Techniki terapii behawioralnej w pracy dydaktyczno
advertisement
Techniki terapii behawioralnej w pracy dydaktyczno – wychowawczej, czyli jak opanować niewłaściwe zachowania. Czym jest terapia behawioralna ? Terapia behawioralna ... • opierają się na założeniu, że wszelkie niepożądane zachowania, np. nieśmiałość , moczenie się nocne u dzieci, fobie, nerwice, zostały wyuczone i że w związku z tym mogą zostać oduczone. • Terapia behawioralna to inaczej modyfikacja zachowania. • Do najbardziej popularnych metod terapii behawioralnej zalicza się: systematyczną desensytyzację, gospodarkę żetonową, terapię awersyjną i modelowanie uczestniczące. SŁOWNICZEK POJĘĆ ZW. Z TERAPIĄ BEHAWIORALNĄ • Warunkowanie klasyczne - polega na skojarzeniu nowego bodźca z bodźcem bezwarunkowym tak, że jednostka na oba reaguje w ten sam sposób. • Desensytyzacja – inaczej odwrażliwianie pacjenta na lęk. Stres związany z jaką sytuacją, rzeczą bądź zwierzęciem. • Warunkowanie sprawcze- terapie przebiegają według schematu: za zły nawyk – kara, za dobre zachowanie – nagroda • wzmocnienie negatywne- funkcję negatywną pełni również ucieczka lub uniknięcie nieprzyjemnych konsekwencji zachowania. Jeśli dziecko boli brzuch z powodu lęku przed pójściem do przedszkola i rodzic zostawi kilkukrotnie z tego powodu dziecko w domu z rodzicem bądź dziadkami czy opiekunką to uniknie nie przyjemnej dla niego sytuacji związanej z uczuciem lęku. Doprowadzi to w przyszłości do coraz częstszych sytuacji psychosomatycznych np.. Bólu brzucha . Jest to zjawisko bardzo istotne dla zrozumienia trwałości wielu zachowań wyrosłych na podłożu lękowym świadomych lub pozostających poza kontrolą osoby. • Wzmocnienie pozytywne- to nagroda za wykonanie jakiegoś zadania, dobre zachowanie . Nagroda ma tu na celu wzmocnić pozytywne zachowanie! Dzięki nagradzaniu wzmaga się częstotliwość występowania pożądanego zachowania u dziecka. Rolę wzmocnienia mogą pełnić różne rzeczy , np..: Pomijanie – to kolejny sposób modyfikacji zachowania. Jeśli w wyniku złego zachowania nie następują pozytywne dla dziecka konsekwencje tj. zainteresowanie się dzieckiem. Prawdopodobieństwo zachowań pomijanych zmniejsza się w przyszłości. Jeżeli np. nauczyciele konsekwentnie nie zwracają uwagi na Jasia, gdy ten zachowuje się grzecznie, poświęcają mu natomiast dużo czasu gdy rozrabia, grzeczne zachowanie jako pomijane zacznie pojawiać się u Jasia coraz rzadziej,a sytuacje gdy Jasiu broi zyskają na częstotliwości. Wygaszanie - oznacza zmniejszanie częstotliwości zachowania, po którym nie występują żadne wzmocnienia. Kara - Jest to taka konsekwencja, która zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania w przyszłości. Funkcję kary, podobnie jak funkcję wzmocnienia, mogą pełnić bardzo różne czynniki: klaps, nagana słowna, krytyka, ocena negatywna w zeszycie zachowań, zmuszenie do wykonania nie lubianej czynności, a nawet tak subtelne zachowania innych ludzi jak zmarszczenie brwi z dezaprobatą, westchnięcie, wzruszenie ramion itp. Jeśli np. nieśmiałe, lękliwe dziecko, zgłosi się do odpowiedzi i zostanie skrytykowane przez nauczyciela, prawdopodobnie więcej nie podniesie ręki, by odpowiedzieć na pytanie – dla niego nieszkodliwa zdaniem nauczyciela krytyka będzie stanowić silną karę za przełamanie lęku i udzielenie odpowiedzi ustnej. Czy karać dziecko? •Kara nie dostarcza informacji o tym, jakie zachowanie jest właściwe. Jeśli następuje natychmiast po zachowaniu, uczy osobę, czego nie robić, nie komunikuje jej jednak, jak powinna się zachowywać. •Czynność mająca pełnić funkcję kary nierzadko okazuje się w praktyce wzmocnieniem, ponieważ skupia uwagę na osobie ukaranej albo pozwala uwolnić się od niemiłej sytuacji. Nauczyciele zazwyczaj nie zwracają uwagi na słabo uczące się dzieci, którzy są często ignorowani także przez kolegów. Jeśli jednak takie dziecko, które np. szturchnął na zajęciach sąsiada, zostanie przez nauczyciela upomniany, okrzyczany, stawia go to w centrum uwagi i pozwala wreszcie zaistnieć w jakiś sposób na forum grupy. •Uwaga innych ludzi jest bardzo silnym czynnikiem wzmacniającym zachowania, szczególnie dzieci. •Jeśli nie otrzymujemy życzliwej uwagi, lepsza jest gniewna niż żadna. Innym przykładem kary, która w rzeczywistości jest wzmocnieniem będzie np. ukaranie dziecka, które zaczepiało kolegów na zajęciach, wysłaniem do kąta. Chłopiec zachowywał się niewłaściwie, ponieważ nudziły go zadania, jakie miał rozwiązywać. Zesłanie do kąta uwolniło go od tej przykrej konieczności – kara zamiast karą będzie więc nagrodą i w podobnej sytuacji w przyszłości chłopiec znów zacznie zakłócać porządek w nadziei, że nauczyciel w ramach kary uwolni go po raz kolejny od nudnego zajęcia. • TERAPIE OPARTE NA WARUNKOWANIU KLASYCZNYM: 1.Systematyczna desensytyzacja (odwrażliwianie)- ćwiczenia polegające na rozluźnianiu ciała i umysłu dziecka/pacjenta • Następnie przechodzenie do sytuacji stresowychproblemowych stopniowe wygaszanie problemów: od najbardziej błahych np.. Strach przed owadami, po fobie powodujące silną reakcje psychosomatyczne, tzw. Hierarchia lęków • W rzeczywistości większość problemów występujących u dzieci i dorosłych pojawia się wskutek stosowania konkretnych wzmocnień – nagród lub kar. • Unikamy więc zachowań, za które jesteśmy ganieni, częściej powtarzamy reakcje, które spotykają się z aprobatą, pochwałą, wzmocnieniem pozytywnym. Zmiana nie konstruktywnych zachowań wymaga technik warunkowania sprawczego, czyli terapie przebiegają według schematu: za zły nawyk – kara, za dobre zachowanie – nagroda. Desensytyzacja- terapia ekspozycyjna • Po kilku sesjach odprężających / rozluźniających gdy pacjent/ dziecko nie reaguje nieadekwatnie na stresową sytuacje ,dobre jest wystawienie go na ekspozycje ,czyli stawienie się w sytuacji „oko w oko” z problemem / fobią. • Systematyczna desensytyzacja i terapia ekspozycyjna znajdują zastosowanie także w leczeniu fobii społecznych, tremy przed wystąpieniami publicznymi itp.. Terapie behawioralne oparte na uwarunkowaniu sprawczym Program zarządzania wzmocnieniami • znajduje on zastosowanie szczególnie w wychowaniu i kształtowaniu pozytywnych postaw u dzieci oraz wygaszania u nich niestosownych reakcji, np. reakcji histerii na znak protestu, wybuchów gniewu, płaczu, buntu, agresji, bicia młodszego rodzeństwa. • Rodzice mogą nauczyć się wygaszać napady złości dziecka, wycofując po prostu swoją uwagę! • Np..: ... Wygaszenie napadu złości wg programu zarządzania wzmocnieniami w terapii behawioralnej Terapie behawioralne oparte na uwarunkowaniu sprawczym • Ekonomia żetonowa to forma terapii, często stosowana wobec grup, np. klas szkolnych. Nazwa metody pochodzi od plastikowych żetonów przyznawanych przez nauczycieli jako natychmiastowe wzmocnienie pożądanych zachowań. • W grupie można zdobyć żeton (nagrodę): za ciche siedzenie w sali przez kilka minut, uczestniczenie w dyskusji na zajęciach lub posprzątanie sali. Zdobywcy żetonów mogą potem wymieniać je na jedzenie, towary, przywileje. Czasami w miejsce żetonów używa się „punktów”, słoneczek przyklejanych do tablicy albo pieniędzy do zabawy. Ważne jest to, że jednostka otrzymuje coś jako wzmocnienie bezpośrednio po wykonaniu pożądanej reakcji. Przykłady ekonomii żetonowej Terapie behawioralne oparte na uwarunkowaniu sprawczym • Modelowanie uczestniczące • inaczej nazywa się terapią opartą na uczeniu się przez obserwację i naśladowanie. Technika społecznego uczenia się polega na tym, że terapeuta/ nauczyciel demonstruje pożądane zachowania i zachęca dziecko do naśladowania. Nauczyciel chwali/ nagradza grzeczne dziecko, które prawidłowo się zachowało. • Następnie dziecko z problemem/ fobią naśladuje modelowane zachowanie, ale nigdy nie jest zmuszany do danego działania. Procedura bazuje na założeniach systematycznej desensytyzacji (odwrażliwianie) • Uczenia się poprzez obserwację zachowań innych! Przyjrzyjmy się, jakie kary najczęściej stosujemy. Przykładowy katalog kar to: 1) polecenie zaprzestania: "Nie rób tak", "Nie wolno", "Dość tego", "Przestań", 2) krytyka werbalna, często wyrażona w bardzo emocjonalnym tonie, krzykiem i odnosząca się nie tyle do konkretnego zachowania, co do charakteru dziecka: "Tyle razy mówiłam ci, żebyś tak nie robił", "Ile razy mam ci powtarzać, że tego nie wolno?", "Jesteś niegrzeczny", "Jesteś złośliwy", "Jesteś złym dzieckiem", "Normalni ludzie tak nie robią", "Mam już ciebie dosyć", "Przestań robić mi na złość", "Czy ty jesteś głupi, że nie rozumiesz co sie do ciebie mówi?" 3) próby przemówienia dziecku do rozsądku, wypytania go o motywację, skłonienia do szczerej obietnicy, że zachowanie się nie powtórzy: "Jasiu, dlaczego zabrałeś Karolowi telefon? Przecież wiesz, że tak nie wolno. Pomyśl, jak byś się czuł gdyby ktoś tobie zabrał (...) Tak? Obiecujesz? Już więcej nie będziesz tak robił?". Jednocześnie nie zajmujemy się prawie wcale osobą pokrzywdzoną przez sprawcę, 4) próby wywołania u dziecka poczucia winy polegające na uświadomieniu mu, jaką krzywdę nam wyrządza nieodpowiednim zachowaniem: "Nie mam już do ciebie siły", "Dostanę przez ciebie zawału", "Wykończysz mnie", "Jak będziesz tak dalej robić, zabierze mnie pogotowie", 5) groźby, czasem wręcz szantaż emocjonalny: "Zobaczysz, powiem mamie", "Jeśli się nie uspokoisz, wyłączę ci komputer", "Jak będziesz dalej przeszkadzała, pójdziesz do dyrektorki", "Jak będziesz dalej to robić, przestanę cię lubić", "Przestań, bo pójdziesz do kąta" 6) kary symboliczne: uwaga w zeszycie zachowań, 7) publiczne piętnowanie lub ośmieszanie winowajcy: np. roztrząsanie przed grupą jego "złego charakteru", stawianie do kąta, wyczytanie na apelu, opowiadanie o złym zachowaniu dziecka 8) zmuszenie do wykonania jakiejś czynności (np. posprzątania zabawek, siedzenia przy stole 9) odebranie jakiejś lubianej rzeczy albo aktywności: chowanie przed dzieckiem zabawek, zakaz bawienia się, zakaz oglądania bajki Do powyższej listy każdy może zapewne dodać jeszcze co najmniej kilka punktów. • Dorośli mają swoje sposoby poskramiania niewłaściwych zachowań. Wiele z nich jest skutecznych i pozytywnie oddziałujące wychowawczo... Inne – wręcz przeciwnie, a mimo to wciąż są stosowane w nadziei, że może "tym razem zadziała" albo po prostu z braku lepszych pomysłów. • Przedstawimy teraz kilka sprawdzonych w praktyce i w badaniach naukowych metod bezpośredniego reagowania na niewłaściwe zachowania. • Sposoby te są skuteczniejsze i lepiej służą wychowaniu od „klasycznych” kar, które w większości przypadków można nimi zastąpić. • Metody te to: autokorekcja, pozytywna. hiperkorekcja i pratyka AUTOKOREKCJA • Najważniejsza zasada autokracji jak i hiperkorekcji mówi,że : „Powinniśmy brać odpowiedzialność za nasze postępowanie , gdy sprawiamy przykrość lub kłopot innym.” Naprawa sytuacji wiążę się z z tym,że demonstrujemy pokrzywdzonej osobie ,że nam przykro ,że została urażona i że pragniemy wynagrodzić jej nasze niewłaściwe zachowanie. Za dużo pomocy szkodzi dziecku! Główną przyczyną nieodpowiedzialnego zachowania dziecka jest to, że rodzice zbyt chętnie pomagają i wyręczają dziecko!!!! A ono łatwo się do takiej sytuacji przyzwyczaja i nie ponosi odpowiedzialności za swoje postępowanie. • Kolejnym błędem jest dziecka za niedbalstwo w działaniach, to jeszcze bardziej demotywuje dziecko by się bardziej postarało. • Nagradzanie za nieodpowiednie zachowanie, np. nagroda za oceny pomimo ,że nie są najlepsze. Powoduje to osiadanie na laurach, zamiast dążenie do doskonalenia. Autokorekcja – reagowanie konstruktywne Przykład : Gdy dziecko zabierze komuś zabawkę, bądź zniszczy ją. Autokorekcja:wystrzegamy się krytyki i gróźb, dziecko ma zwrócić zabawkę lub ją naprawić. Przykład: dziecko notorycznie nie sprząta po sobie zabawek. Autokorekcja: objaśnienie dziecko ,że ma po sobie posprzątać, jeśli tego nie zrobi następnym razem posprząta zabawki przez niego rozrzucone oraz całą salę przedszkolną lub jakiś kącik. Wszystko jest tłumaczone na spokojnie, tak by dziecko zrozumiało. Hiperkorekcja • Jest to poprawa sytuacji ,w której zaistniała jakaś przykrość bądź błąd. • To naprawa zaistniałej przykrej sytuacji i udoskonalenie jej tak, że staje się dużo lepsza niż poprzednio. • To wynagradzanie innym wyrządzonych krzywd poprzez dodatkowy wysiłek. • To sposób na pokazanie poprzez natychmiastowe działania ,że nie skrzywdziło się kogoś celowo. • Korekcja powinna być adekwatna do przewinienia, jeśli będzie zbyt surowa będzie to tylko i wyłącznie kara i niczego dziecka nie nauczy. Przykłady hiperkorekcji Problem Przykłady autokorekcji i hiperkorekcji 1. Dziecko rozrzuca jedzenie jedząc a) dziecko czyści stół bardzo łapczywie b) Dziecko je resztę posiłku bardzo powoli, łyżką wypełnioną do ¼ objętości. 2.dziecko gubi pożyczoną rzecz a) b) 3. Dziecko przezywa kolegów i koleżanki z grupy a) b) Dziecko szuka przez 1godz. Zgubionej rzeczy Dz. Proponuje i daje inną rzecz tej samej wartości osobie, od której „zgubę” pożyczyło Nauczyciel karze dziecku mówić do tej osoby same komplementy Nauczyciel karze przeprosić dziecko i mówić miłe rzeczy tak długo ,aż dziecko przestanie się na nie gniewać. Problem Dziecko uderzyło kolegę tak mocno ,że aż leci mu krew z nosa Dziecko jest niecierpliwe i wpycha się do kolejki hiperkorekcja a) Jeśli było to zamierzone zachowanie , agresywne dziecko może pomagać poszkodowanemu w tamowaniu krwawienia, starać się o ponowne zaufanie oraz podarowanie poszkodowanemu czegoś specjalnego. a) b) Zwykła korekcja: odesłanie na koniec kolejki Hiperkorekcja: czekanie aż wszyscy pozostali skończą np. zjeżdżać, rzucać woreczkami do celu. Hiperkorekcję stosujemy gdy zachowanie dziecka jest : Celowe, częste , poważne lub bardzo irytujące. • Należy pamiętać, że zastosowanie hiperkorekcji może najpierw zintensyfikować zachowanie w okresie 2-3 pierwszych dni stosowania , następnie notuje się systematyczną poprawę zachowania dziecka, aż do wyeliminowania złego zachowania. • W poprawie zachowania pomóc może zapis zachowania dziecka , data . Ilość złych zachowań w ciągu dnia oraz komentarz Wzór zapisu Zasady częściowej korekcji • Jeśli sytuacja nie pozwala na całkowitą korekcję , gdyż niektóre zniszczenia są nieodwracalne: - zbita szyba - Wylane mleko - Dziecko ukradło pieniądze i je wydało - Inna sytuacja niewykonalna dla małego dziecka Stosujemy wtedy częściową korekcję. AUTOKOREKCJA I PRAKTYKA POZYTYWNA • Różni się od zwykłej kary • To pozytywny czynnik ,który eliminuje złość , karę , krytykę lub strofowanie. • Podkreśla potrzebę pozytywnego i racjonalnego rozwiązania Kilka zasad stosowania autokorekcji praktyki pozytywnej • Osoba rozmawiająca z dzieckiem nie może mówić :zbyt głośno ,krytycznie, bądź w złości. • Osoba mówi :cicho , spokojnie i sympatycznie • Dziecko musi zawczasu zgodzić się z sensownością stosowania autokorekcji w czasie wspólnej dyskusji • Dorośli winni wyrażać się pozytywnymi określeniami, wystrzegajmy się negatywnych wrażeń: • - nie bałagań w pokoju, nie spóźniaj się nie bij jej, przestań krzyczeć, nie gryzmol! • zamiast tego mówić: - pozbieraj swoje ubrania, pomóż siostrze , mów ciszej , postaraj się coś jeszcze pokolorować, itp.. PRAKTYKA POZYTYWNA • Nauczanie poprzez praktykę • Ćwiczenie poprawnego zachowania, po tym jak zachowywało się nieprawidłowo. • Gdy wystąpi złe zachowanie , przerywamy wszelką czynność i kilkukrotnie wykonujemy ćwiczenie tak by pojawiło się wiele razy poprawnie. Charakterystyczne cechy praktyki pozytywnej • • • • • • Unikanie upominania dziecka Unikanie klapsów czy pozbawienia przywilejów Nauczyciel bądź rodzic nie powinien się złościć Naciska na pozytywne , a nie negatywne zachowanie Niewłaściwe zachowanie jest natychmiast przerywane Dzięki praktyce prawidłowe zachowanie wchodzi w nawyk • Jeśli dziecko złości się podczas wykonywania praktyki pozytywnej to znaczy ,że zrobiło to z premedytacją, jeśli podczas praktyki pozytywnej dziecko entuzjastycznie podchodzi do ćwiczenia świadczy to o brak umiejętności, którą dziecko nauczymy Przykłady praktyki pozytywnej oraz złego postępowania Przeprowadzenie praktyki pozytywnej z opóźnieniem • Nie zawsze mamy możliwość przeprowadzenie korekty zachowania , jednak korekta ta musi nastąpić, w wygodnym dla dorosłej osoby czasie, jednak w miarę możliwości szybko. - przed rozpoczęciem zajęć - Po zajęciach dydaktycznych - W czasie zabaw swobodnych - Kiedy inne dzieci są zajęte jakąś czynnością - W czasie indywidualnych zajęć w sali Dziękujemy za uwagę prosimy o wypełnienie ankiety i przesłanie jej na maila: [email protected] [email protected]
