14_Pieniądz_Banki_Inflacja

14. Pieniądz i bankowość
Pieniądz jest powszechnym środkiem wymiany, stosowanym jako ekwiwalent (odpowiednik,
równoważnik) towarów i usług, trwale wyrażający ich wartość, bezpośrednio na nie
wymienialny.
Pełni on 4 podstawowe funkcje:
1. jest miernikiem wartości – pozwala wyrazić w postaci ceny wartość kosztów, które
zostały poniesione na wytworzenie danego produktu lub usługi. Należy jednak
pamiętać, iż cena nie zawsze odzwierciedla ujęcie kosztowe; w warunkach gospodarki
rynkowej jest ona określona również na podstawie wzajemnego układu podaży i
popytu z uwzględnieniem konkurencji w ujęciu marketingowym,
2. środkiem wymiany – można za niego nabywać towary i usługi oferowane na rynku.
3. środek akumulacji (tezauryzacji, skarbienia, przechowywania, gromadzenia) –
umożliwia gromadzenie dóbr w formie pieniędzy, wygodniejsze od przechowywania
towarów (trudno sobie wyobrazić np. przechowywanie równowartości 100 tys. zł w
postaci lodówek, zamrażarek lub odbiorników telewizyjnych),
4. środek płatniczy – mający obecnie powszechne zastosowanie.
Siła nabywcza pieniądza – to ilość różnych produktów, które można kupić w określonym
momencie za określoną wartość pieniężną.
Zmiana wartości pieniądza
Wartość pieniądza zmienia się w czasie. Kiedy następuje wzrost siły nabywczej
pieniądza krajowego, oznacza to równocześnie wzrost jego wartości w stosunku do innych
walut. Mówimy wtedy o aprecjacji pieniądza.
Gdy następuje spadek siły nabywczej pieniądza krajowego (idący z reguły w parze ze
spadkiem jego wartości w stosunku do innych walut), mówimy o deprecjacji. Oznacza to, że
ta sama ilość pieniędzy dziś jest mniej warta niż przed rokiem (np. w 1998 r. za 100 zł można
było kupić 47,2 kg cukru, a w 1999 r. już tylko 43,3 kg).
Niekiedy zmiana nominalnej wartości pieniądza (wartość oznaczona np. 100 zł)
następuje w wyniku reformy walutowej. Działanie takie określane jest jako denominacja i
ma na celu wzmocnienie i stabilizację pieniądza, np. w 1960 r. we Francji wprowadzono do
obiegu nowy frank, który równał się 100 frankom będącym poprzednio w obiegu. W Polsce
denominacja 1 stycznia 1995 r. polegała na wprowadzeniu silnej złotówki, która równała się
10000 zł będących w obiegu przed 1.01.1995 r. Wymiana pieniędzy towarzyszy zazwyczaj
wyjściu gospodarki z okresu wysokiej inflacji (hiperinflacji).
1
Oficjalne zmniejszenie wartości pieniądza krajowego w stosunku do obcych walut
przez władze państwa to dewaluacja. Powoduje ona m.in. wzrost opłacalności eksportu.
Ceny towarów eksportowanych wyrażone w pieniądzu zagranicznym są niższe, natomiast
ceny wewnętrzne nie ulegają zmianie. Mniej opłacalny staje się import. Ceny towarów
importowanych w przeliczeniu na pieniądz krajowy, wobec spadku jego kursu, są wyższe niż
przed dewaluacją.
Inflacja
Podstawowa przyczyna inflacji to nadmierna podaż pieniądza w stosunku do
przyrostu towarów i usług oferowanych do sprzedaży na określonym rynku.
Najdotkliwszym skutkiem inflacji jest spadek wartości pieniądza (wraz z upływem czasu
za tę samą sumę możemy kupić coraz mniej). Wielkość strat określa stopa inflacji –
wskaźnik pokazujący w procentach, o ile spadła wartość pieniądza np. w ciągu roku.
Skutki inflacji możemy ograniczyć , lokując pieniądze w banku. Jeśli chcemy wiedzieć, o
ile zmniejszyliśmy w ten sposób straty, obliczamy realną stopę procentową, posługując
się wzorem:
1 + nominalna stopa procentowa
realna stopa procentowa = ------------------------------------ - 1
1 + stopa inflacji
Jeżeli oprocentowanie kredytu w banku wynosiło w skali roku 18 % (nominalna stopa
procentowa), a stopa inflacji 9 %, to realna stopa procentowa = (118 : 109) – 1 = 8,26 %

w 1989 r. inflacja w Polsce wynosiła kilkaset %, a w 1990 r. ponad 80 %.
Konsekwencją były podwyżki cen: węgla o 400 %, energii elektrycznej o 300 %, gazu
o 250 %, biletów kolejowych o 250 %.

Ówczesny rząd premiera Tadeusza Mazowieckiego
i wicepremiera Leszka
Balcerowicza rozpoczął politykę stabilizacyjną, która bardzo szybko przyniosła
pozytywne efekty. Założenia tej polityki to:
 wprowadzenie wysokich stóp procentowych, powyżej inflacji, by skłonić
ludność do oszczędzania,
 ścisła kontrola wzrostu płac,
 stały kurs złotówki w stosunku do innych walut,
 ograniczenie dopływu pieniądza do gospodarki,
 eliminacja deficytu budżetowego,
 zniesienie dotacji, m.in. dla nierentownych zakładów przemysłowych.
2
Bank Centralny – Narodowy Bank Polski – NBP
Typowy dla gospodarki rynkowej jest dwustopniowy system bankowy. System ten składa się z Banku
Centralnego i banków komercyjnych wobec których pełni funkcje nadrzędne.
Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilności cen, czyli ochrona wartości
złotego. Celem jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc. z możliwością wahań o +/- 1 punkt
procentowy. Realizując ten cel NBP tworzy warunki sprzyjające długofalowemu wzrostowi
gospodarczemu.
Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej NBP jest pełnoprawnym członkiem
Europejskiego Systemu Banków Centralnych, który współtworzą Europejski Bank Centralny i 27
krajów.
NBP jest jedynym emitentem polskiego pieniądza, czyli złotego. Oprócz banknotów i
monet powszechnego obiegu emituje także monety i banknoty kolekcjonerskie.
NBP jest bankiem państwa – prowadzi rachunki bankowe rządu i innych instytucji
publicznych oraz realizuje zlecenia płatnicze.
NBP zarządza rezerwami walutowymi państwa. Rezerwy dewizowe są gwarancją
bezpieczeństwa i wiarygodności finansowej kraju. NBP lokuje je tak, aby – zapewniając
bezpieczeństwo i płynność rezerw – maksymalizować zyski z nich płynące.
NBP nadzoruje system płatniczy, organizując rozliczenia pieniężne w gospodarce – zarówno
między osobami fizycznymi, jak i podmiotami gospodarczymi.
NBP prowadzi działalność analityczno-badawczą, wykorzystywaną w pierwszej kolejności
w prowadzeniu polityki pieniężnej.
NBP nadzoruje banki komercyjne – ustanawia zasady postępowania dla całego systemu
bankowego, czyli wszystkich uczestników tego procesu. Prowadzi nadzór bankowy – może
kontrolować banki komercyjne i ograniczać ich funkcjonowanie, do zamknięcia włącznie.
Ważnym zadaniem banku centralnego jest również : obsługa długu publicznego (spłata zobowiązań
finansowych państwa, zwykle pożyczek zaciągniętych w kraju lub za granicą), zarządzanie
rezerwami walutowymi państwa i ogłaszanie kursu waluty krajowej w stosunku do
najważniejszych walut zagranicznych.
Wachlarz usług proponowanych klientom przez banki:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
przyjmowanie wkładów,
udzielanie kredytów i pożyczek,
przeprowadzanie rozliczeń,
wymiana walut,
obrót papierami wartościowymi,
konsulting,
obsługa emisji akcji,
karty płatnicze,
skrytki depozytowe - skarbczyki
3