teksty źródłowe (Płytowa_budowa_litosfery._Trzęsienia_Zi

Teksty źródłowe
[...] Wyróżniamy trzy typy granic płyt tektonicznych:
• strefy ryftowe – w których roztopiona materia, pochodząca z wnętrza Ziemi, wznosi się ku powierzchni,
odpychając od siebie płyty. Materia ta jest „dobudowywana” do krawędzi płyt, tworząc nową skorupę
oceaniczną. Większość stref ryftowych jest zlokalizowana na oceanach; dla przykładu płyty eurazjatycka i
północnoamerykańska odsuwają się od siebie wzdłuż Grzbietu Śródatlantyckiego. [...]
• uskoki transformacyjne – występują w miejscach, gdzie płyty przesuwają się obok siebie. Przykładem jest uskok,
a właściwie system uskoków San Andreas w Kalifornii. [...]
• strefy subdukcji – występują tam, gdzie jedna płyta (nazywana płytą dolną), pogrąża się pod drugą płytę
(nazywaną płytą górną). Granice tego typu występują np. wzdłuż [...] południowej Alaski i Wysp
Aleuckich. [...]
G. Wróbel, ABC sejsmologii – czyli wszystko, co wypada wiedzieć o trzęsieniach ziemi,
Państwowy Instytut Geologiczny – Zakład Geofizyki, http://www.pgi.gov.pl
[...] Trzęsienia ziemi mogą powstawać w wyniku różnych przyczyn. Wyróżnia się w związku z tym trzy główne
typy trzęsień: zapadowe, wulkaniczne i tektoniczne.
Zapadowe trzęsienia ziemi wiążą się z zapadaniem stropów nad pustkami w przypowierzchniowej strefie
skorupy ziemskiej (np. zapadanie się stropów jaskiń). Najczęściej są związane z obszarami krasowymi.
Wstrząsy wywołane takimi przyczynami są na ogół słabe i obejmują najwyżej 3% wszystkich trzęsień ziemi, a
spowodowane przez nie szkody są na ogół niewielkie. [...]
Wulkaniczne trzęsienia ziemi są związane z gwałtowną erupcją wulkanów eksplozywnych lub z
przemieszczaniem się magmy w skorupie ziemskiej. [...]
Wulkaniczne trzęsienia ziemi są na ogół słabe. Jednakże przy bardzo silnych erupcjach mogą być odczuwalne
daleko, np. wstrząsy związane z erupcją wulkanu Krakatau w 1883 r. były odczuwalne w promieniu ponad 2
tys. km [...]. Wstrząsy wulkaniczne stanowią ok. 7% wszystkich trzęsień ziemi.
Tektoniczne trzęsienia ziemi są najczęstsze i najgroźniejsze w skutkach. Stanowią one ok. 90%
wszystkich trzęsień zachodzących na kuli ziemskiej. Ich przyczyną jest gwałtowne przemieszczenie się mas
skalnych w skorupie ziemskiej lub górnym płaszczu Ziemi, wywołane rozładowaniem nagromadzonych
naprężeń [...].
W. Mizerski, Geologia dynamiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 276.
[...] W zależności od częstotliwości i siły wstrząsów wyróżnia się trzy rodzaje obszarów powierzchni ziemi:
• Obszary sejsmiczne, na których trzęsienia ziemi są częste i silne. Należy do nich strefa położona wokół Oceanu
Spokojnego, obszary alpejskich pasm fałdowych, grzbiety śródoceaniczne, basen Morza Karaibskiego.
• Obszary pensejsmiczne, na których wstrząsy odbywają się sporadycznie lub są częste, ale słabe. Do takich
obszarów należą m.in. Masyw Centralny, Harc, obszar Morza Północnego, Ural, Wielkie Góry Wododziałowe.
• Obszary asejsmiczne są wolne od wstrząsów lub też zdarzają się one bardzo rzadko. Należą do nich stare
platformy kontynentalne, a także wielkie połacie dna oceanicznego (z wyjątkiem grzbietów śródoceanicznych i
rowów).
Najwięcej trzęsień ziemi (ok. 80% wszystkich wstrząsów rocznie) notuje się na obszarze położonym
wokół Oceanu Spokojnego. Występują one zarówno na kontynentalnych, jak i oceanicznych wybrzeżach Pacyfiku
[...]. Nie ma w tym nic dziwnego, wszak wokół Pacyfiku znajdują się wszędzie strefy subdukcji. [...] Najwięcej
[...] trzęsień ziemi występuje w rejonie Japonii i Kamczatki, w pasie od Sumatry przez Jawę, Nową Gwineę do
rowu Tonga oraz w zachodniej części Ameryki Południowej. W strefie wokółpacyficznej zanotowano wiele
katastrofalnych trzęsień ziemi: San Francisco (1906), Tokio i Jokohama (1923), Conception (1960), Anchorage
(1964), Kobe (1995).
Strefa śródziemnomorsko-himalajska obejmuje alpejskie pasma fałdowe Europy i Azji. [...] Strefa ta
(szczególnie w Europie) jest gęsto zaludniona, dlatego też wstrząsy sejsmiczne powodowały często znaczne straty
materialne i były przyczyną śmierci tysięcy osób. Do najbardziej znanych trzęsień ziemi w strefie
śródziemnomorsko-himalajskiej należą: Neapol (1857), Fokida (1870), Assam (1887), Mesyna (1908), Ałma Ata
(1911), Aszchabad (1948), Assam (1950), Skopje (1963), Spitak (1988), Izmir (1999), Indonezja (2004), Kaszmir
(2005). [...]
M. Graniczny, W. Mizerski, Katastrofy przyrodnicze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 28–29.
[...] Skutki trzęsienia ziemi na obszarach zamieszkałych można minimalizować, stosując specjalne
konstrukcje budynków, które mogą wytrzymać nawet bardzo silne wstrząsy. [...] Budownictwo tego typu jest już
obecnie stosowane w wielu krajach nawiedzanych często przez katastrofalne trzęsienia ziemi, szczególnie w
Japonii i Stanach Zjednoczonych. [...] Bezpieczeństwo na obszarach sejsmicznych zapewnia nie tylko
odpowiednie budownictwo. Trzeba unikać lokowania budowli na zboczach, które są niestabilne, a także
budowania na gruntach sypkich. Budynki powinny znajdować się w takiej odległości od siebie, aby przy
zawalaniu nie burzyły się nawzajem. Miasto powinno mieć też dużo przestrzeni zajętej przez parki. Stwarzają
one możliwość ewakuacji mieszkańców i są miejscem, gdzie ogień trudno się rozprzestrzenia. [...] Źle widziana
jest też sieć gazowa, natomiast sieć elektryczna powinna być ułożona pod ziemią. [...] Trzeba też pamiętać, że
ozdoby elewacji, wystające elementy, balkony, gzymsy itp. stwarzają zagrożenie dla ludzi ewakuujących się z
budynków. [...]
M. Graniczny, W. Mizerski, Katastrofy przyrodnicze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 37–38.