Pobierz - Ignatianum
advertisement
Tytuł oryginału: THE CHARACTERISTICS OF JESUIT EDUCATION. Roma, Acta Romana Societatis Iesu (1986), vol. XIX, fasa III, ss. 770-832. Przekład: Bogusław Steczek SJ Projekt okładki: Krzysztof Mądel SJ Superiorom pennissu Skład i druk wykonano w Zakładzie Małej Poligrafii Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego „Zaskale" w Krakowie WPROWADZENIE 1 We wrześniu 1980 r. niewielka międzynarodowa grupa złożona z jezuitów Spotkanie i ludzi świeckich zebrała się w Rzymie, by przedyskutować szereg ważnych wrzesień 1980 r. spraw związanych z wychowaniem w szkołach ponadpodstawowych Towarzystwa Jezusowego. W wielu częściach świata zaczęto stawiać poważne pytania na temat skuteczności jezuickich szkół w dzisiejszych czasach. Czy stanowią one odpowiednie narzędzie w wypełnieniu apostolskich celów Towarzystwa Jezusowego? Czy zdolne są odpowiedzieć na potrzeby mężczyzn i kobiet we współczesnym świecie? Zebranie zostało zwołane, by zbadać te problemy i wskazać kierunki odnowy tak, by jezuickie wychowanie w szkołach ponadpodstawowych mogło nadal wnosić swój wkład w twórczą i zbawczą misję Kościoła dziś i w przyszłości. 2 W czasie dyskusji okazało się, że odnowiona skuteczność wychowania Wierność zależy częściowo od jaśniejszego i wyraźniejszego zrozumienia właściwego dziedzictwu i szczególnego charakteru jezuickiego wychowania. Bez pomniejszania pro- świętego Ignacego blemu, grupa stwierdziła, że szkoły Towarzystwa mogą z nadzieją podjąć wyzwanie jakie niesie przyszłość, jeśli pozostaną wierne swemu szczególnemu, jezuickiemu dziedzictwa. Wizja Ignacego Loyoli, założyciela Towarzystwa Jezusowego, podtrzymywała te szkoły przez cztery wieki. Gdyby tę duchową wizję można było pogłębić i ożywić, a następnie zastosować w sposób odpowiadający naszym czasom, mogłaby ona stanowić kontekst pozwalający na zajęcie się innymi problemami. 3 Ojciec Pedro Arrupe, ówczesny Przełożony Generalny Towarzystwa Ignacjańskość Jezusowego, potwierdził tę konkluzję, kiedy przemawiał podczas ostatniej sesji naszego spotkania. Powiedział, że ośrodek wychowawczy Towarzystwa wychowania „powienien być łatwy do zidentyfikowania jako taki. W wielu rzeczach będzie podobny do innych ośrodków... Jeśli jednak jest on naprawdę jezuicki, to znaczy, jeśli działamy w nim kierując się zasadniczymi wartościami właściwymi naszemu charyzmatowi i podkreślając nasze istotne cechy charakterystyczne i nasze zasadnicze opcje, wówczas wychowanie, jakie otrzymają nasi uczniowie powinno dać im pewną „ignacjańskość", jeśli można użyć takiego terminu: Nie chodzi o snobizm lub arogancję, tym mniej o kompleks wyższości. Jest to tylko logiczna konsekwencja faktu, że żyjemy i działamy w świetle naszego własnego charyzmatu i że w naszych ośrodkach wychowawczych powinniśmy zdobywać się na ten rodzaj posługi, jakiego oczekuje od nas Bóg i Kościół"1. 4 Uczestnicy spotkania w Rzymie zalecili ustanowienie stałej międzynarodowej grupy zajmującej się problemami związanymi z wychowaniem w szkołach ponadpodstawowych i podkreślili, że jednym z pierwszych zadań tej grupy powinno być wyjaśnienie i określenie sposobów, dzięki którym wizja św. Ignacego może dzisiaj nadal wyróżniać system wychowania w szkołach ponadpodstawowych Towarzystwa. 5 W odpowiedzi na to zalecenie, została ustanowiona Międzynarodowa Międzynarodowa Komisja ds. Apostolatu Jezuickiego Wychowania. Pierwsze spotkanie Korni- Komisja sji odbyło się w 1982 r. Jej członkami zostali: Daven Day SJ (Australia), Vincent Duminuco SJ (USA), Luiz Fernando Klein SJ (Brazylia, od 1983 r.), 3 Raimondo Kroth SJ (Brazylia, do 1983 r.) Guillermo Marshall SJ (Chile, do 1984 r.), Jean-Claude Michel SJ (Zair), Gregory Naik SJ (Indie), Vicente Parra SJ (Hiszpania), Pablo Sad a SJ (Wenezuela), Alberto Vasquez (Chile, od 1984 r.), Gerard Zaat SJ (Holandia) i James Sauve SJ (Rzym). 6 Opracowany przez tę Komisję dokument, jest owocem czterech lat spotkań i konsultacji przeprowadzonych w całym świecie. 7 Ktokolwiek zamierza mówić o jezuickim wychowaniu w dzisiejszych Głębokie zmiany czasach, musi wziąć pod uwagę głębokie zmiany, które wpłynęły na to w XX wieku wychowanie od czasów św. Ignacego, zwłaszcza zaś w tym stuleciu. Rozporządzenia rządowe lub wpływ innych zewnętrznych czynników dotykają różnych aspektów szkolnego życia, łącznie z programem studiów i podręcznikami. W niektórych krajach polityka rządu lub wysokie koszty zagrażają samej egzystencji prywatnego wychowania. Uczniowie i ich rodzice w wielu wypadkach, są zainteresowani jedynie wykształceniem i wynikami w nauce umożliwiającymi podjęcie dalszych studiów na uniwersytecie lub programami pomagającymi w zdobyciu zatrudnienia. Współczesne szkoły jezuickie są często koedukacyjne i oprócz świeckich mężczyzn i jezuitów angażują kobiety jako nauczycieli i administratorów. W wielu szkołach jezuickich poważnie wzrosła liczba uczniów, zmniejszyła się natomiast liczba pracujących w nich jezuitów. Ponadto: a) Program nauczania został zmieniony w świetle osiągnięć nauki i tech- Postęp techniki niki. Wprowadzenie nowych dyscyplin naukowych spowodowało położenie mniejszego nacisku, a w niektórych wypadkach zaniedbanie studiów humani stycznych, tradycyjnie podkreślanych w jezuickim wychowaniu. b) Psychologia rozwojowa i nauki społeczne wraz z postępem nauk Rozwój nauk pedagogicznych i wychowania rzuciły nowe światło na sposób w jaki dzisiaj pedagogicznych młodzi ludzie uczą się i dojrzewają jako osoby w obrębie wspólnoty. To oczywiście wpłynęło na zawartość wykładanych przedmiotów, sposoby nauczania i przyjęcie ogólnej lini postępowania szkoły. c) W ostatnich latach rozwój teologii doprowadził do wyraźnego uznania Apostolat i do zachęty, by ludzie świeccy podjęli swą apostolską rolę w Kościele, świeckich Potwierdził to Sobór Watykański II, zwłaszcza w Dekrecie o Apostolstwie Świeckich2. Nawiązujące do tej teologii, ostatnie Kongregacje Generalne Towarzystwa Jezusowego podkreślały rolę współpracy jezuitów ze świeckimi poprzez wspólne stawianie sobie celów oraz autentyczne współuczestnictwo w odpowiedzialności w ośrodkach wychowawczych, które niegdyś znajdowały się całkowicie pod kontrolą Towarzystwa i zatrudniały wyłącznie jezuitów. d) Towarzystwo Jezusowe zaangażowane jest „w służbie wierze* w której szerzenie sprawiedliwości jest absolutnym wymogiem"3. Towarzystwo poprosiło o „dokonanie oceny naszych tradycyjnych metod apostolskich, naszych postaw oraz instytucji, aby je dostosować do nowych wymagań czasów, a ogólnie biorąc do szybko zmieniającego się świata"4. W odpowiedzi na to zaangażowanie poddaje się ocenie cele i możliwości wychowania, zwracając znów szczególną uwagę na troskę o ubogich i żyjących w niesprzyjających warunkach. Cel, do jakiego zmierza jezuickie wychowanie 4 Ewangeliczne wymogi naszej epoki dzisiaj, określa się w takich pojęciach jak: formacja „ludzi zwielokrotniających ! oddziaływanie na innych" i formacja „mężczyzn i kobiet dla innych"5. e) Uczniowie i nauczyciele dzisiejszych szkół Towarzystwa pochodzą wielość kultur z wielu różnych grup społecznych, kulturowych i religijnych. Niektórzy z nich pozbawieni są wiary religijnej. Wiele z tych szkół zetknęło się z bogatą, lecz niosącą ze sobą wyzwanie złożonością ich wychowawczych środowisk. 8 Oprócz tego wiele innych czynników wpłynęło na zmianę konkretnych Szczególny duch szczegółów szkolnego życia oraz podstawowych linii działania. Nie zmieniły Towarzystwa > one jednak przekonania, że szczególny duch wyróżnia każdą szkołę, którą naprawdę można nazwać ośrodkiem wychowawczym Towarzystwa. Tego szczególnego ducha można odkryć przez refleksję nad doświadczeniem przeżywanym przez Ignacego, nad sposobami w jakich to żywe doświadczenie stało się udziałem innych, nad tym jak sam św. Ignacy stosował swą wizję do wychowania w Konstytucjach i w listach, oraz nad sposobami w jakich ta wizja została rozwinięta i zastosowana do wychowania aż do naszych czasów. Pewien wspólny duch kryje się za pedagogią, za programami studiów i życiem szkolnym, chociaż mogą się one bardzo różnić od tych z minionych wieków, a konkretne szczegóły życia szkolnego również mogą się bardzo różnić w poszczególnych krajach. 9 Słowo „szczególny" nie oznacza tu , jedyny" ani w odniesieniu do ducha Nasz sposób ani do metody. Naszym celem jest opisanie „naszego sposobu postępowa- postępowania nia"6: inspiracji, wartości, postaw i stylu charakteryzujących tradycyjnie jezuickie wychowanie. Wartości te muszą pozostać charakterystyczne w każdym jezuickim ośrodku wychowawczym, niezależnie od miejsca. Takimi muszą również pozostać w przyszłości. 10 Mówiąc o inspiracji, która przeniknęła do jezuickich ośrodków wychowawczych poprzez Towarzystwo Jezusowe, w żadnym wypadku nie wyłącza się tych, którzy nie są członkami Towarzystwa. Chociaż szkoła normalnie nazywana jest Jezuicką", ta wizja powinna właściwie bardziej być nazywana „ignacjańską". Nigdy też nie ograniczano jej wyłącznie do jezuitów, Sam Ignacy Loyola był człowiekiem świeckim, kiedy doświadczył Bożego wezwania opisanego później w Ćwiczeniach Duchownych. Poprowadził też wielu świeckich poprzez to doświadczenie. W ostatnich czterech wiekach niezliczone rzesze świeckich oraz członków innych zgromadzeń zakonnych uczestniczyły w tej inspiracji i znalazły się pod jej wpływem. Co więcej, ludzie świeccy powinni wnieść swój własny wkład oparty na ich doświadczeniu Boga w rodzinie i w społeczeństwie, wynikający z ich szczególnej roli w Kościele i w kulturze religijnej. Wkład ten ubogaci ducha i zwiększy skuteczność jezuickich ośrodków wychowawczych. 11 Poniższy opis przeznaczony jest dla jezuitów, dla świeckich i osób Wszyscy zaproszeni zakonnych pracujących w jezuickich ośrodkach wychowawczych. Przeznaczo- do współpracy ny jest on dla nauczycieli, pracowników administracji, rodziców i zarządu tych ośrodków. Wszyscy są zaproszeni, by tradycję ignacjańską, przystosowaną do naszych czasów, uczynić bardziej i skuteczniej obecną w wyznaczanych kierunkach i w podejmowanych działaniach określających życie ośrodków. 5 wkład ignacjańskiej inspiracji i doświadczenia świeckich UWAGI WSTĘPNE 12 Chociaż wiele z charakterystycznych cech podanych na następnych Wychowanie stronach odnosi się do całego wychowania w Towarzystwie, specjalne w różnych zainteresowanie skierowane jest ku podstawowemu wychowaniu w szkołach ośrodkach i kolegiach. (W zależności od kraju, może chodzić tylko o wychowanie w szkołach ponadpodstawowych, albo również w szkołach stopnia podstawowego). Pracującym w innych instytucjach wychowawczych Towarzystwa, zwłaszcza na uniwersytetach i w kolegiach uniwersyteckich, zaleca się, by dostosowali opis cech charakterystycznych do własnych sytuacji. 13 W Załączniku I zamieszczono krótkie, historyczne streszczenie życia św. Ignacego i syntezę rozwoju wychowania w Towarzystwie. Mniej znającym św. Ignacego i historię pierwszego okresu Towarzystwa, lektura tego streszczenia umożliwi lepsze zrozumienie duchowej wizji, z której wyrastają charakterystyczne cechy jezuickiego wychowania. 14 W celu jaśniejszego ukazania relacji między charakterystycznymi cechami jezuickiego wychowania i dachową wizją św. Ignacego, dwadzieścia osiem podstawowych cech opisanych na następnych stronach podzielono na dziewięć rozdziałów. Każdy rozdział rozpoczyna się od pewnego stwierdzenia zaczerpniętego z ignacjańskiej wizji. Z kolei następuje przedstawienie tych cech charakterystycznych, które są zastosowaniem powyższego stwierdzenia do wychowania. Następnie podano szczegółowy opis każdej cechy. Rozdział końcowy proponuje, jako przykład, niektóre cechy charakterystyczne jezuickiej pedagogii. 15 Stwierdzenia wstępne każdego rozdziału zaczerpnięto bezpośrednio z wizji wizja Ignacego świata św. Ignacego. Cechy charakterystyczne jezuickiego wychowania są zastosowana owocem refleksji nad tą wizją, zastosowaniem jej do potrzeb wychowania, do wychowania w świetle oczekiwań współczesnych mężczyzn i kobiet. (Ignacjańska wizja świata w naszych czasach i cechy charakterystyczne jezuickiego wychowania ułożone są w paralelnych kolumnach w Załączniku II. Przypisy do tego Załącznika wskazują źródła, z których zaczerpnięto stwierdzenia streszczające ignacjańska wizję). 16 Niektóre z tych charakterystycznych cech odnoszą się do poszczególnych grup: uczniów, byłych wychowanków, nauczycieli lub rodziców. Inne odnoszą się do wychowawczej wspólnoty jako całości. Jeszcze inne, dotyczące wytyczania kierunków i działania całej instytucji, w pierwszym rzędzie odnoszą się do administracji ośrodków wychowawczych lub ich zarządu. 17 Nie mówimy na tych stronach o rzeczywistych trudnościach, jakich doświadczają w życiu wszyscy zaangażowani w wychowanie: opór uczniów problemy związane z dyscypliną; stawianie czoła licznym i często konfliktowym żądaniom wysuwanym przez odpowiedzialnych za ośrodek, przez uczniów, rodziców i innych; brak czasu na refleksję; zniechęcenie i rozczarowania, które wydają się nieodłącznie towarzyszyć w pracy wychowawczej. Nie mówimy również o powszechnie znanych trudnościach współczesnego życia. Nie chcemy ich przez to ignorować lub pomniejszać. Przeciwnie, byłoby rzeczą niemożliwą mówić o jezuickim wychowaniu, bez poświęcenia tych wszystkich ludzi, jezuitów i świeckich, którzy nadał oddają się dziełu 6 Trudności zaangażowanych i wwychowywaniu wychowania pomimo wielu frustracji i niepowodzeń. Dokument ten nie zamierza przedstawiać łatwych rozwiązań wobec trudnych i zagmatwanych problemów. Chce jednak przedstawić pewną wizję lub inspirować, by codzienne zmagania nabrały większego sensu i przyniosły większy owoc. 18 Opis jezuickiego wychowania zawarty jest w całości dokumentu. Częściowa Wizja całości lektura dokumentu może zniekształcić ten obraz przez pominięcie istotnych rysów. Na przykład, zaangażowanie się na rzecz wiary, której owocem jest sprawiedliwość, musi przenikać całe jezuickie wychowanie—nawet jeśli dokument nie opisuje tego w rozdziale piątym. 19 Ponieważ chrakterystyczne cechy jezuickiego wychowania dotyczą jezui- Dokument otwarty ckiego szkolnictwa w całym świecie, dlatego zostały opisane w formie ogólnej i schematycznej. Wymagają też poszerzenia i konkretnego zastosowania w danej sytuacji i miejscu. Dlatego dokument ten jest raczej materiałem do refleksji i studium, a nie gotową propozycją. 20 Należy też zaznaczyć, że nie wszystkie cechy jezuickiego wychowania będą występowały w tej samej mierze w każdym ośrodku wychowawczym. W niektórych sytuacjach określona zasada może stanowić raczej ideał niż realną rzeczywistość. Należy wziąć pod uwagę „okoliczności czasu, miejsca, osób itd."7. Ten sam duch leżący u podstaw teorii wychowania przybierze różne kształty w konkretnych sytuacjach. Aby uniknąć różnicowania, które zależą od lokalnych okoliczności oraz stałego powtarzania zwrotów wyrażających życzenie lub powinność, opis charakterystycznych cech zostaje podany w formie oznajmującej: „Jezuickie wychowanie jest...". Zastosowanie w zależności od okoliczności 1 BÓG 21 Dla św. Ignacego Bóg jest Stwórcą i Panem, Najwyższą Dobrocią, jedyną Rzeczywistością absolutną. Cała pozostała rzeczywistość pochodzi od Boga i ma jedynie wartość o tyle, o ile prowadzi do Niego8. Bóg jest obecny w naszym życiu „działając i pracując dla nas*'9 we wszystkich rzeczach. Dzięki wierze można odkryć Jego obecność we wszystkich wydarzeniach naturalnych i ludzkich, w całości historii, a zwłaszcza w żywym doświadczeniu każdej osoby. 22 JEZUICKIE WYCHOWANIE: ■ Afirmuje rzeczywistość świata. ■ Uczestniczy w pełnej formacji każdej osoby dokonującej się w obrębie wspólnoty ludzkiej. ■ Zawiera w sobie wymiar religijny, który przenika całe wychowanie. ■ Jest narzędziem apostolskim. ■ Popiera i rozwija dialog między wiarą i kulturą. 1. 1 AFIRMACJA RZECZYWISTOŚCI ŚWIATA 23 . Jezuickie wychowanie uznaje Boga jako Autora całej rzeczywistości, całej Radykalna prawdy i całego poznania. Jest On obecny i działa w całym stworzeniu: dobroć świata w naturze, w historii i w osobach. Dlatego jezuickie wychowanie afirmuje radykalną dobroć świata „obdarzonego wielkością Boga"10 i uważa każdy element stworzenia za godny studium i kontemplacji oraz zdolny i podatny do nieograniczonych badań. 24 Wychowanie w jezuickim ośrodku stara się wytworzyć poczucie podziwu Poczucie podziwu i misterium w odkrywaniu i poznawaniu Bożego stworzenia. Pełniejsze i misterium poznanie stworzenia może prowadzić do głębszego poznania Boga i do większego pragnienia współpracy z Nim w Jego stwarzaniu, które trwa nadal. Lekcje i wykłady prowadzone są w ten sposób, że uczniowie, pokornie uznając Bożą obecność, znajdują radość w uczeniu się i odczuwają pragnienie większego i głębszego poznania całego stworzenia. 8 1. 2 PEŁNA FORMACJA KAŻDEJ OSOBY W OBRĘBIE WSPÓLNOTY LUDZKIEJ 25 Bóg objawia się w sposób szczególny w misterium osoby ludzkiej, Formacja całkowita „stworzonej na obraz i podobieństwo Boże"11. Dlatego jezuickie wychowanie odkrywa i bada sens ludzkiego życia i troszczy się o pełną formację każdego wychowanka jako istoty osobiście ukochanej przez Boga. Celem jezuickiego wychowania jest zatem uczestnictwo w możliwie najpełniejszym rozwoju wszystkich talentów przekazanych przez Boga każdej osobie, należącej do ludzkiej wspólnoty. 26 Gruntowna i głęboka formacja intelektualna obejmuje opanowanie pod- Formacja stawowych humanistycznych i naukowych dyscyplin poprzez staranne i solid- intelektualna ne studium, oparte na nauczaniu prowadzonym kompetentnie, na poziomie i z odpowiednią motywacją. Ta formacja intelektualna obejmuje wzrastającą ' zdolność refleksyjnego, logicznego i krytycznego myślenia. 27 Podkreślając wartość tradycyjnych studiów humanistycznych, istotnych dla zrozumienia ludzkiej osoby, jezuickie wychowanie obejmuje również staranne i krytyczne studium technologii wraz z naukami przyrodniczymi i społecznymi. 28 Jezuickie wychowanie zwraca we wszystkich programach nauczania szczególną uwagę na rozwój wyobraźni, sfery uczuć i zdolności twórczych każdego ucznia. Wymiary te ubogacają proces uczenia się i zapobiegają, by nie było ono wyłącznie intelektualne. Są one niezbędne w formacji całej osoby wskazują drogę prowadzącą do odkrycia Boga, który objawia się przez Piękno. Z tych samych racji jezuickie wychowanie—zarówno poprzez lekcje programowe jak i poprzez zajęcia pozaszkolne—stwarza możliwości, by wszyscy uczniowie nauczyli się cenić literaturę, estetykę, muzykę i sztuki piękne. 29 30 Formacja wyobraźni >zdolności twórczych i Jezuickie kolegia XVII wieku słynęły z rozwijania zdolności komunikowa- sposoby nia lub „wymowy". Przykładano w nich wielką wagę do ćwiczeń w redagowa- komunikacji - niu tekstów, do teatru, wygłaszania przemówień, prowadzenia dyskusji itp. W dzisiejszym świecie zdominowanym przez środki społecznego przekazu, rozwijanie efektywnych zdolności komunikacji jest jeszcze bardziej konieczne niż kiedykolwiek. Dlatego jezuickie wychowanie rozwija tradycyjne umiejętności przemawiania i pisania. Pomaga także uczniom w zdobyciu łatwości posługiwania się współczesnymi narzędziami komunikacji, takimi jak film i video. W dzisiejszym świecie ważna jest również świadomość przemożnego środki wpływu środków masowego przekazu na postawy i percepcję ludzi i kultur, masowego przekazu Dlatego jezuickie wychowanie obejmuje również programy przygotowujące uczniów do zrozumienia i krytycznej oceny wpływu tych środków masowego przekazu. Dzięki odpowiedniemu wychowaniu, te narzędzia występujące we współczesnym życiu mogą pomagać mężczyznom i kobietom w tworzeniu życia coraz bardziej ludzkiego, a nie na odwrót. 9 31 Wychowanie całej osoby obejmuje również fizyczny rozwój harmonijnie Wychowanie połączony z pozostałymi aspektami procesu wychowania. Dlatego jezuickie fizyczne wychowanie uwzględnia dobrze rozbudowany program sportu i wychowania fizycznego. Oprócz wzmacniania ciała, program sportowy pomaga młodym ludziom w uczeniu się pogodnego przyjmowania zarówno sukcesów jak i porażek. Uświadamia też wartość talentów i zdolności każdego człowieka dla dobra całej grupy. 32 Poszczególne aspekty procesu wychowawczego mają jeden wspólny cel: Formacja formację zrównoważonej osoby z samodzielnie zdobytą i ukształtowaną zrównoważona filozofią życia, zdolną do prowadzenia nieustannej refleksji. Poszczególne przedmioty i kursy są ze sobą powiązane i tworzą dobrze zaplanowany program wychowawczy, umożliwiający taką formację. Wszystkie aspekty życia szkolnego przyczyniają się do pełnego rozwoju każdej poszczególnej osoby12. 33 Ponieważ prawdziwe rysy ludzkie zdobywa się jedynie w relacji z innymi Formacja ludźmi, w relacji zawierającej postawy szacunku, miłości i służby, jezuickie do solidarności wychowanie wyraźnie podkreśla rolę każdej jednostki we wspólnocie ludzkie}. Uczniowie, nauczyciele i wszyscy członkowie wychowawczej wspólnoty za chęcani są do solidarności z innymi, przekraczającej granice rasy, kultury lub religii. W jezuickiej instytucji wychowawczej oczekuje się przestrzegania zasad dobrego wychowania. W jej środowisku panuje atmosfera, w której wszyscy mogą żyć i pracować wspólnie we wzajemnym zrozumieniu i miłości, w szacunku wobec wszystkich mężczyzn i kobiet jako dzieci Bożych. 1.3 WYMIAR RELIGIJNY PRZENIKA CAŁE WYCHOWANIE 34 Ponieważ każdy element programu wychowawczego może być środkiem Formacja pomocnym do odkrywania Boga, wszyscy nauczyciele uczestniczą w od- religijna i duchowa powiedzialności za religijny wymiar wychowania. Tym niemniej, integrującym czynnikiem w procesie odkrywania Boga i w zrozumieniu sensu ludzkiego życia jest teologia, przekazywana poprzez wychowanie religijne i duchowe. Formacja religijna i duchowa stanowi integralną część jezuickiego wychowania. Nie jest jakimś dodatkiem do procesu wychowawczego, bądź czymś od niego oderwanym. 35 Jezuickie wychowanie stara się sprzyjać twórczemu działaniu Ducha Możliwość Bożego w każdej osobie. Daje okazję do udzielenia odpowiedzi wiary Bogu, odpowiedzi wiary uznając jednocześnie, że wiary nie można narzucić13. Podczas wszystkich Bog" lekcji, w odpowiednim klimacie szkoły, a zwłaszcza podczas formalnych lekcji religii, czyni się wszystko, by ukazać możliwości odpowiedzi wiary danej Bogu jako coś prawdziwie ludzkiego i nie sprzeciwiającego się rozumowi. Rozwijane są te wartości, które pomogą stawić opór sekularyzacji życia we współczesnym świecie. Jezuickie ośrodki wychowawcze czynią wszystko, co możliwe, by odpowiedzieć na przekazaną Towarzystwu Jezusowemu misję „przeciwstawienia się ateizmowi jak najbardziej stanowczo, jednocząc wszystkie siły"1*. 36 Każdy aspekt procesu wychowawczego może ostatecznie prowadzić do Odkryć adoracji Boga obecnego i działającego w stworzeniu i do przyjęcia postawy we wszystkim Boga szacunku wobec stworzenia jako obrazu Boga. Adoracja i postawa szacunku działającego 10 w historii iw stworzeniu stanowią część życia szkolnej wspólnoty. Wyrażają się w osobistej modlitwie i w innych wspólnotowych formach sprawowania kultu. Rozwój intelektualny, emocjonalny, rozwój wyobraźni i zdolności twórczych, a także rozwój fizyczny każdego ucznia wraz z towarzyszącym poczuciem podziwu, wspierany na wszystkich lekcjach i poprzez całą działalność szkoły, może dopomagać uczniom w odkryciu Boga działającego w historii i w stworzeniu. 1.4 NARZĘDZIE APOSTOLSKIE « 37 W pełni szanując integralność akademickich dyscyplin, wychowanie Przygotowanie jezuickie ma przygotować do życia, które samo w sobie jest przygotowaniem do do życia życia wiecznego. Formacja osoby nie jest celem abstrakcyjnym. Jezuickie wychowanie troszczy się również o to, w jaki sposób uczniowie służąc innym spożytkują swoją formację dla dobra ludzkiej wspólnoty, „aby Boga, Pana naszego, chwalić, czcić i Jemu służyć"16. Miarą powodzenia jezuickiego wychowania nie są akademickie osiągnięcia uczniów lub zawodowe kompetencje nauczycieli, lecz poziom i wartość życia. 1.5 DIALOG MIĘDZY WIARĄ I KULTURĄ 38 Wierząc, że Bóg działa w całym stworzeniu i w całej ludzkiej historii, Dialog między jezuickie wychowanie popiera i rozwija dialog między wiarą i kulturą, obej- wiarą i kulturą mujący również swym zasięgiem dialog między wiarą i nauką. Dialog ten uznaje, że zarówno osoby jak i struktury kulturalne są ludzkie, niedoskonałe, czasem dotknięte grzechem i potrzebują nawrócenia17. Jednocześnie odkrywa Boga objawiającego się w różny sposób w świecie kultury. Dlatego jezuickie wychowanie popiera kontakty z innymi kulturami i odnoszenie się do nich ze szczerym szacunkiem, by móc krytycznie i twórczo oceniać ich wkład i ich braki. 39 Jezuickie wychowanie przystosowuje się i wychodzi naprzeciw potrzebom przystosowanie kraju i kultury, jak również środowiska, w którym działa szkoła18. To do kraju i kultury przystosowanie, ożywiające z jednej strony „zdrowy patriotyzm", nie oznacza ślepej akceptacji wartości narodowych. Takie pojęcia jak „kontakt z innymi kulturami", „szczery szacunek wobec nich" i postawa „twórczej krytyki" odnoszą się również do własnej kultury i własnego kraju. Celem jest zawsze odkrywanie Boga, obecnego i działającego w stworzeniu i w historii. 11 2 WOLNOŚĆ CZŁOWIEKA 40 Każdy mężczyzna lub kobieta jest osobiście poznany i kochany przez Boga. Ta miłość jest zaproszeniem do udzielenia odpowiedzi, która —jeśli ma być autentycznie ludzka—musi być wyrazem radykalnej wolności. Dlatego, aby odpowiedzieć na miłość Boga, każda osoba jest powołana, by być: —wolną, by dać samego siebie, przyjmując odpowiedzialność za własne działania i ich konsekwencje: być wolnym, aby być wiernym. —wolną, by działać w wierze zmierzając do prawdziwego szczęścia, które jest celem życia: być wolnym, aby pracować z innymi w służbie Królestwa Bożego, dla zbawienia stworzenia. 2. 1 TROSKA I STARANIE O KAŻDĄ OSOBĘ 42 Młodzi wychowankowie jezuickich ośrodków nie osiągnęli jeszcze pełnej dojrzałości. W procesie wychowawczym przyjmuje się etapy rozwoju intelektualnego, uczuciowego i duchowego i pomaga się każdemu uczniowi w stopniowym dojrzewaniu jego osobowości. Tak więc plan nauczania skierowany jest bardziej na osobę niż na materię, którą chce się przekazać. Każdy uczeńma możliwości rozwinięcia i osiągnięcia stawianych celów zgodnie z rytmem odpowiadającym jego osobistym zdolnościom i charakterystycznym cechom osobowości. 43 - Osobista relacja między uczniem i nauczycielem ułatwia uczniowi od- osobista powiedzialne korzystanie ze swojej wolności. Nauczyciele i pracownicy relacja uczniów administracji, zarówno jezuici jak i świeccy, są kimś więcej niż tylko i nauczycieli przewodnikami w sprawach nauki. Są oni osobiście zaangażowani w intelek tualny, uczuciowy, moralny i duchowy rozwój każdego ucznia, pomagający każdemu w rozwinięciu poczucia własnej godności i wartości, pomocny w stawaniu się odpowiedzialną jednostką w obrębie wspólnoty. Szanując sferę Osobistych spraw uczniów, są gotowi wsłuchiwać się w ich troski i problemy dotyczące sensu życia, dzielić z nimi ich radości i zmartwienia, pomagać w osobistym wzrastaniu i w kontaktach interpersonalnych. W ten i inny sposób, dorośli członkowie wychowawczej wspólnoty prowadzą uczniów 12 pian skierowany na osobę i pomagają im podejmować decyzje wykraczające poza granice własnego „ja". Objemuje to otwarcie się na potrzeby innych ludzi i troskę o nie. Starają się tak żyć, by dać uczniom przykład. Gotowi są dzielić się doświadczeniem własnego życia. „Cura personalis" (uwaga i troska o pojedynczą osobę) pozostaje podstawową, charakterystyczną cechą jezuickiego wychowania19. 44 Wolność prowadzi do podjęcia odpowiedzialności we wspólnocie. „Cura Troska personalis" nie ogranicza się do relacji między nauczycielem i uczniem, o wszystkich Obejmuje również plan nauczania i całe życie instytucji. Wszyscy członkowie wspólnoty wychowawczej troszczą się nawzajem o siebie i uczą się jedni od drugich. Osobiste relacje między uczniami i między dorosłymi —jezuitami i świeckimi, pracownikami administracji, nuczycielami i pracownikami pomocniczymi—ukazują wyraźnie tę wzajemną troskę. Osobiste zainteresowanie rozciąga się również na byłych wychowanków, na rodziców i na uczniów w ich rodzinach. 2.2 AKTYWNA ROLA WYCHOWANKÓW W PROCESIE NAUCZANIA 45 Wzrastanie w dojrzałości i samodzielności, nieodłączne od wzrastania Aktywne w wolności, zależy bardziej od aktywnego uczestnictwa niż od biernego uczestnictwo odbioru. Droga do tego aktywnego uczestnictwa obejmuje osobiste studium, okazję do osobistych odkryć i twórczości oraz postawę refleksji. Zadaniem nauczyciela jest dopomóc każdemu uczniowi, stać się samodzielnym w uczeniu się i przejąć odpowiedzialność za własne wychowanie. 2. 3 POSTAWA I PRAGNIENIE WZRASTANIA PRZEZ CAŁE ŻYCIE 46 Ponieważ wychowanie jest procesem trwającym całe życie, jezuickie Nauczyć się wychowanie stara się zaszczepić radość i pragnienie uczenia się, które zostanie uczyć wyniesione z murów szkolnych i pozostanie na całe życie. „Być może, że nawet ważniejszą rzeczą niż formacja, którą im dajemy, jest zdolność i troska o kontynuację własnej formacji. To musimy im zaszczepić. Ważną jest rzeczą uczyć się. Lecz jeszcze ważniejszą rzeczą jest nauczyć się jak się uczyć i pragnąć uczyć się przez całe życie"20. 47 Osobisty kontakt z uczniami pomoże dorosłym członkom wspólnoty wychowawczej otworzyć się na zachodzące zmiany i na dalsze uczenie się. W ten sposób mogą stać się bardziej efektywnymi w swojej pracy. Ważne to jest zwłaszcza dzisiaj, biorąc pod uwagę szybkie zmiany dokonuj ące się w kulturze i trudności, jakie mogą mieć dorośli w zrozumieniu i poprawnej interpretacji presji wywieranej przez kulturę i oddziaływującej na młodych ludzi. 48 Jezuickie wychowanie uznaje, że intelektualny, uczuciowy i duchowy wzrost trwa całe życie. Dlatego dorośli członkowie wspólnoty wychowawczej zachęcani są do dalszego dojrzewania w tych dziedzinach. Odpowiednie programy formacji ciągłej pomagają w tym procesie wzrostu21. 13 3 W POSZUKIWANIU WOLNOŚCI 49 Z powoda grzechu i jego skutków, wolność odpowiedzi na miłość Boga cie Jest czymś automatycznym. Wspomagani i umacniani zbawczą miłością Boga, jesteśmy zaangażowani w stałą walkę, mającą na celu rozpoznać i usunąć przeszkody ograniczające wolność—w tym skutki grzechu— i równocześnie rozwijać zdolności konieczne do życia i działania w prawdziwej wolności. a. Ta wolność wymaga prawdziwej wiedzy, miłości i akceptacji samego siebie, wraz z gotowością uwolnienia się od jakiegokolwiek nadmiernego przywiązania do: bogactwa, sławy, zdrowia, władzy i każdej innej rzeczy, nawet do własnego życia. b. Prawdziwa wolność wymaga również realistycznego poznania różnych sił w otaczającym nas świecie i obejmuje wolność od zniekształconego poj mowania rzeczywistości, od wypaczonych wartości, sztywnych postaw i podporządkowania się zubożającym człowieka ideologiom. c. Aby zmierzać ku prawdziwej wolności, człowiek musi się uczyć rozpoz nawać i radzić sobie z siłami, które mogą sprzyjać wolności łub ją ograniczać: odruchy własnego serca; wszelkiego rodzaju doświadczenia z przeszłości; wzajemne kontakty z innymi ludźmi; dynamizm historii, struktur społecznych i kultury. 3 1 UKAZANIE I PROPOZYCJA WARTOŚCI 51 52 Jezuickie wychowanie obejmuje formację uwzględniającą wartości, po- Formacja woli stawy i zdolność oceniania kryteriów. Inaczej mówiąc, obejmuje formację* woli. Ponieważ poznanie dobra i zła oraz hierarchii względnych wartości jest konieczne zarówno do rozpoznania różnego rodzaju wpływów dotyczących wolności jak i jej przeżywania oraz korzystania z niej, wychowanie dokonuje się w kontekście moralnym: poznanie związane jest z praktykowaniem cnót Rozwojowi własnej osobowości dokonującemu się przez kształtowanie Dyscyplina charakteru i woli, przezwyciężanie egoizmu, przez zainteresowanie i troskę »autodyscyplina o innych i pokonywanie innych skutków grzechu i przez rozwój wolności respektującej innych ludzi i przyjmującej odpowiedzialność, sprzyjają koniecz14 ne i rozumne przepisy szkolne. Odnosi się to również do rozsądnego systemu dyscypliny. Równie ważna jest osobista dyscyplina, której się oczekuje od każdego ucznia. Przejawia się ona w rygorze intelektualnym, w wytrwałym oddaniu się poważnemu studium, w postawie wobec innych uznającej ludzką godność każdej osoby. 53 W ośrodku wychowawczym Towarzystwa panuje klimat poszukiwań, w którym zdobywa się własny system wartości dzięki konfrontacji z odmiennnymi zapatrywaniami. 3. 2 REALISTYCZNE POZNANIE, MIŁOŚĆ I AKCEPTACJA SAMEGO SIEBIE 54 Troska o pełny rozwój człowieka jako stworzenia Bożego, będąca przeja- Uznanie wem „chrześcijańskiego humanizmu" w wychowaniu jezuickim, akcentuje osobistego grzechu rolę szczęścia w życiu, rodzącego się z odpowiedzialnego używania wolności. Ale uznaje również rzeczywistość grzechu i jego skutków w życiu każdej osoby. Dlatego w systemie wychowania jezuickiego zachęca się każdego ucznia do zajęcia uczciwej postawy wobec tej przeszkody utrudniającej wolność, przy wzrastającej świadomości, że przebaczenie i nawrócenie są możliwe dzięki zbawczej miłości i pomocy Boga22. 55 Walka o usuwanie przeszkód ograniczających wolność, rozwijanie zdolno- Pokonać ści do przeżywania wolności i korzystania z niej, jest czymś więcej niż tylko przeszkody uznaniem skutków grzechu. Również istotne jest dostrzeżenie wszystkich przeszkód urtrudniających wzrost23. Pomaga się wychowankom w wysiłku odkrywania swoich uprzedzeń i zawężonego spojrzenia, a także w ocenie względnych dóbr i odmiennych wartości. 56 Nauczyciele i ludzie odpowiedzialni towarzyszą uczniom we wzrastaniu Zmysł krytyczny przez gotowość stawiania im wymagań, pomagając im w refleksji nad osobistym doświadczeniem, by mogli zrozumieć własne doświadczenie Boga. Jednocześnie uczniowie akceptując własne talenty i zdolności, rozwijając je, akceptują również swoje ograniczenia i przezwyciężają je w miarę możliwości. Program wychowawczy, prowadząc uczniów do realistycznego poznania samych siebie, stara się im pomóc w rozpoznaniu różnych wpływów, jakim podlegają, i w rozwinięciu krytycznego zmysłu przewyższającego zwykłą zdolność poznawania prawdy i fałszu, dobra i zła. 3.3 REALISTYCZNE POZNANIE ŚWIATA 57 W realistycznm poznaniu stworzenia dostrzega się dobroć tego, co Bóg świadomość uczynił. Obejmuje onorównież świadomość społecznych skutków grzechu: grzechu fundamentalnej niedoskonałości, niesprawiedliwości i potrzeby odkupienia społecznego ludzi, wszystkich kultur i wszystkich ludzkich struktur. W trosce o rozwój zdolności refleksyjnego myślenia, w wychowaniu jezuickim podkreśla się potrzebę kontaktu ze światem jakim on jest, to znaczy potrzebującym przemiany, nie zapominając o radykalnej dobroci stworzenia. 15 58 Jezuickie wychowanie stara się rozwijać w uczniu zdolność do poznania Możliwość zmiany rzeczywistości i krytycznego jej oceniania. Łączy się z tym świadomość, że niesprawiedliwych osoby i struktury mogą się zmieniać, a także gotowość zaangażowania się na struktur rzecz tych zmian, w taki sposób, by pomóc w budowaniu bardziej ludzkich struktur umożliwiających korzystanie z wolności i coraz pełniejsze uznawanie godności każdego człowieka24. 4 CHRYSTUS — WZÓR OSOBY 59 t Wizja świata Św. Ignacego ześrodkowana jest na historycznej osobie Jezusa Chrystusa. On jest wzorem ludzkiego życia przez swą całkowitą odpowiedź na miłość Ojca, wyrażoną w służbie innym ludziom. On dzieli z nami nasz ludzki los i przeznaczenie. Zaprasza nas, by pójść za Nim pod sztandarem krzyża2S w odpowiedzi miłości danej Ojcu. On żyje i jest obecny pośród nas i pozostaje nadal Człowiekiem dla innych w służbie Bogu. 4. 1 CHRYSTUS JAKO WZÓR 61 We wspólnotach wychowawczych jezuickich szkół są dziś często obecne Jezus wzorem osoby różnych wiar i kultur. Wszystkim, niezależnie od ich przekonań, ludzkiego życia proponuje się Chrystusa za wzór ludzkiego życia. Każdy może znaleźć inspirację i uczyć się zaangażowania poznając życie i nauczanie Jezusa świadczącego o miłości i przebaczeniu Boga, żyjącego w solidarności z wszystkimi cierpiącymi i oddającego swe życie na służbę innym. Wszyscy mogą Go naśladować w ogołoceniu siebie przyjmując trudności i cierpienia na drodze prowadzącej do osiągnięcia jedynego ideału: odpowiedzieć woli Ojca w służbie innym ludziom. 62 Chrześcijanie—członkowie wspólnoty wychowawczej — dążą do osobistej Być chrześcijaninem przyjaźni z Jezusem, który przez swoją śmierć i zmartwychwstanie uzyskał dla to pójść za nas przebaczenie i prawdziwą wolność oraz który jest dzisiaj obecny i działa Chrystusem w naszej historii. Być „chrześcijaninem" to pójść za Chrystusem i być jak On: dzielić z Nim i szerzyć wyznawane przez Niego wartości oraz iść drogą Jego życia wszędzie, gdzie to jest możliwe26. 4.2 DUSZPASTERSKA TROSKA 27 63 Troska duszpasterska jest jednym z wymiarów tego, co nazywamy „cura „Cura personalis" personalis". Dzięki niej ziarna wiary religijnej i religijnego zaangażowania wzrastają w każdej osobie uzdalniając ją do poznania i odpowiedzi na posłannictwo Bożej miłości. Umożliwia też dostrzeżenie Boga działającego 17 w życiu jednostki, w życiu innych ludzi oraz w całym stworzeniu. W świetle tego odkrycia pomaga człowiekowi podjąć służbę we wspólnocie. Jezuicki ośrodek zapewnia duszpasterską opiekę wszystkim członkom wspólnoty wychowawczej po to, by wzbudzać i umacniać to osobiste zaangażowanie płynące z wiary, 64 Dla chrześcijan troska duszpasterska koncentruje się na Chrystusie, Poznać Chrystusa obecnym we wspólnocie chrześcijańskiej. Uczniowie spotykają w osobie Chrystusa przyjaciela i przewodnika. Poznają Go z kart Pisma Św., prez życie sakramentalne oraz osobistą i wspólnotową modlitwę, podczas zabawy i w pracy, w innych ludziach. I tak naśladując Chrystusa—Człowieka żyjącego dla innych, wprowadzani są w służbę innym ludziom28. 65 Zachęca się do odprawienia Ćwiczeń Duchownych29 jako drogi lepszego Odprawianie poznania Chrystusa, pokochania Go i pójścia za Nim. Ćwiczenia pomagają ćwiczeń również członkom wspólnoty wychowawczej w zrozumieniu wizji św. Igna- Duchownych cego, tego ducha, który leży u podstaw jezuickiego wychowania. Można je odprawiać na różny sposób, przystosowany do czasu i możliwości każdej osoby, człowieka dorosłego lub ucznia. 66 Jezuicki ośrodek wychowawczy zachęca każdego ucznia i towarzyszy mu, Powołanie by odpowiedział na osobiste wezwanie Boga, na powołanie do służby w osobi- do służby stym i zawodowym życiu—czy to w małżeństwie, czy też w życiu zakonnym lub kapłańskim, bądź w życiu bezżennym. 4.3 MODLITWA I LITURGIA 67 Modlitwa jest Wyrazem wiary i skuteczną drogą zmierzającą do nawiązania Wprowadzenie osobistej więzi z Bogiem. Prowadzi też do zaangażowania się w służbie innym w modlitwę ludziom. Jezuickie wychowanie daje możliwość stopniowego wprowadzania w modlitwę. Bierze przykład z Chrystusa, który w modlitwie zwracał się regularnie do Ojca. Wszyscy są zachęcani do wielbienia Boga i dziękowania Mu na modlitwie, do modlitwy jedni za drugich we wspólnocie wychowawczej i do próśb kierowanych do Boga o pomoc w potrzebach całej ludzkiej wspólnoty. 68 Relacja wiara—Bóg ma charakter zarówno wspólnotowy jak i osobisty. Wspólnota wiary Wychowawczą wspólnotę w szkole Towarzystwa łączą nie tylko czysto ludzkie więzy. Jest to bowiem wspólnota wiary, swą wiarę wyraża w sprawowanej wspólnie liturgii. Dla katolików Eucharystia jest celebracją wspólnoty wiary skupionej wokół Chrystusa. Wszyscy dorośli członkowie tej wspólnoty są zachęcani do uczestnictwa w sprawowanej liturgii. W ten sposób dają nie tylko wyraz swojej własnej wiary, lecz także świadectwo ideałom szkoły. 69 Katoliccy członkowie wspólnoty wychowawczej przyjmują i przeżywają życie pełne miłości przebaczenie Boga w sakramencie pojednania. W zależności od sakramentalne miejsca, jezuicka szkoła przygotowuje uczniów (a także dorosłych) do przyjęcia innych sakramentów. 18 70 Posłuszeństwo Chrystusa woli Ojca doprowadziło Go do całkowitego wiara poświęcenia się w służbie innym. Więź z Bogiem z konieczności kształtuje nasze prowadząca relacje z innymi ludźmi30. Jezuickie wychowanie szerzy wiarę, która się skupia do zaangażowania na historycznej osobie Chrystusa i dlatego prowadzi do zaangażowania płynącego z naśladowania Chrystusa—„Człowieka dla innych". 5 DZIAŁANIE 71 Pełna miłości i wolna odpowiedź na miłość Boga nie może być czysto spekulaty wna lab teoretyczna. Niezależnie od ceny, którą trzeba zapłacić, speknlatywne zasady muszą prowadzić do zdecydowanego działania: „Miłość ukazuje się bardziej w czynach"31. Św. Ignacy prosi o całkowite i aktywne zaangażowanie ludzi, którzy „dla większego naśladowania Chrystusa Pana naszego i dla większego upodobnienia się do Niego"32 będą w praktyce realizować swoje ideały w konkretnym świecie i w środowisku rodziny, spraw, ruchów społecznych, struktur politycznych i prawnych i w działalności religijnej33. 5. 1 ZAANGAŻOWANIE W CZYNNE ŻYCIE 73 „Miłość ukazuje się w czynach": wolna odpowiedź miłości człowieka na Aktywne życic odkupieńczą miłość Boga ujawnia się w aktywnym życiu wypełnionym służbą, wypełnione służbą Jezuickie wychowanie, na kolejno następujących po sobie etapach, w których uwzględnia się okresy rozwoju i wzrostu, bez jakichkolwiek zamiarów manipulacji, uczestniczy w formacji mężczyzn i kobiet zdecydowanych realizować w praktyce, w ciągu swego życia, swoje przekonania i postawy. „Stawiamy przed wami wyzwanie i próbujemy natchnąć was, byście w swojej działalności realizowali konkretnie wartości, które wam są drogie i które otrzymaliście w czasie waszej formacji"34. * 5. 2 WYCHOWANIE DO SŁUŻBY WIERZE CZYNIĄCEJ SPRAWIEDLIWOŚĆ 3S 74 „Zdecydowane działanie", którego domagają się nasze czasy, to wiara shiżba wierze czyniąca sprawiedliwość: „Misją Towarzystwa Jezusowego dzisiaj jest służba i szerzenie wierze, której absolutnym wymogiem jest szerzenie sprawiedliwości. Pojed- sprawiedliwości nanie z Bogiem domaga się bowiem pojednania wzajemnego między lu dźmi".36 Służba wierze czyniącej sprawiedliwość jest naśladowaniem Chrys tusa. Jest to sprawiedliwość Boża przeniknięta ewangeliczną miłością: „Miłość daje siłę wierze i pragnieniu sprawiedliwości. Sprawiedliwość osiąga swoją 20 wewnętrzną pełnię dopiero w miłości. Miłość chrześcijańska zarówno zakłada sprawiedliwość, jak i rozciąga jej wymagania do najwyższych granic, dostarczając motywacji i nowej wewnętrznej siły. Sprawiedliwość bez miłości nie jest ewangeliczna"37. Królestwo Boże jest Królestwem sprawiedliwości, miłości i pokoju.38 75 Szerzenie sprawiedliwości domaga się działalności na rzecz pokoju. Nie Budowanie pokoju chodzi o sam brak wojny. Poszukiwanie i budowanie pokoju polega na budowaniu relacji miłości i zaufania pomiędzy wszystkimi ludźmi. 76 Celem wiary czyniącej sprawiedliwość i angażującej się na rzecz pokoju jest walczyć o bardziej nowy człowiek w nowym społeczeństwie, w którym każda jednostka ma ludzki świat możliwość bycia w pełni ludzką; gdzie każdy przyjmuje odpowiedzialność za tworzenie warunków do ludzkiego rozwoju innych. Aktywne zaangażowanie proponowane uczniom, a praktykowane przez byłych wychowanków i przez dorosłych członków wspólnoty wychowawczej, jest zaangażowaniem w sposób wolny w walkę o bardziej ludzki świat i o wspólnotę miłości. Dla chrześcijan to zaangażowanie jest odpowiedzią na wezwanie Chrystusa i dokonuje się w pokornym uznaniu, że nawrócenie jest możliwe tylko dzięki Bożej pomocy. Sakrament pojednania jest dla nich koniecznym składnikiem wałki o pokój i sprawiedliwość. Tym niemniej wszyscy członkowie wychowawczej wspólnoty, również i ci, którzy nie wyznają chrześcijańskiej wiary, mogą współpracować w tym dziele. Autentyczne poczucie godności ludzkiej osoby może być punktem wyjścia we wspólnym dziele szerzenia sprawiedliwości i może stać się początkiem dialogu ekumenicznego, w którym dostrzega się sprawiedliwość ściśle związaną z wiarą. 77 W szkole jezuickiej uwaga skupiona zostaje na wychowaniu do sprawied- Wychowanie liwości. Odpowiednia wiedza złączona z konsekwentnym i krytycznym do sprawiedliwości myśleniem sprawi, że zaangażowanie w działanie na rzecz sprawiedliwości w dojrzałym życiu będzie bardziej skuteczne. Oprócz koniecznej podstawowej formacji, wychowanie do sprawiedliwości posiada trzy różne aspekty: 78 1. Problemy sprawiedliwości włączone są w program nauczania. Czasem sprawiedliwość może to wymagać wprowadzenia do programu dodatkowych przedmiotów, w programach które wykładamy. Ważniejsza jest jednak obecność problematyki sprawied- nauki liwości we wszystkich przedmiotach39. Nauczyciele starając się być bardziej świadomi tego wymiaru, mogą zapewnić uczniom intelektualną, moralną i duchową formację przygotowującą ich do angażowania się w służbę. W ten sposób staną się ludźmi zdolnymi do wprowadzania zmian. Program uwzględnia również krytyczną analizę społeczeństwa, dostosowaną do wieku uczniów. Zarys rozwiązania powyższego problemu z chrześcijańskimi zasadami, stanowi część tej analizy. Źródłem odniesienia są: Słowo Boże, nauczanie Kościoła oraz nauki humanistyczne40. 79 2. Wytyczne działania i programy w jezuickim ośrodku wychowawczym własna ocena dają konkretne świadectwo wierze czyniącej sprawiedliwość. Świadczą one szkoły w obliczu o ideałach sprzeciwiających się wartościom uznawanym przez społeczeństwo sprawiedliwości konsumpcyjne. Społeczna analiza rzeczywistości, w której tkwi i działa szkoła, może też prowadzić do oceny działalności samej instytucji oraz do dokonać zmian określonych zasad i praktyk jej działania41. Podstawowe zasady 21 działania szkoły i jej życie sprzyjają nabywaniu wzajemnego szacunku. Podkreślają ludzką godność i ludzkie prawa każdej osoby, dorosłego i młodego człowieka, we wspólnocie wychowawczej. 80 3. „Nie ma autentycznego nawrócenia do sprawiedliwości dopóki nie ma Dzida dzieł sprawiedliwości"42. Relacje interpersonalne w szkole wyrażają troskę sprawiedliwości zarówno o sprawiedliwość jak i o miłość. W procesie przygotowania do zaangażowania w życiu, jezuickie wychowanie umożliwia kontakt ze światem niesprawiedliwości. W ten sposób analiza społeczeństwa w programie nauczania staje się refleksją opartą na aktualnym kontakcie ze strukturalnymi wymiarami niesprawiedliwości. 81 Członkowie wychowawczej wspólnoty są świadomi poważnych problemów Reperkusje naszych czasów i zaangażowani w nie. Wspólnota wychowawcza i każdy jej społeczne członek zdają sobie sprawę z wpływu, jaki mogą mieć na innych. Główne naszego działania kierunki działań szkoły opracowywane są ze świadomością możliwych skut ków dla większej wspólnoty i jej społecznych struktur. 5.3 LUDZIE DLA INNYCH « 82 Jezuickie wychowanie pomaga uczniom uświadomić sobie, że talenty są Osobiste talenty darem, który trzeba rozwijać me dla osobistego zadowolenia lub osobistej w służbie innych korzyści, lecz raczej—z pomocą Bożą—dla dobra ludzkiej wspólnoty. Stąd też zachęca się uczniów, by używali swoich darów dla innych, z miłości Boga: „Dzisiaj naszym pierwszym celem wychowania musi być formowanie ludzi dla innych: formowanie mężczyzn i kobiet żyjących nie dla siebie, lecz dla Boga i dla Chrystusa, dla Boga - Człowieka, który żył i umarł za świat; formowanie mężczyzn i kobiet, którzy nie wyobrażają sobie miłości Boga nie zawierającej w sobie miłości bliźniego; formowanie mężczyzn i kobiet przekonanych do końca, że miłość Boga, która nie wyraża się poprzez sprawiedliwość ogar- . niającą ludzkie istoty, jest komedią"44. 83 Aby pogłębiać świadomość o „innych", jezuickie wychowanie akcentuje Wartości wartości wspólnotowe takie jak: równość szans dla wszystkich, zasady sprawie- wspólnotowe dliwości- rozdzielczej i społecznej oraz mentalność, która dostrzega służbę dla innych jako dającą więcej możliwości realizacji samego siebie, niż sukces lub dobrobyt materialny45. 84 Dorośli członkowie wychowawczej wspólnoty, zwłaszcza mający codzien- Wobec uczniów ny kontakt z uczniami, okazują swoim życiem troskę o innych i szacunek dla ludzkiej godności46. 5. 4 SZCZEGÓLNA TROSKA O UBOGICH 85 Zastanawiając się nad obecną sytuacją dzisiejszego świata i odpowiadając * Preferencyjna na wezwanie Chrystusa, który specjalną miłością i troską otaczał ubogich, °P*3a. na rzecz Kościół i Towarzystwo jezusowe dokonało „preferencyjnej opcji"47 na rzecz "kog"* 22 ubogich. Obejmuje ona pozbawionych materialnych środków, inwalidów, żyjących na marginesie i tych wszystkich, którzy w jakiejkolwiek formie są niezdolni żyć w sposób odpowiadający ich ludzkiej godności. W jezuickim wychowaniu ten wybór odzwierciedla się zarówno wśród przyjmowanych uczniów jak i w rodzaju formacji, jaką się im przekazuje. 86 Jezuickie ośrodki wychowawcze nie są zarezerwowane dla jakiejś jednej Wychowanie klasy uczniów48. Św. Ignacy zgadzał się na otwieranie kolegiów tylko wówczas, dostępne gdy była zapewniona odpowiednia fundacja, tak że wychowanie było dostępne dla każdego dla wszystkich. Nalegał, by każda fundacja kolegium zatwierdzana przez niego, zapewniała możliwość internatu dla ubogich uczniów i by nauczyciele zwracali szczególną uwagę na ich potrzeby. Dzisiaj, chociaż sytuacja jest bardzo różna w poszczególnych krajach i specyficzne kryteria przyjmowania uczniów zależą od „okoliczności miejsca i osób", każda jezuicka szkoła zabiega, by jezuickie wychowanie uczynić dostępnym dla każdego, łącznie z biednymi i pozbawionymi możliwości49. Finansowa pomoc potrzebującym i redukcja opłat, gdzie tylko to jest możliwe, są środkami do osiągnięcia tego celu. Ponadto, szkoły jezuickie zapewniają wszystkim potrzebującym pomoc naukową w formie osobistego kierownictwa tak, aby wszyscy mogli skorzystać z proponowanych możliwości wychowania. 87 W celu zapewnienia rodzicom, zwłaszcza biednym, wolności wyboru Równe możliwości wychowania swoich dzieci, jezuickie szkoły przyłączają się do ruchów dla wszystkich domagających się dla wszystkich równych szans wychowania. „Żądanie prawdziwej równości w dostępie do odpowiedniego wychowania i wolności nauczania wchodzą w zakres naszej walki o szerzenie sprawiedliwości"50. 88 Ważniejszym od kategorii przyjmowanych uczniów jest rodzaj udzielanej Plany formacji. W jezuickim wychowaniu wartości, które wspólnota szkolna przeka- wychowawcze żuje, którym daje świadectwo i które wprowadza w czyn poprzez zasady a ubodzy działania i struktury szkoły, wartości tworzące klimat szkoły—te wszystkie wartości budzą szczególną troskę o ludzi pozbawionych środków do życia, a odpowiadających ludzkiej godności. W tym sensie biedni tworzą kontekst jezuickiego wychowania: „Nasze plany wychowawcze powinny być opracowane z myślą o ubogich, z perspektywy ubogich"51. 89 Jezuicka szkoła daje uczniom możliwości kontaktu z ubogimi i służenia im, Służba zarówno w szkole jak i w podejmowanych inicjatywach na zewnątrz, by w ten potrzebującym sposób uczyli się kochać wszystkich jako braci i siostry w ludzkiej wspólnocie, a także by lepiej zrozumieli przyczyny ubóstwa. 90 Temu kontaktowi, by miał wartość wychowawczą, musi towarzyszyć Analiza odpowiednia refleksja. Szerzenie sprawiedliwości w planie nauczania, opisane przyczyn ubóstwa powyżej (80), ma jako jeden z konkretnych celów analizę przyczyn ubóstwa. 23 6 W KOŚCIELE 91 Według św. Ignacego, odpowiedź na wezwanie Chrystusa dokonuje się w Kościele Rzymski-Katolickim i poprzez Kościół jako narzędzie, przez które Chrystus jest sakramentalnie obecny w świecie. Maryja, Matka Jezusa, jest wzorem tej odpowiedzi. Św. Ignacy i jego pierwsi towarzysze przyjęli święcenia kapłańskie i oddali Towarzystwo Jezusowe na służbę Namiestnikowi Chrystusa, aby udać się „dokąd on zechce posłać ku większej chwale Bożej i dla dobra dusz"52. 6. 1 NARZĘDZIE APOSTOLSKIE W SŁUŻBIE KOŚCIOŁA 93 Jezuickie szkoły stanowią część apostolskiej misji Kościoła w budowaniu Szkoła jako służba Królestwa Bożego. Chociaż proces wychowawczy zmienił się radykalnie od w Kościele czasów Ignacego i formy wyrażenia pojęć religijnych są zupełnie odrębne, jezuickie wychowanie nadal pozostaje narzędziem pomocy uczniom w lepszym poznaniu Boga i udzieleniu Mu odpowiedzi. Szkoła nadal służy jako ważna pomoc wobec nowych i wzrastających potrzeb ludu Bożego. Celem jezuickiego wychowania jest formacja kierujących się zasadami i żyjących pewnymi wartościami ludzi dla innych, według wzoru zostawionego nam przez Jezusa Chrystusa. Dlatego nauczanie w szkole Towarzystwa jest posługą wypełnianą w Kościele. 94 Ponieważ jest to cecha charakterystyczna wszystkich jezuickich dzieł, ignacjańską postawę lojalności i służby Kościołowi, ludowi Bożemu, przekazuje się całej wspólnocie wychowawczej jezuickiej szkoły. Zamierzenia i ideały wyznających inną wiarę można zharmonizować z celami szkoły jezuickiej i oni sami mogą się zaangażować w urzeczywistnianie tych celów dla pełnego rozwoju uczniów i czynieniu lepszym społeczeństwa. 95 Jezuickie wychowanie, szanując sumienie i przekonania osobiste każdego Wierność ucznia, jest wierne nauczaniu Kościoła, zwłaszcza w formaq"i moralnej i religij- Kościołowi nej. O ile to tylko możliwe, szkoła wybiera jako odpowiednich przewodników wychowawczej wspólnoty tych, którzy mogą uczyć i dawać świadectwo nauce Chrystusa przedstawianej przez Kościół katolicki. 24 Służba Kościołowi— Ludowi Bożemu 96 Wspólnota wychowawcza, biorąc przykład z Chrystusa i Najświętszej Wartości Maryi Panny dającej odpowiedź Chrystusowi,53 oraz przeprowadzając refie- ewai geliczne ksjf nad ws^ółcze: ; • kulturą w świetle nauki Kościoła, będzie propagowała54: —duchową wizję śv lata w obliczu matc ializmu; —troskę o innych ludzi w obliczu egoizmu; —prostotę w obliczu konsumpcyjnych postaw; —troskę o ubogich w obliczu niesprawiedliwości społecznej. 97 Wychowawczy ośrodek Towarzystwa uczestnicząc w posłudze Kościoła, Więi z Kościołem staży miejscowej świeckiej i religijnej wspólnocie i współpracuje z miejscowym lokalnym biskupem. Przykładem tego może być praktyka, że ważne decyzje dotyczące podstawowych zasad działań ośrodka biorą pod uwagę duszpasterskie orientacje lokalnego Kościoła i możliwych skutków w tym Kościele oraz we wspólnocie lokalnej. 98 Dla większej skuteczności swojej służby, odpowiadając na ludzkie potrze- Szkoła otwarta by, jezuicki ośrodek wychowawczy współpracuje z innymi jezuickimi dziełami na apostolat apostolskimi, z miejscowymi parafiami, z innymi katolickimi i świeckimi organizacjami oraz z ośrodkami apostolatu społecznego. 99 Wszyscy członkowie wspólnoty wychowawczej są aktywni w służbie jako członkowie miejscowej wspólnoty i Kościoła. Uczestniczą w spotkaniach i innych formach działalności, zwłaszcza związanych z wychowaniem. 100 Wspólnota jezuickiego ośrodka wychowawczego popiera współpracę Zmysł w dziedzinie ekumenizmu z innymi Kościołami i jest aktywna w dialogu ekumeniczny z wszystkimi ludźmi dobrej woli. Jest świadkiem Ewangelii Chrystusa, służąc ludzkiej wspólnocie. 6. 2 PRZYGOTOWANIE DO AKTYWNEGO UCZESTNICTWA W ŻYCIU KOŚCIOŁA 101 Jezuickie wychowanie zaangażowane jest w religijny rozwój wszystkich Poznać Ewangelię uczniów. Otrzymają oni odpowiednie pouczenie o podstawowych prawdach ich wiary. W przypadku uczniów chrześcijan, dotyczy ono znajomości Pisma Św., a zwłaszcza Ewangelii. 102 Jezuickie wychowanie umożliwia katolickim uczniom poznanie i umiłowa- Znaki spotkania nie Kościoła i sakramentów jako uprzywilejowanych możliwości spotkania z Chrystusem z Chrystusem. 103 W sposób właściwy szkole umożliwia się wszystkim uczniom konkretne świeccy doświadczenie życia Kościoła przez uczestnictwo w zamierzeniach i działalności w Kościele Kościoła. Nauczyciele świeccy, zwłaszcza aktywni w działalności parafialnej, mogą stać się przewodnikami w tym zaangażowamiu. Mogą też ukazywać uczniom aktualne sprawy dotyczące apostolatu ludzi świeckich. 104 Biorąc przykład z dawnych kolegiów jezuickich, w których Sodalicje Wspólnoty Żyda Mariańskie odgrywały tak ważną rolę w pogłębianiu pobożności i chrześcijan- Chrześcijańskiego skiego zaangażowania, proponujemy dzisiaj uczniom i dorosłym, którzy chcą głębiej poznać Chrystusa i bardziej upodobnić swoje życie do Niego, angażowanie się we Wspólnoty Żyda Chrześcijańskiego. Podobne możliwości udostępnia się również członkom innych wyznań, którzy chcą pogłębić swoje zaangażowanie wypływające z wyznawanej wiary. 7 „MAGIS" — WIĘCEJ 105 Św. Ignacy wielokrotnie podkreślał wagę „magis"—więcej. Jego stałą troską była większa służba Bogu przez jak najwierniejsze pójście za Chrystusem. Troska ta znalazła swój wyraz w całej pracy apostolskiej pierwszych towarzyszy. Konkretna odpowiedź dana Bogu musi być „większej wartości i większej wagi"55. 7. 1 WYSOKA JAKOŚĆ FORMACJI 107 W jezuickim wychowaniu kryterium osiągania wysokiej jakości obejmuje Poziom wszystkie dziedziny życia szkoły. Jego celem jest możliwie pełny rozwój całej człowieczeństwa osoby. Winno się dążyć do rozwinięcia poczucia wartości i zaangażowania w służbę innym ludziom, uwzględniającego przede wszystkim potrzeby biednych i wyrażającego pragnienie bezinteresownego poświęcenia się dla szerzenia sprawiedliwości56. Poszukiwanie wysokiego poziomu nauczania jest właściwością jezuickiej szkoły, ale tylko w szerszym kontekście podkreślania wysokiego poziomu człowieczeństwa57. 108 Wysoką jakość wychowania , podobnie jak inne ignacjańskie kryteria, „Więcej" warunkują „okoliczności miejsca i osób". „Rodzaj instytucji, jej położenie, przystosowane liczba uczniów, określenie celów dotyczących poziomu nauczania i kategorii do miejsc i osób wychowanków itp., stanowią elementy kształtujące narzędzie, by je do stosować do okoliczności w których jest używane"58. Dlatego poszukiwanie magis polega na zapewnieniu rodzaju i poziomu wychowania każdej grupie uczniów, według wieku, odpowiadającego lepiej potrzebom regionu, w którym szkoła jest położona. 109 „Więcej" nie oznacza porównania z innymi ani mierzenia postępu według Sens „magis" pewnego absolutnego poziomu. Chodzi raczej o możliwie najpełniejszy rozwój pojedynczej osoby na każdym etapie jej życia, wraz z gotowością kontynuowania rozwoju poprzez całe życie oraz motywację spożytkowania rozwijanych darów dla dobra innych. 110 Tradycyjnym celem jezuickiego wychowania było przygotowanie „lide- Przygotować rów": mężczyzn i kobiet, którzy przyjmują w społeczeństwie odpowiedzialne liderów do służby 27 pozycje, poprzez które mają pozytywny wpływ na innych. Czasem ten cel prowadził do przerostów, które wymagałyby korekty. Niezależnie od tego, co to pojecie oznaczało w przeszłości, celem jezuickiego wychowania w dzisiejszym rozumieniu ignacjańskiej wizji świata niejest przygotowanie elity życia społeczno - ekonomicznego, lecz raczej wychowanie liderów pełniących służbę. Dlatego ośrodek wychowawczy Towarzystwa będzie pomagał uczniom w rozwijaniu zdolności umysłu i serca przygotowujących ich, niezależnie od tego jakie miejsce zajmą w życiu, do pracy z innymi dla dobra wszystkich w służbie królestwa Bożego. 111 Służba ma swoje korzenie w płynącym z wiary oddaniu się Bogn. Dla Być człowiekiem chrześcijan wyraża się to w pojęciu pójścia za Chrystusem. Decyzja pójścia za oddziaływującym Chrystusem, podjęta w miłości, prowadzi do pragnienia, by czynić „więcej" na innych i sprawia, że stają się ludźmi, którzy zwielokrotniają oddziaływanie59. Z kolei to pragnienie prowadzi do koniecznego osobistego przygotowania, w którym uczeń oddaje się nauce, osobistej formacji i podejmuje działanie. 112 Ratio Studiorum zaleca współzawodnictwo—zwykle raczej między grupa- Nauka mi niż poszczególnymi osobami—r jako skuteczny bodziec w szkolnym dyspozycyjności rozwoju i wzroście. Jezuickie wychowanie stoi dziś w obliczu innej rzeczywisto- i postawy służby ści: wobec świata nadmiernej rywalizacji objawiającej się w indywidualizmie, w postawach konsumpcyjnych i w osiąganiu sukcesu za wszelką cenę. Chociaż jezuicka szkoła docenia rolę współzawodnictwa, to jednak zachęca uczniów, by odznaczyli się w swojej zdolności pracy z innymi, by byli wrażliwi wobec siebie, by angażowali się w służbę innym ukazując to we wzajemnej pomocy. „Pragnienie chrześcijańskiego świadectwa... nie może się przejawiać w atmo sferze szkolnego współzawodnictwa albo w takiej, gdzie osobiste zdolności kogoś oceniane są przez porównanie ze zdolnościami innych. Powinno się przejawiać w atmosferze , w której uczymy się dyspozycyjności, gotowości służenia innym"60. *..'■' 7. 2 ŚWIADECTWO WYSOKIEJ JAKOŚCI 113 Główne zasady działania szkoły stwarzają środowisko lub „klimat" wiesza sprzyjający wysokiej jakości jezuickiego wychowania. Zasady te obejmują skuteczność stałą ocenę celów, programów, działalności i metod nauczania, by uczynić je bardziej skutecznym w osiąganiu wytkniętych celów. 114 Dorośli członkowie wspólnoty wychowawczej dają świadectwo o wysokiej Świadectwo jakości wychowania i szukania magis przez wzrost swoich zawodowych dorosłych kompetencji i osobistego poświecenia się. 115 Nauczyciele i zarządzający jezuicką szkołą współpracują z innymi szkołami i ośrodkami wychowawczymi, aby szukać bardziej skutecznych zasad działania szkoły, kształtowania procesu wychowawczego i metod pedagogicznych61. 28 8 WSPÓLNOTA 116 Kiedy św. Ignacy doszedł do poznania miłości Bożej objawionej w Jezusie Chrystusie i zaczął dawać odpowiedź, oddając samego siebie na służbę Królestwa Bożego, podzielił się ze swym doświadczeniem i pociągnął za sobą towarzyszy, którzy zostali „przyjaciółmi w Panu"62 w służbie dla innych ludzi. Siła wspólnoty zaangażowanej w służbie Królestwa jest większa niż siła jednego człowieka lub grupy składającej się z poszczególnych jednostek. 8. 1 WSPÓŁPRACA JEZUITÓW I ŚWIECKICH 118 Współpraca jezuitów ze świeckimi jest pozytywnym celem, który ośrodek Wspólna misja wychowawczy Towarzystwa stara się osiągnąć w odpowiedzi na Sobór jezuitów i świeckich Watykański II63 i ostatnie Kongregacje Generalne Towarzystwa Jezusowe go6*. Ponieważ pojęcie wspólnej misji jest jeszcze ciągle nowe, trzeba zdobyć się na wysiłek, by je coraz lepiej rozumieć i uwzględniać w planowaniu. 119 W jezuickiej szkole istnieje pragnienie, zarówno ze strony świeckich jak Wspólna i jezuitów, podjęcia się odpowiedzialności: by pracować wspólnie w dziedzinie odpowiedzialność zarządzania i służby. Podejmowane są wysiłki, by dojść do prawdziwej jedności umysłów i serc oraz by pracowć wspólnie jako jedno ciało apostolskie63 w dziele formacji uczniów. To wszystko pociąga za sobą uczestnictwo w jednej wizji, w celach i apostolskim wysiłku. 120 Struktura prawna szkoły pozwala na możliwie najpełniejszą współpracę w zarządzaniu samą instytucją66. 121 Jezuici aktywnie propagują współpracę ze świeckimi w szkole. „Niech Jezuici jezuici zawsze mają na uwadze znaczenie dla Towarzystwa takiej współpracy współpracują -„ z innymi i służą im ze świeckimi, którzy zawsze będą dla nas naturalnymi interpretatorami współczesnego świata i dlatego będą nam przychodzić ze skuteczną pomocą w apostolstwie"67. „Musimy pragnąć współpracy z innymi... pragnąć odgrywać podrzędną, wspierającą, anonimową rolę. Musimy pragnąć uczyć się jak służyć od tych, którym staramy się służyć"68. Jedną z powinności Przełożonego zakonnego jest sprzyjanie i popieranie otwarcia w pracy apostolskiej. 8. 2 DUCH WSPÓLNOTY 8. 2. 1 Ekipa nauczycieli i zarządzających 122 O ile jest to możliwe, osoby zaproszone do współpracy z jezuicką Poznanie wspólnotą ośrodka wychowawczego, powinny być zdolne do zrozumienia jego ignacjańskiej wizji specyficznego charakteru i do wniesienie osobistego wkładu w urzeczywistnianie cech charakterystycznych wypływających z wizji ignacjańskiej. 123 Dla pogłębienia wspólnej wizji celu, realizowanego w konkretnych okoliczKomunikacja nościach szkolnego życia, nauczyciele, zarząd i personel pomocniczy, jezuici między jezuitami i świeccy komunikują się między sobą regularnie na płaszczyźnie kontaktów i świeckimi osobistych, zawodowych i religijnych. Pragną wzajemnej wymiany myśli odnoszącej się do wspólnej wizji i nadziei, aspiracji i doświadczeń, osiągnięć i niepowodzeń. 8. 2. 2 Wspólnota jezuitów 124 Jezuici pracujący w szkole „powinni stanowić grupę ludzi o przejrzystej tożsamości, żyjących prawdziwie ignacjańskim charyzmatem, ściśle ze sobą złączonych jednością umysłów i serc ad intra i podobnie złączonych ad extra poprzez pełne oddania uczestnictwo we wspólnej misji... Wspólnota zakonna powinna być źródłem inspiracji i bodźcem dla pozostałych członków wspólnoty wychowawczej... Konieczne i istotne jest świadectwo naszego życia"69. 125 Jezuici będą bardziej skuteczni w swojej służbie i inspiracji dla całej Wspólnota życia wspólnoty wychowawczej, jeśli będą między sobą realizować tę służbę i wzajemnie się do niej inspirować, tworząc prawdziwą wspólnotę modlitwy i życia. To żywe świadectwo jest jednym ze sposobów, by praca w szkole stawała się apostolatem całej grupy jezuitów. Jednocześnie ich świadectwo dopomoże całej wspólnocie szkolnej osiągać bardziej skuteczną i autentyczną jedność. 126 Przynajmniej przy specjalnych okazjach inni członkowie wspólnoty wy- Czas wolny chowawczej są zapraszani na posiłki, na nabożeństwa liturgiczne i na inne wspólnie spędzany spotkania o charakterze towarzyskim we wspólnocie jezuickiej. Wspólne i nieformalne spędzanie czasu pomaga w budowaniu wspólnoty, a świeccy będą mogli lepiej zrozumieć życie jezuitów, jeśli będą mieli ku temu tego rodzaju możliwości. 127 Jezuici oprócz odpowiedzialności o charakterze zawodowym w szkole, Poznać i cenić wizję wypełniając funkcje nauczycieli, zarządzających łub odpowiedzialnych za św. Ignacego 30 Wspólnota jezuicka jako inspiracja i bodziec duszpasterstwo, gotowi są oragnizować dyskusje, spotkania poświecone refleksji w grupie, skupienia. Wszystko to może pomóc innym członkom wspólnoty wychowawczej, by lepiej poznali i cenili wizję świata, jaką miał św. Ignacy. 128 Praca wychowawcza—nauczyciela, administratora czy też personelu jezuici pomocniczego—jest zawsze pracą apostolską. Tym niemniej, zgodnie z chara- w duszpasterstwie kterem szkoły jako narzędzia apostolskiego w Kościele, jezuici będący kolegium kapłanami udzielają się również w bezpośrednim duszpasterstwie, łącznie ze sprawowaniem Eucharystii, gotowością do posługi w sakramencie pojednania, itd. 129 Statuty szkoły określają odpowiedzialność dyrektora szkoły oraz autorytet Jezuici uzależnieni Towarzystwa Jezusowego (zob. 8. 3 poniżej). W zależności od okoliczności od statutu szkoły miejsca, ani poszczególny jezuita, ani też grupa jezuitów jako wspólnota szkolna nie posiada władzy podejmowania decyzji w szkole jezuickiej, jeśli nie zostało to określone w tych statutach. 8. 2. 3 Rada administracyjna 130 Kongregacja Generalna XXXI Towarzystwa Jezusowego zaleciła, by Dzielić w jezuickich szkołach powołano do życia radę administracyjną złożoną odpowiedzialność zarówno z ludzi świeckich jaki i jezuitów70. Takie rady czy komisje są ważnym środkiem współuczestnictwa w odpowiedzialności ludzi świeckich i jezuitów oraz konsekwentnego pogłębiania współpracy między nimi. Wykorzystuje się w ten sposób zawodową kompetencję wielu ludzi. Członkowie takich rad, jezuici i świeccy, znają cele jezuickiego ośrodka wychowawczego oraz wizję Ignacego, z której te cele wypływają. 8.2.4 Rodzice 131 Nauczyciele oraz kierujący jezuickim ośrodkiem wychowawczym ściśle Dialog współpracują z rodzicami, którzy także przynależą do wspólnoty wychowa- miedzy rodziną wczej. Między domem a szkołą istnieje częsta komunikacja i stały dialog, i szkołą Rodzice są informowani o działalności szkoły. Zachęca się ich do spotkań z nauczycielami, by mogli omawiać sprawy związane z postępem swoich dzieci. Rodzice otrzymują pomoc i wsparcie w wypełnianiu swojej rodzicielskiej roli. Mają również możliwość uczestnictwa w radach i komisjach szkoły. W ten i inny sposób pomaga się rodzicom w urzeczywistnianiu ich prawa i odpowiedzialności jako wychowawców w domu i rodzinie. Oni z kolei wnoszą swój wkład w dzieło wychowania w szkole71. 132 Od rodziców oczekuje się, że rozumieją, szanują i akceptują ignaćjańską Rodzice wobec wizji wizję świata charakteryzującą jezuicki ośrodek wychowawczy. Natomiast św. Ignacego wspólnota ośrodka, mając na uwadze różne sytuacje poszczególnych krajów, stara się, by rodzice mieli możliwość bliższego poznania tej wizji świata i zastosowania jej w wychowaniu. 133 Konieczna jest zgodność między wartościami proponowanymi w szkole Zgodność i w domu. Przy przyjmowaniu dzieci do szkoły, informuje się rodziców miedzy wartościami rodziny i szkoły 31 o zaangażowaniu jezuickiego wychowania na rzecz wiary czyniącej sprawiedliwość. Umożliwia się im ponadto udział w ciągłej formacji, tak by mogli lepiej rozumieć ten cel i znaleźli siłę do osobistego zaangażowania się w jego realizację. 8. 2. 5 Uczniowie ■t*Ą Uczniowie tworzą między sobą wspólnotę wzajemnego zrozumienia i porno- Uczestnictwo cy, wspieraną nieformalnie, a także przez takie struktury jak uczniowska rada uczniów i samorząd. Ponadto, odpowiednio do wieku i zdolności, popiera się uczestnictwo uczniów w większej wspólnocie szkoły poprzez przynależność do rady i innych szkolnych komisji. 8. 2. 6 Byli wychowankowie 135 ®^ wychowankowie są członkami „wspólnoty zaangażowanej w służbie Ciągła formacja Królestwa". Szkoła jezuicka poczuwa się do szczególnej odpowiedzialności za byłych nich. O ile środki na to pozwolą, szkoła umożliwi dalsze kierownictwo i ciągłą wychowanków formacji, tak, by ci, którzy otrzymali zasadniczą formację w szkole, mogli ją praktykować w sposób bardziej owocny w życiu dojrzałym, a tym samym i nadal pogłębiać swoje oddanie w służbie innym72. Głębokie więzy przyjaźni i wzajemnej pomocy łączą jezuickie szkoły i stowarzyszenia byłych wychowanków73. 8.2.7 Dobroczyńcy j3g Podobnie jezuicki ośrodek wychowawczy jest odpowiedzialny wobec Odpowiedzialność swoich dobroczyńców. Zapewnia im wsparcie duchowe i kierownictwo, za dobroczyńców którego mogą potrzebować. W szczególności dobroczyńcy mają możliwość pełniejszego poznania specyficznego chrakterzu jezuickiej szkoły, ignacja-ńskiej wizji, na której się opiera, jej celów, do urzeczywistnienia których się przyczyniają. 8.3 STRUKTURA SZKOŁY 137 W ostatnich latach rozwinęło się w znacznym stopniu współuczestnictwo Wspólna wizja w odpowiedzialności. Coraz częściej podejmuje się decyzje po zasięgnięciu rady poprzez nieformalne konsultacje, formalne komisje i w inny sposób. Wszyscy członkowie wspólnoty wychowawczej są informowani o decyzjach i ważnych wydarzeniach w życiu szkoły. By osiągać rzeczywistą skuteczność, współuczestnictwo w odpowiedzialności musi się opierać na wspólnej wizji lub wspólnym widzeniu celu, jak powiedziano powyżej. 138 W przeszłości Rektor wspólnoty jezuitów, mianowany przez Przełożonego Dyrektor i misja Generalnego Towarzystwa Jezusowego, był odpowiedzialny za kierownictwo Towarzystwa jezuickiej szkoły. Regularnie zdawał sprawozdania Prowincjałowi. Dzisiaj w wielu częściach świata Rektor wspólnoty nie jest „kierownikiem dzieła". 32 9 ROZEZNANIE 143 Św. Ignacy i jego towarzysze podejmowali decyzje w świetle stałego procesu osobistego i wspólnotowego „rozeznania"74 dokonującego się zawsze w kontekście modlitwy. W modlitewnej refleksji nad wynikami swojej działalności towarzysze dokonywali przeglądu uprzednio podjętych decyzji, wprowadzali adaptacje w swoich metodach, w stałym poszukiwaniu większej służby Bożej („magis**)* 9.1 ADAPTACJA W OSIĄGANIU CELÓW JEZUICKIEGO WYCHOWANIA 145 Wspólnota wychowawcza w szkole jezuickiej studiuje potrzeby współczes- stała refleksja nego społeczeństwa, a następnie prowadzi refleksję nad liniami wytycznymi i ocena szkoły, strukturą, metodami pracy, nad współczesnymi metodami pedagogicz nymi i innymi elementami tworzącymi szkolne środowisko. Chodzi o znalezie nie tych środków, przy pomocy których najlepiej osiągnie się cele szkoły i wprowadzi w życie jej wychowawczą filozofię. Na podstawie takiej refleksji, kiedy jest to pomocne lub konieczne, dokonuje się zmian w strukturze szkoły, w metodach, w programach itp. Zgodnie z jezuicką tradycją, wychowawcę zachęca się do korzystania z wielkiej wolności i wyobraźni przy wyborze technik nauczania, metod pedagogicznych itp. Główne kierunki działalności szkoły i codzienna praktyka zachęcają do refleksji i oceny. Sprzyjają zmianie, kiedy ta okazuje się konieczna. 146 Chociaż normy ogólne trzeba dostosowywać do konkretnych okoliczności, Według kryteriów zasad na których wspiera się refleksja można szukać w obowiązujących Towarzystwa dokumentach Kościoła i Towarzystwa Jezusowego75. Ponadto jezuickie Konstytucje dostarczają kryteriów w prowadzeniu rozeznania, którego celem jest osiąganie „magis". Chodzi o bardziej powszechne dobro, o bardziej pilne potrzeby, o bardziej trwałe dobro, o pracę, której się inni nie podejmują itd.76 147 „Okoliczności osób i miejsc" domagają się, by programy nauczania, Dostosowanie procesy wychowawcze, styl uczenia i całe życie szkoły było dostosowane do do miejsc i osób 34 specyficznych potrzeb miejsca, w którym zanduje się szkoła oraz do ludzi, którym się służy. 9.2 SYSTEM SZKÓŁ JEZUICKICH 148 149 150 W pierwszych kolegiach Towarzystwa, jezuici dzielili się ideami i owocami Wymiana swego doświadczenia szukając zasad i metod, które byłyby „bardziej" z innymi szkołami skuteczne w realizacji celów ich wychowawczej pracy. Każda instytucja Towarzystwa stosowała zasady i metody w swojej własnej sytuacji. Znaczenie a jezuickiego „systemu" rosła dzięki tej wzajemnej wymianie. Szkoły jezuickie nadal tworzą zwarty system nie dzięki wspólnej administracji lub jednolitości programów, lecz dzięki wspólnej wizji i wspólnym celom wychowania. Nauczyciele i zarządzający jezuickimi szkołami dzielą się ideami i doświadczeniem, by odkryć zasady i metody umożliwiające najbardziej skuteczne urzeczywistnienie tej wspólnej wizji. Wzajemna wymiana idei okaże się bardziej skuteczna, jeśli każda szkoła Z innymi szkołami będzie zakorzeniona w konkretnej rzeczywistości swojego regionu, i jeśli kościoła lokalnego zaangażuje się w stałą wymianę idei i doświadczeń z innymi szkołami oraz pozna i kraju dzieła wychowania lokalnego Kościoła i kraju. Im szersza będzie wymiana na poziomie regionu, tym bardziej będzie owocna wymiana między jezuickimi szkołami na poziomie międzynarodowym. Aby pomóc w rozwijaniu współpracy, popiera się wymianę nauczycieli i uczniów w możliwie dużej skali. Wymiana nauczycieli i uczniów 151 We wszystkich częściach świata przeprowadza się aktualnie wiele doświad- Wymiana czeó, by odkryć najskuteczniejsze sposoby, dzięki którym „wiara czyniąca w zakresie wiara— sprawiedliwość'' stawałaby się wymiarem pracy wychowawczej. Ze względu na sprawiedliwość wielką wagę tego wyzwania i trudność w jego realizacji, doświadczenia te wymagają stałej oceny i dzielenia się wynikami z innymi, tak by pozytywne próby mogły być włączone w tworzenie głównych linii działania, w praktykę i w życie wspólnoty konkretnej szkoły. Potrzeba wymiany idei i doświadczeń w tym zakresie jest szczególnie wielka—nie tylko dla pojedynczych szkół, lecz również dla całego apostolatu wychowania. 9.3 PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE I CIĄGŁA FORMACJA 152 153 Współczesny świat charakteryzuje się szybkimi zmianami. By utrzymać Ciągła formacja swoją skuteczność w dziele wychowania i „znaleźć" bardziej konkretną wychowawców odpowiedź na Boże wezwanie, dorośli członkowie wspólnoty wychowawczej muszą korzystać z możliwości stałej formacji i stałego osobistego rozwoju, zwłaszcza w dziedzinie kompetencji zawodowych, pedagogicznych technik i duchowego rozwoju. Jezuicka szkoła sprzyja temu dysponując odpowiednim programem w tym zakresie w każdej szkole oraz jeśli to tylko możliwe— dostarcza środków finansowych, a także organizuje czas konieczny do bardziej pogłębionego przygotowania i formacji. Wymiana By włączyć się w autentyczną współpracę i uczestnictwo w odpowiedział- doświadczeń ności, ludzie świeccy muszą zrozumieć duchowość ignacjańską, historię wy- duchowych między jezuitami 35 i świeckimi chowania jezuickiego oraz tradycję i jezuickie życie, natomiast jezuici potrzebują zrozumienia żywego doświadczenia wezwań i dróg, po których Duch Boży prowadzi również ludzi świeckich oraz wkłada, jaki ladzie świeccy wnoszą w życie Kościoła i szkoły jezuickiej. Jezuicka szkoła przygotowuje specjalny program orientacji dla nowych członków ekipy wychowawczej. Przygotowuje ponadto stałe programy i spotkania sprzyjające wzrostowi świadomości i zrozumienia celów jezuickiego wychowania. Daje ona również jezuitom możliwość uczenia się od świeckich członków wspólnoty wychowawczej. Gdzie to jest możliwe, organizuje się specjalne programy zawodowego i duchowego przygotowania, by pomóc ludziom świeckim w ich przy- NIEKTÓRE CHARAKTERYSTYCZNE CECHY JEZUICKIEJ PEDAGOGIKI 154 Św. Ignacy nalegał, by kolegia jezuickie przyjęły metodę Uniwersytetu „Modus Paryskiego („modus Parisiensis"), ponieważ uważał ją za najbardziej skutecz- Parisiensis" ną w osiągnięciu celów jakie zakładał dla kolegiów. Metody zostały wy próbowane i przystosowane przez jezuickiech wychowawców zgodnie z ich doświadczeniem religijnym wyniesionym z Ćwiczeń Duchownych i ich coraz większym praktycznym doświadczeniem w dziedzinie wychowania. Wiele z tych zasad i metod pozostaje nadal typowymi w jezuickim wychowaniu. Nadal okazują się skuteczne w realizacji charakterystycznych cech opisanych przez nas w dziewięciu rozdziałach. Niektóre z nich, bardziej znane, podajemy przykładowo w tej ostatniej części dokumentu. A. CZERPAĆ Z DOŚWIADCZENIA ĆWICZEŃ DUCHOWNYCH 77 155 1. Chociaż zachodzi oczywista różnica między dwiema sytuacjami, charak- Nauczyciel ter i jakość relacji, zachodzącej między kierownikiem Ćwiczeń Duchownych na służbie uczniów a osobą odprawiającą je, stanowi wzór relacji między nauczycielem a uczniem. Podobnie jak kierownik ćwiczeń, nauczyciel jest na służbie uczniów, uważny ' na odkrycie szczególnych darów lub szczególnych trudności, osobiście zaangażowany. Uczestniczy w rozwoju wewnętrznych możliwości każdego poszczególnego ucznia. 156 2. Aktywna rola osoby odprawiającej Ćwiczenia jest wzorem aktywnej roli ucznia w osobistym studium, w osobistych poszukiwaniach i twórczości. 157 3. Postęp w Ćwiczeniach jest źródłem praktycznej i zdyscyplinowanej Dobierać środki postawy dobierania „środków do celu", będącej charakterystyczną cechą do celu jezuickiego wychowania78. 158 4. „Presupozycja" poprzedzająca Ćwiczenia79 stanowi normę osobistej relacji i dobrego kontaktu —między nauczycielami i uczniami, między nauczycielami i kierującymi szkołą, między samymi nauczycielami, między uczniami w całej wspólnocie wychowawczej. 159 5. Wiele „Adnotacji" lub „sugestii dla kierującego Ćwiczeniami" odnosi się, po dokonaniu odpowiedniego przystosowania, do nauczycieli w szkołach jezuickich. 160 6. Między metodami Ćwiczeń i tradycyjnymi metodami jezuickiego Analogie między nauczania występują pewne analogie, z których wiele włączono do Ratio Ćwiczeniami Aktywna rola ucznia „Byćbardziej skorym do ocalenia wypowiedzi bliźnie-i 8°. niż do jej potępienia" Studiorum: Duchownymi a wychowaniem a. „Preludium" i „punkta" do modlitwy odpowiadają wstępnej lekturze materiału, który ma być wykładany; b. „Powtórzenie" modlitwy przypomina opanowanie wiadomości przez częste i staranne powtórki wykładanego materiału. * 37 c. „Zastosowanie zmysłów" ("sentir" według św. Ignacego) wyraża się w nacisku położonym na pracę twórczą i pracę wyobraźni, na zdobywaniu doświadczeń, motywacji, a także na pragnieniu i radości z uczenia się. B. KILKA PRZYKŁADÓW WSKAZAŃ ZACZERPNIĘTYCH Z KONSTYTUCJI I RATIO STUDIORUM (zob. Załącznik I. Zawiera on pełniejszy opis tych dwóch dokumentów) 161 1. Pian nauczania musi być ułożony starannie i zawierać: porządek dnia; wykładane przedmioty zakładające materiał uprzednio wyłożony; wzajemne odniesienie nauczanych przedmiotów. Pian nauczania powienien być tak zintegrowany, by każdy pojedynczy wykładany przedmiot przyczyniał się do realizacji ogólnych celów szkoły. 162 2. Pedagogia powinna obejmować analizę, powtórzenie, aktywną refleksję i syntezę. Powinna łączyć teoretyczne idee z ich zastosowaniem. Analiza—synteza teoria—praktyka 163 3. Ważna jest nie tyle wielość przekazywanych treści, co raczej solidna, głęboka i zasadnicza formacja. („Non multa, sed multum"). Raczej jakość niż ilość Han nauczania w perspektywie celów ogólnych ZAKOŃCZENIE 164 Wprowadzenie do dokumentu wspomina o spotkaniu w Rzymie w 1980 r. Przemówienie oraz o przemówieniu Ojca Pedro Arrupe na zakończenie spotkania. Przemó- O. Arrupe (1980) wienie zostało później opublikowane pod tytułem: „Nasze kolegia: dziś i jutro" i wielokrotnie było przytaczane w naszym dokumencie oraz w przypisach. 165 W przemówieniu tym Ojciec Arrupe opisał cel ośrodka wychowawczego Ceł ośrodka Towarzystwa. Mówił, że celem tym jest pomoc w wychowaniu wychowawczego „nowych ludzi, przemienionych posłannictwem Chrystusa, którego śmierci i zmartwychwstaniu powinni dawać świadectwo we własnym życiu. Opuszczający nasze kolegia powinni sobie przyswoić, na miarę wieku i dojrzałości, formę życia, które samo z siebie będzie głoszeniem miłości Chrystusa, wiary, która od Niego pochodzi i do Niego prowadzi, oraz sprawiedliwości, którą On głosił"80. 166 Ostatnio obecny Generał Towarzystwa Jezusowego, Ojciec Peter-Hans Przemówienie Kolvenbach, wyraził ten sam cel w podobnych słowach: O. Kolvenbacha "Naszym ideałem jest osoba harmonijnie uformowana, która jest kompetentna pod względem intelektualnym, otwarta na wzrastanie, religijna, kierująca się miłością, zaangażowana w rajeniu sprawiedliwości w ofiarnej służbie ludowi Bożemu"81. 167 Celem wychowania w Towarzystwie nie było nigdy proste przyswojenie Cel ostateczny: sobie pewnej sumy informacji i umiejętności lub przygotowanie do kariery, pełny wzrost osoby chociaż jest to ważne samo w sobie i pożyteczne dla tworzenia chrześcijańskiej dla służenia elity. Ostatecznym celem wychowania w szkołach średnich Towarzystwa jest raczej pełny wzrost osoby prowadzący do działania—działania przenikniętego duchem i obecnością Jezusa Chrystusa, Człowieka dla innych. 168 Zamiarem Międzynarodowej Komisji Apostolatu Jezuickiego WychowaTen dokument: nia było opisanie charakterystycznych cech jezuickiego wychowania, by praca, którą trzeba pomóc ośrodkom wychowawczym Towarzystwa w bardziej skutecznym stale podejmować osiągnięciu ich celu. Podany materiał nie jest nowy. Dokument nie jest kompletny. Praca związana z odnową nigdy nie może się skończyć. Opis charakterystycznych cech jezuickiego wychowania nie może być nigdy doskonały i nie może być nigdy uważany za ostateczny. Natomiast wzrastające zrozumienie dziedzictwa tych szkół, ignacjańska wizja wychowania może dostarczać nowych impulsów do podejmowania a trudu, który uczyni je jeszcze bardziej skutecznym. 39 Załączniki ŚW. IGNACY PIERWSZE KOLEGIA TOWARZYSTWA I RATIO STUDIORUM A. DUCHOWA DROGA ' IGNACEGO LOYOLI: 1491-1540 Zamieszczone poniżej opowiadanie o życiu św; Ignacego opiera się na jego „Autobiografii"—„Opowieści pielgrzyma" 82), podyktowanej przez Ignacego jednemu z towarzyszy trzy lata przed śmiercią. W opowiadania tym św. Ignacy zawsze mówi o sobie w trzeciej osobie). Z LOYOLI DO MONTSERRATU 169 Ignacy był szlachcicem, urodzonym w 1491 r. w zamku rodzinnym Młodość Ignacego w Loyołi, w Kraju Basków. Na dworach hiszpańskich otrzymał rycerskie wychowanie. W swojej autobiografii podsumowuje pierwsze dwadzieścia sześć lat swego życia w jednym zdaniu: „Był człowiekiem oddanym marnościom tego świata, a szczególniejsze upodobanie znajdował w ćwiczeniach rycerskich, żywiąc wielkie i próżne pragnienie zdobycia sobie sławy"83. Pragnienie zdobycia sławy przywiodło Ignacego do Pampeluny. Chciał pomóc w obronie tego przygranicznego miasta atakowanego przez Francuzów. Walka okazała ■' się beznadziejna. 20 maja 1521 r. Ignacy został ranny. Kula armatnia zdruzgotała mu jedną nogę i ciężko zraniła drugą. Pampeluna i Ignacy dostali się w ręce Francuzów. 170 Francuzi zajęli się ciężko rannym Ignacym, przenieśli go do Loyoli, gdzie Nawrócenie przebył długą rekonwalescencję. W tym okresie przymusowej bezczynności Ignacego poprosił o książki i dla zabicia czasu czytał te, które dostępne były w domu: Żywoty Świętych oraz Życie Chrystusa. Romantyczny rycerz, kiedy nie był zajęty lekturą, snuł dalej marzenia. Czasem marzył o naśladowaniu św. Franciszka i św. Dominika, i ich czynach, a czasem śnił o rycerskich czynach w służbie „pewnej damy"84. Po jakimś czasie uświadomił sobie „pewną różnicę: kiedy myślał o rzeczach światowych, doznawał wielkiej przyjemności, ale kiedy znużony porzucał te myśli, czuł się oschły i niezadowolony. Gdy znów myślał o (...) oddawaniu się innym surowościom, jakieodział u świętych, nie tylko odczuwał pociechę, trwając w tych myślach, ale nawet po ich ustąpieniu pozostawał zadowolony i radosny (...). Pewnego razu otworzyły mu się nieco oczy i zaczął dziwić się tej różnicy i zastanawiał się nad nią (...). I tak powoli doszedł do poznania różnicy duchów, które w nim działały".85 Ignacy odkrywał Boga działającego w jego życiu. Pragnienie zaszczytów przekształcało się coraz bardziej w chęć poświęcenia się całkowicie Bogu, chociaż nie był jeszcze pewny, co miało by to oznaczać. .Jedynym jego pragnieniem było, by po odzyskaniu zdrowia udać się do Jerozolimy i praktykować takie biczowania i takie posty, jakich pragnie serce hojne i rozpalone miłością Bożą"86. 40 171 Ignacy udał się w podróż do Jerozolimy tuż po zakończeniu rekonwales- Ignacy cencji. Pierwszym miejscem, gdzie zatrzymał się było słynne sanktuarium jako pielgrzym w Montserrat. 24 marca 1522 r. zawiesił miecz i sztylet „przed ołtarzem Naszej Pani z Montserratu. Postanowił też, że tam porzuci swój strój, a oblecze się w szaty i znamiona Chrystusa"87. Spędził całą noc na czuwaniu trzymając kij pielgrzymi w ręku. Z Montserratu udał się do miasteczka zwanego Manresa, zamierzając zatrzymać się tam tylko kilka dni. Pozostał jednak prawie rok. MANRESA 172 Ignacy żył jak pielgrzym, chodził codziennie żebrać, aby utrzymać się przy Rozeznanie duchów życiu i spędzał nieomal cały czas na modlitwie. W pierwszym okresie dni jego wypełnione były wielką pociechą i radością, lecz wkrótce modlitwa stała się udręką i zaczął doświadczać ciężkich pokus, skrupułów i tak wielkiej duchowej oschłości, że pragnął „rzucić się w dół przez wielki otwór, który był w jego pokoju".88 W końcu powrócił pokój duszy. Ignacy zastanawiał się podczas modlitwy nad działaniem „dobrych i dych duchów" 89 w podobnych przeżyciach i zaczął dochodzić do przekonania, że jego wolność w udzielaniu odpowiedzi Bogu była uzależniana od tych uczuć „pociechy" i „strapienia". „W tym czasie Bóg obchodził się z nim podobnie jak nauczyciel w szkole z dzieckiem i pouczał go"90. 173 Pielgrzym stawał się coraz bardziej czuły na wewnętrzne poruszenia swego Wspaniałomyślność serca i na zewnętrzne wpływy otaczającego go świata. Odkrywał Boga wobec Boga objawiającego swą miłość i zapraszającego go do udzielenia odpowiedzi, ale zdawał sobie również sprawę, że jego wolność w udzielaniu odpowiedzi na tę miłość mogła być wspomagana lub ograniczana zależnie od tego w jaki sposób reagował na te wpływy. Ignacy nauczył się odpowiadać w sposób wolny na miłość Bożą starając się zwalczać przeszkody zagrażające jego wolności. Lecz „miłość powinno się zakładać bardziej na czynach"91. Pełnia wolności prowadzi nieuchronnie do całkowitej wierności. Wolna odpowiedź ze strony * Ignacego na miłość Boga przyjęła formę służby pełnej miłości: całkowitego oddania się w służbie Chrystusowi, który—dla Ignacego rycerza—był „Królem". Ponieważ z miłości wypływała odpowiedź na miłość Boga, nie można jej było stawiać granic. Logika miłości domagała się coraz pełniejszego oddania („magis"). 174 Pewnego dnia Ignacy zatrzymał się nad brzegiem rzeki Cardoner, by trochę Doświadczenie nad odpocząć. Wtedy właśnie, jego nawrócenie i podjęcie pełnej miłości służby Cardonerem Bogu zostało potwierdzone niespodziewanym przeżyciem: „I gdy tam tak siedział, zaczęły się otwierać oczy jego umysłu. Nie znaczy to, że oglądał jakąś wizję, ale że zrozumiał i poznał wiele rzeczy tak duchownych, jak i odnoszących się do wiary i wiedzy. A stało się to w tak wielkim świetle, że wszystko wydało mu się nowe (...). Otrzymał wtedy tak wielką jasność dla umysłu i do tego stopnia, że jeśli rozważy całe życie swoje aż do 62 roku życia, i jeśli zbierze razem wszystkie pomoce otrzymane od Boga, i wszystko to, czego się nauczył, i choćby to wszystko zebrał w jedno, to i tak nie sądzi, żeby to wszystko dorównywało temu, co otrzymał w tym jednym przeżyciu"92. 175 Ignacy zapisywał swoje doświadczenia w małej książeczce. Rozpoczął Powstawanie pisanie podczas rekonwalescencji w Loyoli. Początkowo zapiski służyły tylko Ćwiczeń Duchownych jemu, ale stopniowo odkrywał możliwość ich szerszego zastosowania. „Kiedy zauważył pewne rzeczy w swej duszy, które wydawały mu się pożyteczne, a zdawało mu się, że będą pożyteczne i dla innych, wtedy notował je"93. Odkrył Boga i konsekwentnie odnalazł sens życia. Korzystał z wszelkich okazji, by poprowadzić innych przez podobne doświadczenie odkrycia Boga. Z biegiem czasu zapiski przybrały pewną, bardziej zarysowaną formę i stały się podstawą małej książki zwanej Ćwiczeniami Duchownymi9*. Została ona opublikowana, by pomóc innym w kierowaniu mężczyzn i kobiet poprzez doświadczenie wewnętrznej wolności, prowadzącej do wiernej służby ludziom w służbie Bożej. Z JEROZOLIMY DO PARYŻA 177 Opuszczając Manresę w 1523 r., Ignacy udał się w dalszą podróż do Po<jr5ż Jerozolimy. Doświadczenia miesięcy spędzonych w Manresie doprowadziły do do Jerozolimy ostatecznego zerwania z dawnym życiem i umocniły go w pragnieniu oddania się całkowicie na służbę Bożą, choć pragnienie to nie miało jeszcze wyraźnie określonego celu. Chciał pozostać w Jerozolimie, odwiedzając święte miejsca i służyć innym. Nie pozwolono mu jednak pozostać w tym niezbyt spokojnym mieście. „Odkąd pielgrzym zrozumiał, że nie było wolą Bożą, aby pozostał w Jerozolimie, zawsze zastanawiał się nad sobą, co teraz robić. W końcu poczuł w sobie skłonność do podjęcia nauki przez jakiś czas, aby móc pomagać duszom, i zdecydował się wyruszyć do Barcelony"95. Chociaż miał już ignacy trzydzieści lat, zaczął chodzić do szkoły, zasiadając w klasie z dziećmi, by uczyć podejmuje naukę się gramatyki. Dwa lata później udał się do Alkali, aby tam podjąć studia na Uniwersytecie. W wolnych chwilach pouczał innych o drogach Bożych 42 i udzielał im Ćwiczeń Duchownych. Inkwizycja nie pozwoliła jednak, by ktoś bez studiów teologicznych mówił o sprawach duchowych. Zamiast milczeć na temat jedynej rzeczy, która naprawdę miała dla niego znaczenie i będąc przekonany, że Bóg nim kieruje, Ignacy opuścił Alkalę i przeniósł się do Salamanki. Inkwizytorzy nadal prześladowali go, aż wreszcie w 1528 r. opuścił Hiszpanię i udał się do Franqi, na Uniwersytet Paryski. 178 Ignacy pozostał w Paryżu siedem lat. Chociaż jego przepowiadanie Ignacy i kierownictwo duchowe w Barcelonie, w Alkali i Salamance przyciągnęły do gromadzi niego kilku towarzyszy, to jednak dopiero na Uniwersytecie Paryskim pierwszych uformowała się bardziej stała grupa „przyjaciół w Panu"96. Mieszkał w tym towarzyszy samym pokoju z Piotrem Favrem i Franciszkiem Ksawerym, „których potem pozyskał za pomocą Ćwiczeń Duchownych do służby Bożej"97. Wkrótce przyłączyło się czterech innych, pociągniętych tym samym ideałem. Każdy z nich doświadczył osobiście Bożej miłości, a ich pragnienie udzielenia odpowiedzi było tak ogromne, że całkowicie przemienili swoje życie. Każdy z nich dzielił się swoim doświadczeniem z innymi. W ten sposób zawiązała się między nimi więź i wspólnota, która miała przetrwać do końca życia. Z PARYŻA DO RZYMU 179 W1534 r. niewielka grupa siedmiu towarzyszy udała się do małej kaplicy na Poświęcenie życia wzgórzu Montmartre pod Paryżem. Jedyny kapłan wśród nich, Piotr Favre, odprawił Mszę Św., podczas której ofiarowali Bogu swe życie poprzez śluby ubóstwa i czystości. W tych właśnie dniach „byli już zdecydowani co do tego, co mają czynić, a mianowicie udać się do Wenecji i do Jerozolimy i poświęcić swe życie dla pożytku i pomocy duszom"98. W Wenecji sześciu pozostałych towarzyszy przyjęło święcenia kałpańskie, wśród nich także Ignacy. Jednak ich decyzja udania się do Jerozolimy nie została zrealizowana. 180 Planowaną podróż uniemożliwiły stałe wojny między chrześcijanami Oddanie się i muzułmanami. Czekając na unormowanie się sytuacji i możliwość wyjazdu, do dyspozycji towarzysze poświęcali czas na głoszenie słowa Bożego, udzielanie Ćwiczeń Namiestnika duchownych, pracę w szpitalach i wśród ubogich. Wreszcie po upływie roku, Chrystusa kiedy podróż do Jerozolimy nadal okazywała się niemożliwa, postanowili „powrócić do Rzymu i stawić się przed Namiestnikiem Chrystusa, ażeby posłużył się nimi tam, gdzie to według jego sądu będzie dla większej chwały Boga i dla pożytku dusz"99. 181 Decyzja oddania się na służbę Ojcu świętemu oznaczała, że mogą być Wspólnota wysłani do różnych części świata, wszędńe tam gdzie Papież będzie ich ku rozproszeniu potrzebował. „Przyjaciele w Panu" mogli zostać rozproszeni. Teraz dopiero postanowili uformować bardziej trwałe więzi, które by podtrzymywały jedność między nimi, nawet wtedy, gdyby fizycznie byli rozłączeni. Składając jeszcze ślub posłuszeństwa staliby się nowym zakonem. 182 U kresu podróży do Rzymu, w małej przydrożnej kaplicy w miejscowości Wizja w La Storta: La Storta, Ignacy „został szczególnie nawiedzony przez Boga. (...) Gdy był towarzysze Jezusa w pewnym kościele o kilka mil od Rzymu i modlił się, poczuł taką zmianę w duszy i ujrzał z tak wielką jasnością, że Bóg Ojciec przyłączył go do swego 43 Syna Jezusa Chrystusa, że nie odważyłby się nigdy wątpić o tym, że Bóg Ojciec przyłączył go do swego Syna"100. Towarzysze stali się Towarzyszami Jezusa. Byli teraz ściśle włączeni w odkupieńcze dzieło zmartwychwstałego Chrystusa w Kościele i przez Kościół działający w świecie. Służba Bogu w Chrystusie Jezusie stała się służbą w Kościele i poprzez Kościół w jego odkupieńczej misji. 183 W 1539 r. towarzysze, a było ich już dziesięciu, zostali łaskawie przyjęci Towarzystwo przez Papieża Pawła III, a Towarzystwo Jezusowe zostało formalnie zatwier- Jezusowe (1540) dzone w 1540 r. Kilka miesięcy później Ignacy został wybrany pierwszym Przełożonym Generalnym nowego zakonu. B. TOWARZYSTWO JEZUSOWE PODEJMUJE APOSTOLAT WYCHOWANIA : 1540-1556 184 Chociaż wszyscy pierwsi towarzysze Ignacego zdobyli stopnie naukowe na W pierwotnych Uniwerytecie Paryskim, początkowe plany Towarzystwa Jezusowego nie planach obejmowały instytucji wychowawczych. Według „Formuły" przedstawionej nie występuje prac do zatwierdzenie Pawłowi III, Towarzystwo Jezusowe zostało założone, „aby wychowawcza: przyczyniało się do obrony i szerzenia wiary oraz do postępu dusz w życiu zagrożenie i nauce chrześcijańskiej. Cel ten osiąga ono przez publiczne głoszenie kazań, ruchliwości wykłady i wszelkiego rodzaju posługę słowa Bożego, przez Ćwiczenia Duchowne oraz nauczanie religii dzieci i ludzi niewykształconych, przez niesienie pociechy duchowej w słuchaniu spowiedzi wiernych i udzielanie innych sakramentów"101. Ignacy chciał, by jezuici byli wolni i mogli przenosić się z miejsca na miejsce, tam gdzie będą najbardziej potrzebni. Był przekonany, że instytucje będą krępować i utrudnią tę ruchliwość. Lecz towarzysze mieli przed sobą tylko jeden cel: „We wszystkim miłować Boski Majestat i służyć Mu"102. Byli gotowi posługiwać się jakimikolwiek środkami, które pomogłyby lepiej urzeczywistnić tę miłość i służbę Bogu poprzez służenie innym ludziom. Wkrótce stało się oczywiste, jakie pozytywne wyniki można osiągnąć przez Korzyści wychowanie młodych chłopców i nie upłynęło wiele czasu, a jezuici włączyli się z wychowania w działalność wychowawczą. Franciszek Ksawery, pisząc z Goa w Indiach młodzieży. w 1542 r., wyrażał swój entuzjazm opisując rezultaty, jakie jezuici osiągali Pierwsze poprzez nauczanie w kolegium św. Pawła. W odpowiedzi Ignacy zachęcił ich doświadczenia do dalszej pracy. W Gandii (Hiszpania) otwarto kolegium dla chłopców, wychowawcze którzy przygotowywali się, by wstąpić do Towarzystwa Jezusowego. Wobec nalegań rodziców kolegium zaczęło przyjmować w 1546 r. również innych chłopców tego miasta. Pierwsza , jezuicka szkoła", w znaczeniu instytucji służącej w pierwszym rzędzie młodym świeckim uczniom, została założona w Messynie na Sycylii dwa lata później. A kiedy okazało się jasne, że wychowanie jest nie tylko odpowiednim środkiem dla ludzkiego i duchowego rozwoju, lecz także skutecznym narzędziem w obronie wiary atakowanej przez zwolenników Reformacji, szybko zaczęła wzrastać liczba jezuickich szkół. Św. Ignacy do czasu swej śmierci w 1556 r., osobiście zatwierdził fundację 40 kolegiów. Przez wieki zgromadzenia zakonne dały swój wkład w rozwój wychowania w dziedzinie filozofii i teologii. Dla członków nowego zakonu k rozszerzenie wychowawczej pracy o nauki humanistyczne i prowadzenie szkół było czymś nowym w życiu Kościoła. Wymagało to formalnej aprobaty przez papieski dekret. 185 44 186 Tymczasem Ignacy osiadł w Rzymie i poświęcił ostatnie lata swego życia na pisanie Konstytucji103 nowego zakonu. 188 W swojej korespondencji Ignacy obiecał dalsze rozwinięcie reguł, lub otwarty podstawowych zasad, którymi powinny się kierować wszystkie kolegia, na konkretne Podkreślał jednak, że nie będzie mógł opracować reguł dopóki nie pozna doświadczenia doświadczeń tych, którzy aktualnie zaangażowali się w wychowanie. Ignacy zmarł jednak zanim mógł wypełnić tę obietnicę. Było to wczesnym rankiem, 31 lipca 1556 roku. C. RATIO STUDIORUM I HISTORIA BARDZIEJ WSPÓŁCZESNA 189 W następnych latach, po śmierci Ignacego, nie wszyscy jezuici zgadzali się Konieczność z tym, że prowadzenie kolegiów należy do prac właściwych Towarzystwu wspólnych zasad Jezusowemu. Dysputy na ten temat przeciągały się aż do XVII w. Tym dla kolegiów niemniej szybko wzrastało zaangażowanie jezuitów w wychowanie. Z 40 kolegiów, które św. Ignacy osobiście zatwierdził, po jego śmierci czynnych było przynajmniej 35, chociaż całe Towarzystwo Jezusowe nie osiągnęło jeszcze liczby 1000 członków. Na przestrzeni czterdziestu lat liczba kolegiów wzrosła do 245. Obietnica opracowania dokumentu określającego wspólne zasady dla wszystkich jezuickich szkół stawała się praktyczną koniecznością. 190 Następni Przełożeni Towarzystwa popierali wymianę idei czerpanych Okres wymiany z konkretnych doświadczeń. Nie naruszając ignacjańskiej zasady o braniu pod doświadczeń uwagę „okoliczności miejsca i osób", można było opracować podstawowy program i podstawowe metody pedagogiczne wypływające z konkretnych obserwacji i wspólne dla wszystkich jezuickich szkół. Nadszedł czas intensywnej wymiany doświadczeń między kolegiami. 191 Pierwszy zarys wspólnego dokumentu, zgodnie z życzeniem Ignacego, Wydanie opierał się na „Regułach Kolegium Rzymskiego". Przełożony Generalny „Ratio Studiorum" Klaudiusz Acquaviva powołał międzynarodowy komitet składający się z sze- (1599) ściu jezuitów. Spotkali się oni w Rzymie, by przystosować i zmodyfikować istniejący materiał w oparciu o doświadczenia pochodzące z innych części świata. W 1586 r., a następnie w 1591 r. grupa ta opublikowała bardziej kompletny zarys metod nauczania, który następnie szeroko rozpowszechniono, by zebrać komentarze i poprawki. Po okresie wymiany, spotkań komisji i pracy redakcyjnej, wydano ostatecznie Ratio Studiorum114 8 stycznia 1599 r. 46 193 Proces poprzedzający zredagowanie i publikację Ratio stworzył „system" kolegiów, których silą i oddziaływanie leży we wspólnym duchu przejawiająnastępnie w tych samych zasadach pedagogicznych. Pedagogia opierała się na doświadczeniu i była poprawiana i przystosowywana dzięki wymianie metod. Był to pierwszy tego rodzaju system wychowawczy świecie. 194 System jezuickich szkół rozwijał się i rozszerzał przez ponad dwieście lat aż System stale do dnia nagłego i tragicznego końca. Kiedy Towarzystwo Jezusowe zostało rozwijający się zniesione bullą papieską w 1773 r., praktycznie zniszczona została również sieć 845 instytucji wychowawczych rozrzuconych po Europie, także w Ameryce, Azji i w Afryce. Tylko nieliczne jezuickie szkoły pozostały na terytorium Białej Rusi, gdzie kasata zakonu nigdy nie została ogłoszona. 195 Kiedy Pius VII podejmował decyzję wskrzeszenia Towarzystwa Jezusowego w 1814 r., jako jedną z racji uzasadniających swój krok podawał życzenie, aby „Kościół katolicki mógł znowu korzystać z ich doświadczenia w wychowaniu"1". Praca wychowawcza została podjęta nieomal natychmiast i wkrótce potem, w 1832, opublikowano eksperymentalne, poprawione wydanie Ratio Studiorum. Nie zostało ono jednak nigdy definitywnie zatwierdzone. Niespokojne czasy w Europie XIX - go wieku, naznaczone rewolucjami i częstymi przypadkami wypędzania jezuitów z różnych krajów, a więc również z ich szkół, przeszkadzały w autentycznej odnowie filozofii lub pedagogii jezuickiego wychowania. Często samo Towarzystwo było podzielone i jego wychowawcze instytucje wykorzystywano do ideologicznego wspierania stron . uczestniczących w wojnie. Tym niemniej, pomimo tych trudnych sytuacji, 47 Zunifikowany system: cym się wspólny duch pedagogicznych stałej zasad znany w Nowe wydanie eksperymentalne „Ratio Studiorum" 0832) zwłaszcza w rozwijających się krajach Ameryki Północnej i Południowej, w Indiach i Wschodniej Azji szkoły Towarzystwa zaczęły znów rozkwitać. 196 W XX wieku, zwłaszcza po II wojnie światowej, nastąpił ogromny wzrost Rozwój kolegiów liczby i wielkości jezuickich szkół. Dekrety różnych Kongregacji Generalnych, w XX wieku zwłaszcza wskazania Soboru Watykańskiego H uwzględnione w dekrecie 28 Kongregacji Generalnej XXXI, stały się posiewem ducha odnowy. Dzisiaj jezuicki apostolat wychowania obejmuje ponad dwa tysiące instytucji wychowawczych niewiarygodnej różnorodności rodzajów i poziomów. Dziesięć tysięcy jezuitów współpracuje ściśle z prawie stu tysiącami świeckich w wychowaniu ponad miliona pięciuset młodzieży i dorosłych w 56 krajach na całym świecie. 197 Wychowanie jezuickie nie stanowi i nie może stanowić dzisiaj jednolitego „systemu" z XVII wieku, i chociaż wiele z zasad pierwszego Ratio Studiorum zachowuje swoją aktualność, jednolity plan nauczania i struktura narzucana wszystkim szkołom na całym świecie zostały zastąpione przez odrębne potrzeby różnych kultur i wierzeń religijnych oraz przez udoskonalenie metod pedagogicznych różniących się między sobą w zależności od poszczególnych kultur. 198 Nie oznacza to, że jezuicki „system" wychowania przestał być całkowicie Ważny jest wspólny aktualny. To właśnie wspólny duch i wizja św. Ignacego sprawiły, że jezuickie d»ch * wspólne cele kolegia XVI wieku opracowały i rozwinęły wspólne zasady i metody pracy. To wspólny duch i wspólny cel—a także bardziej specyficzne zasady i metody zawarte w Ratio—stworzyły system jezuickich szkół XVII w. Ten sam wspólny duch wraz z podstawowymi celami, założeniami i liniami działania wypływającymi z niego, może być realizowany we wszystkich krajach świata, nawet jeśli zastosowania bardziej konkretne będą się różniły między sobą, albo kiedy wiele szczegółów życia szkolnego będzie uwarunkowanych kulturalnymi czynnikami lub zewnętrznymi wpływami. Dzisiaj jednolity system jest niemożliwy Załącznik II PREZENTACJA SCHEMATYCZNA Pragniemy przedstawić tu schematycznie relacje między dachową wizją św. Ignacego i cechami charakterystycznymi jezuickiego wychowania. Dziewięć punktów w lewej kolumnie to powtórzenie istotnych linii wizji ignacjańskiej, tak jak zostały one określone w pierwszych dziewięciu rozdziałach tego dokumentu. Przypisy wskazują źródła, z których zaczerpnięto wyrażone tu pojęcia—pisma św. Ignacego, w pierwszym rzędzie Ćwiczenia Duchowne oraz Konstytucje, oraz paragraf y historycznej syntezy w Załączniku L 28 charakterystycznych cech jezuickiego wychowania zostało powtórzonych w prawej kolumnie i ułożonych w ten sposób, by można byk) dostrzec ich odniesienie do ignacjańskiej wizji świata. Nie chodzi o ukazanie dokładnego pararelizmu. Zamiast mówić o odniesieniu bezpośrednim, lepiej było by stwierdzać, że cechy charakterystyczne jezuickiego wychowania wypływają lub mają swoje korzenie w ignacjańskiej wizji świata). 1. Dła św. Ignacego Bóg jest Stwórcą i Panem, Najwyższą Dobrocią, jedyną Rzeczywistością absolutną116. Cała pozostała rzeczywistość pochodzi od Boga i ma jedynie wartość o tyle, o ile prowadzi do Niego117. Bóg jest obecny w naszym życiu, „działając i pracując dla nas" we wszystkich rzeczach. —Jest narzędziem apostolskim. —Zawiera w sobie wymiar religijny, który przenika całe wychowanie. Dzięki wierze można odkryć Jego obecność we —Afirmuje rzeczywistość świata, wszystkich wydarzeniach naturalnych i ludzkich, w całości historii, —Popiera i rozwija dialog między wiarą i kulturą. a zwłaszcza w żywym doświadczeniu każdej osoby118. —Uczestniczy w pełnej formacji każdej osoby dokonującej się w obrębie wspólnoty ludzkiej. 49 2. Każdy mężczyzna lub kobieta jest osobiście poznany i kochany przez Boga. Ta miłość jest zaproszeniem do udzielenia odpowiedzi, która —jeśli ma być autentycznie ludzka—musi być wyrazem radykalnej wolności119. Dlatego, aby odpowiedzieć na miłość Boga, każda osoba jest powołana, by być: —Zwraca uwagę na troskę i staranie o każdą osobę. —wolną, by dać samego siebie, przyjmując odpowiedzialność za własne działania i ich konsekwencje: być wolnym aby być wiernym; —Rozwija postawę i pragnienie wzrastania przez całe życie. —wolną, by działać w wierze zmierzając do prawdziwego szczęścia, które jest celem życia: być wolnym, aby pracować z innymi w służbie królestwa Bożego dla zbawienia stworzenia120. —Podkreśla aktywną rolę wychowanka. 3. Z powodu grzechu i jego skutków, wolność odpowiedzi na miłość Boga nie jest czymś auto matycznym. Wspomagani i umacniani zbawczą miłością Boga, jesteśmy zaangażowani w stałą walkę, by rozpoznać i usunąć przeszkody ograni czające wolność—w tym skutki grzechu—i ró wnocześnie rozwijać zdolności konieczne do życia i działania w pełnej wolności121. a. Ta wolność wymaga prawdziwego poznania miłości i akceptacji samego siebie, wraz z goto wością uwolnienia się od jakiegokolwiek nad miernego przywiązania do: bogactwa, sławy, zdrowia, władzy i każdej innej rzeczy, nawet do własnego życia122. —Sprzyja realistycznemu poznaniu, miłości i akceptacji samego siebie. b. Prawdziwa wolność wymaga również reali stycznego poznaniane różnych sił w otaczają cym nas świecie i obejmuje wolność od znie kształconego pojmowania rzeczywistości, od wypaczonych wartości, sztywnych postaw i podporządkowania się zubożającym człowie ka ideologiom123. —Umożliwia realistyczne poznanie świata, w którym żyjemy. c. Aby zmierzać ku prawdziwej wolności, czło wiek musi się uczyć rozpoznawać i radzić sobie z siłami, które mogą sprzyjać wolności lub ją ograniczać. Są to: odruchy własnego serca; wszelkiego rodzaju doświadczenia z przeszło ści; wzajemne kontakty z innymi ludźmi; dyna mizm historii, struktur społecznych i kultu ry12*. —Ukazuje i proponuje pewne wartości. 50 4. Wizja świata św. Ignacego ześrodkowana jest na historycznej osobie Jezusa Chrystusa125. On jest wzorem ludzkiego życia przez na swą całkowitą odpowiedź na miłość Ojca, wyrażoną w służbie innym ludziom. —Proponuje Chrystusa za wzór ludzkiego życia. On dzieli z nami nasz ludzki los i przeznaczenie. Zaprasza nas, by pójść za Nim pod sztandarem krzyża w odpowiedzi miłości danej Ojcu126. —Zapewnia odpowiednie duszpasterstwo. On żyje i jest obecny pośród nas, pozostaje nadal Człowiekiem dla innych w służbie Bogu. —Przeżywa wiarę w osobistej i wspólnotowej modlitwie, w liturgii i w służbie. 5. Pełna miłości i wolna odpowiedź na miłość Boga nie może być czysto spekulatywna łub teorety czna. Niezależnie od ceny, którą trzeba zapłacić, spekulatywne zasady muszą prowadzić do zdecy dowanego działania: „Miłość ukazuje się bardziej w czynach"127. —Jest przygotowaniem do zaangażowania w czynnym życiu. Św. Ignacy prosi o całkowite i aktywne zaangażowanie ludzi, którzy „dla większego naśladowania Chrystusa Pana naszego i dla większego upodobnienia się do Niego" będą w praktyce realizować swoje ideały w konkretnym świecie i środowisku rodziny, spraw, ruchów społecznych, struktur politycznych i prawnych i w działalności religijnej128. —Służy wierze dla czyniącej sprawiedliwość. —Stara się uformować, Judzi dla innych". —Okazuje szczególną troskę o ubogich. 6. Według św. Ignacego, odpowiedź na wezwanie Chrystusa dokonuje się w Kościele Rzymsko - ka tolickim i poprzez Kościół jako narzędzie sa kramentalnej obecności Chrystusa w świecie129. Maryja, Matka Jezusa, jest wzorem tej odpowie dzi130, —Jest narzędziem apostolskim w służbie Kościoła pełniącego swoją misję w służbie ludzkości. Św. Ignacy i jego pierwsi towarzysze przyjęli święcenia kapłańskie i oddali Towarzystwo Jezusowe na służbę Namiestnikowi Chrystusa, aby udać się „dokąd on zechce posłać ku większej chwale Bożej i dla dobra dusz"131. —Przygotowuje uczniów do aktywnego uczestnictwa w życiu Kościoła i wspólnoty lokalnej oraz do służenia innym ludziom. 7. ŚwJgnacy wielokrotnie podkreślał wagę „magis"—więcej. Jego stałą troską była większa służba Bogu przez jak najwierniejsze pójście za Chrystusem. Troska ta znalazła swój wyraz w ca łej pracy apostolskiej pierwszych towarzyszy. 51 —stara się osiągać wysoką jakość w swej pracy formacyjnej. Konkretna odpowiedź dana Bogu musi być „wic kszej wartości i większej wagi"132. 8. Kiedy św. Ignacy doszedł do poznania miłość Bożej objawionej w Jezusie Chrystusie i zacząć dawać odpowiedź, oddając samego siebie ta służbę Królestwa Bożego, podzielił się swytr doświadczeniem i pociągnął za sobą towarzyszy którzy zostali „przyjaciółmi w Panu" w służbu dla innych ludzi133. —Daje świadectwo wysokiej jakości. —Akcentuje współpracę. —Opiera się na duchu wspólnoty pośród: ekipy nauczycieli i zarządzających, jezuickiej wspólnoty, rady administracyjnej, rodziców, uczniów, byłych wychowanków i dobroczyńców. Siła wspólnoty zaangażowanej w służbie Króle stwa jest większa niż siła jednego człowieka lut grupy siadającej się z poszczególnych jednostek, —Dokonuje się w strukturze rozwijającej wspólnotę. 9. Św. Ignacy i jego towarzysze podejmowali decyzje w świetle stałego procesu osobistego i wspólno towego „rozeznania" dokonującego się zawsze w kontekście modlitwy. W modlitewnej refleksji nad wynikami swojej działalności towarzysze do konywali przeglądu uprzednio podjętych decyzji, wprowadzali adaptacje w swoich metodach, w stałym poszukiwaniu większej służby Bożej („magis")13*. —Dostosowuje środki i metody, by osiągnąć swe cele z większą skutecznością. —Jest „systemem" szkół posiadających wspólną wizję i wspólne cele. —Pomaga w przygotowaniu zawodowym oraz w formacji ciągłej, szczególnie potrzebnej nauczycielom. PRZYPISY Pedro Arrupe SJ: „Nuestros Coiegios, Hoy y Manana", n. 10. Przemówienie wygłoszone w Rzymie 13 września 1980 r. Opublikowane w: Acta Romana Societatis Iesu, vol. XVIII, 1981, s. 238—256. Podkreślenia są dodane. Cytując ten dokument, posługiwać się będziemy skrótem: NCHM. 2 Oficjalny dokument łaciński nosi tytuł: Apostolicam Actuositatem. Polskie tłumaczenie Dekretu o apostolstwie świeckich w: „Sobór Watykański n. Konstytucje, Dekrety, Deklara cje". Poznań 1968, s. 379—405. I Kongregacja Generalna XXXII Towarzystwa Jezusowego, dekret 4: „Nasza misja w świecie dzisiejszym: służba wierze i szerzenie sprawiedliwości", n. 2 Tłum. polskie: „Dekrety Kongregacji Generalnej XXXII, 1974—1975", Kraków 1975. * Tamże, n. 9. 5 Obydwa wyrażenia wielokrotnie używane przez O, Pedro Arrupew jego pismach i przemówieniach. Po rar pi • r szy wypowiedziane prawdopodobnie w czasie przemówienia na X Międzynarodowym Kongresie Byłych Alumnów Towarzystwa w Europie, w Walencji (Hiszpania) 31 Kpcal973r.Pr nó lenie to było wielokrotnie publikowane pod tytułem „Hombres para los demas" („Ludzie dl i. ■ r-ych") przez Międzynarodowe Centrum ds. Jezuickiego Wychowania w Rzymie. ' Wyrażenie to występuje w Konstytucjach i w innych pismach św. Ignacego. Ojciec Pedro Arrupe przyjął je jako tytuł jednego ze swoich ostatnich przemówień: „El modo nuestro de proceder", wygłoszonego 18 stycznia 1979 r. w Rzymie podczas „Kursu Ignacjańskiego" organizowanego przez Ignacjańskie Centrum Duchowości (CIS). (Acta Romana Soc. Iesu, vol, XVI, s. 653 nn. Tłum. polskie: „Nasz sposób postępowania". 7 Konstytucje Towarzystwa Jezusowego [351] i w wielu innych miejscach. Wyd. polskie Konstytucji—Kraków 1982 (tłum. Mieczysław Oleksy SJ). Cytowane zdanie jest podstawową zasadą i ulubionym powiedzeniem św.Ignacego. 8 „Inne zaś rzeczy na oblicza ziemi są stworzone dla człowieka i aby mu pomagały do osiągnięcia celu, dla którego jest on stworzony. Z tego wynika, że człowiek ma korzystać z nich w całej tej mierze, w jakiej mu one pomagają do jego celu, a znów w całej tej mierze winien się od nich uwalniać, w jakiej mu są przeszkodą do tegoż celu" (Ćwiczenia Duchowne [23]. Tę zasadę określa się często jako „o tyle—o ile" w nawiązaniu do słów Ignacego. Tłum. polskie Ćwiczeń Duchownych—Mieczysław Bednarz SJ, w: „Św. Ignacy Loyola, Pisma wybrane", Kraków 1969, tom II, s. 97 nn. 9 Ćwiczenia Duchowne [236]. 10 Zob. Gerald Manley Hopkins SJ: „God's Grandeur". II Por. Rdz 1,27. 12 „Nasz ideał jest bliżej człowieka greckiego, w jego wersji chrześcijańskiej, zrównoważonego, pogodnego i wytrwałego, otwartego na wszystko co ludzkie" (NCHM, n. 14). 13 O „odpowiedzi wiary" mówimy szerzej w rozdziałach 4 i 6. 14 Papież Paweł VI w przemówieniu do delegatów na Kongregację Generalną XXXI. Acta Apostolkae Sedis, 1965, s. 514. To samo powtórzył Papież Jan Paweł II do delegatów na Kongregację Generamą XXXni, 2 września 1983. AR XTV, 581; XVIII, 1096. 15 „Narzędzie apostolskie" jako cecha charakterystyczna—zob. szerzej w rozdziale 6. 1. 16 Ćwiczenia Duchowne [23]. 17 Temat nawrócenia omawia się szerzej w rozdziale 3. 18 Problem „inkulturacji" omawia szerzej Dekret 5 Kongregacji Generalnej XXXII. Zob. przypis 3. , 19 „Indywidualna troska o każdego ucznia w takiej mierze, w jakiej to jest możliwe, pozostaje i musi pozostać charakterystyczną cechą naszego powołania. (...). Musimy utrzymywać na różny sposób ten osobisty kontakt z każdym uczniem naszych szkół lub kolegiów" (Peter-Hans Kolvenbach SJ, Przełożony Generalny Towarzystwa Jezusowego:Przemówienie do delegatów ds. Wychowania w Europejskich Prowincjach Towarzystwa Jezusowego. Opubl. w: Education SJ, Styczeń-luty 1984, s. 3—6). 20 NCHM, n. 13. 21 Szerzej o sprawie formacji ciągłej—zob. rozdział 9. 3. 22 Przebaczenie i nawrócenie są pojęciami religijnymi. Szerzej o nich—zob. sekcja 6. 23 Zob. „Medytacja o dwóch sztandarach", w: Ćwiczenia Duchowne [136—148]. 1 53 „W tej dziedzinie, podobnie jak w wielu innych, nie bójcie się politycznego zaangażowania! Jest to właściwe zadanie świeckich, według Soboru Watykańskiego II. Nie możecie tego uniknąć jeżeli angażujecie się w walkę o struktury, które uczynią świat bardziej ludzkim i urzeczywistnią nowe stworzenie obiecane przez Chrystusa" (O. Gen. Peter-Hans Kolvenbach SJ: Przemówienie na otwarcie Światowego Kongresu Byłych Alumnów Towarzystwa, Wersal (Francja), 20 lipca 1986. AR XIX. s. 604, 628). 25 Por. Ćwiczenia Duchowne [143 —147], 26 „Bardzo ważną rzeczą jest to, by zauważyć, że rozważanie misji Jezusa nie jest proponowane po to, aby misja ta była kontemplowana albo aby lepiej poznać osobę Jezusa, lecz właśnie dla tego, że ta Osoba kieruje do nas zaproszenie w formie „powołania", na które trzeba od powiedzieć w formie „pójścia za Nim"... Bez tej postawy gotowości nie może być pra wdziwego zrozumienia. W logice św. Ignacego w jego wypadku w formie bardziej domyślnej, niż wyraźnej) widać jasno, że we wszelkich rozważaniach nad Jezusem, również nad Jezusem historycznym, podkreślony zostaje uprzywilejowany punkt widzenia, ważny dla życia chrze ścijańskiego dzisiaj—chodzi o pójście za Nim" (Jon Sobrino, „Cristologia desde America Latina". Colección Teologia Latinoamericana. Ediciones CRT, Mćxico 1977, s. 329). 27 „Duszpasterska troska" mana względzie rozwój i dojrzałość duchową, a więc nie tylko zwykły rozwój ludzki. Nie zacieśnia się jednak do relacji między Bogiem i poszczególną osobą. Obejmuje również relacje z innymi ludźmi jako wyraz i rozszerzenie relacji z Bogiem. Dlatego „wiara" prowadzi do „zaangażowania". Odkrycie Boga prowadzi do służby Bogu poprzez służbę innym ludziom we wspólnocie. 28 „Kończący nasze kolegia powinni przyswoić sobie, w odpowiedniej mierze do swego wieku i dojrzałości, taką formę życia, która sama z siebie jest głoszeniem miłości Chrystusa, wiary mającej swe źródło w Nim i do Niego prowadzącej, oraz sprawiedliwości, którą On głosił" (NCHM, n. 12). 29 Zob. w Załączniku I krótki opis Ćwiczeń Duchownych. 30 Szerzej o tym w następnym rozdziale oraz w sekcji 9. 31 Ćwiczenia Duchowne [230]. 32 Tamże [167]. 33 „Formuła Instytutu", będąca pierwotnym opisem Towarzystwa Jezusowego, ułożona przez św. Ignacego, proponuje zastosowanie tej podstawowej zasady Ćwiczeń Duchownych: „Ktokolwiek chce w naszym Towarzystwie (...) walczyć dla Boga pod sztandarem Krzyża (.«)»ten, po złożeniu uroczystego Ślubu dozgonnej czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, winien sobie dobrze uświadomić, że jest cząstką Towarzystwa ustanowionego przede wszystkim po to, by przyczyniało się do obrony i szerzenia wiary oraz do postępu dusz w życiu i nauce chrześcijańskiej" (n. 1). 34 O Generał Peter-Hans Kolvenbach SJ, w przemówieniu podczas Światowego Kongresu Byłych Alumnów Towarzystwa w Wersalu. Zob. przyp. 24. AR XIX, s. 628. 35 O „wierze" mówimy w sekcjach 1 i 4. Sekcja obecna koncentruje się na „sprawiedliwości". Tym niemniej, ważne jest, by nie rozdzielać tych dwóch pojęć: "Przeżywanie tej jedności wiary i sprawiedliwości jest możliwe poprzez bliskie i osobiste pójście za Jezusem historycznym. Jako istotne elementy tego pójścia za Jezusem proponujemy następujące punkty: —Głosząc Królestwo i podejmując walkę z grzechem, Jezus wszedł w konflikt z osobami i strukturami, które będąc obiektywnie grzesznymi, sprzeciwiały się królestwu Bożemu. —Zasadniczy fundament tego związku między sprawiedliwością i wiarą należy dostrzegać w ich wspólnym i nierozdzielnym związku z nowym przykazaniem miłości. Z jednej strony Walka o sprawiedliwość jest tą formą, którą musi przyjąć miłość w świecie pełnym niesprawiedliwości. Z drugiej strony, Nowy Testament w sposób najbardziej jasny ukazuje, że miłość do ludzi stanowi królewską drogę objawiającą, że jesteśmy kochani przez Boga i prowadzącą nas do miłości Boga" (Reunion Latinoamericana de Educación, Lima (Peru), lipiec 1976; wyd. przez CERPE, Caracas (Wenezuela), s. 65. 36 Dekret 4 KG XXXII, n. 4. Zob. przyp. 3. 37 NCHM, n. 11. 38 Por. prefację do Mszy św. o Chrystusie Królu. 39 W przemówieniu do Przewodniczących i Rektorów Uniwersytetów Towarzystwa Jezusowego podczas spotkania we Frascati 5 listopada 1985 r., O. Gen. Peter - Hans Kolvenbach SJ podaje przykłady w jaki sposób problemy sprawiedliwości mogą być omawiane na różnych kursach akademickich (AR XDC, s. 394—403). M 54 Por. Gabriel Codina SJ: „Faith and Justice within the Educational Context", w: Education SJ, 56, Czerwiec-Iłpec 1986, s. 12—13. 41 Tamie, s. 11. 42 Tamie, s. 14—15. Podkreślenia są dodane. 43 Zob. przyp. 5. „Inni"—pojęcie wielokrotnie powtarzane oznacza „bliźniego" z przypowieści o dobrym Samarytaninie (Łk 10,29—37). Cytat w tekście jest rozwinięciem idei O. Arrupe (zob. następny przypis). 44 „Hombres para los demas" (zob. przyp 5: „Ludzie dla innych"), s. 9. 45 Konkretne przykłady akcentu położonego na wartościach wspólnotowych można spotkać we wszystkich prawie rozdziałach naszego opisu charakterystycznych cech jezuickiego wy chowania. 46 „Oprócz wpływu domu rodzinnego, przykład nauczycieli i klimat przez nich stworzony w szkole będzie czynnikiem wywierającym największy wpływ w całym trudzie wychowania do wiary i sprawiedliwości" („Sowing Seeds of Faith and Justice"—Robert J. Starratt SJ. Jesuit Secondary Education Association, Washington, D. C, USA, s, 17). 47 Wyrażenie to występuje często w ostatnich dokumentach Kościoła i Towarzystwa Jezusowe go. Trwają dyskusje nad jego dokładnym znaczeniem. Z pewnością nie oznacza opcji na rzecz jednej klasy społecznej z wyłączeniem innych. Znaczenie tego wyrażenia w kontekście wychowania opisuje w tym rozdziale 5. 4. 48 „Towarzystwo Jezusowe ma jedyny cel: jesteśmy w służbie wszystkich, bogatych i ubogich, uciśnionych i uciskających. Wszystkich. Nikt nie jest wyłączony z naszego apostolatu. Dotyczy to również naszych ośrodków wychowawczych" (Pedfo Arrupe SJ: „Reflections During the Meeting on Secondary Education", w: Education SJ, 30, Październik-grudzień 1980, s. 11). 49 Problem przyjmowania uczniów do szkół różni się w poszczególnych krajach. Tam, gdzie szkolnictwo nie jest subsydiowane przez rząd, szkoły utrzymują się dzięki opłatom i donacjom. Troska o sprawiedliwość obejmuje również słuszne wynagrodzenia i pensje oraz stworzenie dobrych warunków pracy dla pracowników zatrudnionych w szkołach. Trzeba więc i to wziąć pod uwagę w rozważaniach na temat opcji na rzecz ubogich. soNCHM.n. 8. 51 Por. Codina, dz. cyt s. 8. W dokumencie podano bardziej kompletne wyjaśnienie tych punktów. 52 Konstytucje [603]. M Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen Gentńunn, nn. 66—69. 54 „Duchowa wizja", o której tu wspominamy, obejmuje całkowitą odpowiedź wiary, omawianej w poprzednich rozdziałach. Raz jeszcze trzeba stwierdzić, że problemy sprawied liwości nie mogą być oddzielane od wiary i ewangelicznej miłości, na której się opierają. 55 Wyrażenie zaczerpnięto z medytacji o „Królestwie Chrystusa" w Ćwiczeniach Duchownych [97], gdzie podstawowym zamiarem jest doprowadzenie osoby odprawiającej rekolekcje do pójścia jak najbardziej osobistego i bliskiego za Jezusem. 56 „Ta wysoka jakość polega na tym, że nasi wychowankowie będąc ludźmi słusznych zasad dobrze przyswojonych, są jednocześnie ludźmi otwartymi na znaki czasu, wrażliwymi na kulturę i problemy otoczenia; są ludźmi dla innych" (NCHM, n. 9). 57 Niektóre kryteria wysokiej jakości podane są w rozdziale 9. 1. Są one takie same jak kryteria rozeznania. 58 NCHM, n. 6. 59 „Dziwne wyrażenie, którym Ojciec Arrupe tak często się posługiwał, że mamy formować ludzi, którzy zwielokratniają oddziaływanie ( w ang. 'multiplying agents', w hiszp. 'agentes multiplicadores'—uwaga tłum.), zgodne jest całkowicie z apostolską wizją Ignacego. Jego korespondencja, objmująca 6815 listów; jest potwierdzeniem, że nigdy nie przestawał szukać i zachęcał do możliwie najszerszej współpracy z wszystkimi kategoriami ludzi..." (O. Gen. Peter-Hans Kolvenbach SJ: Przemówienie w Wersalu, zob. przyp. 24. AR XIX, s. 626). 40 NCHM, n. 6. " „Potrzebujemy uczyć się i mamy obowiązek dzielenia się. Ogromne są korzyści płynące z wymiany i współpracy wszelkiego rodzaju. Byłoby rzeczą nierozsądną i próżną twierdzić, że nie mamy się czego uczyć. Byłoby rzeczą nieodpowiedzialną zdawać się tylko na nas samych w planowaniu, nie biorąc pod uwagę innych szkół wyznaniowych czy świeckich. Takie 40 55 1 określenie naszej pracy w łączności z innymi, podobnymi instytucjami wychowawczymi, sprawi, że będziemy bardziej skuteczni w apostolstwie, a jednocześnie pogłębi się i umocni nasza świadomość przynależności do Kościoła" (tamie, n. 25. O sprawie oceny naszego działania mówimy szerzej w rozdziale 9). ** Sam św. Ignacy był autorem tego wyrażenia w liście do Juana de Verdolay z 24 lipca 1537 r. (Monument* Ignatiana, Epp. XII, s. 321 i 323). ** „Apostolicanj Aetuositatem". Dekret o apostolstwie świeckich, zob. przyp. 2. ** KG XXXI, dekret 33 („Stosunek Towarzystwa do ludzi świeckich i do ich apostolatu"); Dekret 28 ("Apostolstwo przez wychowanie"), n. 27. KG XXXII, dekret 2 f*Jezuita dzisiaj"), n. 29. KG XXXIII, dekret 1 („Towarzysze Jezusa posłani do współczesnego świata"), n. 47. 65 „Jesteśmy przyzwyczajeni do myślenia o instytucjach jako 'naszych', z ludźmi świeckimi, którzy nam pomagają, nawet jeśli idh liczba przewyższa znacznie liczbę jezuitów. Dzisiaj niektórzy jezuici skłonni są myśleć, że liczba świeckich tak bardzo wzrosła i tak bardzo została przesunięta kontrola, że faktycznie instytucja nie jest jezuicką... Chciałbym podkreślić z naciskiem, że uniwersytet jest nadal narzędziem apostolskim: nie tylko samych jezuitów, fccz jezuitów i świeckich pracujących wspólnie" (O. Gen. Peter -Hans Kolvenbach SJ: „The Jesuit University Today". AR XIX, s. 401). 66 Zob. poniżej: sekcje 8. 2. 6 oraz 9.3. 47 KG XXXI, dekret 28 „Apostolstwo przez wychowanie", n. 27. 68 KG XXXII, dekret 2 „Jezuita dzisiaj", n. 27. "NCHM.nn. 16, 18. 70 „Pożyteczne będzie też zbadanie, czy wypada lub nie w niektórych naszych szkołach wyższych stworzyć Radę administracyjną, złożoną częściowo z jezuitów i częściowo ze świeckich" (KG XXXI, dekret 28 „Apostolstwo przez wychowanie", n. 27). 71 „Wiemy, że rodzice są ostatecznie odpowiedzialni za wychowanie swoich dzieci. To właśnie jest jeden z powodów, dla których zajmujemy się również rodzinami. (...) Godne pochwały są organizacje—stowarzyszenia, czasopisma, kursy szkoleniowe—wspierające i prowadzące działalność wychowawczą rodzicównaszych wychowanków i przygotowujące ich do bardziej skutecznej współpracy z ośrodkiem wychowawczym" (NCHM, n. 22). 72 „Ciągłe kształtowanie byłych wychowanków jest obowiązkiem. (...) Jest to praca, której—-praktycznie mówiąc—tylko my możemy się podjąć, ponieważ chodzi o przekształcenie tego, czego dokonaliśmy 20 lub 30 lat temu. Człowiek dzisiejszych czasów różni się od tego, którego kształtowaliśmy wtedy! Jest to ogromne zadanie, przekraczające nasze możliwości, dlatego musimy szukać pomocy ludzi świeckich, którzy mogą nam w tym pomóc" (tamie, n.23), 73 „Jakie jest zaangażowanie Towarzystwa Jezusowego na rzecz swych dawnych wychowan ków? Jest to zaangażowanie św.Ignacego, powtórzone przez O. Pedro Arrupe: czynić z was łudzi zwielokrotniających oddziaływanie, czynić z was zdolnych do przyjęcia wizji Ignacego i (...) misji Towarzystwa Jezusowego w waszym życiu. (...) Formacja, którą otrzymaliście, powinna dosta. > . c vam wartości i zaangażowania zostawiającego widoczny ślad w waszym życiu, uzdalniającego was do wzajemnego pomagania sobie w odnowie tego zaangażowania i zastosowania tych wartości do zmieniających się okoliczności waszego żyda i zmieniających się potrzeb świata! Będziemy z wami, by kierować i inspirować, stawiać wyzwania i pomagać. Mamy jednak wystarczające zaufanie do was, wierząc, że jesteście zdolni ;ć naprzód w waszym życiu i przez świat z tą formacją, którą otrzymaliście" (O. Gen Peter-Hans Kolvenbach SJ, Przemówienie W Wersalu, zob. przyp. 24. AR XXX, s. 626n). 74 Słowo „rozeznanie" ma wiele różnych znaczeń. Św. Ignacy podaje swój* I .,ały do rozeznania duchów" w Ćwiczeniach Duchownych [313—336]. W obecnym kontekście chodzi raczej o „wspólnotowe rozeznanie apostolskie", praktykowane przez pierwszych towarzyszy i zalecone przez KG XXXIII: rewizja prowadzonych przez nas prac obejmuje: „uważne słuchanie słowa Bożego, rachunek sumienia i refleksję zgodnie z tradycją ignacjańską, osobiste i wspólnotowe nawrócenie konieczne do tego, byśmy się stali 'kontemplatywnymi w działaniu*; wysiłek, by żyć w obojętności i wewnętrznej gotowości, co jestpotrzebnedo tego, aby 'Boga znajdować we wszystkim*; przemiana naszych utartych sposobów myślenia przez stałe posługiwanie się doświadczeniem, refleksją i działaniem. Musimy też zawsze stosować w zachowaniuu kryteria zawarte w VTJ Części Konstytucji i inne nowsze i konkretne wskazówki..." (KG XXXIII, dekret 1, n. 40). 75 Jednym z ostatnich i najpełniejszych dokumentów jest list o „Wspólnotowym rozeznaniu apostolskim", skierowany przez O. Generała Petera-Hansa Kolvenł.. cha SJ do całego Towarzystwa 5 listopada 1986 r. List ten jest cennym źródłem informacji ten temat, ukazuje perspektywę historyczną i podaje konkretne sugestie. (Wyd. polskie: Kraków 1987). 56 Por. Konstytucje, Część VII, zwłaszcza [622—624]. Związek między wychowaniem w Towarzystwie a zasadami i metodami Ćwiczeń Duchownych stał się przedmiotem wielu studiów. Jednym z dzieł klasycznych, chociaż trochę prze starzałym, w tym zakresie, zajmującym się szczegółowo tą kwestią jest „La Pedagogie des Jesuites" O. Francois Charmot SJ, Paris 1941. Współczesne studia na ten temat można znaleźć w. Robert R. Newton: „Refleciions on the Educa&onał Piintipks of the Spiritus! Exerdsesn, wyd. w 1977 przez Jesuit Secondary Education Association, Washington, D. C, USA, oraz w: Joseph Thomas SJ: „Le Secret des Jesuitss. Les Exerdses Spiritneles". (Collection Christus 57, Desclee de Brouwer, Paris 1984). 78 Zob. rozdział 1. 79 Św. Ignacy napisał „Presupozycję" poprzedzającą Ćwiczenia Duchowne, by wskazać na relację między kierownikiem Ćwiczeń i osobą odprawiającą je. Może ona stanowić normę dla wszelkich ludzkich relacji, zwłaszcza we wspólnocie wychowawczej: „Aby zarówno dający Ćwiczenia Duchowne, jak i przyjmujący je bardziej pomagali sobie wzajemnie i postępowali w dobrem, trzeba z góry założyć, że każdy dobry chrześcijanin winien być bardziej skory do ocalenia wypowiedzi bliźniego, niż do jej potępienia. A jeśli nie może jej ocalić, niech spyta go, jak on ją rozumie; a jeśli on rozumieją źle, niech go poprawi z miłością; a jeśli to nie wystarcza, niech szuka wszelkich środków stosownych do tego, aby on, dobrze ją rozumiejąc, mógł się ocalić" (Ćwiczenia Duchowne [22]}. 80 NCHM, n. 12. 81 Przemówienie O. Gen. Petera-Hansa Kolvenbacha SJ w Winnipeg, Kanada, 14 maja 1986. „Newsletter of the Upper Canadian Jesuit Province", czerwiec 1986, ss 7—8. 82 „Opowieść pielgrzyma czyli Autobiografia"—przekład polski: Mieczysław Bednarz SJ, w: Ignacy Loyola—Pisma wybrane, Kraków 1969, tom I, s. 163—264 83 „Opowieść pielgrzyma.™", n. 1. 84 Tamże, n. 6. 85 Tamie, n. 8. 86 Tamie, n. 9. 87 Tamie, n. 17. 88 Tamże, n. 24. 89 Tamie, n. 25. 90 Tamie, n. 27. 91 Ćwiczenia Duchowne [230]. Zob. przyp. 8. 92 „Opowieść pielgrzyma...", n. 30. 93 Tamie, n. 99. 94 Zob. przyp. 8. 95 „Opowieść pielgrzyma...", n. 50. 96 Zob. przyp. 62. 97 „Opowieść pielgrzyma...", n. 82. 98 Tamie, n. 85. 99 Tamie. "» Tamie, n. 96. »01 Formuła Instytutu [1]. Zob. przyp. 33. ,0 * Ćwiczenia Duchowne [233]. 103 Zob. przyp. 7. 104 Konstytucje [307]. 105 Tamie [351]. ł( * Tamże [366]. »07 Tamże [375—378]. 108 Tamże [381]. »<» Tamże[421 —439]. "• Tamie [395]. "»Tamie [398]. 76 77 57 Tamże [395]. Tamie [396]. Kolegium Rzymskie zostało założone przez samego św. Ignacego w 1551 r. Chociaż jego początki były bardzo skromne, św. Ignacy pragnął, by stało się wzorem dla wszystkich jezuickich szkół na całym świcie. Z czasem rozwinęło się w Uniwersytet, którego nazwa została zmieniona po zjednoczeniu Włoch. Jest to dzisiejszy Papieski Uniwersytet Gregoriański. 114 Oryginał łaciński Ratio Studiorum z 1599 r., wraz z poprzednimi schematami, został ostatnio opublikowany jako wolumen V Monumenta Paedagogica Societatis Iesu, pod redakcją Ladislausa Lukasca SJ (Institutum Historicum Societatis Iesu, Roma 1986). 1,5 Z bulli papieskiej „Sollicitudo Omnium Ecclesiarum", 7 sierpnia 1814, na mocy której Towarzystwo Jezusowe zostało wskrzeszone na całym świecie. 116 Załącznik I (175). Imiona, jakimi św. Ignacy się posługuje w odniesieniu do Boga, można znaleźć w jego dziełach. Zob. na przykład Ćwiczenia Duchowne, nn. [15 —16]. 117 Tak to wyrażono w Fundamencie Ćwiczeń [23]; zob. przyp. 8. 1,8 Idea Boga trudzącego się dla nas poprzez stworzenie jest fundamentalną w duchowości ignacjańskiej. Dwa przykłady, które znajdujemy w Ćwiczeniach, to: medytacja o „Wcieleniu" [101 —109], oraz „Kontemplacja do uzyskania miłości" [230—237]. Cytat zaczerpnięto z [236]. Ignacy wielokrotnie mówił o „dostrzeganiu Boga we wszystkich rzeczach", co zostało sparafrazowane przez Nadała (jednego z pierwszych towarzyszy św. Ignacego) w słynnym wyrażeniu: „kontemplatywny w działaniu". 119 Załącznik I (173). 120 Cel, jaki stawia przed sobą odprawiający Ćwiczenia Duchowne, zawiera się w wyrażeniu „wolność duchowa". Sam św. Ignacy wyraża to w tytule książki, pisząc „Ćwiczenia Duchowne" dla zwyciężenia samego siebie i uporządkowania swego życia, bezkierowania się jakimkolwiek przywiązaniem, które byłoby nieuporządkowane" [21]. 121 Załącznik I (172). Stwierdzenie to jest streszczeniem „Pierwszego tygodnia" Ćwiczeń. 122 Załącznik I (173); Ćwiczenia Duchowne [1]; [313—329] ("Reguły rozeznania duchów"). 123 Załącznik I (173); Ćwiczenia Duchowne [142—146] („Dwa sztandary"). 124 Ćwiczenia Duchowne [24—42] („Rachunek sumienia") i „Dwa sztandary", jak powyżej. 125 Załącznik I (173), (182); Ćwiczenia Duchowne [53], [95—98] (Medytacja o Królestwie Chrystusa);[167] (Trzeci stopień pokory). Drugi, trzeci i czwarty Tydzień Ćwiczeń pragną doprowadzić odprawiającego rekolekcje do zaangażowania się i pójścia za Chrystusem. 126 Ćwiczenia Duchowne [109] (kolokwium w kontemplacji o Wcieleniu). Zob. także to, co powiedziano powyżej o „Dwóch sztandarach". 127 Załącznik I (127), (179); Ćwiczenia Duchowne [135]; [169—189] ("wybór"). 128 Załącznik I (177), (184). m Ćwiczenia Duchowne [352—370] („Reguły dla zachowania prawdziwej postawy, jaką powinniśmy mieć w Kościele wojującym"); Formuła Instytutu [3]; Konstytucje [603] i w wielu innych miejscach w dziełach św. Ignacego. Kiedy nie mógł udać się do Ziemi Świętej, by służyć Chrystusowi bezpośrednio, św. Ignacy wybrał „następną lepszą rzecz" i ujdał się do Rzymu, by służyć Kościołowi pod „Namiestnikiem Chrystusa". 130 Nabożeństwo do Maryi, Matki Jezusa, przejawia się w całym życiu św. Ignacego. Zaczął swą pielgrzymkę od Montserratu (Załącznik I (171). Najśw. Maria Panna występuje w całej książeczce Ćwiczeń Duchownych—na przykład: [47], (63], [102 nn], [147], [218], [299]. 131 Załącznik I (180), (182). Według niektórych właśnie św. Ignacy wprowadził wyrażenie „Zastępca Chrystusa" (Vicario di Cristo). Niezależnie od tego, czy odpowiada to prawdzie, szczególna lojalność wobec Ojca św. charakteryzuje św. Ignacego i założone przez niego Towarzystwo Jezusowe. 132 Załącznik I (173); Ćwiczenia Duchowne [97], [155]. 133 Załącznik I (178), (181). 134 Można zauważyć stopniowy postęp w „rozeznawaniu duchów" w życiu św. Ignacego. Jest to już oczywiste w Manresie (Załącznik I (170)), ale rozwija się stale, przez całe życie. Krótki dokument „Narady pierwszych Ojców" opisuje proces rozeznania pierwszych towarzyszy św. Ignacego, które doprowadziło do założenia Towarzystwa Jezusowego. Zob. także Załącznik I (189—193) (proces, który prowadzi do powstania pierwszej Ratio Studiorum) i ćwiczenia Duchowne [313—336] („Reguły rozeznania duchów"). 1,2 113 58 SPIS TREŚCI Wprowadzenie ...............................................................................................3 Uwagi wstępne .............................................................................................. 6 1. BÓG 1.1 Jezuickie wychowanie alirrauje rzeczywistość świata .............................8 —Radykalna dobroć świata. — Poczucie podziwu i misterium. 1.2 Jezuickie wychowanie uczestniczy w pełnej formacji każdej osoby w obrębie wspólnoty ludzkiej........ : .............................. ..9 —Pełny rozwój wszystkich zdolności: intelektualnych; wyobraźni, uczuciowych i twórczych; zdolności komunikacji; wychowanie fizyczne. —Osoba zrównoważona. —We wspólnocie. 1.3 Jezuickie wychowanie zawiera w sobie wymiar religijny przenikający całe wychowanie.. ........................................................... 10 —Wychowanie religijne. —Rozwijanie odpowiedzi wiary stawiającej opór sekularyzacji. — Adoracja Boga i szacunek wobec stworzenia. 1.4 Jezuickie wychowanie jest narzędziem apostolskim .............................. 11 —Przygotowanie do życia. 1.5 Jezuickie wychowanie popiera i rozwija dialog między wiarą i kulturą ........................................................................11 2. WOLNOŚĆ CZŁOWIEKA 2.1 Jezuickie wychowanie zwraca uwagę na troskę i staranie o każdą osobę ......................................................................12 —Etapy rozwojowe wzrostu. —Plan nauczania skierowany na osobę. —Relacje personalne (uwaga zwrócona na osobę). —Odpowiedzialność we wspólnocie. 2.2 Jezuickie wychowanie podkreśla aktywną rolę wychowanka w procesie nauczania _ .......................................................................13 —Studium osobiste. —Okazje do osobistych odkryć. — Refleksja. 59 2.3 Jezuickie wychowanie rozwija postawę i pragnienie wzrastania przez cale życie ................................................................ 13 —Radość i pragnienie uczenia się. —Otwarcie się dorosłych członków wspólnoty wychowawczej na zmiany. 3. W POSZUKIWANIU WOLNOŚCI 3.1 Jezuickie wychowanie ukazuje i proponuje pewne wartości .................14 —Poznanie związane z praktykowaniem cnót. . — Przepisy szkolne; systemy dyscypliny. —Osobista dyscyplina. 3.2 Jezuickie wychowanie sprzyja realistycznemu poznaniu, miłości i akceptacji samego siebie.................................................................. 15 —Chrześcijański humanizm; grzech i jego skutki. — Przeszkody utrudniające wzrost. —Rozwinięcie krytycznego zmysłu. 3.3 Jezuickie wychowanie umożliwia realistyczne poznanie świata, w którym żyjemy ............................................................................... 15 —Świadomość społecznych skutków grzechu. —Przyjęcie faktu, że osoby i struktury mogą się zmieniać. 4. CHRYSTUS—WZÓR OSOBY 4.1 Jezuickie wychowanie proponuje Chrystusa jako wzór ludzkiego życia ................................................................. 17 —Inspiracja dla chrześcijan, mająca swe źródło w życiu i nauczaniu Chrystusa. — Osobista przyjaźń z Chrystusem. 4.2 Jezuickie wychowanie zapewnia odpowiednie duszpasterstwo.............. 17 —Wiara i religijne zaangażowanie. —Ćwiczenia Duchowne. —Odpowiedzieć na osobiste wezwanie ze strony Boga. 4.3 Jezuickie wychowanie przeżywa wiarę w osobistej i wspólnotowej modlitwie, w liturgii i w służbie ..................................................... 18 —Stopniowe wprowadzenie w modlitwę osobistą. —Liturgia wspólnotowa. —Dla katolików: Eucharystia i sakrament pojednania. —Wiara prowadzi do zaangażowania w pójściu za Chrystusem. 5. DZIAŁANIE 5.1 Jezuickie wychowanie jest przygotowaniem do zaangażowania w czynnym życiu................................................................................ 20 60 5.2 20 Jezuickie wychowanie służy wierze czyniącej sprawiedliwość ............. —Sprawiedliwość kształtowana przez miłość. —Działania na rzecz pokoju. —Nowy rodzaj człowieka w społeczeństwie nowego rodzaju. —Linie działania i programy konkretnego świadectwa wierze czyniącej sprawiedliwość. —Dzieła sprawiedliwości. — Zaangażowanie w poważne problemy naszych czasów. 5.3 Jezuickie wychowanie stara się uformować „ludzi dla umych"............ 22 —Talenty: dar, który trzeba rozwijać dla dobra wspólnoty. —Akcentowanie wartości wspólnotowych. —Świadectwo dorosłych we wspólnocie wychowawczej. 5.4 Jezuickie wychowanie okazuje szczególną troskę o ubogich ............... 22 —„Preferencyjna opcja" na rzecz ubogich. — Wychowanie dostępne dla każdego. — Możliwości wychowawcze dla wszystkich. — Kontakt, któremu towarzyszy refleksja. 6. W KOŚCIELE 6.1 Jezuickie wychowanie jest narzędziem apostolskim, w służbie Kościoła pełniącego swoją misję w służbie ludzkości........................... 24 —Część apostolskiej misji Kościoła. —Ignacjańska postawa lojalności i służby Kościołowi. —Wierność nauczaniu Kościoła. —Przeprowadzając refleksję nad współczesną kulturą w świetle nauki Kościoła. —Służba miejscowej wspólnocie, cywilnej i religijnej. —Współpraca z innymi dziełami apostolskimi. —Aktywność we wspólnocie lokalnej. —Współpraca w dziedzinie ekumenizmu. 6.2 Jezuickie wychowanie przygotowuje uczniów do aktywnego uczestnictwa w Kościele i we wspólnocie lokalnej i do służenia innym ludziom....... 25 —Pouczenie o podstawowych prawdach wiary. —W wypadku katolików: poznanie i umiłowanie Kościoła i sakramentów. —Konkretne doświadczenie życia Kościoła. —Wspólnoty Życia Chrześcijańskiego. 7. „MAGIS"—WIĘCEJ 7.1 Jezuickie wychowanie stara się osiągać wysoką jakość w swej pracy formacyjnej................................................................... 27 —„Wysoki poziom człowieczeństwa". —Wysoka jakość zależy od potrzeb regionu. —Pełny rozwój indywidualnych możliwości. 61 —Liderzy pełniący służbę. —Wybitne zaangażowanie się na rzecz wiary: „magis". —Poprawne rozumienie współzawodnictwa. 7.2 Jezuickie wychowanie daje świadectwo wysokiej jakości ..................... 28 —„Klimat" sprzyjający wysokiej jakości. —Dorośli członkowie wspólnoty dają świadectwo wysokiej jakości. —Współpraca z innymi szkołami i ośrodkami wychowawczymi. 8. WSPÓLNOTA 8.1 Jezuickie wychowanie akcentuje współpracę jezuitów i świeckich ..... .29 —Wspólna misja. —Pragnienie podjęcia odpowiedzialności. —Postawa jezuitów. 8. 2 Jezuickie wychowanie opiera się na duchu wspólnoty pośród:............ 30 —Ekipy nauczycieli i zarządzających: osób wybranych do współpracy we wspólnocie wychowawczej; wspólna wizja celu. —Jezuickiej wspólnoty: świadectwo życia; życie we wspólnocie; poznanie i cenienie wizji świata Ignacego; gościnność; prace bezpośrednio kapłańskie; relacje z kierownikiem ośrodka wychowawczego. \ —Rady administracyjnej. —Rodziców: ścisła współpraca z rodzicami; zrozumienie charakteru ośrodka; zgodność między wartościami proponowanymi przez szkołę i dom. —Uczniów. —Byłych wychowanków. —Dobroczyńców. 8.3 Jezuickie wychowanie dokonuje się w strukturze rozwijającej wspólnotę ............................................................... ........32 —Współuczestnictwo w odpowiedzialności. —Misja dyrektora. —Zadania dyrektora. —Ekipa zarządzająca. —Władza i kontrola ze strony jezuitów. —Struktura gwarantująca prawa wszystkich. 9. ROZEZNANIE 9.1 Jezuickie wychowanie dostosowuje środki i metody, by osiągnąć swe cele z większą skutecznością ........................................................ 34 —Zmiana wypływająca z „rozeznania". —Kryteria zmian. —Przystosowanie do szczególnych potrzeb każdego miejsca. 62 9.2 Jezuickie wychowanie jest systemem" szkół posiadających wspólną wizję i wspólne cele............................................................................ 35 —Wymiana idei i doświadczeń. —Wymiana nauczycieli i uczniów. —Przeprowadzanie doświadczeń w wychowaniu dla sprawiedliwości. 9.3 Jezuickie wychowanie pomaga w przygotowaniu zawodowym oraz formacji ciągłej potrzebnej zwłaszcza nauczycielom............................ 35 —Możliwość stałego wychowywania. — Zrozumienie duchowości ignacjańskiej. —Zrozumienie właściwego wkładu świeckich i jezuitów w życie Kościoła i ośrodka wychowawczego Towarzystwa. NIEKTÓRE CHARAKTERYSTYCZNE CECHY JEZUICKIEJ PEDAGOGII ....................................................................... 37 —Czerpiąc z doświadczenia Ćwiczeń Duchownych —Kilka przykładów wskazań pochodzących z Konstytucji i Ratio Studiorum. ZAKOŃCZENIE ............................................................................................ ZAŁĄCZNIK I: IGNACY, PIERWSZE KOLEGIA TOWARZYSTWA I RATIO STUDIORUM ............................................................................ 40 A. Duchowa droga św. Ignacego Loyoli. B. Towarzystwo Jezusowe podejmuje apostolat wychowania. C. Ratio Studiorum i historia bardziej współczesna. ZAŁĄCZNIKU: PREZENTACJA SCHEMATYCZNA—porównanie ignacjańskiej wizji świata z podstawowymi cechami jezuickiego wychowania .............................................................. 49 PRZYPISY ............................................................ ..: ................................. 53
