Gry dydaktyczne

Ks. Jerzy Matoga
Gry dydaktyczne
Proces wychowania jest niezwykle trudnym i mozolnym działaniem. Wszelka
praca mająca na celu wykształcenie pożądanych postaw w zachowaniu dziecka
wymaga pokonywania kolejnych stopni pedagogicznych. Nie zawsze można zmusić
dziecko do podjęcia wysiłku zrozumienia pewnych zjawisk i prawidłowości
otaczającego świata. Nie zawsze też podejmowane wysiłki uczenia dziecka dają
zamierzony wcześniej rezultat. Zdarza się, że wychowanek nie chce współpracować i
mimo wszelkich prób i metod twardo upiera się przy swoim. Gdy więc takie metody
jak praca z podręcznikiem, wykład czy inne formy nauczania podającego nie skutkują,
warto zastosować grę dydaktyczną – jedną z metod samodzielnego dochodzenia do
wiedzy. Gry dydaktyczne cieszą się popularnością już prawie od czterdziestu lat. Ta
metoda ma wiele odmian. Jednak cechą łączącą wszystkie, jest obecność elementu
zabawy w każdej z nich. Zabawa należy do najchętniej wykonywanych przez dzieci
czynności. Od najmłodszych lat dzieci lubią się bawić i przy tym spędzają mnóstwo
czasu. Do czasu pójścia do szkoły, zabawa jest główną formą aktywności dzieci. Gdy
jednak dziecko przekracza szkolne progi, spotyka się z czymś dotąd nieznanym i nie
zawsze chce akceptować obowiązki jakie niesie ze sobą szkoła. Jednym z rozwiązań w
takiej sytuacji jest zabawa, która, jako że jest działaniem wykonywanym przede
wszystkim dla przyjemności, stanowi ważny czynnik w uczeniu się. Odmianą zabawy
jest gra, która polega na przestrzeganiu pewnych reguł, które są jasno określone.
Przyzwyczajając dzieci do stosowania się do tych reguł, gra spełnia ważne funkcje
kształcące i wychowujące. Uczestnicząc w niej, dziecko poznaje wiele nowych rzeczy,
uczy się poszanowania norm i zasad obowiązujących wszystkich uczestników,
przyzwyczaja się do współdziałania, a także do wygrywania i przegrywania. Ten
dydaktyczny charakter zadecydował o wprowadzeniu gier i zabaw dydaktycznych w
środowisko szkolne i przedszkolne.
Omawiając zagadnienie gier dydaktycznych należy wymienić ich odmiany.
Do nich należy zaliczyć metodę symulacyjną, sytuacyjną, inscenizacyjną.
Gry symulacyjne polegają na odtwarzaniu złożonych sytuacji problemowych,
wymagających samodzielnego rozwiązania. Pierwotnie takie gry były stosowane w
szkołach wojskowych i dotyczyły tylko symulacji bitew. Z biegiem czasu zaczęto
jednak przenosić gry symulacyjne na inne dziedziny życia. I tak trafiła do szkoły. Za
pomocą tej gry wdraża się uczniów do wszechstronnej analizy problemów, które
kiedyś były dla kogoś rzeczywistymi problemami. Przez symulacje rozumie się
przedstawienie określonego fragmentu rzeczywistości w sposób uproszczony. Takim
przedstawieniom zazwyczaj nadaje się formę rysunków modeli lub map plastycznych.
To pozwala uczniom łatwiej pojąc istotę sytuacji. Każda gra symulacyjna wykazuje
wyraźny związek z rzeczywistością np. dzieci grające rolę szefów państw biorących
udział w I wojnie światowej, miały do dyspozycji kilka ruchów dotyczących
zawierania sojuszów, rozbudowy floty czy armii w latach 1914-18. gra trwała kilka
godzin. Po zapowiedzi powtórzenia jej następnego dnia, uczniowie zainteresowani
tematem udali się do biblioteki, aby pogłębić wiedzę i lepiej wypaść w następnej
konfrontacji. Ten przykład najlepiej odzwierciedla fakt, że gry dydaktyczne
szczególnie przydatne są w przedmiotach humanistycznych, gdyż dzięki nim
1
uczniowie uczą się nie tylko samych faktów, ale poznają warunki w jakich te fakty
występowały. Dzięki nim uczniowie zdobywają wiedzę przeżytą osobiście i
skonfrontowaną z wiedzą kolegów.
Kolejną odmianą gier dydaktycznych jest metoda sytuacyjna, zwana decyzyjną. Służy
ona wyrabianiu w uczniach wszechstronnego analizowania problemów i
podejmowaniu odpowiednich decyzji oraz wskazywania nadchodzących następstw. W
odróżnieniu od metody symulacyjnej, ta odmiana gry dydaktycznej odnosi się zwykle
do wydarzeń fikcyjnych choć prawdopodobnych.
Najbardziej rozpowszechnioną odmianą gry dydaktycznej jest metoda inscenizacyjna.
Polega ona na graniu określonej roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem w tej
metodzie jest więc odtwarzanie przez ucznia zachowań jakiejś postaci , czyli po prostu
wcielenie się w nią. Inscenizacja ma charakter fikcyjny i najczęściej odnosi się do
bajek, legend czy utworów literackich. Od wyżej wymienionych odmian gier
dydaktycznych, metodę inscenizacyjną odróżnia to, iż można nią objąć równocześnie
stosunkowo duże grupy uczniów i wykorzystać do wychowywania nie tylko
intelektualnego ale i emocjonalnego.
Do gier dydaktycznych należy także „burza mózgów”. Ta metoda umożliwia dzieciom
zgłaszanie w sposób nieskrępowany własnych pomysłów w jakiejś sprawie. Stąd też
bywa nazywana giełdą pomysłów. „Burza mózgów” zakłada by nie oceniać propozycji
dzieci tuż po ich wypowiedzeniu. Chodzi o to, aby nie wyeliminować przedwcześnie
pomysłów oryginalnych i wartościowych. Metodę można w skrócie opisać dzieląc ją
na trzy fazy. W pierwszej zadawane jest pytanie problemowe, w drugiej zgłaszanie
pomysłów dotyczących wcześniej postawionego problemu, a w trzeciej
ustosunkowanie się uczestników do zgłoszonych pomysłów.
Mój przykład gry dydaktycznej:
Gra rozłożona na dwie godziny lekcyjne. Pierwsza godzina – wprowadzająca – dzieci
oglądają film dotyczący historii miasta Krakowa (20 min.). Po jego zakończeniu
wszystkie dzieci przeglądają albumy ze zdjęciami i pocztówkami miasta, a także
przewodniki turystyczne dotyczące miasta. Kolejna godzina poświęcona zostaje
ukierunkowaniu gry dydaktycznej. Nauczyciel przygotowuje pytania dotyczące
wiedzy o mieście, historii i zabytkach Krakowa. Każde dziecko losuje kapsułkę, w
której znajduje się pytanie i odczytuje je głośno. Kto zna odpowiedź, głosi się. Osoba,
która poprawnie odpowie na pytanie, otrzymuje punkt. Pod koniec zajęć wspólnie
sumujemy punkty każdego z uczestników i na tej podstawie wystawiamy oceny.
Omawiając problem gier dydaktycznych korzystałem z następujących pozycji:
Czesław Kupisiewicz „Dydaktyka ogólna” Warszawa 2000 r.
Mieczysław Łobocki „ABC wychowania” WSiP Warszawa 1992 r.
Wincenty Okoń „Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej” Warszawa 1995 r.
2