CHARAKTERYSTYKA PAMIĘTNIKARSTWA BAROKOWEGO

CHARAKTERYSTYKA PAMIĘTNIKARSTWA
BAROKOWEGO.doc
(81 KB) Pobierz
CHARAKTERYSTYKA PAMIĘTNIKARSTWA BAROKOWEGO
Słowo „pamiętnik" przed XVIII w. oznaczało człowieka pamiętającego, świadka wydarzeń i nie było
odnoszone do gatunku piśmiennictwa. W tytułach utworów staropolskich uznanych dziś za
pamiętnikarskie pojawiały się przeważnie nazwy: diariusz, kronika, dzieje, peregrynacja. Cechą
znamienną pamiętnika był dokumentarny, na wpół historyczny, użytkowy charakter, łączący
elementy historiografii i diariusza. Pamiętnik ujawnia jednocześnie w swej strukturze pewne cechy
stałe. Jest to postać narratora-bohatera, skupiająca wokół siebie materiał opowiadania; dzieje
jednostki stają się tu tematem pierwszoplanowym i podstawowym czynnikiem organizującym
narrację. Znamienna jest ponadto drugoplanowość innych postaci występujących w opowiadaniu,
tendencja do indywidualizowania ocen, interpretowania i komentowania przez narratora
przedstawianej rzeczywistości. Pamiętniki staropolskie to relacje przede wszystkim o zdarzeniach;
portrety ludzi, ich psychologia, refleksja filozoficzna i tło opisowe są w nich znacznie słabiej
rozwinięte w porównaniu z umiejętnością przedstawienia biegu wypadków. W całości
pamiętnikarstwa, od jego skromnych początków w wieku XVI do masowej twórczości XVII-wiecznej,
zachodziły procesy usprawniania narzędzi stylistycznych, stosowanych w relacji o zdarzeniach. W
najlepszych pamiętnikach, najbardziej literacko rozwiniętych (np. u Jana Chryzostoma Paska)
zdarzenia bywają przedstawiane w sposób dramatyczny i obrazowy.
Rozwijające się w Polsce od XVI w. pamiętnikarstwo nie korzystało — poza nielicznymi wyjątkami
— z wzorców europejskich, wyrosło bowiem z tradycji rodzimej, a poprzedziły je i przygotowały mu
grunt takie formy relacji sprawozdawczej, jak różnego typu diariusze, opisy podróży, kroniki lub
listy. W staropolskich pamiętnikach można wyodrębnić dwa podstawowe typy kompozycyjne.
Pierwszy to autobiograficzna opowieść o całym życiu. Pojawia się tutaj nowa sztuka biografii
odwołująca się do wzorów osobowych funkcjonujących w konkretnych środowiskach społecznych.
Tok relacji nie jest wolny od akcentów dydaktycznych. Przykłady tego typu pamiętnikarstwa to S.
Maskiewicza zapiski z lat 1594— 1612, J. Ossolińskiego pamiętnik z 1at 1595—1621, a zwłaszcza
najznakomitszy utwór omawianego gatunku: Pamiętniki J. Ch. Paska, powstałe prawdopodobnie w
latach 1690—1695. Drugi typ kompozycyjny to pamiętniki ograniczone do określonego fragmentu z
życia autora, opisujące np. jedną wyprawę wojenną, jedną podróż lub zespół zdarzeń. Wówczas
zaznacza się tendencja do obiektywizacji; narrator występuje głównie w roli rejestratora wydarzeń i
dokumentów. Typ ten reprezentuje np. A. Kordeckiego Nova Gigantomachia… (1655). Geneza
pamiętnikarstwa staropolskiego i jego społeczne funkcjonowanie mają swe źródła zarówno w
zamiłowaniach historycznych szlachty, w powszechnej lekturze kronik i diariuszy, jak i w
popularności wszelkiej literatury okolicznościowej, utrwalającej na bieżąco najbłahsze nawet
wydarzenia. W wieku XVI przeważały konwencje relacji diariuszowej. W stuleciu następnym
technika diariuszowa zostaje stopniowo zarzucona, a narracja zaczyna nabierać cech swobodnej
gawędy, w której na plan pierwszy wysuwa się osoba narratora, mającego przekonanie o
historycznej doniosłości opisywanych zdarzeń, a także — posiadającego pewien dystans czasowy
do przedmiotu opowieści. W kierunku wyzwalania narracji ze sztywnych konstrukcji diariuszowych
na rzecz swobody gawędowej szedł rozwój pamiętnikarstwa XVII-wiecznego, którego
najwybitniejsze osiągnięcie stanowią Pamiętniki J. Ch. Paska, obejmujące lata 1656—1688. Gawędy
Paska odznaczające się wybitnymi walorami kompozycyjnymi i stylistycznymi, mogące rywalizować
w tym względzie ze znakomitymi dziełami prozy fabularnej — spaja w całość wyraziście nakreślona
postać bohatera, którym jest sam narrator.
Druga połowa stulecia jest okresem pełnego rozkwitu sztuki pamiętnikarskiej. Zwyczaj zapisywania
zdarzeń z własnego życia upowszechnił się wśród szlachty i magnaterii, znacznie słabiej zaś w
środowisku mieszczańskim.
Wczesny barok
Diariusz (rodzaj dziennika lub pamiętnika, w którym opisywane wydarzenia są uporządkowane w
sposób chronologiczny) jest punktem wyjścia dla pamiętnikarstwa.
Samuel Maskiewicz – zapiski, które pisał w latach 1625-31. Opowieścią jego rządzi nie diariuszowa
konstrukcja czasu, lecz gawędowa. Także dobór opisywanych faktów podporządkowany jest
prawom gawędy. W stylu Maskiewicza jedno pozostało z diariusza: lapidarność (zwięzłość).
Dojrzały barok
Pamiętnik odtwarza dzieje jednostki, logika podejmowanych tematów związana jest z losem tej
jednostki. Pamiętnik jako opowieść o losach jednostki posługuje się narratorem, który oddaje
indywidualność autora, jego los, osobiste zainteresowania, poglądy, emocje, ale nie jest identyczny
z autorem. Narrator jest przede wszystkim postacią wystylizowaną według określonego wzoru
osobowego, przedstawia autora takim, jakim pragnąłby on pozostać w ludzkiej pamięci. Pamiętnik
wprowadzał nową sztukę biografii wzorowaną nie na poetykach, ale na żywej opinii społecznej i
normach postępowania akceptowanych przez tę opinię.
Jerzy Ossoliński - biograficzne wspomnienia z lat 1595-1621.
Pamiętnikarstwo dojrzałego baroku ujawnia nie tylko kolizje postaw społecznych, ujawnia się w
nim rozmaitość form, swoboda w poszukiwaniu sposobu pisania i doborze tematu, nie działa w tym
kręgu żadna poetyka normatywna, a nawet pojęcie określonego wzoru jest tu chwiejne, pamiętnik
bowiem traktuje się jak rzecz osobistą. Ale właśnie wydarzenia wojenne w połowie wieku kusiły
tych, co przeżyli do utrwalenia własnych losów. Nie od razu jednak chwytali za pióro. Najlepszy
wśród tych obserwatorów i aktorów zdarzeń gawędziarz Jan Chryzostom Pasek dopiero po latach
zapisywać będzie epizody własnej biografii. Rozmaitość w doborze tematu i konstrukcji opowieści,
brak rygorów normatywnych to okoliczności korzystne dla rozwoju sztuki pamiętnikarskiej,
korzystającej już i z epickiej gawędy, i z refleksyjnej dygresji, ale wcale nie rezygnującej z
klasycznego diariusza.
Późny barok
To okres pełnego rozkwitu sztuki pamiętnikarskiej. Zwyczaj utrwalania na piśmie zdarzeń życia
upowszechnił się wśród stanów wyższych, wyjątkowo przejmowany był w środowisku
mieszczańskim, nie dotarł jeszcze do chłopstwa. W środowisku szlacheckim przyjmuje się forma
rodowego raptularza, którego typowymi elementami są wiadomości o pochodzeniu rodziny, o
powinowactwach i pokrewieństwach, o aktualnych zdarzeniach rodzinnych, o zasługach
wojennych, podróżach piszącego raptularz – on bowiem staje się postacią pierwszoplanową i jego
osobowość decyduje o stylu raptularza.W późnym baroku przy całej różnorodności sposobów
pisania pojawiły się jednak w sztuce pamiętnikarskiej wyraźnie już zarysowane modele wypowiedzi.
Istnieje wzór narracji diariuszowej, raptularzowej, gawędziarskiej, pojawia się nowy wzór:
pamiętnika lirycznego. Wśród rozmaitych wariantów poetyki pamiętnika podstawowa jest wciąż
niczym nie krępowana prywatna opowieść, kształtowana przez autora swobodnie, synkretyczna w
swojej budowie. W synkretycznym pamiętniku, który łączył różne tradycje wypowiedzi, z reguły
epizody gawędowe wychodzą poza granice piśmiennictwa, rządzi nimi zasada
prawdopodobieństwa i skutecznej ekspresji, chęć zawładnięcia wyobraźnią odbiorcy, trzeba było
więc prawdę podporządkować prawom interesującej opowieści. W pamiętnikach tego okresu o
wiele wyraźniej niż we wczesnym baroku rysuje się prywatna biografia pamiętnikarza, jego
osobista opinia, jego indywidualność, jego świat emocji i uczuć np. Anny Stanisławskiej Transakcja
albo Opisanie całego życia jednej sieroty przez żałosne treny od tejże samej pisane roku 1685. W
procesie rozwoju sztuki pamiętnikarskiej pojawił się najwybitniejszy pamiętnik baroku Jana
Chryzostoma Paska, gatunkowo niejednolity, podporządkowany prawom swobodnej, żywej
gawędy o sobie samym. Jedyny temat pasjonujący autora. Przypuszcza się, że pisał Pasek swoje
Pamiętniki u schyłku życia, w latach dziewięćdziesiątych XVII w. Pamiętnik wyraźnie dzieli się na
dwie części: pierwsza (1656-1666) obejmuje wojenne losy autora, druga zaś (1667-1688) ukazuje
go jako gospodarza i obywatela. Pamiętnik nie dochował się w całości, jedyny odpis, jaki dotrwał do
XIX w. pozbawiony jest początku i końca i w takiej niepełnej wersji znamy dziś dzieło Paska. Jest to
pamiętnik bardzo niejednolity. Spotkały się w nim różne tradycje zapisków: styl raptularzowych
informacji syntetycznie opisujących rok, co minął, diariuszowy nawyk gromadzenia dokumentów
do opisywanego zdarzenia historycznego i charakterystyczne dla itinerariuszy opisy egzotycznych
krajów i ludów, ale wśród tych zmieniających się technik pisania na plan pierwszy wychodzi
tendencja naczelna: gawędziarz dokonuje wyborów tematów, którym nadaje charakter zwięzłych,
lecz przemyślanych konstrukcyjnie i stylistycznie opowieści spiętych wewnętrzną anegdotą.
PODSTAWOWE WYZNACZNIKI STYLU BAROKOWEGO NA PRZYKŁADZIE DWÓCH PISARZY
Mikołaj Sęp – Szarzyński – prekursor baroku. Styl barokowy przejawia się u niego obecnością
różnych środków stylistycznych: antyteza (zestawienie elementów znaczeniowo przeciwstawnych
np. „pokój – szczęśliwość, ale bojowanie byt nasz podniebny”), aliteracja
(powtórzenie takich samych głosek, grup głosek albo sylab na początku wyrazów znajdujących się
obok siebie w zdaniu lub wersie), inwersja (przestawny szyk zdania), oksymoron (związek dwóch
przeciwstawnych znaczeniowo wyrazów, dający efekt paradoksu np. zimny ogień), przerzutnia
(przeniesienie części zdania, wyrazu do następnego wersu lub strofy). Tworzy nowe słowa np.
bezrówna (niezrównana), świadomie używa archaizmów (element języka, który wyszedł z
powszechnego użycia, uznawany za przestarzały). Stosuje koncept oparty na antytezie i grze
brzmieniowo-znaczeniowej. Używał antynomii (sprzeczność, w której dochodzi do zanegowania
jednej z przesłanek lub tezy – paradoks np. pokój - bojowanie).
Jan Andrzej Morsztyn – dojrzały barok. Styl barokowy przejawia się u niego obecnością różnych
środków stylistycznych: antyteza np. „Ty jednak milczysz, a mój język kwili,
Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze” (sonet Do trupa), oksymoron, paradoks (sformułowanie,
zawierające myśl sprzeczną wewnętrznie, skłóconą z powszechnie przyjmowanymi przekonaniami,
zaskakującą czytelnika np. w sonecie Do trupa polega on na zestawieniu podobieństw, jakie łączą
osobę nieszczęśliwie zakochaną z trupem), anafora (powtórzenie tych samych słów na początku
wersu lub strofy), hiperbola (przedstawienie jakiegoś zjawiska wyolbrzymiające jego wygląd,
znaczenie, działanie lub oddziaływanie. Stosowanie jej w poezji jest wyrazem silnego
zaangażowania podmiotu lirycznego np. hiperbolizacja posłużyła do uwypuklenia brzydoty i piękna
w utworze Niestatek, inwersja, przerzutnia, kontrast (np. zakochany cierpi, trup nic nie czuje).
Stosuje też koncept (wypracowanie pewnego sposobu przedstawienia jakiegoś tematu np. w
utworze Niestatek są 2 przeciwstawne opisy: eksponujący piękno i uwypuklający brzydotę).W
utworze Raki zastosował poeta zabawę poetycką polegającą na tym, że wersy można czytać
odwrotnie (od prawej do lewej i od lewej do prawej), wtedy zmienia się sens.
TEMATYKA ARKADYJSKA W LITERATURZE STAROPOLSKIEJ
Arkadia to u starożytnych poetów (Wergiliusz) pełen harmonii i radości kraj szczęśliwych pasterzy
żyjących w zgodzie z naturą.
W literaturze staropolskiej, podobnie jak w poezji i prozie europejskiej renesansu i baroku,
uformowała się konwencjonalna wizja świata pasterskiego, wyrosła na gruncie starożytnych mitów
arkadyjskich oraz ściśle z nimi związanego światopoglądu. Wizja ta dochodziła do głosu zwłaszcza w
poezji bukolicznej (sielanka) oraz w dramacie pasterskim. Poszczególne elementy konwencji
arkadyjskiej skrystalizowały się bądź już w starożytnej, bądź też dopiero w renesansowej i
barokowej literaturze i sztuce europejskiej. Arkadyjska wizja człowieka, zaakceptowana przez
renesansową pedagogikę, literaturę dydaktyczną i poezję, zezwalała ludziom czynić zadość — z
poczuciem właściwej im moralnej miary — wszelkim naturalnym skłonnościom. Ideał ten
przyświecał także m. in. ówczesnej tragedii, opartej na antycznej tradycji, szczególnie senecjańskiej,
która przedstawiała zarazem jego zniszczenie wskutek sprzeczności tkwiących w naturze
cywilizowanego człowieka i świata. Ale Seneka nie tylko ukazywał klęskę owego ideału, budził także
nadzieję na jego spełnienie, gdyż wskazywał na możliwość powrotu do naturalnego raju złotego
wieku poprzez ubóstwo pragnień i potrzeb oraz dwie różne idylle: całkowitego osamotnienia i
małej społecznej wspólnoty, ucieleśnionej w małżeńskiej miłości. Arkadyjski mit renesansowy i
barokowy nawiązywał do tej senecjańskiej obietnicy. Utrwalona w poetyckich realizacjach
arkadyjskiego modelu szczęścia postawa sielankopisarzy wobec świata nacechowana była niechęcią
do postępu cywilizacyjnego i wyrażała zmęczenie jego niedostatkami, które zazwyczaj najdotkliwiej
dawały znać o sobie wówczas, gdy rozpadały się tradycyjne więzi międzyludzkie i wynikające z nich
moralne i społeczne konwenanse. Częsta w renesansowej i barokowej literaturze była symbioza
pasterza — amanta i poety. Miała ona na celu ukazanie człowieka w artyście i artysty w człowieku.
Pisarz uprawiał duchową autobiografię - idyllę jego osobistych przeżyć i przemyśleń, w której
problematyka wolności z płaszczyzny moralno-erotycznej przesuwała się w kierunku estetycznej i
zarysowywał się mniej lub bardziej wyrazisty konflikt między subiektywnym poczuciem własnej
wartości oraz osobistymi skłonnościami i uzdolnieniami poety a niekorzystnym dla nich systemem
estetycznych i społecznych norm. Zainteresowania poetów-pasterzy w staropolskiej Arkadii
skupiały się chętniej na społecznych i politycznych niż miłosnych przesłankach zatargów jednostki z
otoczeniem.
Mity arkadyjskie i elementy arkadyjskiego światopoglądu przedostawały się w rozmaity sposób do
sfery literatury: postawa arkadyjska dochodziła do głosu za pośrednictwem symboliki przejętej z
mitologii antycznej, wyrażała się również poprzez oryginalną poetycką metaforykę. I odwrotnie —
literatura powoływała do istnienia nowe elementy arkadyjskiej wizji świata, równocześnie
wykształcały się w XVI-wiecznej twórczości literackiej zjawiska określane we współczesnych
badaniach mianem „arkadyjskiej konwencji" i „arkadyjskiej topiki". Utrwaliły się mianowicie
określone sposoby kształtowania postaci bohaterów i przedstawiania rzeczywistości, zwłaszcza
wiejskiej, oraz swoiste schematy fabularne i obrazowe. Znamienna była dążność do lokalizowania
Arkadii w miejscach określonych historycznie lub topograficznie. Staropolski złoty wiek był
lokalizowany (zwłaszcza w sielankach o silniejszym kolorycie narodowym) w wyidealizowanej
epoce wczesnego, patriarchalnego feudalizmu, pamiętającego czasy wspólnoty pogańskiej, lub w
okresie rządów legendarnych Leszków i historycznych Piastów. Kiedy indziej Arkadię próbowano
lokalizować we współczesnej rodzimej wsi polskiej; zjawisko to zapoczątkowane twórczo w Sobótce
Kochanowskiego podjęła następnie u schyłku XVI w. poezja poświęcona opisowi i sławieniu
ziemiańskiej szczęśliwości ( poezja ziemiańska Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego). Do stałych
elementów arkadyjskiej wizji należał pejzaż pastoralny, na który składała się urocza przyroda,
przedstawiona w konwencji loci amoeni (wyobrażenia obszarów przebywania duszy po śmierci). Na
jej tle pojawiały się znamienne postacie Pana, faunów i nimf. Obraz wsi był całkowicie
wyidealizowany i oderwany od rzeczywistości: na tle pięknej przyrody (pól, sadów, strumieni)
mogły pojawiać się dwór, gumno lub kościół, brakowało jednak ubogich chłopskich chałup.
Idealizacji podlegał również bohater arkadyjski. Mógł nim być np. pasterz, mieszkający w szałasie i
wiodący na łonie natury idylliczny żywot wypełniony prostymi zajęciami oraz przeważnie
nieszczęśliwą miłością; postacie takie pojawiały się zwłaszcza w romansach i nowelach, także w
dramatach pastoralnych. Nasycenie arkadyjskiego świata elementami georgicznymi sprawiło
natomiast, że obok pasterzy zajęły miejsce również wyidealizowane postacie wieśniaków, zajętych
uprawą roli: oracze i żeńcy. Postacią arkadyjską jest np. idealny oracz w Pieśni XII w Sobótce
Kochanowskiego. Oracz i żeniec, członkowie wiejskiej społeczności, pojawiali się w poezji jako
istoty szczęśliwe, czerpiące radość z bezpośredniego kontaktu z naturą, śpiewające przy pracy i
sprawnie pomnażające dobra swych panów. Arkadyjska topika wywodziła się często z repertuaru
antycznego, przekształconego w duchu rodzimości. Topos śpiewu przy pracy lub topos
gospodarskiego spojrzenia to szczególnie popularne w poezji XVI i XVII w. schematy. Już w tym
okresie spotyka się jednak przykłady przełamywania tradycji arkadyjskich konwencji. Zmienia się
ich kształt, pojawiają się nowe tendencje, struktura toposów ulega modyfikacji; najogólniej rzecz
ujmując: idylliczność ustępuje miejsca realizmowi. Przykładem tego zjawiska może być sielanka Sz.
Szymonowica Żeńcy.
UDZIAŁ TWÓRCZOŚCI ORYGINALNEJ I PRZEKŁADOWEJ W POLSKIEJ TWÓRCZOŚCI
ŚREDNIOWIECZNEJ
Fazy rozwoju piśmiennictwa średniowiecznego w Polsce:
Okres pierwszy (XI i XII w.) – dominacja języka łacińskiego, przewaga prozy artystycznej nad
formami poetyckimi. Literaturę tworzyli przeważnie autorzy obcego pochodzenia. Była to
hagiografia i dziejopisarstwo, a ewenementem stał się modlitewnik, zawierający osobiste wyznania
i pełniący funkcję swoistego „dziennika intymnego”. Epikę reprezentowały romanse rycerskie.
Poezja liryczna, choć mniej liczebna, zabłysła różnorodnością form i tematów. Pierwsze słowa
polskie zapisano w XII w.
Twórczość w języku łacińskim: roczniki (np. Rocznik Rychezy ok. 1013 r.), żywoty świętych (Żywot
św. Wojciecha Brunon z Kwerfurtu ok. 1004 r.), modlitewnik (Modlitewnik Gertrudy 1078-1087 lub
1084-1087), kroniki (Gall Anonim Kronika polska 1113-1116, Kronika polska Wincentego Kadłubka
XII/XIII w.), poemat epicki (Carmen Mauri {Pieśń Maura} powstał po 1153 r.).
Okres drugi (XIII i XIV w.) – nadal dominował język łaciński, ale piśmiennictwo było już wtedy w
większości dziełem rodzimych autorów, przeważnie wykształconych w kraju. Nastąpił szybki rozwój
poezji liturgicznej (hymnów, tropów, sekwencji, oficjów rymowanych), uprawiano też różne
odmiany tematyczne i formalne dramatu liturgicznego, związanego z rytmem głównych świąt
kościelnych. Nurt świecki składał się z dydaktycznych poematów „stanowych” i pieśni o charakterze
okolicznościowym. Druga połowa XIII w. przyniosła dalsze zapisy słów i pierwsze odnotowania zdań
polskich. W końcu tego stulecia powstał – być może – przekład Psałterza, a z XIV w. zachowały się
już teksty dzieł wysokiej rangi artystycznej w postaci kopii (wcześniej powstałych) arcydzieł języka i
stylu: tzw. Kazań świętokrzyskich oraz Psałterza floriańskiego. Na wzór łacińskich utworów
liturgicznych zaczęto układać śpiewy kościelne w języku narodowym. Pod koniec XIII w. miało
powstać arcydzieło słowno-muzyczne Bogurodzica. Zapewne od drugiej połowy XIII w. w
powszechnym użyciu były polskie modlitwy codzienne, spowiedź powszechna i wierszowane
dekalogi, a świadomość religijną i wyobraźnię wiernych stopniowo kształtowały głoszone po polsku
kazania, często wzbogacane exemplami. Budząca żywą krytykę Kościoła kultura karnawałowa
sprzyjała powstawaniu pieśni miłosnych i swawolnych.
Twórczość w języku łacińskim: legendy o świętych (Wincenty z Kielczy Legenda św. Stanisława
1253/4-1261/6), żywoty świętych (Żywot św. Jadwigi 1297-1300), kroniki (Kronika wielkopolska
koniec XIII w.), kazania (Peregryna z Opola 1297-1304), pieśni liturgiczne – gatunki: hymny (Gaude
Mater Polonia Wincenty z Kielczy XIII w. – hymn był podniosłą pieśnią liryczną ku czci Boga,
przeznaczoną do śpiewu chóralnego), tropy – były drobnymi pieśniami lirycznymi powstającymi w
wyniku podkładania tekstu pod melodię śpiewu liturgicznego (tropy do Kyrie eleison), sekwencje –
były lirycznymi pieśniami liturgicznymi odśpiewywanymi w obrębie oficjum mszalnego, stanowiły
wyodrębnioną formalnie odmianę tropów; poematy „stanowe” np. Antigametarus Frowinus (ok.
1320), Pieśń o wójcie Albercie (1320).
Twórczość w języku polskim: przekłady modlitw z łaciny (Ojcze nasz, Zdrowaś Maryjo, Wierzę w
Boga) oraz kanon przykazań moralnych Dekalog, pieśni procesyjne np. Chrystus z martwych wstał
je, pieśń Bogurodzica, przekłady Psałterza (Psałterz św. Kingi – koniec XIII w. i Psałterz floriański –
powstał w końcu XIV i na początku XV w. tekst trójjęzyczny: łaciński, polski i niemiecki), Kazania
świętokrzyskie (koniec XIII w. lub początek XIV w.).
Okres trzeci (XV w.) – bogaty i zróżnicowany dorobek poezji i prozy. Piśmiennictwo łacińskie
rozwijało się nadal, zmieniając swój charakter i stając się z wolna, w drugiej połowie wieku,
terenem wpływów nowych na gruncie polskim tendencji humanistycznych. Jednakże okres jego
wyłączności w naszym kraju minął bezpowrotnie, a literatura miała odtąd na długo stać się
dwujęzyczna. Późne średniowiecze wydało parę wybitnych indywidualności twórczych: Władysława
z Gielniowa (poezja polska i łacińska) i Jana Długosza (piszącego łacińską prozą historyka wielkiego
formatu). W polskojęzycznej twórczości tamtego okresu dominowała tematyka religijna, a główną
jej formą była pieśń kościelna, podtrzymująca struktury gatunkowe łacińskiej poezji liturgicznej.
Zapisywano krążące w ustnym przekazie pieśni o świętych oraz utwory o śmierci i życiu przyszłym.
W prozie dużą rolę odegrały utwory o tematyce apokryficznej, eksponujące zwłaszcza wątki
pasyjne i narodzeniowe, a obok nich – wcześniej już uprawiane gatunki, jak żywoty świętych lub
kazania. W twórczości łacińskiej wyraźnie zaznaczyło się współistnienie dwu nurtów: tradycyjnego,
związanego głównie z formami poezji i prozy kościelnej oraz budującej (pieśniami liturgicznymi,
kazaniami, utworami hagiograficznymi, poematami stanowymi) i modernizującego się z wolna,
głównie świeckiego, związanego ze środowiskiem dworskim lub uniwersyteckim; na ten drugi nurt
składały się: poezja polityczno-okolicznościowa, panegiryczna, żakowska oraz proza oratorska,
epistolograficzna, dziejopisarska, traktatowa i publicystyczna.
Twórczość w języku polskim: hymn Zdrowaś gwiazdo morska (przekład z łaciny), pieśni Władysława
z Gielniowa, Posłuchajcie bracia miła (zwany też Lamentem świętokrzyskim, Żalami Matki Boskiej
pod krzyżem, Planktem świętokrzyskim), pieśń o św. Stanisławie, Legenda o św. Aleksym, Skarga
umierającego (pieśń), Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią, wiersz Słoty O zachowaniu się przy
stole, Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego, Satyra na leniwych chłopów, przekład Biblii – Biblia
królowej Zofii (szaroszpatacka) katolicka, przekład Psałterza (Psałterz puławski), apokryfy
(przekłady), Kazania gnieźnieńskie, modlitewniki (Modlitewnik Nawojki), listy miłosne (List żaka do
panny).
Twórczość w języku łacińskim: poezja okolicznościowa (Stanisław Ciołek Pochwała Krakowa),
kronika Jana Długosza (Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego).
Plik z chomika:
cellardoorXIX
Inne pliki z tego folderu:

CHARAKTERYSTYKA PAMIĘTNIKARSTWA BAROKOWEGO.doc (81 KB)
 Troska o losy RP w baroku.doc (40 KB)
 Poezja światowych rozkoszy w literaturze baroku.doc (33 KB)
 Opracowane zagadnienia.docx (25 KB)
 Twórczość J.A Morsztyna.doc (41 KB)
Inne foldery tego chomika:


Zgłoś jeśli naruszono regulamin





Strona główna
Aktualności
Kontakt
Dział Pomocy
Opinie


Regulamin serwisu
Polityka prywatności
Copyright © 2012 Chomikuj.pl
Oświecenie
Renesans