Całkowicie grzeszny

Jerzy Sojka
Całkowicie grzeszny
– pytania o zbawienie i łaskę
C
ałkowicie grzeszny – tak
opisywał sytuację człowieka Marcin Luter.
Diagnoza ta jest nieodłącznym
tłem kluczowego dla refleksji Reformatora pytania o zbawienie
człowieka, o Bożą łaskę. Bez poznania i uznania tragicznej sytuacji człowieka ich poszukiwanie
traci sens.
okrada w ten sposób Boga z tego, co
jest Mu jako jego stworzenie winien.
Grzeszny człowiek formułuje swoje zamiary i cele niezależnie od Boga.
Jego pobożność, nawet jeśli z zeSkutki grzechu
wnątrz wygląda na szczerą i godną
względem Boga
pochwały, jest przez niego traktowaDla Marcina Lutra grzech powo- na instrumentalnie. Ma służyć temu,
duje, że człowiek jest wypaczony, by od Boga otrzymać to, co człowiek
skrzywiony. Dotyczy to wszystkich uważa, że mu się należy. Tym samym
istotnych aspektów życia człowieka, grzesznik nie docenia Boga jako
Choroba grzechu
a więc zarówno jego stosunku do Bo- dawcy tych wszystkich rzeczy, które
Reformator w swojej refleksji na ga, jak i do bliźnich oraz do samego na co dzień otrzymuje, a więc pozbawia Boga także należnego mu dzięktemat grzechu wskazuje, że pod poję- siebie.
ciem grzech nie można rozumieć tylPowodowane grzechem spaczenie czynienia i wdzięczności.
Poza tym grzesznik okazuje swoją
ko poszczególnych uczynków czło- człowieka w stosunku do Boga przewieka sprzecznych z Bożym Pra- jawia się nie tylko w przekraczaniu instrumentalną pobożność „na powem. Człowiek nie chce i nie może pojedynczych Bożych przykazań kaz” tylko wtedy, gdy nie wymaga to
własnymi siłami dostrzec, że za po- i nakazów. Ono kształtuje całą posta- poświęcenia. Jak pisze Reformator,
szczególnymi grzesznymi czynami wę człowieka względem Boga. Po- jest to pobożność czasu pokoju. Gdy
stoi coś więcej – jego własna grzesz- woduje, że nie jest on w staniu oka- natomiast nadchodzi czas wojny,
ność, która jest toczącą go stale i do zać Bogu pełnej bojaźni, miłości i za- a więc próby i niebezpieczeństwa,
głębi chorobą. Marcin Luter sprzeci- ufania we wszystkim, co go spotyka. człowiek bardzo szybko porzuca Bowia się twierdzeniu, że jesteśmy Zdaniem Reformatora, grzesznik ga i nie chce mieć z Nim do czynienia.
Wypaczenie stosunku do
grzesznikami, gdyż grzeszyBoga i instrumentalna pobożmy w sensie popełniania czy„ to urodziłem się w przewinieniu i w grzeność wiążą się z niewiarą. Renów niezgodnych z Bożym
chu
poczęła mnie matka moja” (Ps 51,7).
formator stwierdza, że najPrawem, ale reprezentuje powiększym grzechem jest niedejście odwrotne. Człowiek
„ dyż wszyscy zgrzeszyli i brak im chwały
wiara w artykuł o odpuszczepopełnia grzeszne czyny dlaBożej” (Rz 3,23).
niu grzechów, które Bóg ofiatego, że jest grzesznikiem.
„ rzeto jak przez jednego człowieka grzech
ruje darmo, z łaski. Człowiek
Właściwą diagnozę tocząodrzucając Bożą łaskę, daje
wszedł na świat, a przez grzech śmierć, tak
cej człowieka choroby grzedowody swojej pychy. Zachu utrudnia dodatkowo fakt,
i na wszystkich ludzi śmierć przyszła, bo
miast ufać Bogu, pokłada zaże człowiek sam z siebie jest
wszyscy zgrzeszyli” (Rz 5,12).
ufanie we własne siły i własną
w stanie przestrzegać tego, co
„
ościoły
nasze
nauczają
także,
iż
po
upadsprawiedliwość. Nimi chce się
Luter nazywa sprawiedliwoprzed Bogiem wykazać i na
ku Adama wszyscy ludzie wydani na świat
ścią cywilną. Chodzi o przepiich podstawie chce uzyskać
sy ludzkiego prawa państwow sposób naturalny – rodzą się z grzechem,
należne mu, jego zdaniem,
wego, ludzkiej moralności.
tj. bez bojaźni Bożej, bez ufności ku Bogu
zbawienie.
Dzięki temu człowiek może
i ze złymi pożądaniami, iż ta ułomność, czyfunkcjonować w społeczeńli przyrodzone skażenie prawdziwie jest
Skutki grzechu wobec
stwie i realizować społeczny
grzechem, ściągającym wieczne potępienie
bliźnich i samego siebie
ideał. Może robić to na tyle
i
śmierć
na
tych,
co
się
nie
narodzą
na
nowo
dobrze, że przez innych uwaNiewłaściwy stosunek do
żany będzie nawet za wzorcoBoga ma swoje konsekwencje
przez chrzest i Ducha Świętego”.
wego i moralnego obywatela.
także wobec bliźnich. CzłoWyznanie augsburskie, art. II
Reformator jednak zauważa,
wiek grzeszny okrada także ich.
że za podporządkowaniem się cywilnej sprawiedliwości stoi czysto egoistyczna motywacja. Człowiek robi
to w trosce o własne dobro i pozycję.
O
G
P
K
10
21/2012
Wykład „Listu
d
o Rzymia
n”
List do Rzymian to
druga z ksiąg biblijn
ych, którymi Luter
zajmuje się w latach
Pier wszy z nich to gr
1515-1516 w swych
zeszny akt, drugi to
wykładach w Witten
berdze. Reformator
korzeń grzechu, a wi
- powyższa grzesz
prowadził je zgodnie
ęc
na namiętność, trz
z ówczesnymi standar
dami, to znaczy op
eci to skutki grzesz
- które powodują,
ierał się na łacińsk
no
śc
i,
że nawet czyniący
im tłumaczeniu Bi
(Wulgacie). W pierws
dobro grzesznik ni
blii sprawiedliwy
zym etapie przedstaw
e
jes
w
oczach Boga, zaś czwa
t
iał krótkie komentar
do omawianego tekstu
rty rodzaj grzechu to
ze bożność, a więc
, zawierające głównie
bezpycha i zaufanie jed
uwagi dotyczące gramatyki i słownictwa
ynie do ludzkiej mąd
. W drugim prezento
a odrzucenie Słowa
rości,
Bożego.
wał szerszą interpre
cję wybranych fragm
ta
entów biblijnego tek
Lu
te
r
fo
rmułuje też tutaj ra
stu, w których omaw
różne teologiczne pr
dykalną definicję gr
iał worodnego. Ni
oblemy, odwołując się
zechu piere jest to jedynie, jak
ta
kże do innych fragmentów Pisma Święt
chciało średniowiec
sprawiedliwości w cz
ego czy dorobku wc
ze, brak
łowieku rozumianej
ześniejszych, uznawa
nych za autorytety,
jako jego jakość, ale
- totalne zepsucie
interpretatorów. W
lu
tym wykładzie, inac
dzkiej natury, chor
niż w poprzednim do
zej która powodu
oba całego człowiek
tyczącym Księgi Psalm
je, że odwraca się on
a,
ów, Luter odchodzi
od interpretacji od
od Boga i chce zawi
wołującej się m.in.
własnej sprawiedliw
er
zy
ć
ości. To odwrócenie
do alegorii, a bardzie
skupia się na dosłown
łączy się dodatkowo
j skłonnością do
ym sensie wykładan
ze
zła i odrzuceniem
ego tekstu.
Komentując Rz 1,1
dobra. Stan ten do
wszystkich ludzi.
Luter wskazuje na głó
tyczy
wne zagadnienie,
które w całym wykł
adzie będzie go zajm
Drugi z istotnych te
ować. Chodzi mian
matów Wykładu… to
wicie o odrzucenie
o- dliwienia. Jest
kwestia usprawieludzkiej sprawiedliw
on
o
ro
oś
zu
ci
miane jako działanie
opartej na uczynkach, które jedynie
pogłębiają grzech. Dl
człowieka. Luter po
Boga względem
atego też dwoma ist
zwala człowiekowi,
nymi zagadnieniam
ot- Świętego, przy
na podstawie Pism
i wykładu są kwestie
a
jąć diagnozę swoje
grzeszności ludzkiej
oraz sprawiedliwości
go stanu jako grze
a więc również uzna
Bożej i usprawiedliw
sz
ni
ka
,
ć Bożą sprawiedliwoś
ienia człowieka.
Odnośnie pier wszego
ć. Dzieje się to tylko
dzięki udzielanej pr
z nich Luter w Wyk
zez Boga łasce, w wi
ładzie „Listu do
Rzymian” stawia pe
erze. Uznanie swoje
grzeszności jest takż
symist yczną diagno
j
e punktem wyjścia do
zę sytuacji człowiek
Jest on grzesznikiem
a.
przypisania człowiekowi przez Boga sp
i to nie dlatego, że
rawiedliwości. W ty
popełnia grzeszne
czyny, ale dlatego,
m wszystkim człow
jest stroną pasywną,
że pozostaje w niew
iek
oli grzesznej pożądl
działa zaś Bóg. Całoś
wości, cechuje go sk
i- zachodzi w jedny
ć tych wydarzeń nie
łonność do złego i
m
m
tru
om
dn
encie. Luter porówn
dobra.
ość w czynieniu
uje to do procesu
wychodzenia z chor
oby, który trwa w ży
Luter dokonuje też
ciu człowieka. Nie m
w nim gwarancji sukc
rozróżnienia rodzajó
a
esu. Co więcej, prze
w grzechów w oparciu o terminologię
konanie o tym, że ju
hebrajską zaczerpn
osiągnęło się zdrowi
ż
iętą z Księgi Psalm
e, jest tak naprawdę
ów. choroby grze
najgorszym nawrotem
chu i zaufania we wł
asne siły.
Ten rabunek polega na tym, że człowiek dla własnych celów przywłasz- grzesznej, jak to często bywało we
cza sobie to, co Bóg powierzył mu wcześniejszej i późniejszej myśli jego losem, z drugiej zaś stanowi jew swej dobroci, do wykorzystania dla chrześcijańskiej. Reformator odwo- go osobistą winę. W skutek upadku
łuje się w tym stwierdzeniu do sfor- serce człowieka jest przepełnione
dobra innych.
Wywołane grzechem spaczenie mułowanego przez apostoła Pawła niewiarą i sprzeciwem wobec Boga,
człowieka dotyka także jego stosun- przeciwstawienia ciała i ducha. To, a jego stosunek do Boga, bliźnich
ku do samego siebie. We wszystkim co cielesne, przeciwstawia się Bogu, i samego siebie jest niewłaściwy.
kieruje nim egoistyczna pożądliwość jest pod panowaniem diabła, zaś to,
Warto także zauważyć, że Ojciec
i miłość własna. Grzesznik stawia co duchowe, podlega Duchowi i łasce Reformacji radykalizuje pojęcie
siebie nie tylko na miejscu wszyst- Chrystusa. Cały człowiek ze swym grzechu pierworodnego względem
kich innych ludzi, dążąc do zaspoko- ciałem, duszą i duchem może być średniowiecznej teologii. Ta ostatnia
jenia jedynie swoich egoistycznie cielesny lub duchowy, przy czym koncentrowała się głównie na grzepojmowanych potrzeb, ale stawia się sam z siebie nie jest w stanie wyrwać chu pierworodnym rozumianym jako
także na miejscu samego Boga. Tra- się ze swej cielesności.
pewnego rodzaju brak. Człowiek nim
cąc właściwy pogląd na siebie wpada
naznaczony nie posiada bowiem pierraz po raz w poczucie przeceniania Grzech pierworodny
wotnej sprawiedliwości, a więc tej,
swojej wartości z jednej, a przepełSytuacja człowieka jako grzeszni- którą miał przed upadkiem. Tak rozunioną wątpliwościami depresję z dru- ka wiąże się z tym, że jest on obcią- miany grzech pierworodny nie pogiej strony.
żony grzechem pierworodnym. W za- zbawiał wolnej woli, a jedynie ją
gadnieniu tym Marcin Luter jest ucz- osłabiał, tym samym zaciemniając
Człowiek cielesny
niem Augustyna z Hippony. Grzech możliwość wyboru dobra lub zła.
Spaczony grzechem człowiek jest pierworodny to dla Reformatora wy- Człowiek miał więc szansę podjąć
przez Marcina Lutra oceniany jako nik tego, że człowiek jest potomkiem decyzję, mógł uniknąć bycia całkocielesny. Nie chodzi tutaj o niedoce- Adama i dzieli z nim los jego upadku witym grzesznikiem.
nianie, czy też napiętnowanie sfery w grzech. Ten upadek jest człowieDla Reformatora średniowieczny 
ludzkiej cielesności jako z definicji kowi wrodzony i z jednej strony jest optymizm w kwestii grzechu był nie
21/2012
11
Marcin Luter (1518-1519) i skutki 95 tez
19.
Nie tego można nazwać zgodnie z prawdą
teologiem, który ogląda „niewidzialną
istotę” Boga, która „w stworzonych rzeczach jest poznawalna” (Rz 1,20),
20. l ecz tego, kto rozpozna samoobjawienie
Boga (2 Mż 33,23), które jest widoczne
w cierpieniu i krzyżu.
Dysputacja heidelberska
W 1518 roku papież próbo-
wał zdyscyplinować Marcina
Lutra poprzez zakon. Zadanie to
ostatecznie zlecono wikariuszowi generalnemu Niemiec – patronowi i przyjacielowi Lutra
Janowi Staupitzowi. Ten dał
mu szansę obrony na kwietniowej kapitule generalnej zakonu
w Heidelbergu. Z tej okazji powstała Dysputacja heidelberska,
która w 40 tezach prezentowała
poglądy teologiczne i filozoficzne Lutra. W przedstawionych tezach znalazło się wiele elementów charakterystycznych dla późniejszej teologii Reformatora.
Przesłuchanie, na które wezwano Lutra do Rzymu, ostatecznie
odbyło się w Augsburgu w październiku 1518 roku. Zmianę miejsca wyjednał u papieża protektor
Lutra, elektor saski Fryderyk
Mądry. Papież musiał się z nim
liczyć ze względu na jego znaczenie dla zaangażowania Niemców
w wojnę z Turkami, a także wyboru następcy cesarza Maksymiliana.

Luter w Augsburgu
spotkał się z legatem papieskim kardynałem Kajetanem (właściwie Tomasz de Vio, znany teolog, zwolennik teologii
Tomasza z Akwinu). Ten
nie tylko zażądał, by Re- Luter przed Kajetanem, kolorowy drzeworyt, 1557
formator odwołał swoje
tezy, ale wdał się z nim na prośbę Kościoła Rzymskokatolickiego. Luter mówił, że część nauk
Fryderyka Mądrego w rozmowę. Podobne twierdzenie starali się uznawanego za heretyka Jana
Kajetan argumentował w opar- udowodnić liczni polemiści Lu- Husa było zgodnych z Pismem
ciu o pisma ojców Kościoła i pra- tra. Już w styczniu 1518 roku Świętym, a papież i sobory mogą
wo kanoniczne, zaś Luter doma- przeciw 95 tezom… wystąpił na się mylić, nieomylne jest jedynie
gał się, by pouczył go na podsta- prośbę Tetzla teolog z Frankfur- Słowo Boże. Dysputa pozostała
wie Pisma Świętego. W obliczu tu nad Menem Konrad Koch bez rozstrzygnięcia.
Wchodząc na drogę walki
możliwości aresztowania Luter zwany Wimpiną. Pierwszą odpotajemnie uciekł z Augsburga. powiedź dla niego Luter zawarł o reformę Kościoła, Luter nadal
Niedługo potem Fryderyk od- w swoim komentarzu do 95 pozostał profesorem biblistyki.
mówił wydania go Rzymowi. tez…, który opublikował w lu- Analiza kolejnych ksiąg biblijnych kształtowała jego reformaKlęską zakończyła się także misja tym 1518 roku.
Ważniejszym polemistą był cyjne poglądy. W latach 1517mająca zażegnać spór dyplomatycznie, którą w Rzymie powie- jednak Jan Eck, profesor z Ingol- 1518 wykładał List do Hebrajczyrzono szambelanowi dworu pa- stadt. Po wymianie pism dopro- ków, a w 1519 roku wydał druwadził on do dysputy z Lutrem, kiem wygłoszony na przełomie
pieskiego Karolowi Militzowi.
Przesłuchanie przed Kajeta- która odbyła się w lipcu 1519 ro- lat 1516/1517 wykład Listu do
nem dowiodło, że poglądy Lutra ku w Lipsku. Jej tematem była Galacjan, a także rozpoczął tzw.
nie dają się pogodzić z nauką władza papieska. W jej trakcie II Wykład o Psalmach.
do przyjęcia. Dla niego grzech pierworodny jest czymś, co określa całość życia człowieka na ziemi, co dogłębnie zepsuło naturę człowieka.
Nie jest on w stanie usunąć tego ze
swojego życia, jest przez to pozbawiony wolnej woli, a zatem także
możliwości decydowania o wyborze
dobra lub zła. Koniec temu przynosi dopiero śmierć. Nawet człowiek
zbawiony jest dla Lutra usprawiedliwionym grzesznikiem.

12
Grzech pierworodny
według Augustyna z Hippony
Augustyn (354-430) nauczał, że człowiek, mimo iż został stworzony z możliwością niegrzeszenia, korzystając z nadanej mu przez Boga wolnej woli
upadł w grzech i zdolność tę utracił. Od tego momentu ludzkość stała się potępionym tłumem. Grzech pierworodny z pokolenia na pokolenie jest przekazywany poprzez pożądliwość ciała, będąc zarazem rzeczywistym grzechem jednostki, jak i karą za grzech prarodziców. Podstawą dla tych stwierdzeń był dla Augustyna tekst z Rz 5,12-21, na podstawie którego sformułował wniosek o tym, że w Adamie wszyscy zgrzeszyli.
21/2012