szwejkowska Helena: Książka
rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i średniowieczu.
Wyd. 2. Warszawa: PWN, 1979. ISBN 83-01-00029-5
• Świderkówna Anna, Nowicka Maria: Książka się rozwija.
Wyd. 2. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
2008. ISBN 978-83-04-04984-0
Dziękuję za uwagę.