EKOINNOWACJE W POLSCE. Stan obecny. Bariery rozwoju
advertisement
8 grudnia 2016 r. dr hab. inż. Adam Jabłoński, Wiceprezes Zarządu OTTIMA Sp. z o.o. Katowice Rysunek 1. Mapa myśli związana z konstruowaniem modelu zielonego biznesu Źródło: Opracowanie własne Model zielonego biznesu Rysunek 2. Komponentowe podejście do ekologizacji biznesu. Źródło: Opracowanie własne Odpowiedzialność firmy na trzech podstawowych poziomach: prowadzeniu działalności zgodnej z prawem i obowiązującymi normami etycznymi; ochronie środowiska naturalnego; maksymalizacji własnej wartości ekonomicznej, czyli zysku udziałowców. Pakiet energetyczno klimatyczny 3x 20% Źródło: 20-20-20 cele do osiągnięcia do 2020 r., Kierunki rozwoju nowoczesnych technologii urządzeń grzewczych, PORT PC Udział w rynku Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. 2016 poz. 1165) Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. 2015 poz. 478) Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (Dz.U. 2016 poz. 831) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2016 poz. 672) Mała ustawa o innowacyjności od 2017 r. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach - Krajowy plan gospodarki odpadami 2022 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2016, poz. 422) Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. nowelizacja 2016 Claude Fussler, Peter James (1996) Peter James (1997) Renę Kemp, Peter Pearson (2007) Minna Kanerva, Anthony Arundel, Renę Kemp (2009) „Ekoinnowacja to unikatowe zastosowanie przełomowych zmian, które będą służyły zaspokojeniu przyszłych potrzeb” „Ekoinnowacja to nowy produkt lub proces, który przynosi korzyści zarówno dla przedsiębiorcy, jak i użytkownika, jednocześnie zmniejszając znacząco negatywny wpływ na środowisko.” „Ekoinnowacje to nowe dla organizacji produkty, metody produkcji, procedury eksploatacji zasobów, sposoby świadczenia usług metody zarządzania, które w całym da zapewniają, mniejsze ryzyko środowiskowe, emitują mniej zanieczyszczeń, zużywają mniej surowców oraz powodują szkodliwe dla środowiska skutki niż alternatywne rozwiązania” „Ekoinnowacja to innowacja to innowacja, która wpływa na zmniejszenie powstawania szkód w naturalnym środowisku”. Główny Urząd Statystyczny (2009) Miedziński M., (2009) Aleksander Szpor, Aleksander Śniegocki (2012) „Ekoinnowacja to innowacja przynosząca korzyści dla środowiska, to nowy lub nowy ulepszony produkt (wyrób lub usługa) proces, metoda organizacyjna lub marketingowa, które przynoszą korzyści dla środowiska w porównaniu z rozwiązaniami alternatywnymi. ” „Ekoinnowacja to każda innowacja dająca korzyści środowisku. To wszechstronny, przenikający wiele sfer fenomen, który nie powinien być ograniczany do jednego sektora lub zrównywany z ekologicznymi technologiami, dobrami lub usługami”. „Ekoinnowacje to nowe dla organizacji produkty, metody produkcji, procedury eksploatacji zasobów, sposoby świadczenia usług metody zarządzania, które w całym da zapewniają, mniejsze ryzyko środowiskowe, emitują mniej zanieczyszczeń, zużywają mniej surowców oraz powodują szkodliwe dla środowiska skutki niż alternatywne rozwiązania” M. Carley i P. Spapens „Ekoinnowacje można zdefiniować jako zamierzone postępowanie cechujące się przedsiębiorczością, obejmujące etap projektowania produktu i zintegrowane zarządzanie nim w ciągu jego cyklu życia, które przyczynia się do proekologicznego unowocześnienia społeczeństw epoki przemysłowej dzięki uwzględnieniu problemów ekologicznych przy opracowywaniu produktów i związanych z nimi procesów. Ekoinnowacje prowadzą do zintegrowanych rozwiązań mających na celu zmniejszenie nakładów zasobów i energii, jednocześnie podnosząc jakość produktu lub usługi. Innowacja technologiczna jest jednym ze sposobów ekoinnowacji" M. Carley, P. Spapens, Dzielenie się światem, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Białystok-Warszawa, 2000, s. 157. S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. H. Strebel „Innowacje związane ze świadomym wdrożeniem proekologicznej gospodarki, z przyjaznymi dla środowiska produktami i procesami produkcji w celu zmniejszenia lub prewencji zanieczyszczeń środowiska, a przez to obniżenia kosztów. " A. Jabłoński (2013) „Ekoinnowacja to innowacja, która powoduje obniżenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa za pośrednictwem ograniczenia jego negatywnego wpływu na środowisko naturalne i/lub stanowi nowy produkt i/lub usługę, posiadające cechy ekologiczne akceptowalne przez interesariuszy przedsiębiorstwa, wpływająca na osiąganie przez przedsiębiorstwo przewagi konkurencyjnej, co w konsekwencji zwiększa jego wartość." „Zielony wymiar” zarządzania przedsiębiorstwem to wszelkie strategie, cele, modele, działania, zasoby, procesy, produkty, czynniki, obszary, wartości generowane i oferowane interesariuszom przedsiębiorstwa za pośrednictwem spełnianych kryteriów ekologicznych. Uwzględnienie kryterium ekologicznego wynika często z poczucia odpowiedzialności za stan środowiska oraz wyznawanych wartości. Wprowadzenie zmian wynikających z wymogów ekologicznych może być jednak wymuszone mocą przepisów prawnych lub pod naciskiem zorganizowanej opinii publicznej. J. Adamczyk, Koncepcja zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2001, s. 122. Kryteria ekologiczne, rozumiane są tu jako czynniki funkcjonowania przedsiębiorstwa wynikające z negatywnego i/lub pozytywnego oddziaływania przedsiębiorstwa na środowisko naturalne związane między innymi z: działalnością procesów powodującą między innymi, emisję do powietrza, emisję do wody, emisję do gleby, wytwarzanie odpadów, zużycie zasobów, działalnością badań i rozwoju kreującą zastosowanie innowacyjnych technologii środowiskowych, tworzenia ekologicznych produktów i/lub usług, rozwijania kompetencji ekologicznych, wzmacniania odpowiedzialności ekologicznej, A. S. Jabłoński, A. Chodyński, Ekologizacja procesów biznesowych w ramach działań projakościowych w firmie, Problemy Jakości nr 1/2004, s. 24. Działalnością strategiczną ukierunkowaną na współpracę z otoczeniem związaną między innymi z tworzeniem zielonych aliansów, sieci wartości ekologicznych dla klientów. Kryteria ekologiczne mogą być także traktowane jako kluczowy czynnik sukcesu i wtedy powinny odnosić się do organizacji jako całości, a także do procesów zachodzących w organizacji tworzących łańcuch wartości dla interesariuszy. Oznacza to, że należy także tak zarządzać procesami, aby efekt ekologiczny pozwalał na poprawę wizerunku firmy na rynku, poprawę relacji z klientami i innymi grupami interesariuszy oraz tworzył wartość dodaną w samym procesie. A. S. Jabłoński, A. Chodyński, Ekologizacja procesów biznesowych w ramach działań projakościowych w firmie, Problemy Jakości nr 1/2004, s. 24. „Zielony wymiar” funkcjonowania przedsiębiorstwa obejmujący całokształt organizacji buduje jego reputację. Tak zarządzane przedsiębiorstwo uwzględnia oczekiwania tzw. „milczącego interesariusza”, jakim jest środowisko naturalne reprezentowanego przez klientów wyznających wartości ekologiczne, społeczność zarówno na poziomie światowym, krajowym, jak i lokalnym, organizacje rządowe i pozarządowe wyznaczające zarówno standardy prawne i społeczne uwzględniające kryteria ekologiczne oraz wszelkie inne podmioty, dla których czynnik ekologiczny ma znaczenie. Przedsiębiorstwo kształtując potencjał konkurowania gwarantujący ciągłe osiąganie nietrwałej przewagi konkurencyjnej, która może być rozumiana jako uzyskiwanie wybitnie wyższych wyników finansowych w odniesieniu do konkurujących i oferujących podobną wartość dla klientów organizacji konstruuje taki model biznesu i taką strategię, która będzie gwarantem założonych rezultatów biznesowych. Rozpatrując wymiar funkcjonowania przedsiębiorstwa w kontekście modelu biznesu i strategii mamy do czynienia z wieloma tego typu wymiarami. Wśród wybranych wymiarów można wymienić: Zielony wymiar strategiczny ekozarządzania przedsiębiorstwem, Zielony wymiar procesowy realizowany poprzez zielony łańcuch wartości przedsiębiorstwa, Zielony wymiar zasobowy funkcjonowania przedsiębiorstwa oparty na zasobach proekologicznych, Zielony wymiar rozwoju kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa opartego na tworzeniu wiedzy i kompetencji ekologicznych, Zielony wymiar produktowy funkcjonowania przedsiębiorstwa oparty na ekoinnowacyjnych produktach, Zielony wymiar podmiotowy oparty na spełnionych potrzebach zielonych interesariuszy przedsiębiorstwa. Typologię zielonych konsumentów będących jednymi z zielonych interesariuszy przedsiębiorstwa w polskiej literaturze przedmiotu przedstawił G.Kobyłko, który zdefiniował następujące grupy zielonych konsumentów: Czarny konsument - niski poziom świadomości ekologicznej - podporządkowany „kultowi materii” Szary konsument - średni poziom świadomości ekologicznej - przeciętny konsument Szarozielony konsument - wysoki poziom świadomości ekologicznej - chce być postrzegany jako zielony, dba o zdrowie Zielony konsument - bardzo wysoki poziom świadomości ekologicznej - chce zmienić i zmienia swój styl życia, aby chronić środowisko w: G. Kobyłko (red.), Proekologiczne zarządzanie przedsiębiorstwem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000, s. 81. Zielony wymiar strategiczny funkcjonowania przedsiębiorstwa Zielony wymiar strategiczny funkcjonowania przedsiębiorstwa pozwala na definiowanie i wykorzystanie kryteriów ekologicznych w procesie konstruowania strategii zbudowanej z wiązki proekologicznych celów strategicznych. Ma to jednak wtedy znaczenie, gdy poprzedzono budowę strategii pełną analizą strategiczną, która wykazała, że kryteria ekologiczne stanowią istotny, kluczowy czynnik sukcesu przedsiębiorstwa, zwiększający przewagę konkurencyjną organizacji na rynku. W sektorach mocno nasyconych wymaganiami ochrony środowiska i silnego odziaływania kryteriów ekologicznych na przedsiębiorstwo główna, całościowa strategia może być strategią proekologiczną. Gdy oddziaływanie kryteriów ekologicznych jest mniejsze to główna, całościowa strategia może mieć pod strategię, strategię proekologiczną. Zielony wymiar procesowy w zielonym łańcuchu wartości przedsiębiorstwa Zielony wymiar procesowy w zielonym łańcuchu wartości przedsiębiorstwa pozwala na zbudowanie i zmapowanie strumienia procesów ocenionych pod kątem efektywności ekologicznej. Efektywność ekologiczną należy rozumieć jako skutek organizacji pracy mający na celu maksymalizację oszczędności zasobów, a także efektów ekonomicznych firmy, która działa na rzecz środowiska, przy jednoczesnej minimalizacji wytworzonych odpadów i emisji. Pozytywny wpływ tego rodzaju działalności może być osiągany poprzez podejmowanie działań ograniczających ingerencję firmy w środowisko, oferowanie np. proekologicznych towarów i usług, ale również poprzez propagowanie zrównoważonego rozwoju wewnątrz firmy, jak i wśród interesariuszy zewnętrznych. W koncepcji efektywności formułuje się kryteria oceny. Kryterium celowości i użyteczności tworzy relację cel-efekt. W kryterium oceny realności celu i trafności doboru środków podstawę rozważań wyznacza relacja cel-nakład. Główna formuła efektywności jest relacją nakład-efekt. Patrz. M.Nowicka-Skowron, Efektywność systemów logistycznych, PWE, Warszawa 2000, s.105 J.Brilman, Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania, PWE, Warszawa 2002, s. 262-263 Opierając benchmarking na kryteriach ekologicznych, narzędzie to może stanowić istotny element zmniejszenia luki kompetencyjnej przedsiębiorstwa w obszarze ekologii. Efektywność ekologiczna procesów może obejmować: aspekty technologiczne poprzez zastosowanie najbardziej korzystnych dla środowiska naturalnego innowacyjnych technologii środowiskowych wraz z łącznym obniżeniem kosztów realizacji procesów, aspekty organizacyjne ukierunkowane między innymi na ograniczaniu ilości wykonywanych czynności w procesach i czasu ich realizacji, co w konsekwencji gwarantuje ograniczenie negatywnego wpływu procesów na środowisko naturalne oraz obniżenia kosztów realizacji procesów, aspekty ekonomiczne gwarantujące osiąganie dodatniego, jednostkowego kosztu wyprodukowania wyrobu w procesie poprzez zastosowanie mechanizmów ograniczania emisji do powietrza, do wody, do gleby, wytworzenia odpadów i zużycia zasobów. Efekt ekologiczny może także dotyczyć: Wzrostu jakości ekologicznej produktów i technologii; Wykreowania produktów o wysokiej innowacyjności ekologicznej oznaczającej umiejętność organizacji do realizacji innowacji w powiązaniu z rynkiem w kontekście zewnętrznych tendencji ekologicznych i wewnętrznych uwarunkowań firmy; Wzmocnienia elastyczności dostosowania ekologicznych produktów do potrzeb klienta w powiązaniu z postrzeganą pozytywnie ekologiczną marką produktu; Obniżenia kosztów działania poprzez proekologiczne zarządzanie Zielony wymiar zasobowy funkcjonowania przedsiębiorstwa Zielony wymiar zasobowy funkcjonowania przedsiębiorstwa ukierunkowany jest na przemyślanym doborze zasobów niezbędnych do funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz do produkowania proekologicznych produktów w zielonym łańcuchu wartości. Zasoby uwzględniające kryteria ekologiczne dobierane są w całym cyklu działania przedsiębiorstwa i powinny służyć osiąganiu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Zielony wymiar zasobowy funkcjonowania przedsiębiorstwa W kontekście ekologicznym zasoby te dotyczą zarówno tzw. bytowej działalności organizacji, jak i doboru proekologicznych surowców niezbędnych do produkowania proekologicznych produktów, jak i zastosowania proekologicznych mediów np. odnawialnych źródeł energii w procesach technologicznych oraz zarządzania efektywnością energetyczną procesów i obiektów. Zielony wymiar produktowy funkcjonowania przedsiębiorstwa Zielony wymiar produktowy funkcjonowania przedsiębiorstwa ukierunkowany jest przede wszystkim na takiej konstrukcji produktu, który w całym cyklu życia wykazuje mniejsze niż inne tego typu produkty oddziaływanie na środowisko naturalne, wykazując się tzw. ekologicznością produktową, związaną z zastosowaniem technologii środowiskowych. Rodzaj zastosowanej technologii środowiskowej stanowi platformę kreacji wartości firmy, gdzie łącznikiem do osiągnięcia założonych celów biznesowych są zasady ekologicznej oraz społecznej odpowiedzialności biznesu. Technologie środowiskowe mogą również być czynnikiem migracji międzysektorowej przedsiębiorstwa w trzech układach: 1. Przejście z sektora ochrony środowiska do innego sektora biznesu, 2. Przejście z sektora biznesu do sektora ochrony środowiska, 3. Przejście z jednego sektora biznesu do innego sektora biznesu. Por. A. Jabłoński, M. Jabłoński, Technologie środowiskowe jako czynnik migracji międzysektorowej, Problemy Jakości 1/2009 Zielony wymiar podmiotowy oparty na potrzebach zielonych interesariuszy przedsiębiorstwa. Zielony wymiar podmiotowy oparty na spełnionych potrzebach zielonych interesariuszy przedsiębiorstwa jest szczególnie ważnym wymiarem jego funkcjonowania, gdyż dotyczy nie tylko wnętrza przedsiębiorstwa, ale szczególnie łańcucha wartości interesariuszy skupionych wokół przedsiębiorstwa. Poprzez zielonych interesariuszy rozumiemy tych interesariuszy, oddziaływujących w sposób bezpośredni i pośredni na przedsiębiorstwo, którzy w swoich ocenach i decyzjach w stosunku do przedsiębiorstwa kierują się kryteriami ekologicznymi. W konsekwencji ma to także wpływ na migrację przedsiębiorstwa w kierunku interesariuszy o wyższej wartości oraz o przyciąganiu za pośrednictwem spełnianych kryteriów ekologicznych interesariuszy o wyższej wartości zwiększających całkowitą wartość przedsiębiorstwa. Należy uwzględnić również więzi międzyorganizacyjne przedsiębiorstwa, które mogą wyrażać się uczestnictwem w zielonych klastrach, czyli skupiskach przedsiębiorstw tworzących grono organizacji konkurujących i równocześnie kooperujących uzyskujących wartość ekologiczną, ekonomiczną i społeczną z uczestnictwa w zielonej inicjatywie klastrowej. Zielony wymiar podmiotowy może również dotyczyć lokalizacji firmy, która może prowadzić działalność gospodarczą np. na terenie zielonego parku technologicznego. Czy obecnie model biznesu, jego konstrukcja oraz siły napędowe oparte na kryteriach ekologicznych może być modelem innowacyjnym, tworzącym przewagę konkurencyjną na rynku, kreującym w długim okresie czasu wartość, zapewniającym ciągłość biznesu? Zielony wymiar modelu biznesu może obecnie zapewnić przede wszystkim poprzez fakt, iż wielu przedsiębiorców na rynku tego potencjału nie dostrzega, nie wykorzystuje i nie ocenia. Zielony wymiar modelu biznesu można określić poprzez zdefiniowanie pewnej liczby założeń strategicznych niezbędnych do uwzględnienia w trakcie konstruowania zielonego modelu biznesu opartego na kryteriach ekologicznych. Wytwarzana propozycja wartości z wykorzystaniem kryteriów ekologicznych przez przedsiębiorstwo nie dotyczy tylko klienta, ale także innych interesariuszy ze szczególnym uwzględnieniem zielonych interesariuszy. Logika generowania dochodów przez przedsiębiorstwo jest realizowana za pośrednictwem zielonego łańcucha wartości, czyli takiego w którym strumień procesów obejmuje ekologizację każdego z nich. Sposoby przechwytywania wartości dla klientów i innych interesariuszy uwzględniają kryteria ekologiczne. Różnicowanie oferty dla klientów odbywa się poprzez wyeksponowanie ekologiczności oferowanych produktów i/lub usług. Segment rynkowy do którego kierowana jest propozycja wartości to segment eko konsumentów. Oszacowana struktura kosztów i oczekiwany zysk jest osiągany z zachowaniem wymagań prawnych dotyczących ochrony środowiska, permanentnym ograniczaniem negatywnego wpływu na środowisko naturalne oraz etycznych aspektów prowadzenia działalności gospodarczej. Powiększanie i wykorzystywanie zasobów niezbędnych do prowadzenia działalności biznesowej uwzględnia kryteria ekologiczne. Sieć działalności biznesowej przedsiębiorstwa jest konstruowana z uwzględnieniem zielonych więzi międzyorganizacyjnych wyrażanych uczestnictwem w zielonych inicjatywach klastrowych, platformach technologii środowiskowych, parkach eko technologicznych. Powiązanie z klientami w układzie systemów lojalnościowych odbywa się za pośrednictwem wspólnie wyznawanych wartości ekologicznych. Kapitał intelektualny personelu jest rozwijany z uwzględnieniem budowy kompetencji ekologicznych. Badania i rozwój przedsiębiorstwa mają charakter zrównoważony. Sektor i jego uwarunkowania, w którym funkcjonuje przedsiębiorstwo cechuje się silnym naciskiem na proekologiczne zachowania rynkowe. Konstrukcja zielonego eko – modelu biznesu oparta na pełnym spełnieniu wymagań prawnych może obejmować: Zasady odpowiedzialności ekologicznej. Zasady odpowiedzialności społecznej. Odpowiedzialność ekologiczna zawiera się w odpowiedzialności społecznej, a sama odpowiedzialność ekologiczna nie wyczerpuje założeń odpowiedzialności społecznej. Zasady efektywności ekologicznej. Zasady efektywności energetycznej. Krytycy specyficznego wyodrębniania efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach jako odrębnego parametru uważają, że efektywność energetyczna zawiera się w efektywności ekologicznej jako bardziej szerokiego zagadnienia (obejmuje efektywność energetyczną, efektywność surowcową, efektywność wodno-ściekową, efektywność gospodarki odpadowej, itp.). Zwolennicy wydzielenia uważają, że efektywność energetyczna dotyczy także zarządzania z wykorzystywaniem alternatywnych rozwiązań, gdzie wybiera się wariant, nie najmniej obciążający środowisko, lecz najbardziej ekonomicznie uzasadniony (np. nie podejmowanie się trudnych wyzwań w zakresie stosowania odnawialnych źródeł energii (lepszych dla środowiska naturalnego i przyszłych pokoleń), gdy można zastosować energię konwencjonalną, szybciej dostępna i tańszą. Zasady opracowania i wdrożenia ekoinnowacji. Dokonując rozważań naukowych dotyczących poszczególnych wymiarów należy zwrócić uwagę na kontekst sytuacyjny prowadzenia biznesu. Wymiary te mają znaczenie tylko wtedy, kiedy przyczyniają się do osiągania większych wyników biznesowych przedsiębiorstwa uzyskiwanych za ich pośrednictwem, w konsekwencji do większego generowania procesów długoterminowej kreacji wartości i zapewnienia ciągłości biznesu. Czołową inicjatywą unijną poświęconą badaniom nad ekoinnowacjami jest obecnie Eco-Innovation Observatory. Wdrożenie zielonego eko – modelu biznesu odbywa się za pośrednictwem strategii proekologicznej (zielonej strategii). Dla każdego z komponentów powinno się określić specyficzne pytania dotyczące wypełnienia założeń przez przedsiębiorstwo stawianych danemu komponentowi. Przykładowe pytania oceniające skuteczność i efektywność zielonego eko-modelu biznesu przedstawiono poniżej. Czy przedstawianie oferty dla klientów docelowych (szarych, szarozielonych, zielonych) odbywa się poprzez wyeksponowanie ekologiczności oferowanych produktów i/lub usług? Czy powiększanie i wykorzystywanie zasobów niezbędnych do prowadzenia działalności biznesowej uwzględnia kryteria ekologiczne dotyczące efektywności ekologicznej i efektywności energetycznej? Czy kryteria ekologiczne wpływają bezpośrednio na pod strategie sprzedażowe dla poszczególnych linii biznesowych przedsiębiorstwa? Czy kapitał intelektualny personelu jest dopasowywany do oczekiwań klientów oczekujących zielonej propozycji wartości? Czy logika generowania dochodów przez przedsiębiorstwo jest realizowana za pośrednictwem zielonego łańcucha wartości, w tym zasad zrównoważonej produkcji, zrównoważonego transportu, zrównoważonych zakupów itp.? Czy w ramach systemu księgowego w firmie funkcjonuje model zielonej księgowości? Czy prowadzona jest formalna ocena wyników działalności środowiskowej za każdy rok i jej wpływu na całe przedsiębiorstwo? Czy wyceniane jest ryzyko ekologiczne przedsiębiorstwa i oceniany jest jego wpływ na całościowe ryzyko korporacyjne? Czy struktura kosztów i oczekiwany zysk jest osiągany z zachowaniem wymagań prawnych dotyczących ochrony środowiska, permanentnym ograniczaniem negatywnego wpływu na środowisko naturalne oraz etycznych aspektów prowadzenia działalności gospodarczej? Założenia strategiczne określone powyżej stanowią kluczowe znaczenie dla konstrukcji modelu biznesu, doboru jego komponentów oraz wyznaczania jego sił napędowych. Siły napędowe zielonego modelu biznesu to między innymi: Ekologiczne produkty Ekologiczne procesy Ekologiczne zasoby Ekologiczne kompetencje i ekologiczna wrażliwość personelu Ekologiczne więzi międzyorganizacyjne. Konstruując natomiast szablon modelu biznesowego za pośrednictwem modyfikacji modelu zaproponowanego przez A.Osterwaldera i Y.Pigneur, poprzez nałożenie na niego zielonego wymiaru funkcjonowania przedsiębiorstwa można wyznaczyć jego 9 elementów: Kluczowi, zieloni interesariusze. Kluczowe działania z uwzględnieniem kryteriów ekologicznych. Kluczowe zasoby spełniające kryteria ekologiczne. Propozycja wartości ekologicznych. Relacje z zielonymi interesariuszami. Kanały budowane z uwzględnieniem kryteriów ekologicznych. Segmentacja klientów, w tym szczególnie eko klientów. Struktura kosztów z uwzględnieniem kryteriów ekologicznych. Strumienie przychodów z działalności proekologicznej. Ekologię należy traktować jako czynnik tworzenia kompetencji. Przejawem tych kompetencji są innowacyjność i jakość ekologiczna. Kompetencje ekologiczne należy budować przez uczenie się i zarządzanie wiedzą ujęte w ramy wizji i misji przedsiębiorstwa. Opierając się na kompetencjach ekologicznych, można budować mocną pozycję konkurencyjną, tworząc odpowiednią reputację (wizerunek), markę, ale i zaufanie. Wykorzystując kompetencje ekologiczne, należy zmierzać do budowy zadowolenia klientów i udziałowców do tworzenia wartości dla wszystkich interesariuszy, opierając się na zasadach etyki biznesu. Kompetencje ekologiczne, wsparte na wartościach etycznych, stanowią podstawę kompetencji i odpowiedzialności społecznej. Zielona strategia to kompleksowy system kreatywnych mechanizmów opartych głównie na celach, inicjatywach i projektach proekologicznych, skonstruowanych w korelacji z przyjętym zielonym modelem biznesu, monitorowany za pośrednictwem wielokryterialnego zestawu, głównie wskaźników proekologicznych pogrupowanych w tematyczne, niefinansowe i finansowe strumienie pomiarowe. Kreatywne mechanizmy służą do realizacji dopasowania głównie celów, inicjatyw i projektów proekologicznych do oczekiwań zielonych interesariuszy mogących być zarówno interesariuszami przyjaznymi, jak również wrogimi. Konstrukcja strategii wyrażona poprzez głównie cele, inicjatywy i projekty proekologiczne musi gwarantować pełną realizację zdefiniowanego zielonego modelu biznesu. S tąd istotnym czynnikiem nie jest tylko jej opracowanie, ale głównie wdrożenie i późniejsze monitorowanie. Model implementacji zielonej strategii może bazować na następujących założeniach: Kryteria ekologiczne stanowią istotny czynnik w postrzeganiu przez klientów przedsiębiorstwa jako całości. Kryteria ekologiczne stanowią podstawę wyboru produktu i/lub usługi przez klientów. Kryteria ekologiczne wpływają bezpośrednio, zarówno na podstrategie sprzedażowe dla poszczególnych linii biznesowych przedsiębiorstwa, jak i podstrategie kosztowe w układach grup zasobów i procesów przedsiębiorstwa generujących koszty. Kryteria ekologiczne stanowią wyróżnik przedsiębiorstwa na rynku. Kryteria ekologiczne stanowią istotny w hierarchii ważności kluczowy czynnik sukcesu przedsiębiorstwa odróżniający organizację od jej konkurentów. Kryteria ekologiczne kształtują mega reputację przedsiębiorstwa na rynku. Kryteria ekologiczne obniżają ryzyko biznesowe przedsiębiorstwa głównie w odniesieniu do wywoływanego poprzez prowadzoną działalność ryzyka ekologicznego. Pomiar wyników zielonej strategii również jest bardzo istotnym obszarem zarządzania przedsiębiorstwem z uwzględnieniem kryteriów ekologicznych. Warto próbować mierzyć wartość z bycia eko odpowiedzialnym. Odbywać się to może, poprzez zastosowanie mechanizmów monitorowania i pomiarów. Mogą one przykładowo obejmować następujące elementy: eko efektywność ekologiczną zaraportowaną w przeglądzie środowiskowym mierzoną jej wpływem na całościowe wyniki całościowe przedsiębiorstwa, efektywność energetyczną mierzoną uzyskaną obniżką kosztów użytkowania zasobów mierzoną jej wpływem na całościowe wyniki całościowe przedsiębiorstwa, stopień pozyskiwanych przechodów z działalności ukierunkowanej na wypełnienie kryteriów ekologicznych przyczyniających się do pozyskiwania większej ilości klientów/kontraktów/zleceń. Podsumowując, zielone przedsiębiorstwo, to organizacja, która buduje swą wartość i funkcjonuje zgodnie ze skonstruowanym eko-modelem biznesu. Jest on realizowany za pomocą zielonej strategii podlegającej ocenie w odniesieniu do kryteriów ekologicznych. Spełnienie tych kryteriów gwarantuje osiąganie przez przedsiębiorstwo właściwego efektu ekologicznego. Łańcuch wartości zielonego przedsiębiorstwa spełnia kryteria ekologiczne na wszystkich jego etapach a wynikiem tego łańcucha są ekoinnowacyjne produkty i/lub usługi, których głównymi odbiorcami mogą być zieloni interesariusze. Zielone przedsiębiorstwo może spełniać wtedy założenia Sustainable Organization czyli zrównoważonego przedsiębiorstwa, w ujęciu systemowego spełnienia przez nie zasad zrównoważonego rozwoju. Argumenty przemawiające za wykorzystywaniem ekoinnowacji: mniej odpadów i zanieczyszczeń, a w interpretacji tych autorów, bardzo logicznej, wszelkie zanieczyszczenia to użyteczne zasoby, bardzo często stracone, które wskutek błędów gospodarczych znalazły się w złym miejscu i w złym czasie; lepsza jakość życia, ekoinnowacje prowadzą do ograniczenia zużycia zasobów, ale równocześnie podnoszą jakość uzyskiwanych korzyści. W wielu przypadkach oddziałują także pozytywnie na poziom życia; miejsca pracy oraz sprawiedliwość społeczna, większość ekoinnowacji, przykładem mogą być rozwiązania rolnictwa ekologicznego, zwiększa udział kapitału ludzkiego w gospodarce, stymuluje powstawanie nowych miejsc pracy, a więc zmniejsza bezrobocie, równocześnie ogranicza zużycie zasobów; konkurencyjność, bowiem ekoinnowacje oznaczają zawsze wzrost jakości, lepsze technologie, procesy i produkty, które mają coraz większe szansę rynkowe; korzyści dla biznesu, atrakcyjność rynkowa, bowiem ekoinnowacje ograniczają wiele kosztów, pozwalają na uniknięcie różnych kategorii opłat środowiskowych, kreują bardziej efektywne procesy, ich rezultatem jest również ekologiczny wizerunek biznesu; M. Carley, P. Spapens, Dzielenie się światem, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Białystok-Warszawa, 2000, s. 157. S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. Argumenty przemawiające za wykorzystywaniem ekoinnowacji: rentowność, dotyczące ich oszczędności w zakresie wykorzystywanych zasobów, związane z ograniczaniem zużycia energii i surowców, okazują się bardziej efektywne, niż kolejne zakupy coraz to bardziej drogich surowców. Udowodniono, że w wielu przypadkach zapobieganie zanieczyszczeniom jest tańsze niż inne rozwiązania związane z potrzebą ochrony środowiska; mniejsze ryzyko, bowiem ekoinnowacje nie stanowią zagrożenia ani dla konsumentów, ani na różnych etapach produkcji w firmie, zarówno pod względem zdrowia, jak i innych kategorii bezpieczeństwa; umożliwiają bardziej efektywne wykorzystanie deficytowego kapitału rozwojowego, przykładowo w miejsce budowy nowych elektrowni, należy promować budowanie takich przedsiębiorstw, które będą zaopatrywały rynek w energooszczędne urządzenia, co prowadzi do zmniejszenia zapotrzebowania na energię, lub ograniczenia jego ciągłego wzrostu; bezpieczeństwo międzynarodowe, ponieważ coraz to bardziej widoczna konkurencja ograniczone zasoby planety, może prowadzić do wystąpienia konfliktów, nawet na bardzo szeroką skalę. Efektywność może zapobiegać wzrostowi międzynarodowych napięć. M. Carley, P. Spapens, Dzielenie się światem, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Białystok-Warszawa, 2000, s. 157. S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. Ekoinnowacje pozwalają na uzyskiwanie wielu pozytywnych efektów ekologicznych, zdrowotnych, a więc także społecznych. Są znakomitym instrumentem wspierania zielonego wzrostu (rozwoju), a więc znacznie mniej uzależnionego, a w niektórych przypadkach nawet niezależnego od zużycia nieodnawialnych zasobów. Działania takie odmaterializowują wzrost gospodarczy, tak produkcję, jak i konsumpcję, generują nowe wzorce produkcji i konsumpcji, wiążą się z wieloma nowymi koncepcjami, takimi jak czystsza technologia zamiast technologii oczyszczania, cykl życia produktu i technologii, określany słowami „od kołyski do kołyski", który eliminuje pojęcie odpadu, zmniejsza zużycie materiałów i energii. Ekoinnowacje przyspieszają tempo zmian na lepsze, dlatego też wymagają wsparcia prawnego i ekonomicznego, co możemy dzisiaj dostrzec w polityce Unii Europejskiej. S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. Przykładami ekoinnowacji związanych z energetyką są: ekoinnowacje produktowe: ogniwa fotowoltaiczne; panele słoneczne; biogazownie; nowe generacje wiatraków; instalacje geotermalne; rekuperatory; pompy ciepła; ekoinnowacje procesowe: energetyka rozproszona; inteligentne systemy zarządzania energią w budynkach; trójgeneracja (skojarzone gospodarowanie energią, ciepłem i chłodem); efektywność energetyczna; ekoinnowacje organizacyjne: farmy słoneczne; farmy wiatrowe; wdrażanie systemu zarządzania energią ISO 50001 (BS EN 16001); wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego ISO 14001, czy systemu EMAS; ekoinnowacje marketingowe: nowoczesne kampanie uświadamiające i reklamujące proekologiczne rozwiązania w energetyce. S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. Przykłady ekoinnowacji związanych z gospodarką wodną są: ekoinnowacje produktowe: najwyższej jakości woda; rozwiązania małej retencji wodnej z ciągłym dolnym przepływem; renaturyzowany/rewitalizowany ciek; małe elektrownie wodne z w pełni sprawną przepławką dla ryb; oczyszczalnie ścieków; ekoinnowacje procesowe: renaturyzacja/rewitalizacja cieku; ekologiczny model zrównoważonej zlewni, jako najlepsze zabezpieczenie przeciwpowodziowe; system funkcjonujących obszarów zabagnionych; ekoinnowacje organizacyjne: wdrażanie systemu zarządzania ekoinnowacje marketingowe: nowoczesne kampanie uświadamiające i reklamujące proekologiczne rozwiązania w gospodarce wodnej. S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. Ekoinnowacjami nie są: W zakresie gospodarki energetycznej: elektrownie jądrowe (bowiem generują trwałe zanieczyszczenia i są w stanie stworzyć największe ryzyko ekologiczne, mimo iż sama produkcja energii jądrowej, do czasu pojawienia się awarii, może być rzeczywiście produkcją czystą; eksternalizacja kosztów związana trwale z tym przemysłem polega na ich przerzucaniu w przyszłość, a więc obciążaniu kolejnych pokoleń); w zakresie gospodarki wodnej: duże zapory wodne (zakłócają naturalny reżim wodny cieków, eliminują naturalne ciągi biologiczne, są jedną z najgroźniejszych barier biologicznych); melioracje osuszające i regulacje rzek (ograniczają zasoby wodne regionu i kraju, zmniejszają zdolności środowiska do samooczyszczania się, ograniczają różnorodność biologiczną). S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. Ekoinnowacje uznano za klucz do zrównoważonej, zielonej Europy. Bardzo mocno akcentuje ich znaczenie również Komisja Europejska, która opisuje je w następujący sposób: „Ekoinnowacja to każda innowacja, która prowadzi do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju przez ograniczenie negatywnego oddziaływania działalności produkcyjnej na środowisko, zwiększenie odporności przyrody na obciążenia lub zapewnienie większej skuteczności i odpowiedzialności w zakresie korzystania z zasobów naturalnych. Zastosowanie ekoinnowacji sprzyjających rozwojowi nowych procesów, technologii i usług, dzięki którym europejskie przedsiębiorstwa stają się bardziej przyjazne środowisku, ułatwia optymalizację potencjału w zakresie wzrostu gospodarczego, a jednocześnie umożliwia podjęcie takich wyzwań, jak zmiana klimatu, niedobór zasobów naturalnych oraz zanikanie różnorodności biologicznej. S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. Ekoinnowacje uznano za klucz do zrównoważonej, zielonej Europy. Bardzo mocno akcentuje ich znaczenie również Komisja Europejska, która opisuje je w następujący sposób: Ekoinnowacje stanowią również szansę dla przedsiębiorstw. Ich wprowadzenie przyczynia się do zmniejszenia kosztów prowadzenia działalności, pozwala wykorzystać nowe możliwości rozwoju oraz pozytywnie wpływa na wizerunek firmy. Z tego względu UE musi przyspieszyć zarówno proces praktycznej realizacji dobrych pomysłów, jak i rozwój przemysłowy, likwidując bariery ekonomiczne i prawne, a także promując inwestycje i pobudzając popyt oraz upowszechniając wiedzę w tej dziedzinie”. M. Carley, P. Spapens, Dzielenie się światem, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Białystok-Warszawa, 2000, s. 157. S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. Źródło: Andersen M.M. (2010), On the faces and phases of eco-innovation – on the dynamics of the greening of the economy, materiały konferencyjne „Opening Up Innovation: Strategy, Organization and Technology” 16-18.06.2010), Imperial College London Business School, London. FAZA I. Pierwsza długa faza tego procesu, rozpoczęta w latach 50. XX wieku, trwała około pięćdziesiąt lat i w tym okresie ugruntowało się podejście do środowiska jako ograniczenia oraz obciążenia działalności gospodarczej i swobody rynkowej przedsiębiorców. FAZA II. Przejście z fazy pierwszej do fazy drugiej dokonało się na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego stulecia. Wówczas pojawiły się koncepcje polityki środowiskowej zorientowane produktowo (czystsza technologia, zintegrowany produkt). FAZA III. Faza trzecia rozpoczęła się pod koniec ubiegłej dekady – jest to czas ekologizacji rynku, procesów gospodarczych i ekonomii. FAZA IV. Określenie momentu przejścia do fazy czwartej, nazywanej fazą konsolidacji zielonego rynku, oraz fazy piątej, która będzie charakteryzowała się przede wszystkim powszechnym uznaniem ekoinnowacyjności dóbr i usług jako standardu rynkowego, jest trudne i obarczone dużą dozą niepewności. FAZA V. Ostatnią fazę proponuje się określać jako „zrównoważoną gospodarkę opartą na wiedzy” (green learning economy), na poziomie globalnym i krajowym, natomiast w skali regionalnej będzie to czas „zielonych regionalnych systemów innowacji”. Cechami gospodarki w fazie piątej są: 1. wysoki poziom ekoinnowacyjności, 2. popyt preferujący ekoinnowacje, 3. efektywna organizacja ekoinnowacyjnego procesu produkcyjnego, oparta na procesie interaktywnego uczenia się i współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami w ramach narodowego i regionalnych systemów innowacji, 4. silne podstawy naukowe w zakresie ochrony środowiska (kapitał intelektualny) (Andersen 2010, s. 10–12). Ten sam autor proponuje następującą typologię ekoinnowacji: 1. ekoinnowacje rozszerzające, addytywne (add – on ecoinnovations) – rozwiązujące problemy środowiskowe ex- post, nawiązujące do koncepcji technologii „końca rury”; 2. zintegrowane ekoinnowacje (integrated ecoinnovations) – rozwiązania podobne do stosowanych, ale redukujące emisję zanieczyszczeń („czystsze” technologie); 3. alternatywne ekoinnowacje produktowe (alternative product ecoinnovations) – rozwiązania odmienne od dotychczas stosowanych, redukujące emisję zanieczyszczeń; 4. ekoinnowacje makroorganizacyjne (macro – organizational ecoinnovations) – nowe rozwiązania systemowe w organizacji, podnoszące tzw. eko-efektywność procesów produkcyjnych; 5. ekoinnowacje strategiczne (general purpose ecoinnovations) – o szerokim zastosowaniu, umożliwiające i rozpowszechniające efekty środowiskowe innowacji. Rozwoj ekoinnowacji w Polsce jest na razie powolny, podobnie jak i wszelka innowacyjność, co potwierdzają badania opublikowane przez European Commission Enterprise and Industry. Kluczowym dla rozwoju ekoinnowacyjności jest sprzyjający temu procesowi klimat. Biznes powinien generować popyt na rozwiązania prośrodowiskowe, nauka zaś winna tworzyć ich podaż na podstawie potrzeb przemysłu zarówno krajowego jak i światowego. Prawidłowe funkcjonowanie administracji, biznesu i nauki jest warunkiem dynamicznego rozwoju gospodarczego, należy jednak zwrócić uwagę na niezwykle ważną rolę interakcji zachodzących pomiędzy tymi interesariuszami ekoinnowacji Krzysztof KUD, Przyszłość ekoinnowacyjności, w Polsce – próba projekcji oraz wnioski i rekomendacje, Ekoinnowacyjność dziś i jutro – wyzwania, bariery rozwoju oraz instrumenty wsparcia, 2010. Szybkość przepływu informacji, wzajemna znajomość potrzeb i oczekiwań oraz znajomość słabych i mocnych stron jest podstawowym czynnikiem prawidłowego współdziałania. Ponadto należy podkreślić kluczową rolę społeczeństwa. To właśnie od świadomości społecznej, jego oczekiwań i sprawności mechanizmów społeczeństwa obywatelskiego, zależy kierunek rozwoju gospodarczego. Jednocześnie wraz z rosnącą świadomością społeczeństwa następuje odpowiedź sfery biznesowej w postaci inicjatyw mających na celu zaspokojenie oczekiwań społecznych. Taki charakter ma między innymi tzw. „społeczna odpowiedzialność biznesu”, generalnie polegająca na wychodzeniu poza interes czysto ekonomiczny i włączania w działalność przedsiębiorstwa celów społecznych i ekologicznych. Krzysztof KUD1, Przyszłość ekoinnowacyjności, w Polsce – próba projekcji oraz wnioski i rekomendacje, Ekoinnowacyjność dziś i jutro – wyzwania, bariery rozwoju oraz instrumenty wsparcia, 2010. POLAND Eco-innovation inputs – 14% Eco-innovation activities – 19% Eco-innovation outputs – 21% Resource efficiency outcomes – 22% Socio-economic outcomes – 26% ŹRÓDŁO: https://ec.europa.eu/ Z przedstawionych danych w tabeli danych wynika, iż Polska słabo rozwija się w sferze innowacji ekologicznych. Ekonnowacje w ostatnich latach w Polsce stały się jednym z celów niektórych dokumentów strategicznych, jednakże brak jest tego typu dokumentów poświęconych wyłącznie temu zagadnieniu, co przejawia się w niedostatecznym wykorzystaniu funduszy unijnych do pobudzenia potencjału ekoinnowacyjnego w polskiej gospodarce. Dlatego należałoby postawić innowacje (w tym ekoinnowacje) w centrum działań polityki publicznej, a także stworzyć odpowiedni system kreowania wiedzy na temat korzyści wynikających z inwestowania w nowatorskie technologie przyjazne środowisku. Justyna OZDOBA, EKOINNOWACYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI Istnieje pilna potrzeba pracy nad rozwinięciem mechanizmów społeczeństwa obywatelskiego oraz podniesienia poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa, tak by pobudzić i rozwinąć zapotrzebowanie na ekoinnowacje. Podejmując próbę diagnozy stanu ekoinnowacyjności należy wskazać kilka zasadniczych problemów. Kluczowe znaczenie w rozwoju ekoinnowacyjności mają środki finansowe. Dla każdego przedsiębiorcy liczy się zysk, w związku z tym szczególnego znaczenia nabierają strumienie finansowania z funduszy zewnętrznych. Poza finansowaniem technologii środowiskowych przez państwo ważnym jest również konieczność stworzenia narzędzi ekonomicznych niezbędnych do wdrażania ekoinnowacji jak również tworzenie popytu na tego typu technologie. Krzysztof KUD, Przyszłość ekoinnowacyjności, w Polsce – próba projekcji oraz wnioski i rekomendacje, Ekoinnowacyjność dziś i jutro – wyzwania, bariery rozwoju oraz instrumenty wsparcia, 2010. Przedsiębiorcy uskarżają się na trudności w dostępie do informacji dotyczących nowych technologii. Dodatkowym utrudnieniem w tym zakresie są zróżnicowane kryteria wyszukiwania informacji oraz mała dynamika dostępnych baz. Funkcjonuje szereg narzędzi mających na celu pomoc w pokonywaniu trudności w rozwoju ekoinnowacji. Z badań PARP wynika, iż firmy nie potrafi ą wykorzystać informacji płynących z aktów prawnych jako wskazówek do dalszego rozwoju w szczególności w zakresie ochrony środowiska. Jednym z istotnych czynników wpływających na poprawę stanu ekoinnowacyjności jest rozszerzenie świadomości biznesu zwłaszcza w zakresie możliwości współpracy nauki z przemysłem, jak również korzyści wynikających z tego typu kooperacji. Krzysztof KUD, Przyszłość ekoinnowacyjności, w Polsce – próba projekcji oraz wnioski i rekomendacje, Ekoinnowacyjność dziś i jutro – wyzwania, bariery rozwoju oraz instrumenty wsparcia, 2010. Finansowanie ma również kluczową rolę w kondycji nauki. Polskie technologie są często niedopracowane, gdyż rozwija się je zazwyczaj jedynie w skali laboratoryjnej. Mimo iż potencjał sektora B+R jest znaczny, liczba technologii nie wzrasta. Problemem są wysokie koszty zaawansowanych technologii ekoinnowacyjnych, jak również nie ukształtowany jeszcze ich rynek. Popyt na technologie środowiskowe ciągle jeszcze nie jest stymulowany szerokimi społecznymi oczekiwaniami, a pobudzany jest poniekąd sztucznie poprzez regulacje prawne. Wdrażane w polskich przedsiębiorstwach rozwiązania ekoinnowacyjnego są nowatorskie i co istotne proste do powielenia. W przeciwieństwie do rozwiązań proponowanych przez firmy w państwach starej Unii rodzime pomysły są tańsze, a przez to mogą być powszechniej stosowane. Krzysztof KUD, Przyszłość ekoinnowacyjności, w Polsce – próba projekcji oraz wnioski i rekomendacje, Ekoinnowacyjność dziś i jutro – wyzwania, bariery rozwoju oraz instrumenty wsparcia, 2010. Przyczyny małego zainteresowania polskimi technologiami środowiskowymi ze strony krajowych przedsiębiorców to m.in. długi czas oczekiwania na wypracowanie danego rozwiązania. – Podstawowym źródłem ofert badawczych czy też innowacji są jednostki naukowo-badawcze. Rozwój ekoinnowacji jest konieczny i na wskroś pożądany. Polska gospodarka nie wykazuje cech wysokiej konkurencyjności, zatem nie może sobie pozwolić na zaniedbania w tym zakresie, gdyż w przyszłości zmuszeni będziemy do szaleńczego nadrabiania zaległości. Pomocne w tym procesie są oczekiwania opinii społecznej, a ta wymaga większego uwrażliwienia na korzyści płynące z wprowadzania technologii prośrodowiskowych. Krzysztof KUD, Przyszłość ekoinnowacyjności, w Polsce – próba projekcji oraz wnioski i rekomendacje, Ekoinnowacyjność dziś i jutro – wyzwania, bariery rozwoju oraz instrumenty wsparcia, 2010. Technologie prośrodowiskowe, gdzie w naturalny sposób mamy do czynienia z ekoinnowacjami, koncentrują się między innymi wokół tematów energetyki przyjaznej środowisku i magazynowania energii, modernizacji energetyki, efektywniejszego korzystania z surowców, recyklingu, zrównoważonej gospodarki wodą oraz zrównoważonego transportu. Do wprowadzania najbardziej innowacyjnych technologii potrzebne są subwencje rządowe gdyż początkowy poziom ich cen nie zostałby zaakceptowany przez rynek, a dopiero po upowszechnieniu produktu następuje obniżka cen. Wyzwania podejmowane przez Unię Europejską dotyczące obniżenia emisji gazów cieplarnianych oraz energetyki odnawialnej otwierają szerokie pole rozwoju ekoinnowacyjności i to nie koniecznie związanej tylko z samą energetyką, ale również z urządzeniami i technologią elektroniczną, używaną do oszczędzania energii, to również pompy czy systemy kontroli oraz cała grupa technologii związana z „inteligentnymi budynkami”. Krzysztof KUD, Przyszłość ekoinnowacyjności, w Polsce – próba projekcji oraz wnioski i rekomendacje, Ekoinnowacyjność dziś i jutro – wyzwania, bariery rozwoju oraz instrumenty wsparcia, 2010. Innym obszarem rozwoju ekoinnowacji jest gospodarka żywnościowa. Produkcja żywności bezpiecznej i pełnowartościowej wymaga innowacyjnego podejścia zarówno do samego wytwarzania surowców, jak i ich przetwórstwa, jest to naturalny obszar rozwoju ekologicznej produkcji żywności. Dynamiczny rozwój tego systemu produkcji nastąpi wtedy, gdy z jednej strony rozwinie się świadomość społeczeństwa, a za tym, wzrost popytu, z drugiej zaś strony produkty te zostaną objęte systemem subwencjonowania. W pewnej mierze ma to już miejsce poprzez programy rolno-środowiskowe, chodzi jednak o taki system wsparcia rolnictwa, jako całości, który premiowałby produkcję bezpiecznej żywności. Rozwój ekoinnowacji stawia wiele trudnych wyzwań tak przed administracją państwową jak i biznesem oraz nauką w Polsce. Krzysztof KUD, Przyszłość ekoinnowacyjności, w Polsce – próba projekcji oraz wnioski i rekomendacje, Ekoinnowacyjność dziś i jutro – wyzwania, bariery rozwoju oraz instrumenty wsparcia, 2010. W chwili obecnej innowacyjność w Polsce przechodzi znaczące zmiany. Można je dostrzec z perspektywy stricte ekonomicznej, jak i w analizie systemowej. Polityka ta, ze względu na swoją złożoność, wymaga stosowania wielu instrumentów. Innowacyjność w Polsce w dużej mierze opiera się na środkach pochodzących ze wsparcia Unii Europejskiej. Środki dystrybuowane są za pośrednictwem programów regionalnych, co zwiększa w znacznym stopniu ich dostępność dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Rozwój innowacji następuje na szczeblu lokalnym, gdzie działania pobudzające tworzenie innowacji są szczególnie skuteczne przez wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw (np. stymulowanie rozwoju klastrów). Ważną cechą innowacji rozwijanych lokalnie jest ich zróżnicowanie wynikające z odmiennych zasobów i odmiennych potrzeb w poszczególnych regionach. B. Karlikowska, „Ekoinnowacyjność”, Akademia Finansów i Biznesu Vistula – Warszawa, 2013; 3(37): 87-90 Na kształtowanie kierunków regionalnego rozwoju innowacji mają wpływ powstające regionalne rady rozwoju innowacji – ciała doradcze skupiające przedsiębiorców, przedstawicieli uczelni czy izb handlowych itp. Peryferyjne umiejscowienie centrów rozwoju jest z pewnością przeszkodą w wymianie wiedzy i informacji, ogranicza też szanse na współudział w dużych projektach prowadzonych centralnie, wymaga więc również szczególnej uwagi ze strony władz. Istotnym ograniczeniem jest brak zdefiniowania miejsca regionalnych strategii innowacyjności w polityce rozwojowej państwa i regionów, przez co nie znajdują one odzwierciedlenia w działaniach administracji publicznej (Bukowski, Szpor 2012, s. 20–21). Ekoinnowacje wydają się być w chwili obecnej czynnikiem, który pozwoli krajom Unii Europejskiej stawić czoło wyzwaniom ekonomicznym, społecznym i środowiskowym. Mają one zasadnicze znaczenie dla zminimalizowania negatywnego wpływu działalności człowieka na środowisko naturalne, pogodzenia pożądanego przez Europejczyków standardu życia. B. Karlikowska, „Ekoinnowacyjność”, Akademia Finansów i Biznesu Vistula – Warszawa, 2013; 3(37): 87-90 Słabe wyniki Polski w zakresie ekoinnowacji mogą wynikać z ogólnie słabej pozycji innowacyjnej kraju, oraz niskich nakładów na działalność B+R. Z Raportu EIS wynika, że złe wyniki polskiej gospodarki są związane z tym, że tak naprawdę nadal brakuje zintegrowanego systemu wsparcia dla ekoinnowacji, który objąłby wszystkie instytucje oraz podmioty uczestniczące w rozwoju „zielonej” gospodarki. Ponadto polskie dokumenty strategiczne w porównaniu do europejskich zawierają znacznie mniej informacji dotyczących rozwiązań dla gospodarki ekologicznej kraju oraz tworzenia nowych, „zielonych” miejsc pracy. Justyna OZDOBA, EKOINNOWACYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI Złe wyniki Polski są również związane z wieloma czynnikami strukturalnymi (których poziom jest niski) takimi jak: współpraca nauki i przemysłu, chłonność MŚP, czy brak finansowych i gospodarczych bodźców do wdrażania ekoinnowacji. W Polsce brak jest również polityki oraz strategii ukierunkowanej typowo na innowacje ekologiczne. Pojęcie „ekoinnowacja” jest jednak wspomniane w kilku strategicznych dokumentach, m.in. w Długookresowej Strategii Kraju Polska 2030, gdzie ekoinnowacje uznane są za możliwy obszar przyszłych specjalizacji kraju w odniesieniu do efektywności energetycznej oraz odnawialnych, czystych źródeł energii. Justyna OZDOBA, EKOINNOWACYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI Kluczowe problemy procesu ekoinnowacyjności ze uwzględnieniem czterech grup zagadnień: wyzwań rozwojowych jakie generuje ekoinnowacyjność; barier rozwoju ekoinnowacyjności; instrumentów wsparcia ekoinnowacyjności; kierunków rozwoju ekoinnowacyjności w przyszłości. szczególnym Prof. dr hab. Tadeusz Borys, Katedra Zarządzania Jakością i Środowiskiem Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu. Aby umożliwić zastosowanie technologii środowiskowych na dużą skalę, konieczne jest usunięcie barier ekonomicznych i prawnych, a także promowanie inwestycji i zwiększanie świadomości w tej dziedzinie. Po stronie podaży ekoinnowacje uzależnione są od potencjału innowacyjnego kraju i samego przedsiębiorstwa, a także od doboru sektorów objętych wsparciem. Po stronie popytu znalazły się bodźce rynkowe wsparte uwierzytelniającymi je kampaniami informacyjnymi docierającymi do szerokiego grona odbiorców, pozwalającymi zachować stały dopływ informacji do klienta i zapobiegającymi asymetrii informacyjnej. Dotyczy to w szczególności wprowadzanych nowych rozwiązań, które są w ten sposób uwierzytelniane przed klientami. Inwestycje w „green skills” oraz wsparcie obszaru badań i rozwoju (B+R) umożliwić może rozwój innowacji oraz nadanie mu nowego kierunku. B. Karlikowska, „Ekoinnowacyjność”, Akademia Finansów i Biznesu Vistula – Warszawa, 2013; 3(37): 87-90 Najważniejszymi czynnikami, które przyczyniają się do wprowadzania ekoinnowacji, są chęć poprawy wizerunku przedsiębiorstwa, możliwość obniżenia kosztów prowadzonej działalności, a także obowiązujące regulacje ochrony środowiska. Zdecydowanie najmniejsza rolę odgrywają: dostęp do istniejących dotacji i innych zachęt finansowych wspierających ekoinnowacje. Wzrastający popyt na rynku „zielonych” produktów czy możliwość wejścia na nowe rynki , co oznacza, że większość badanych nie dostrzega szans rynkowych skłaniających do opracowywania i wdrażania ekoinnowacji. Na korzyść inwestycji w technologie środowiskowe działać będzie zmniejszenie niepewności co do przyszłego rozwoju rynku. Wśród informacji istotnych dla podejmowania decyzji inwestycyjnych można wymienić: uregulowania prawne, standardy i cele, trendy w zachowaniach konsumentów, stosunek instytucji stojących na straży prawa do nowych technologii, wiarygodne informacje gospodarcze i środowiskowe dotyczące technologii ekologicznych i prawdopodobnego ich rozwoju w odniesieniu do ewolucji alternatywnych rozwiązań, stopień, w jakim sektor publiczny będzie zgłaszał zapotrzebowanie na technologie środowiskowe w toku zamówień publicznych Kinga KALINOWSKA, Mechanizmy wspierania ekoinnowacji w Unii Europejskiej Za najważniejsze bariery utrudniające przyśpieszenie rozpowszechniania i rozwoju ekoinnowacji uznano: niepewny popyt rynkowy; niepewny zwrot z inwestycji lub zbyt długi okres zwrotu dla ekoinnowacji; brak środków w przedsiębiorstwie; niewystarczający dostęp do istniejących dopłat i zachęt finansowych; obowiązujące przepisy i struktury nie zapewniające wystarczającej zachęty do ekoinnowacji; brak finansowania zewnętrznego . Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Innowacja na rzecz zrównoważonej przyszłości - Plan działania w zakresie ekoinnowacji (Eco-AP), KOMISJA EUROPEJSKA, Bruksela, dnia 15.12.2011 KOM(2011) S. Dziedzic, L. Woźniak, Ekoinnowacje jako priorytetowy kierunek „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa podkarpackiego , Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2013, s. 1-128. W literaturze przedmiotu istotne miejsce zajmuje problem barier wprowadzania ekoinnowacji w przedsiębiorstwach. Można wśród nich wyróżnić: bariery prawne (na przykład niejasne i nieprzejrzyste przepisy, nieprzewidywalne zmiany przepisów powodujące niepewność rynku i zniechęcające do inwestowania, zbyt szczegółowe wymogi techniczne ograniczające potencjał działalności ekoinnowacyjnej, nieprawidłowo ustalone standardy); bariery ekonomiczne (na przykład brak środków finansowych w przedsiębiorstwie, brak finansowania zewnętrznego, wysokie koszty procesu innowacyjnego, wysokie ryzy-ko i niepewny zwrot inwestycji, niepewność osiągnięcia korzyści przez pionierów na rynku); bariery popytowe (na przykład niepewny popyt na rynku, rynek zdominowany przez istniejące przedsiębiorstwa, brak możliwości wyróżnienia produktu pod względem jego ekologicznej preferencyjności w związku z deficytem wiarygodnej informacji, ceny rynkowe odzwierciedlające tylko koszty ekonomiczne, wypaczanie rynku interwencjonizmem w postaci subsydiów do rozwiązań uciążliwych dla środowiska); Adam RYSZKO, MOTYWACJE I BARIERY DZIAŁALNOŚCI EKOINNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE, MODERN MANAGEMENT REVIEW 2014 MMR, vol. XIX, 21 (1/2014), pp. 127-138 January-March. bariery technologiczne (na przykład potencjał technologiczny, ograniczona dostępność technologii, rozwiązania dominujące na rynku tworzące bariery na wejściu dla nowych technologii, przestarzała infrastruktura jako blokada rozwoju gospodarki, długi okres wymiany istniejącej infrastruktury); bariery sfery badawczo-rozwojowej (na przykład niedostosowanie działalności instytucji naukowo-badawczych do potrzeb innowacyjnych, niedofinansowanie projektów badawczorozwojowych, brak wsparcia współpracy między nauką i przemysłem); bariery kadrowe (na przykład brak doświadczonego i wykwalifikowanego personelu, brak odpowiednich umiejętności menedżerskich i wiedzy technicznej, niechęć do zmian, niezdolność do zarządzania zadaniami związanymi z procesem ekoinnowacyjnym, brak zdolności absorbowania rozwiązań opracowanych poza przedsiębiorstwem); bariery współpracy (na przykład brak odpowiednich dostawców, brak odpowiednich partnerów biznesowych, brak współpracy przedsiębiorstw z instytucjami naukowo-badawczymi, ograniczony dostęp do zewnętrznych informacji i wiedzy, słabe interakcje między aktorami systemu innowacyjnego). Adam RYSZKO, MOTYWACJE I BARIERY DZIAŁALNOŚCI EKOINNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE, MODERN MANAGEMENT REVIEW 2014 MMR, vol. XIX, 21 (1/2014), pp. 127-138 January-March. Wysokie ryzyko inwestowania w innowacje, a w szczególności eko-innowacje. Wysokie są koszty realizacji inwestycji technologicznych – utrudniony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania zwłaszcza dla MŚP. Obecnie wsparcie państwa jest nikłe i praktycznie poza Programem Operacyjnym „Innowacyjna Gospodarka” czy regionalnymi programami operacyjnymi nie istnieją inne znaczące wsparcia. Główna bariera jest płytkość rynku dla wielu technologii. Pojawiają się bardzo ciekawe pomysły ale ich komercjalizacja wymagałaby produkcji na dużą skalę. Sprzedawanie ich w niszach rynkowych przekłada sie na stosunkowo wysokie koszty jednostkowe. Przesuwa to Polskę w kierunku bariery w postaci wysokich nakładów inwestycyjnych czy tez kosztów eksploatacyjnych. Tutaj typowym przykładem jest motoryzacja czy też energetyka solarna. A. Kassenberg, A. Śniegocki, Rola (eko)innowacji w niskoemisyjnej transformacji, Istotną barierą dla krajowych przedsiębiorstw w podejmowaniu działań ekoinnowacyjnych jest brak kapitału na ich przygotowanie i wdrażanie. Z punktu widzenia instytucji finansujące poważną barierą jest wysokie ryzyko angażowania się w projekty ekoinnowacyjne, ale nie ze względu na ryzyko finansowe, a technologiczne tzn. osiągnięcia założonych parametrów. Brak jest środków na sprawdzenie proponowanych rozwiązań czy to w postaci skali półtechnicznej czy też rozwiązania pilotażowego. A. Kassenberg, A. Śniegocki, Rola (eko)innowacji w niskoemisyjnej transformacji, A. Kassenberg, A. Śniegocki, Rola (eko)innowacji w niskoemisyjnej transformacji, A. Kassenberg, A. Śniegocki, Rola (eko)innowacji w niskoemisyjnej transformacji, Do istotnych barier wprowadzania ekoinnowacji w przedsiębiorstwach europejskich zaliczamy brak środków finansowych, ograniczony dostęp do wiedzy oraz brak odpowiednio wykwalifikowanych pracowników. Pomimo tych barier polskie firmy mogą konkurować z czołówką europejską na wielu rynkach technologii ekoinnowacyjnych. W przeciwieństwie do najbardziej złożonych technologii energetycznych (elektrownie jądrowe) na polu energetyki odnawialnej (energetyka wiatrowa, biogazownie) i rozproszonej występują duże szanse na osiągnięcie sukcesu, biorąc pod uwagę zarówno wymagany potencjał, jak i wsparcie udzielane w tej chwili polskim innowatorom ze środków krajowych i unijnych. Prowadzone obecnie działania proekologiczne w większości przedsiębiorstw są niewystarczające i ograniczają się do usuwania skutków zanieczyszczenia zamiast do stosowania czystszych technologii. Wydaje się, że obserwujemy obecnie w Polsce dwie charakterystyczne bariery ekoinnowacji. Z jednej strony słaby poziom rozwoju Polski niewystarczający, aby nastąpił zasadniczy wzrost zapotrzebowania na ekoinnowacje ze strony biznesu, a z drugiej strony nie przeznacza się istotnych środków finansowych, gdyż nie będą one wykorzystane. W celu głębszej analizy planowane jest przeprowadzenie badań ankietowych w polskich przedsiębiorstwach. P. Bartoszczuk, Bariery Ekoinnowacji w przedsiębiorstwach, Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 42, T.2. Uniwersytet Szczeciński, 2015. Dla poziomu ekoinnowacyjności produktowej i procesowej szczególne znaczenie ma wprowadzanie dobrowolnych zobowiązań ekologicznych. Na poziom ekoinnowacyjności pro-duktowej w największym stopniu wpływają motywacje rynkowe, przyczyniając się równocześnie do wprowadzania ekoinnowacji procesowych. Bodźce prawne wpływają z kolei przede wszystkim na wdrażanie ekoinnowacji procesowych. Największe znaczenie wśród barier podejmowania działalności ekoinnowacyjnej mają: niepewny zwrot z inwestycji w ekoinnowacje lub zbyt długi okres zwrotu, brak finansowania zewnętrznego oraz brak środków finansowych w przedsiębiorstwie. Potwierdza to wyniki wcześniejszych badań, według których główną przeszkodą wdrażania ekoinnowacji wciąż są czynniki finansowe. Adam RYSZKO, MOTYWACJE I BARIERY DZIAŁALNOŚCI EKOINNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE, MODERN MANAGEMENT REVIEW 2014 MMR, vol. XIX, 21 (1/2014), pp. 127-138 January-March. Dotychczasowe czynniki wzrostu gospodarczego Polski w postaci relatywnie niskich kosztów pracy, dostępności tanich surowców oraz akcesji do Unii Europejskiej ulegają powolnemu wyczerpywaniu, dlatego też istnieje konieczność poszukiwania nowych źródeł przewagi konkurencyjnej. Jedną z kluczowych dróg utrzymania stabilnego rozwoju gospodarczego może być rozwój innowacji, prowadzących do restrukturyzacji przemysłu oraz wprowadzania nowych modeli biznesowych, w tym nowych form organizacyjnych ukierunkowanych na zwiększenie efektywności wykorzystania dostępnych zasobów. Danuta Grodzicka – Kozak, Agnieszka Wojtach , Rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji szansą dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. Do działań mających pobudzić ekoinnowacyjność należą: pomoc w pozyskiwaniu dofinansowania; pomoc marketingowa (zarówno materialna jak i szkoleniowa); pomoc w rozpoznaniu i zdobywaniu rynków zagranicznych; pomoc w zapoznaniu się ze specyfiką działania obcych rynków oraz w doborze partnerów; pomoc w doborze form zapewnienia ochrony własności przemysłowej oraz form jej finansowania; zapewnienie specjalistycznych szkoleń. Justyna OZDOBA, EKOINNOWACYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI Wysokie znaczenie ekoinnowacji wynika z dokumentu Komisji Europejskiej „Strategia Europa 2020”, który definiuje trzy główne cele: rozwój inteligentny (rozwijanie gospodarki która opierać się ma na wiedzy oraz innowacjach), rozwój zrównoważony (rozwijanie gospodarki opartej na wzroście efektywności wykorzystania zasobów, bardziej konkurencyjnej oraz przyjaznej dla środowiska), rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu (rozwój gospodarki, która zapewnia spójność społeczną oraz terytorialną oraz opartej na niskim poziomie bezrobocia). Wdrażanie nowych rozwiązań jest istotne zarówno dla państw rozwiniętych, które jako zaawansowane technologiczne inwestują część zasobów w sektor B+R, jak również dla państw średnio rozwiniętych, które średni poziom dochodu uzyskują poprzez włączenie istniejących w innych państwach innowacji, wykorzystanie tanich zasobów ludzkich i oferowanie wysokiego zwrotu z inwestycji dzięki niskiemu nasyceniu kapitałem. Kraje te są jednak zagrożone wpadnięciem w tzw. „pułapkę średniego dochodu”. Imitacyjny model wzrostu wyczerpuje się, gdy państwo osiąga PKB na osobę rzędu kilkunastu tysięcy dolarów. Jedynie przejście z imitacyjnego modelu wzrostu na model opierający się na innowacjach i dalszej akumulacji technicznie zaawansowanego kapitału pozwoli przejść państwom ze średnim dochodem do grona państw wysokorozwiniętych. W Europie przed wyzwaniem zmiany modelu z imitacyjnego na inwestycyjny stoją nowe państwa członkowskie, w tym Polska. Danuta Grodzicka – Kozak, Agnieszka Wojtach, Rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji szansą dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. Zidentyfikowane i przedstawione powyżej bariery muszą być rozpatrywane w kontekście prowadzonych polityk wspierania ekoinnowacji oraz istniejących instrumentów wsparcia. Wspieranie ekoinnowacyjności jest elementem realizacji Strategii „Europa 2020” oraz nowej odsłony ETAP (Plan działań na rzecz technologii środowiskowych) - Planu działań w zakresie ekoinnowacji (Eco-Innovation Action Plan, 2011r.). Wśród krajowych dokumentów strategicznych poświęconych kwestiom ochrony środowiska i innowacyjności za podstawowe w tym obszarze należy wymienić: Politykę ekologiczną państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 oraz opracowywaną nowelizacją PEP, Długookresową strategię rozwoju kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności, Politykę Energetyczna Polski do 2030 roku, Średniookresową strategię rozwoju kraju Polska 2020 oraz ze zintegrowanymi strategiami o charakterze horyzontalnym, w szczególności: Strategią „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko” Perspektywa 2020 r. Cel 3. Poprawa stanu środowiska. Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych, Promowanie zachowań ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc prac, Strategią innowacyjności i efektywności gospodarki na lata 2011-2020. Danuta Grodzicka – Kozak, Agnieszka Wojtach, Rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji szansą dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. Za rozwinięty uznać można również system badań i wdrażania technologii i rozwoju innowacyjności w Polsce z licznie występującymi sieciami badawczymi, inkubatorami technologicznymi i akademickimi, akceleratorami technologii, preinkubatorami, centrami transferu technologii, platformami technologicznymi, parkami naukowotechnologicznymi. Promocja polityki udzielania zielonych zamówień publicznych jest odpowiedzią na ciągle wzrastającą wartość zakupów dokonywanych na podstawie procedur udzielania zamówień publicznych oraz dynamicznie rozwijający się rynek eko-technologii. Danuta Grodzicka – Kozak, Agnieszka Wojtach, Rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji szansą dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. Działalność przedsiębiorców wspierana jest przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), której celem jest realizacja programów rozwoju gospodarki wspierających działalność innowacyjną i badawczą małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), rozwój regionalny, wzrost eksportu, rozwój zasobów ludzkich oraz wykorzystywanie nowych technologii (m.in. projekt Klub Innowacyjnych Przedsiębiorstw, Krajowa Sieć Innowacji (KSI), Portal Innowacji). Danuta Grodzicka – Kozak, Agnieszka Wojtach, Rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji szansą dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. Niestety, pomimo prowadzonej polityki wsparcia ekoinnowacji i wymienionych instrumentów wsparcia, w tym również dotacyjnego, Polska zaliczana jest do najmniej ekoinnowacyjnych krajów w Europie. Przyczyną może być z pewnością ogólnie niski poziom innowacyjności gospodarki, istniejąca baza badawczo-rozwojowa i jej wyniki, zachowawcze podejście polskich przedsiębiorców do wdrażania nowatorskich rozwiązań, niska świadomość prawna oraz niechęć do korzystania z usług doradczych, jednak jako główny powód należy wskazać także brak koordynacji i systemowego wsparcia obszaru ekoinnowacji. Danuta Grodzicka – Kozak, Agnieszka Wojtach, Rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji szansą dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. W ramach prac nad koncepcją analizowane są przyczyny różnego zainteresowania poszczególnych beneficjentów skierowanym do nich wsparciem ze środków Funduszy w zakresie przedsięwzięć ekoinnowacyjnych. Wśród nich wymienić należy m.in.: ekoinnowacje obarczone są wyższym ryzykiem inwestycyjnym w porównaniu ze sprawdzonymi technologiami, występują bariery prawno-administracyjne, np. OZE, brak możliwości zabezpieczenia spłaty pożyczki, trudności w zapewnieniu własnego wkładu finansowego w realizację projektu, wysokie koszty rozwiązań ekoinnowacyjnych, niepewny lub zbyt długi okres zwrotu inwestycji, brak wykwalifikowanej kadry, brak wypracowanych metod uniknięcia konfliktów lub ich łagodzenia z ochroną przyrody i krajobrazu (tzw. dobrych praktyk), brak skutecznej edukacji ekologicznej, niska świadomość społeczna. Danuta Grodzicka – Kozak, Agnieszka Wojtach, Rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji szansą dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. Pojawiają się również pierwsze wnioski w zakresie wyznaczenia kluczowych obszarów działań dla rozwoju systemu finansowania ekoinnowacji. Koniecznym jest dalsze rozwijanie współpracy z ośrodkami naukowo-badawczymi oraz sektorem otoczenia biznesu, parkami naukowo-technologicznymi a także podejmowanie inicjatyw w zakresie edukacji i informacji. Niezwykle istotna wydaje się organizacja szkoleń, zarówno dla potencjalnych beneficjentów środków jak i dla kadr instytucji wspierających ekoinnowacje oraz rozwój systemu oceny wniosków o dofinansowanie i wzmocnienie kadrowe w tym zakresie. Rozważyć należy również zastosowanie bodźców do upowszechniania przyjaznych innowacjom rozwiązań oraz rozwoju tego rynku poprzez zastosowanie wymogu udzielania zielonych zamówień publicznych w przypadku zadań finansowanych ze środków NFOŚiGW i WFOŚiGW oraz Regionalnych Programów Operacyjnych. Zasadnym wydaje się także podział środków na dwa kierunki finansowania w przyszłej perspektywie finansowej, tj.: Współpraca sektora B+R z przedsiębiorcami oraz władzami regionalnymi (W), Działania racjonalizatorskie i ograniczające koszty w przedsiębiorstwach, Danuta Grodzicka – Kozak, Agnieszka Wojtach, Rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji szansą dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. Tworzenie nowego fundamentu wzrostu gospodarczego w długim okresie w oparciu o innowacje w sektorze środowiska może więc skutkować poprawą wydajności gospodarki w zakresie wykorzystania dostępnych zasobów, utworzeniem nowych rynków ekologicznych technologii, towarów i usług, tworzeniem nowych miejsc pracy. Pozytywne oddziaływanie wdrożonych innowacji zapewnić może większą stabilność gospodarczą poprzez zmniejszenie kosztów produkcji w wyniku efektywnego i racjonalnego korzystania z zasobów naturalnych (zrównoważona produkcja i konsumpcja). Ograniczony zostanie wpływ działalności przedsięwzięć na środowisko, zmniejszy się ryzyko nagłych, kosztownych i nieodwracalnych zmian spowodowanych naruszeniem równowagi ekosystemów. Efektywne energetycznie i zasobooszczędne produkty, procesy i usługi będą zapewniać coraz większą przewagę konkurencyjną dla wielu przedsiębiorstw i sektorów oraz bezpieczeństwo energetyczne. Prowadzenie skutecznej polityki proinnowacyjnej, zlikwidowanie barier w finansowaniu ekoinnowacji oraz dalszy rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji w tym m.in. prowadzenie działań mających na celu wzrost świadomości ekologicznej wśród przedsiębiorców, mogą stanowić działania, które znacząco wpłyną na dalszy zrównoważony rozwój kraju. Danuta Grodzicka – Kozak, Agnieszka Wojtach, Rozwój systemu wsparcia ekoinnowacji szansą dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. Przykładowe kierunki rozwoju ekoinnowacyjności w sektorach uznanych za wyjątkowo ważne ze społecznego i ekologicznego punktu widzenia, na podstawie przedstawionej powyżej analizy czynników, które mogą mieć wpływ na strategiczne działania w tym zakresie (także na wyznaczanie kierunków rozwoju) można przedstawić następująco: 1. Sektor gospodarki żywnościowej: ekoinnowacyjne metody produkcji rolnej i ekologiczne metody przetwórstwa żywności (szczególnie metody rolnictwa ekologicznego, wzbogacone postępem naukowym w tym zakresie); ekologiczne rozwiązania zwiększające zasoby wodne środowiska rolniczego i bioróżnorodność (w tym nowoczesne technologie renaturyzacja cieków; zachowawcza hodowla odmian tradycyjnych i regionalnych); regionalne i tradycyjne metody produkcji żywności. Leszek Woźniak, Możliwe kierunki rozwoju ekoinnowacyjności – poziom globalny, wspólnotowy i kraju 2. Sektor energetyki: ekotechnologie zmniejszające popyt na energię; ekoinnowacje wykorzystujące energię słońca; technologie odzysku energii traconej, kogeneracja, trójgeneracja); inne rozwiązania służące wykorzystaniu energii odnawialnej; technologie wykorzystania komórkowych procesów przetwarzania energii. Leszek Woźniak, Możliwe kierunki rozwoju ekoinnowacyjności – poziom globalny, wspólnotowy i kraju 3. Sektor budownictwa: technologie budownictwa energooszczędnego i heliogrzewczego; technologie wykorzystujące naturalne materiały budowlane (nawet produkcja elementów z surowej gliny); technologie zintegrowanego projektowania w cyklu życia obiektu budowlanego; technologie budownictwa autonomicznego. Leszek Woźniak, Możliwe kierunki rozwoju ekoinnowacyjności – poziom globalny, wspólnotowy i kraju 4. Sektor transportu: technologie wykorzystania zasobów odtwarzalnych i biodegradowalnych; wykorzystanie energii słońca przez zewnętrzne powłoki; ekotechnologie transportu zbiorowego; wykorzystanie paliwa wodorowego. Leszek Woźniak, Możliwe kierunki rozwoju ekoinnowacyjności – poziom globalny, wspólnotowy i kraju 5. Przemysł ochrony środowiska: − ekoinnowacyjne rozwiązania służące eliminacji i biodegradacji zanieczyszczeń. Leszek Woźniak, Możliwe kierunki rozwoju ekoinnowacyjności – poziom globalny, wspólnotowy i kraju 6. Medycyna: ekorozwiązania służące podtrzymywaniu zdrowia człowieka; nowe generacje leków bazujące na związkach naturalnych; ekotechnologie wykorzystujące pozytywny wpływ na organizm człowieka procesów naturalnych. Leszek Woźniak, Możliwe kierunki rozwoju ekoinnowacyjności – poziom globalny, wspólnotowy i kraju 7. Zielona chemia: ekoinnowacyjne, nowe generacje tworzyw sztucznych, ulegające pełnej biodegradacji; technologie wykorzystujące organizmy żywe w bioreaktorach. Leszek Woźniak, Możliwe kierunki rozwoju ekoinnowacyjności – poziom globalny, wspólnotowy i kraju 8. Przemysłowe technologie czystszej lub czystej produkcji – dla każdego sektora gospodarki. Przedstawione powyżej przykłady oczywiście nie wyczerpują zagadnienia. W zależności od uwarunkowań, celów, priorytetów, kierunki rozwoju ekoinnowacyjności mogą być rożne. Leszek Woźniak, Możliwe kierunki rozwoju ekoinnowacyjności – poziom globalny, wspólnotowy i kraju Na podstawie przeglądu krajowych oraz regionalnych programów strategicznych propagujących ekoinnowacje, wymieniono główne obszary gospodarki które będą wspierane przez politykę publiczną : gospodarka efektywna pod względem zasobów, produkcja i magazynowanie energii przyjaznej dla środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii, efektywność energetyczna, zrównoważony transport gospodarka odpadami i recykling, odnawialne źródła energii, gospodarka wodna, w tym zarządzanie ściekami. Miedziński M., Eco-Innovaion In Poland, Eco-Innovation Observatory, European Union, 2013. Justyna OZDOBA, EKOINNOWACYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI Stan ekoinnowacyjności polskiej gospodarki wymaga natychmiastowych działań zmierzających do poprawy poziomu wskaźników obrazujących ten stan. Muszą zajść diametralne zmiany w postrzeganiu ekoinnowacji zarówno za szczeblu przedsiębiorstw jak i na szczeblu polityki państwowej. Stan ten nie ulegnie poprawie bez działań w ramach kilku podstawowych czynników, które są niezbędne do wzrostu ilości wdrożonych ekoinnowacji. Są to przede wszystkim: ogólny potencjał innowacyjności, doinformowanie przedsiębiorców, efektywne działania administracji publicznej, środki finansowania, odpowiednia infrastruktura. Justyna OZDOBA, EKOINNOWACYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI Źródło: Aleksander Szpor, Aleksander Śniegocki, Ekoinnowacje w Polsce, Stan obecny, bariery rozwoju, możliwości wsparcia, IBS, 2012 dr hab. inż. Adam Jabłoński, Wiceprezes Zarządu OTTIMA Sp. z o.o. [email protected] Tel. +48
