Część A - Starostwo Powiatowe w Hajnówce

Uchwała nr xx/03
Zarządu Powiatu Hajnowskiego
z dnia xx grudnia 2003 roku
Zarząd Powiatu Hajnowskiego
PROGRAM OCHRONY
ŚRODOWISKA POWIATU
HAJNOWSKIEGO
na lata 2004 - 2012
Projekt
Listopad 2003
Wykonywany na zlecenie:
ZARZĄDU POWIATU HAJNOWSKIEGO
UL. ALEKSEGO ZINA 1
17-200 HAJNÓWKA
Nadzór merytoryczny
Wydział Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych
Starostwa Powiatowego w Hajnówce
KOMITET STERUJĄCY:
Pan Włodzimierz Pietroczuk - Starosta Hajnowski
Pan Jerzy Sirak - Wicestarosta
Pani Olga Rygorowicz -Wójt Gminy Hajnówka
Pani Anna Bajko - Wójt Gminy Białowieża
Pan Anatol Ochryciuk - Burmistrz Miasta Hajnówka
Pan Aleksander Sielicki - Burmistrz Kleszczel
Pan Michał Wróblewski - Wójt Gminy Czeremcha
Pan Jerzy Wasiluk - Wójt Gminy Czyże
Pan Anatol Pawłowski - Wójt Gminy Dubicze Cerkiewne
Pan Jakub Sadowski - Wójt Gminy Narew
Pan Mikołaj Pawilcz - Wójt Gminy Narewka
Pani Janina Moszczyńska - Naczelnik Wydziału Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Zasobów
Naturalnych
Pani Ewa Sielwiesiuk - podinspektor Wydziału Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Zasobów
Naturalnych
Wykonawca:
Jarosław Danowski Konsultant.
Kol. Porosły 19B
16-070 Choroszcz
Główni autorzy opracowania:
Jarosław Danowski
Małgorzata Maria Danowska
Sylwia Wityńska
Spis treści
I. Wprowadzenie. .................................................................................................................................... 5
II. Charakterystyka środowiska przyrodniczego powiatu hajnowskiego. ............................................... 6
II.1 Środowisko przyrodnicze ................................................................................................................. 6
II.1.a Warunki klimatyczne i krajobrazowe ........................................................................................ 6
II.1.b Warunki glebowe i formy użytkowania. ................................................................................... 7
II.1.c Flora i fauna. .............................................................................................................................. 8
II.2 Obszary chronione .......................................................................................................................... 12
II.2.a Parki narodowe Białowieski Park Narodowy ......................................................................... 12
II.2.b Obszary chronionego krajobrazu............................................................................................. 15
II.2.c Rezerwaty przyrody. ................................................................................................................ 16
II.2.d Pozostałe formy ochrony przyrody. ........................................................................................ 19
II.3 Zagrożenia środowiska przyrodniczego. ........................................................................................ 19
II.3.a Zagrożenia wód. ...................................................................................................................... 19
II.3.b Zanieczyszczenie powierzchni ziemi. ..................................................................................... 31
II.3.c Zanieczyszczenia powietrza. ................................................................................................... 42
II.3.d Inne zagrożenia środowiska przyrodniczego........................................................................... 48
III. Charakterystyka powiatu hajnowskiego. ......................................................................................... 54
III.1 Lokalizacja powiatu w układzie przestrzennym i podział administracyjny. ................................. 54
III.1.a Lokalizacja powiatu. .............................................................................................................. 54
III.1.b Podział administracyjny. ........................................................................................................ 55
III.2 Ludność powiatu i system osadniczy. ........................................................................................... 56
III.2.a System osadniczy. .................................................................................................................. 56
III.2.b Struktura ludności powiatu. ................................................................................................... 58
III.2.c Prognoza demograficzna ludności powiatu. ........................................................................... 63
III.3 Infrastruktura techniczna ochrony środowiska. ............................................................................. 64
III.3.a Zaopatrzenie w wodę. ............................................................................................................ 64
III.3.b Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków. .................................................................................... 66
III.3.c Składowiska odpadów. ........................................................................................................... 69
III.4 Podmioty gospodarcze. ................................................................................................................. 71
IV. Analiza SWOT. ............................................................................................................................... 73
IV.1 Czynniki wewnętrzne. .............................................................................................................. 73
IV.1.a. Mocne strony. ................................................................................................................... 73
IV.1.b. Słabe strony. ..................................................................................................................... 75
IV.2 Czynniki zewnętrzne................................................................................................................. 78
IV.2.a. Szanse. .............................................................................................................................. 78
IV.2.b. Zagrożenia. ....................................................................................................................... 79
V. Uwarunkowania realizacji programu ochrony środowiska. ............................................................. 80
V.1. Analiza stanu prawnego i kierunków zmian ............................................................................. 80
V.1.a. Prawodawstwo w zakresie ochrony środowiska. ............................................................... 82
V.1.b. Konwencje i porozumienia międzynarodowe .................................................................... 82
V.1.c. Programy sektorowe i regionalne ...................................................................................... 82
V.2. Założenia polityki ekologicznej województwa. ........................................................................ 83
V.2.a. Ponad regionalna polityka ochrony środowiska. ............................................................... 83
V.2.b. Program rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. ............................................................ 84
V.2.c. Strategia rozwoju województwa podlaskiego. ................................................................... 84
VI. Misja i cele programu...................................................................................................................... 88
VI.1 Misja programu. ........................................................................................................................ 88
VI.2 Cele programu. ......................................................................................................................... 88
VII. Finanse. .......................................................................................................................................... 90
VII.1 Dochody i wydatki. ................................................................................................................. 90
VII.2 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska. ....................................................................... 95
VII.3 Prognoza dochodów i wydatków. ............................................................................................ 99
VII Zamierzenia inwestycyjne proekologiczne gmin i powiatu hajnowskiego. ............................. 102
VII.1 Zadania realizacyjne w ramach celów. ............................................................................. 102
VII.2. Priorytety. ......................................................................................................................... 108
VII.3 Zadania programu powiatowego. ...................................................................................... 109
VIII. Monitoring programu. ................................................................................................................ 140
VIII.1. Mierniki stanu wyjściowego. .............................................................................................. 140
VIII.2. Monitorowanie programu.................................................................................................... 143
Literatura wybrana. ............................................................................................................................. 145
I. Wprowadzenie.
„Program Ochrony Środowiska Powiatu Hajnowskiego na lata 2004 – 2012” opracował
Jarosław Danowski Konsultant wraz z zespołem. Podstawę prawną opracowania stanowi umowa o
dzieło zawarta w dniu 25 lipca 2003 roku zgodnie z przepisami ustawy o zamówieniach publicznych.
Zakres Programu został sformułowany w wymaganiach Zamawiającego w dokumentacji
zamówienia publicznego, a następnie uszczegółowiony w drodze negocjacji po przedstawieniu oferty
przez wykonawcę Programu.
Przyjęto, iż Program musi być zgodny z ustaleniami zawartymi w strategii rozwoju kraju,
województwa podlaskiego i powiatu hajnowskiego. Ponadto program musi uwzględniać dokumenty
dotyczące rozwoju regionalnego, polityki ekologicznej państwa, postanowieniami Agendy 21,
Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa.
Ustalono, że zawartość opracowania obejmować będzie opis stanu środowiska powiatu
hajnowskiego, analizę SWOT, określenie celów Programu, priorytetów, zadań realizacyjnych i
harmonogramu ich realizacji, oraz zagadnienia związane z monitoringiem. Integralną częścią
opracowanego programu jest „Powiatowy plan gospodarki odpadami”, stąd aktualny stan gospodarki
odpadami został w niniejszym programie omówiony skrótowo. W opracowanym programie
zamieszczono również zamierzenia inwestycyjne gmin powiatu hajnowskiego związane z gospodarką
odpadami w celu całościowego zbilansowania działań proekologicznych podejmowanych na terenie
powiatu hajnowskiego.
Prace nad opracowaniem programu zostały uspołecznione. Brali w nich udział przedstawiciele
wszystkich gmin z terenu powiatu hajnowskiego. Starostwo powiatowe w Hajnówce ponadto
wystąpiło odpowiednimi pismami o przysłanie proekologicznych zamierzeń inwestycyjnych
realizowanych na terenie poszczególnych gmin i działających na ich terenie podmiotów
gospodarczych do opracowywanego programu. Przy jego tworzeniu oparto się na danych
udostępnionych przez US w Białymstoku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w
Białymstoku, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego i przez inne instytucje nie
wymienione z nazwy. Na potrzeby poniższego opracowania przeprowadzono również ankietę w
formie elektronicznej o planowanych zamierzeniach proekologicznych w poszczególnych jednostkach
samorządu terytorialnego działających na terenie powiatu hajnowskiego.
Bardzo duże znaczenie przy opracowaniu programu miała ścisła współpraca. Wykonawcy z
Zamawiającym oraz z Komitetem Sterującym. Prace nad dokumentem opierały się na konsultacjach z
gminami z terenu powiatu hajnowskiego, które wniosły swoje uwagi do opracowania.
Program wejdzie w życie po uwzględnieniu ewentualnych uwag i wniosków, uzyskaniu
pozytywnej opinii Marszałka Województwa Podlaskiego oraz uchwaleniu przez Radę Powiatu
Hajnowskiego.
II. Charakterystyka środowiska przyrodniczego powiatu hajnowskiego.
Integralną częścią opracowanego programu jest charakterystyka otaczającego człowieka
środowiska przyrodniczego, którego analiza jest wykonana pod kątem wartości, które są uznawane
przez ludzi za istotne. Zachowanie, w jak najbardziej zbliżonym do stanu naturalnego, środowiska
przyrodniczego sprzyja utrzymaniu bioróżnorodności spotykanej na tym terenie przyrody ożywionej i
nieożywionej.
Środowisko - to ogół elementów przyrodniczych ożywionych (świat zwierzęcy i roślinny)
i nieożywionych (w szczególności powierzchnia Ziemi, łącznie z wodą, glebą, kopalinami
i powietrzem), a także krajobraz, naturalny, bądź też użytkowany i zmieniany przez człowieka.
W węższym znaczeniu środowisko jest rozumiane jako zespół czynników abiotycznych
i biotycznych, w którym żyje dany organizm (nisza ekologiczna, siedlisko). Wzajemność
oddziaływania na siebie środowiska i żywego organizmu stwarza tzw. warunki środowiskowe. Dane
środowisko (np. wodne, lądowe) może wpływać hamująco lub stymulująco na rozwój określonych
gatunków.
II.1 Środowisko przyrodnicze
Środowisko przyrodnicze jest rozumiane jako miejsce życia i działalności człowieka. Jest ono
polem wzajemnego oddziaływania na siebie człowieka i różnorodnych sił przyrody, podlega ono stale
ewolucyjnym zmianom. W wyniku prowadzonej przez człowieka działalności i popełnianych błędów
może dochodzić do zagrożeń degradacją na niektórych obszarach.
Termin środowisko przyrodnicze oznacza trójwymiarową powłokę kuli ziemskiej
stanowiącą miejsce przenikania się litosfery, atmosfery, hydrosfery i biosfery. Określenie to oznacza
miejsce zachodzenia wszystkich procesów geograficznych. Składa się z takich komponentów jak:
budowa geologiczna (geologia), rzeźba, klimat, stosunki wodne (hydrologia), gleba, szata roślinna
i świat zwierzęcy (fauna).
Środowisko przyrodnicze cechuje się silnym zróżnicowaniem będącym efektem
występowania odmiennych cech komponentów w różnych miejscach kuli ziemskiej. Stąd potocznie
wyróżnia się środowiska przyrodnicze: leśne, polarne, pustynne, górskie, a także rolnicze, miejskie, itp
II.1.a Warunki klimatyczne i krajobrazowe
Teren, który obejmuje powiat hajnowski charakteryzuje się małym zróżnicowaniem
przestrzennym Płaski teren, na którym znajdują się nieliczne wniesienia rzadko przekraczające 200 m
n. p. m. jest poprzecinany dolinami rzek tworzącymi tereny bagienne. Na krajobraz duży wpływ
wywierają kompleksy lasów, które pokrywają znaczną część obszaru powiatu. Zachodnia część
powiatu cechuje się występowaniem w krajobrazie pól uprawnych i łąk poprzecinanych bardziej gęstą
siecią dróg i wsi wtopionych w teren.
Powiat jest położony w całości na Nizinie Pólnocnopodlaskiej i swoimi granicami obejmuje
rejon fizyczno-geograficzny Doliny Górnej Narwi od północy, Równiny Bielskiej w centralnej części i
Wysoczyzny Drohiczyńskiej na południu.
Nizina Północnopodlaska, na której jest położony powiat hajnowski obejmuje północnowschodnią Polskę i północno-zachodnią Białoruś. Jej powierzchnia w granicach administracyjnych
Polski wynosi około 15,6 tys. km2. Nizina Pólnocnopodlaska cechuje się bardziej chłodnym –
kontynentalnym klimatem od Nizin Środkowopolskich. Obszar ten stanowi także rubież
geobotaniczną działu północnego stanowiącego część subborealnej strefy leśnej Europy Wschodniej.
Region ma charakter pofałdowanej równiny poprzeplatanej różnego rodzaju formami
polodowcowymi z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Część północna niziny oddzielona
dorzeczem Narwi ma, w odróżnieniu od części południowej, bardziej wyraźny charakter
polodowcowy.
Granica północna Niziny Połnocnopodlaskiej została wyznaczona przez zasięg zlodowacenia
bałtyckiego. Zachodnią granicę stanowi dolina Pisy, południową granicę stanowi dolina Bugu.
Szerokie doliny rzeczne Narwi i Biebrzy podzieliły obszar na kilka wysoczyzn. W dnach dolin rzek i
różnego rodzaju zagłębień terenu występują liczne tereny bagienne. Dużą część niziny pokrywają lasy.
Obszar powiatu hajnowskiego cechuje się elementami klimatu kontynentalnego
umiarkowanego ciepłego i umiarkowanego wilgotnego. Nizina Pólnocnopodlaska cechuje się
najniższymi temperaturami powietrza spośród wszystkich nizinnych obszarów Polski. Powiat
hajnowski, podobnie jak województwo podlaskie znajduje się w dominacji zachodniej cyrkulacji mas
powietrza. Z kierunku zachodniego napływa około 36% mas powietrza, a z kierunku wschodniego
około 29%. W latach 1961-1995 przeważały w skali roku cyrkulacje antycyklonowe (prawie 41%) nad
cyklonowymi (32%) oraz przejściowymi (27%). Z napływem mas powietrza wiąże się ciśnienie
atmosferyczne. Pomiary ciśnienia prowadzone w punkcie pomiarowym Białowieża oddają, w dużym
stopniu, stan występujący na terenie powiatu hajnowskiego. Ciśnienie wynosiło średnio 997 hPa i
wahało się w przedziale od 954 hPa do 1031 hPa.
Zachmurzenie na terenie powiatu hajnowskiego jest zróżnicowane przestrzennie. Tereny
położone na wschodzie mają większe zachmurzenie. Średnie roczne zachmurzenie w 2000 r. wyniosło
4,9 (w skali 8-stopniowej), a w 2001 r. 5,3. Największe średnie zachmurzenie występuje od listopada
do lutego, a najmniejsze od maja do września. Na terenie powiatu odnotowuje się średnio w roku
około 160 dni pochmurnych i około 30 dni pogodnych. W okolicach Białowieży średnie zachmurzenie
na przestrzeni ostatnich lat wynosiło 6,8. Powoduje to, że powiat jest pod tym względem powyżej
średniej wojewódzkiej. Odnotowane usłonecznienie w województwie w 2000 r wyniosło 1856 h/rok, a
w 2001 r. 1638 h.rok. Powiat zaś cechuje się mniejszym usłonecznieniem o około 7% w porównaniu
do średniej wojewódzkiej. Województwo i powiat pod względem usłonecznienia są porównywalne do
terenów nadmorskich i pogórza. W miesiącach od listopada do stycznia wyniosło ono średnio 1,2 h, a
w okresie od maja do sierpnia 7,3 h. Średnio w skali roku docierało około 3512 MJ/m2 energii
słonecznej. Na miesiące grudzień-styczeń przypadało 6%-7% energii całkowitej, na miesiące letnie:
czerwiec-sierpień przypadało 47% całkowitej energii docierającej.
Średnia temperatura powietrza na terenie powiatu hajnowskiego w okresie roku wahała się od
6,5OC na terenach leśnych położonych na wschodzie powiatu do 6,8OC na obszarach zachodnich
niezalesionych. Skrajne temperatury odnotowane w skali roku wahały się od –34OC do +35OC dając
amplitudę wahań temperatury 69OC. W okolicach Białowieży odnotowuje się w ciągu roku około 144
dni z przymrozkami. Dni letnich, o temperaturze równej i większej od 25OC odnotowuje się w skali
roku od 25 do 31. Okres zimy (temperatura 0OC ) trwa średnio około 120 dni. Dni mroźnych w
okolicy Białowieży odnotowuje się około 66 (temperatura <0OC) w skali roku. Pokrywa śnieżna
zalega średnio 92 dni w roku, a jej głębokość dochodzi do 95 cm na terenach leśnych Puszczy
Białowieskiej. Opady śniegu stanowią około 21%-23% wszystkich opadów. Pierwsze przymrozki
odnotowuje się między 5 a 13 października, a ostatnie między 2 a 7 maja. W skali roku około 154 dni
są to dni bez przymrozku. Termiczny okres wegetacji roślin trwa około 180 dni. Ilość opadów na
terenie powiatu jest zróżnicowana. Tereny zachodnie powiatu mają opady na poziomie 500 mm.
Okolice Białowieży cechują się opadami powyżej 650 mm, a w niektórych latach przekraczają one
700 mm. Najwięcej opadów przypada na miesiące letnie ( od maja do sierpnia). Stanowią one 47%
wszystkich opadów rocznych. W okolicach Białowieży odnotowuje się około 23 dni z burzami. Jest to
jeden z najwyższych wskaźników w województwie. Dni mglistych w skali roku odnotowuje się 45-47,
głównie późną jesienią i wczesną wiosną.
Średnia roczna prędkość wiatru na terenie powiatu hajnowskiego wyniosła 2,2 m/s. Na
sierpień przypada najwyższa średnia wartość wiatru, a w marcu jest notowana najniższa. Na terenie
powiatu hajnowskiego dominują wiatry wiejące z kierunku południowo-zachodniego.
Ogół przedstawionych czynników opisujących klimat powiatu hajnowskiego powoduje, że
warunki te są charakterystyczne dla klimatu kontynentalnego cechującego się długą zimą i krótkim
przedwiośniem. Warunki klimatyczne kształtują faunę i florę występującą na terenie powiatu
hajnowskiego.
II.1.b Warunki glebowe i formy użytkowania.
Morfologia gleb powiatu hajnowskiego została ukształtowana bezpośrednio przez
zlodowacenia. Podłoże krystaliczne (tak zwane podczwartorzędowe) zalega na głębokości około
800 m i reprezentują je zespoły skał osadowych. Pokrywa osadów polodowcowych sięga około 200 m.
Są to głównie piaski i wiry osadzone przez odpływające w kierunku północnym wody topniejącego
lodowca (z okresu zlodowacenia środkowopolskiego), a także gliny moreny czołowej ciągnącej się w
okolicach miejscowości: Hajnówka, Czerlonka, Grudki, Krynica. W obniżeniach między pasami
moren cechą charakterystyczną są wypełnienia piaszczyste (tworzące miejscami formacje wydmowe),
wirowe oraz obszary intensywnej depozycji organogenicznej (torfy). Proces osadzania się tego typu
osadów jest charakterystyczny dla dolin większych i mniejszych rzek wpisanych na terenie powiatu
hajnowskiego.
Na obszarze powiatu hajnowskiego występuje cała gama gleb powstałych w procesie
glebotwórczym z utworów polodowcowych: gleby bielicowe, gleby brunatnoziemne, gleby płowe,
gleby rdzawe, różne postacie gleb oglejonych, a w dolinach rzek i na torfowiskach gleby
organogeniczne: czarne ziemie, gleby murszowe oraz torfy torfowisk przejściowych, niskich i
wysokich. Stosunkowo niewielkie powierzchnie zajmują mady rzeczne. Największe powierzchnie
stanowią gleby brunatne, brunatne oglejone i płowoziemy.
Teren powiatu hajnowskiego nie jest zasobny w kopaliny. Spotyka się jedynie żwiry, piaski i
glinkę mogące być wykorzystane do produkcji elementów budowlanych. W okolicach Lewkowa
Starego, Trywieży i Czyżach występują złoża surowców ilastych przydatne do produkcji wyrobów
ceramicznych.
Według danych IUNG średni wskaźnik jakości przestrzeni produkcyjnej rolniczej na terenie
powiatu hajnowskiego wynosi 52,6 punktu. Dla porównania w województwie podlaskim wynosi on
54,3 punktu, a w Polsce 66,6 punktu. Teren powiatu hajnowskiego jest zróżnicowany pod względem
jakości gleb. Gminy Czyże (68,2 punktu) i Hajnówka (63,2 punku) posiadają najlepsze warunki do
rozwoju produkcji rolnej roślinnej. W pozostałych gminach jakość gleb nie przekracza 50 punktów,
poza gminą Białowieża i miastem Hajnówką, gdzie ta średnia jest wyższa. Gleby powiatu
hajnowskiego cechują się niską zawartością składników pokarmowych (azot, fosfor, potas) w glebie.
Ocenia się, że niedobory tych składników występują na 35% - 65% powierzchni użytków rolnych, w
zależności od gminy
Opierając się na danych Urzędu Statystycznego w Białymstoku za 2001 rok można stwierdzić,
że powierzchnia powiatu hajnowskiego wynosi 162365 ha, co stanowi 8% powierzchni województwa.
W strukturze powierzchni dominują lasy (50,5%) i użytki rolne (43,5%). Kierunki użytkowania
powierzchni powiatu szczegółowo przedstawia tabela poniżej.
Tabela 1 Kierunki wykorzystania powierzchni powiatu hajnowskiego według stanu ewidencyjnego.
Kierunki wykorzystania
Powierzchnia w ha Udział % powierzchni
Ogółem
162365
100,00%
Razem
162361
100,00%
Użytki rolne
70547
43,45%
grunty orne
39305
24,21%
Sady
262
0,16%
łąki i pastwiska
28081
17,29%
Lasy i grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia
82014
50,51%
Wody
1054
0,65%
Grunty zabudowane i zurbanizowane
6132
3,78%
tereny osiedlowe
1077
0,66%
tereny komunikacyjne
4826
2,97%
użytki kopalne
229
0,14%
Tereny różne
319
0,20%
Nieużytki
2298
1,42%
Powierzchni wyrównawcza
4
0,00%
Źródło Urząd Statystyczny w Białymstoku, Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w
2001 r.
II.1.c Flora i fauna.
Powiat hajnowski jest bardzo ciekawym miejscem ze względu na bogactwo występującej
fauny i flory. Obok dużego kompleksu leśnego, który tworzy Puszcza Białowieska istnieje kompleks
wodno-bagienny tworzony przez zbiornik Siemianówka i Dorzecze Górnej Narwi, które wytycza
naturalną północną granicę powiatu. Obszary położone na zachód od miasta Hajnówka, ze względu na
dobre gleby, liczne pola, łąki i pastwiska tworzą dobre warunki do rozwoju produkcji rolnej. Teren ten
sprzyja występowaniu zwierzyny płowej. Ogół tych warunków stworzył sprzyjające warunki dla
środowiska przyrodniczego, które jest zachowane w dużym stopniu w stanie naturalnym lub bardzo
zbliżonym do naturalnego. Stan taki powoduje, że tereny te są bardzo cenne przyrodniczo.
Kompleks leśny Puszcza Białowieska charakteryzuje się wyjątkowym bogactwem flory i
fauny, świadczącym o jej wysokim stopniu naturalności. Centralną część Puszczy zajmują grądy - lasy
dębowo-grabowo-lipowe, w części północnej, wschodniej i południowej przeważają bory-lasy
świerkowo-sosnowe i sosnowe. Wzdłuż strumieni i puszczańskich rzek występują lasy łęgowe (z
dominacją jesionu i olszy), w obniżeniach terenu zaś lasy olszowe - olsy.
Flora roślin naczyniowych Puszczy Białowieskiej reprezentowana jest przez ponad 1000
gatunków. Spośród 61 gatunków prawnie chronionych wiele jest tu dość pospolitych (wawrzynek
wilczełyko, widłak jałowcowaty, lilia złotogłów, orlik pospolity), ale znajdują się też gatunki ginące
wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (wierzba borówkolistna, fiołek torfowy, turzyca
luźnokwiatowa, kukuczka kapturkowata, miodokwiat krzyżowy). Bogactwo roślin zarodnikowych jest
tu wyjątkowo duże. Ich liczbę szacuje się na prawie 4000 gatunków, w tym: ponad 350 gat. porostów,
250 gat. mchów oraz przeszło 3000 gat. grzybów. W Puszczy stwierdzono występowanie 26 gatunków
drzew i 55 gatunków krzewów.
Świat zwierzęcy Puszczy obrazuje bogactwo lasu naturalnego. Stwierdzono tu występowanie:
58 gat. ssaków, 250 gat. ptaków (239 w części polskiej, w tym 177 gat. lęgowych), 7 gat. gadów, 12
gat. płazów, 24 gat. ryb. Liczbę gatunków owadów szacuje się na ok. 10000, w tym ponad 2400 gat.
chrząszczy i około 1100 gat. motyli. Symbol Puszczy Białowieskiej- żubr, wytępiony w 1919 roku,
ponownie powrócił tu w 1929 roku. Żubry, utrzymywane początkowo w hodowli zamkniętej, od roku
1952 są na wolności. Obecnie po stronie polskiej jest ich około 280 (w roku 2000) w hodowli wolnej i
około 30 w hodowli rezerwatowej. Spośród innych ssaków występuje w Puszczy: wilk, ryś, lis,
borsuk, kuna leśna, łasica, gronostaj, tchórz, wydra, bóbr, nietoperze (13 gatunków). Ze ssaków
kopytnych, oprócz żubra, spotyka się dziki, jelenie, sarny i łosie. Z gryzoni obok wielu pospolitych
gatunków (wiewiórka, mysz wielkooka leśna, nornica ruda) spotyka się tak rzadkie, jak popielica,
orzesznica, koszatka czy smużka. Osobliwością Puszczy Białowieskiej jest również ryjówka średnia,
czyli białowieska, znana z nielicznych stanowisk w Polsce północno- wschodniej oraz z Europy
Północnej i Azji. Wśród ptaków unikatami w skali Polski, a występującymi tu, są: puszczyk mszarny,
włochatka, sóweczka orzełek, gadożer oraz dzięcioły - białogrzbiety i trójpalczasty.
Środowisko naturalne i świat zwierzęcy związany z Narwią i jej dorzeczem jest odmienny od
poprzednio omówionego. Cały obszar dorzecza Narwi na terenie powiatu hajnowskiego wraz ze
zbiornikiem Siemianówka są objęte ochroną krajobrazu. Ze względu na warunki środowiska
naturalnego nie spotyka się w nim tak dużych zwierząt jak Żubr. Największym spotykanym
zwierzęciem na tych terenach jest łoś znajdujący dogodne warunki naturalne. Dwie gminy (Narew i
Narewka) z terenu powiatu hajnowskiego znajdują się w dorzeczu Narwi.
Zbiornik Siemianówka powstał w wyniku spiętrzenia rzeki Narew na 367 km. jej biegu oraz
na 57 km. od źródła. Brzeg wschodni zbiornika, przy maksymalnym napełnieniu, oddalony jest od
granicy polsko-białoruskiej o około 0,5 km. Zamknięty jest on zaporą czołową przegradzającą koryto
rzeki w rejonie wsi: Bondary, Rybaki i Łuka. Zbiornik zlokalizowany jest na obszarze płaskiej
nizinnej doliny o szerokości 0,8-4,0 km wypełnionej osadami czwartorzędowymi. Dominują w nich
torfy, namuły zalegające na piaskach z glinami zwałowymi w spągu o miąższościach do 20 cm z
glinami. Miąższość osadów organicznych (torfy) wypełniających dolinę jest niewielka i wynosi
przeciętnie 70 cm, tylko w okolicy wsi Siemianówka dochodzi do 170 cm. Brzeg południowy
zbiornika w fazie maksymalnego piętrzenia dotyka obszarów leśnych północnego skraju Puszczy
Białowieskiej.
Pojemność zbiornika przy maksymalnym spiętrzeniu do rzędnej 145,00 m n.p.m. wynosi
79,5 mln. m3 , przy spiętrzeniu minimalnym do rzędnej 142,00 m n.p.m. wynosi 17,5 mln m3.
Pojemność użyteczna przy napełnieniu całkowitym jest równa 62,0 mln m3. Powierzchnia
maksymalna zbiornika wynosi 32,5 km2, a minimalna 11,7 km2. Średnia głębokość, przy
maksymalnym napełnieniu, wynosi 2,5 m. W najgłębszych miejscach dochodzi do 7 m. Przy
minimalnym napełnieniu średnia głębokość wynosi 1,5 m, a głębokość największa 4,1 m. Zbiornik
osiąga długość około11 km, przy szerokości 4,5 km.
Całkowita wymiana wody w zbiorniku powinna odbywać się teoretycznie w ciągu roku. Pod
względem właściwości termicznych, w wyniku niewielkiej głębokości, Siemianówka jest zbiornikiem
polimiktycznym, o licznych pełnych cyklach pionowych w ciągu roku. Odbywa się w nim
całkowite ciągłe mieszanie wody aż do dna, poza miesiącami zimowymi, kiedy zbiornik jest
skuty lodem.
Wahania poziomu lustra wody oddziałują niekorzystnie na stan zbiornika i wpływają na
zmianę przebiegu linii brzegowej. Przy małej średniej głębokości zbiornika dochodzi do okresowego
odkrywania dużych terenów dna zbiornika. Obszary te są zarastane przez roślinność o charakterze
lądowym i bagiennym. Ponowne zalanie tych obszarów prowadzi do intensywnych i długotrwałych
procesów rozkładu roślinności. Stan taki prowadzi do zanieczyszczenia wody i jego przenawożenia.
Zbiornik Siemianówka jest rozczłonkowany na basen główny, istniejący nawet w fazie
minimalnego napełnienia (o maksymalnych głębokościach), basen wschodni -- płytki, okresowo
zalewany, o trudnej do określenia linii brzegowej oraz głęboko wciętą na północ zatokę w rejonie wsi
Bachury, płytką, o zmiennej, zależnej od piętrzenia linii brzegowej.
Obszar zlewni zbiornika Siemianówka po stronie polskiej zajmują przede wszystkim tereny
gruntów ornych i użytków zielonych, tereny leśne z dużym udziałem drzewostanów iglastych.
Znaczne połacie zajęte są przez nieużytki i podmokłe, trudno dostępne szuwarowiska na terenach
przygranicznych.
Zlewnia po stronie białoruskiej stanowi rozległe obszary o charakterze bagiennym i torfowym,
z gęstą siecią rowów melioracyjnych i starorzeczami, z dużym udziałem obszarów leśnych i
wykorzystywanych rolniczo. Teren zlewni ma więc charakter typowo rolniczy lub naturalny. Obszar
zlewni po stronie białoruskiej jest słabo zaludniony. Nie prowadzi się tam aktywnej działalności
gospodarczej.
Powierzchnia zlewni całkowitej zbiornika, łącznie po stronie polskiej i białoruskiej wynosi
1094 km2. Zbiornik jest obecnie wykorzystywany do zwiększania niskich przepływów i łagodzenia
deficytów wody w Narwi. Istnienie zbiornika wpłynęło na pojawienie się i rozwój turystyki,
wypoczynku (wykup działek rekreacyjnych) i sportu, a szczególnie wędkarstwa. Pojawiły się również
możliwości rozwoju gospodarki rybackiej. Zbiornik jest zasilany przez rzekę Narew z Rudawką,
Kołonnę, Pszkółkę, Cisówkę i liczne drobne cieki wodne.
Jedynym potencjalnym zagrożeniem dla zbiornika jest linia kolejowa biegnąca z Hajnówki
przez Siemianówkę, nasyp z mostem poprzez czaszę zbiornika do miejscowości Cisówka i dalej do
Świsłoczy na terenie Białorusi. Linią tą są przewożone znaczne ilości substancji przemysłowych o
charakterze toksycznym stosowanych jako surowiec do produkcji.
Wybudowanie zbiornika niekorzystnie wpływa na jakość wód rzeki Narew, obniżając ich
czystość nawet o dwie klasy do wód pozaklasowych (n.o.n.) ze względu na zawartość chlorofilu "a",
w znacznej odległości od zbiornika.
Rzeka Narew będąca główną rzeką województwa podlaskiego, która wypływa ze zbiornika
Siemianówka płynąc na terenie powiatu hajnowskiego tworzy malowniczą dolinę górnej Narwi o
urozmaiconym krajobrazie nizinnym. Brzegi porośnięte licznym sitowiem i zaroślami tworzą dogodne
warunki dla ptactwa wodnego żyjącego w sąsiedztwie rzeki.
Zlewnia Narwi na terenie Polski liczy około 53873 km2, z czego około 6,6% przypada na
powiat hajnowski. Całkowita długość rzeki wynosi 484 km, z tego 455 km. odcinek znajduje się na
terenie Polski. Odcinek rzeki przepływającej przez teren powiatu hajnowskiego liczy około 39 km.
Narew przepływając przez teren powiatu hajnowskiego zbiera po drodze mniejsze rzeki i cieki wodne
stanowiące jej prawobrzeżne i lewobrzeżne dopływy. Dopływy lewobrzeżne znajdują się wszystkie na
terenie powiatu hajnowskiego. Szerokość doliny Narwi wynosi od 0,8 km u ujścia rzeki Rudnik do
1,3 km u ujścia rzeki Narwianki. Przeciętnie ma ona około 1 km szerokości. Zlewnię górnej Narwi
stanowią tereny stosunkowo słabo uprzemysłowione o charakterze typowo rolniczym oraz
duże obszary leśne.
Głównym bogactwem dorzecza Narwi są występujące ptaki. Tereny te w okresie wiosennych i
jesiennych przelotów są miejscem występowania 132 gatunków ptaków. Spośród nich 113 to gatunki
lęgowe. Ptaki wodno-błotne reprezentowane są przez 48 gatunków. Najliczniejsze są ptaki z grupy
blaszkodziobych, jak: krzyżówki, cyraneczki, cyranki, płaskonosy. Występują tu również 3 gatunki
perkozowatych, 4 gatunki brodzące tj. bąk, bączek, bocian biały i czarny. Spotyka się również gatunki
drapieżne, takie jak: błotniaki stawowe, zbożowe, jastrzębie, krogulce. Ponadto z grupy
żurawiowatych występują łyska, wodnik, żuraw. Przedstawicielami siewkowatych na terenie dorzecza
są: czajka, mewa, śmieszka, rybitwa, batalion i dubelt. Z wróblowatych występują; rokietniczka,
wodniczka, trzcinaczek, piecuszek, pierwiosnek, raniuszek, remiz i inne. W ostatnich latach pojawiły
się jako ptaki lęgowe: pustułka, sowa błotna, dudek, pokrzewka, sójka, gawron i gil.
Świat zwierzęcy w dolinie Narwi jest reprezentowany przez łosia - największego osobnika.
Ponadto występują również: dziki, sarny, lisy, jenoty, tchórze, kuny, piżmaki i zające. Z drobnych
gryzoni: myszy, badylarki, nornice. Z płazów spotkać można traszki, ropuchy, rzekotki, z gadów
jaszczurki, zaskrońce i żmije zygzakowate. Z ryb występuje kilkanaście gatunków, takich jak: płoć,
szczupak, jaź, okoń, miętus, karaś, leszcz, karp, ukleja. Ocenia się, że przeciętna zasobność ryb
wynosi około 33 kg na 1 ha powierzchni rzeki.
W szacie roślinnej Górnej Narwi można wyróżnić następujące typy roślinności: wodna,
szuwarowa, łąkowa, zarośla wierzbowe. Roślinność wodna występuje w całym systemie koryt i
starorzeczy (rzęsa wodna, rdestnica pływająca, grzybień biały, grążel żółty), roślinność szuwarowa
zajmuje podtapiane obrzeża koryt rzecznych i starorzeczy oraz większość zabagnionego dna doliny
(kropidło wodne, strzałka wodna, pałki), roślinność łąkowa występuje na obrzeżach dna doliny
(turzyca pospolita, prosowa, życica trwała, grzebienica pospolita), zarośla wierzbowe na obrzeżach
koryt rzecznych i starorzeczny (wierzby trójpręcikowe i wiciowe). Roślinność psamofilna- rozwijająca
się na miejscach piaszczystych, wysepkach mineralnych (sporek wiosenny). Roślinność
kserotermiczna porasta strome nasłonecznione zbocza wysepek i wyniesień morenowych (przetacznik,
tymotka). Roślinność krzewiasta występuje na obrzeżach koryt i starorzeczy (łoza). Nieliczne lasy
występujące w obrębie dna doliny tworzą olsy i łęgi oraz na terenach otaczających dolinę bory
sosnowe, mieszane, grądy. Wśród roślinności bagiennej występuje 13 gatunków chronionych, takich
jak: kosaciec syberyjski, grążel żółty i drobny, storczyk krwisty i szerokolistny, wielosił błękitny,
goździk pyszny, widłak jałowcowaty, goździsty i spłaszczony, podkolan biały, arnika górska,
pomocnik baldaszkowaty
Tereny równinne położone na zachód od miasta Hajnówka i południowy-zachód posiadają
sprzyjające warunki do rozwoju rolnictwa. Dobre gleby, nieliczne rozproszone kompleksy leśne i
przepływające rzeki (Łoknica, Dobrowódka, Orlanka, Orla, Nurzec i rzeki graniczne: Brudziec,
Studzianka) sprzyjają produkcji zwierzęcej i roślinnej. Na obszarze tym uprawia się pszenicę, rośliny
przemysłowe, rośliny strączkowe oraz warzywa, których tradycja uprawy sięga okresu sprzed I wojny
światowej, zwłaszcza ogórków i kapusty. Na rzece Orlanka znajduje się zbiornik wodny Bachmaty o
powierzchni 5,6 ha spełniający funkcje turystyczne i rolnicze w tym rejonie. Stanowi on także miejsce
lęgowe dla ptactwa wodnego i szuwarowego.
Wśród zwierząt większych występujących na tym obszarze spotyka się sarny, lisy, nieliczne
dziki, kuny i zające. Na polach uprawnych i w ich okolicy żyją liczne gryzonie, które mają obfitość
pożywienia. Łąki i pastwiska sprzyjają występowaniu różnych gatunków płazów (ropuchy, traszki,
rzekotki) i gadów (jaszczurki, zaskrońce, żmije zygzakowate). Wśród pól gnieżdżą się między innymi
słowiki, szczygły, kuropatwy, bażanty, a w zabudowaniach: jaskółki, wróble, bociany. Występujące
rośliny są typowe dla terenów śródpolnych.
II.2 Obszary chronione
Tereny chronione występujące na obszarze powiatu hajnowskiego obejmują 95 021,6 ha, czyli
58,5% jego powierzchni. Składa się na nie Białowieski Park Narodowy, 22 rezerwaty przyrody i dwa
obszary chronionego krajobrazu Puszczy Białowieskiej i Doliny Górnej Narwi. W tabeli
zamieszczonej poniżej przedstawiono powyższe dane w rozbiciu na poszczególne gminy i formy
ochrony.
Tabela 2 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona.
Wyszczególnienie
Ogółem
w%
w ha
powierzchni
ogólnej
Parki
narodowe
Rezerwaty
przyrody
Obszary
chronionego
krajobrazu
w hektarach
Użytki
ekologiczne
Pomniki
przyrody
84492,8
84492,8
694,0
694,0
1195
1190
22,6
58
Powiat hajnowski ogółem
2000
2001
95017,3
95021,6
58,5
58,5
22,6
1,1
10501,9
10501,9
3734,7
3764,8
Gminy miejskie
Hajnówka
Gminy miejsko-wiejskie
Kleszczele
3274,0
23,0
227,0
3274,0
1
Gminy wiejskie
Białowieża
19022,9
93,6
6047,9
1232,3
12975,0
79,8
547
Czeremcha
550,0
5,7
550,0
1
Czyże
60,0
0,4
60,0
Dubicze Cerkiewne 10636,0
70,3
155,3
10634,0
57,7
15
Hajnówka
17693,2
60,4
1843,6
17691,0
525,2
498
Narew
10130,0
41,9
10130,0
2
Narewka
33632,9
99,1
4454,0
306,6
29178,8
8,7
68
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.1/67 s.105, Białystok 2002.
Uwaga Część powierzchni rezerwatów przyrody została wykazana dwukrotnie; raz w rezerwatach przyrody,
drugi raz łącznie z powierzchnią parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, na terenie których
są położone.
II.2.a Parki narodowe Białowieski Park Narodowy
Na terenie powiatu hajnowskiego znajduje się najstarszy park narodowy w Polsce. Początki
jego sięgają 1921 roku, kiedy na tym terenie zostało utworzone leśnictwo „Rezerwat”, które w
1932 roku przemianowano na "Park Narodowy w Białowieży". W roku 19471 obiekt ten
reaktywowano jako Białowieski Park Narodowy. W 1977 roku UNESCO włączyło Białowieski Park
Narodowy w poczet światowych rezerwatów biosfery, a w 1979 r. uznano go za pierwszy i jedyny w
Polsce przyrodniczy Obiekt Dziedzictwa Światowego. W 1992 roku UNESCO rozszerzyło granice
Obiektu Dziedzictwa Światowego na przyległy do BPN Białoruski Park „Białowieżskaja Puszcza”. W
ten sposób powstał polsko - białoruski transgraniczny Obiekt Dziedzictwa Światowego. W 1997 roku
przyznano Parkowi Dyplom Europy.
Białowieski Park Narodowy leży w centralnej części Puszczy Białowieskiej, przy granicy z
Białorusią, w widłach rzek Narewki i Hwoźnej, które stanowią jego granice od zachodu i północnegowschodu. Jest to najbardziej naturalny kompleks leśny na niżu Europy. Powierzchnia Parku
(powiększonego o ponad 5 000 ha w 1996 r.) wynosi 10 502 ha, w tym najstarsza część Obszar
Ochrony Ścisłej zajmuje 4 747 ha, Park Pałacowy (48 ha) i Ośrodek Hodowli Żubrów (274 ha).
Ekosystemy leśne zajmują ponad 90% obszaru Parku. Otulina parku zajmuje obszar o powierzchni
32 242 ha,
Puszcza Białowieska to rozległy kompleks leśny, który mimo wielowiekowej działalności
człowieka zachował charakter naturalny, a liczne jego fragmenty posiadają cechy lasu pierwotnego.
Dzisiejszy kompleks leśny określany nazwą Puszcza Białowieska to pozostałości dawnej Puszczy
Białowieskiej oraz sąsiadujących z nią puszcz: Świsłockiej, Szereszewskiej i Bielskiej, zwanej
1
Utworzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21 listopada 2947 r. Dz. U. Nr 74, poz. 469
Ladzką. Łącznie z leżącymi wewnątrz kompleksu leśnego polami osadniczymi obszar puszczy wynosi
149 230 ha. Część zachodnia licząca 61 864 ha znajduje się w Polsce i stanowi 41%, zaś wschodnia o
powierzchni 87 367 ha znajduje się na terenie Białorusi i obejmuje 59%. Teren leśny polskiej puszczy
zajmują lasy zagospodarowane, administrowane przez 3 nadleśnictwa (Białowieża, Browsk,
Hajnówka).
Park jest położony na obszarze staroglacjalnej wysoczyzny morenowej powstałej w wyniku
rozpadu i wytopienia się lądolodu środkowopolskiego stanowiącego stadiał Warty. Rzeźba jest mało
urozmaicona. Wśród utworów powierzchniowych dominują piaski i żwiry. W Parku przeważają gleby
brunatne i płowe wytworzone z glin zwałowych. W dolinach rzek występują czarne ziemie i słabo
wykształcone mady. Małe bezodpływowe zagłębienia zajmują gleby torfowe.
Puszcza Białowieska leży przy wododziale Wisły i Niemna. W Parku nie ma jezior i
większych rzek. Najbardziej cenny obszar Parku, objęty ochroną ścisłą, leży w widłach rzek Hwoźnej
i Narewki. Na tym terenie ma swoje źródła rzeka Orłówka. Przez obszar przyłączony do Parku w roku
1996 przepływają dopływy Narewki: Łutownia, Przedzielna i Braszcza.
Flora Parku liczy około 4 500 gatunków, w tym 728 gatunków roślin naczyniowych, 277
gatunków porostów i ponad 3 000 gatunków grzybów. Spośród szczególnie rzadkich roślin należy
wyróżnić: pełnika europejskiego, kosaćca syberyjskiego, arnikę górską, turówkę wonną i fiołka
bagiennego.
W Parku występuje 40 zbiorowisk roślinnych, wśród których przeważają zbiorowiska leśne.
Dominującymi wśród nich są różne postacie grądów (lasy dębowo – grabowe z domieszką lipy i
klonu, których drzewa dorastają do ogromnych rozmiarów m.in. ze względu na bardzo żyzną glebę).
Rzadszymi są łęgi i bory mieszane (sosnowo-świerkowo-dębowe). Bardzo małe powierzchnie zajmują
bory świeże (z przewagą sosny i świerka) i bagienne (sosnowe bory bagienne porastające torfowiska
wysokie).
W pobliżu puszczy przebiega granica występowania niektórych gatunków drzew, np.
południowo-zachodnia granica dla świerka pospolitego, czy północno-wschodnia - dla dębu
bezszypułkowego. Występują tu też relikty epoki lodowcowej, np. brzoza niska, wierzba lapońska i
borówkolistna.
Na szczególną uwagę zasługuje Obszar Ochrony Ścisłej, na terenie którego praktycznie od
1921 roku nie są wykonywane żadne prace leśne. Według danych inwentaryzacyjnych w 1991 roku
przeciętny wiek drzewostanów na tym obszarze wynosił 126 lat (średni dla Polski to 54 lata). Wiele
puszczańskich drzew ma imponujące rozmiary i wiek. Najwyższe świerki osiągają ponad 52 m
wysokości. Najstarsze dęby liczą ponad 400 lat. Niektóre z nich stają się legendarne jak np. Dąb
Jagiełły, który w wieku ok. 500 lat powalony został (w 1974 r.) przez wiatr.
Puszczańska fauna obejmuje 12 000 gatunków zwierząt, z których ponad 10 000 stanowią
owady (w tym około 1000 to motyle). Żyją tu 62 gatunki ssaków, z których najbardziej popularny jest
żubr - największy ssak europejski, będący symbolem ochrony przyrody w Polsce i jednocześnie
znakiem rozpoznawczym Białowieskiego Parku Narodowego.
Tutejsze lasy zamieszkują również inne zwierzęta kopytne: dziki, jelenie i sarny oraz łosie.
Żyją tu lisy, borsuki, piżmaki, jenoty, tchórze, norki amerykańskie, kuny leśne i łasice oraz jeden z
dwóch występujących na kontynencie europejskim ssaków jadowitych, czyli rzęsorek rzeczny. Na
terenie puszczy spotyka się też ryjówki, kilkanaście gatunków nietoperzy i gryzonie, takie jak np.
wiewiórki, koszatki i nornice rude.
Płazy reprezentowane są m.in. przez ropuchy szare i zielone, kumaki nizinne i traszki.
Spośród gadów uwagę zwracają padalce, zaskrońce i żółwie błotne, a najczęściej występującymi
gatunkami ryb są karpie, okonie, karasie, piskorze, sumy i szczupaki. W białowieskich ostępach
stwierdzono występowanie 238 gatunków ptaków, z czego 179 stanowią gatunki lęgowe. Osiadłe
życie wiodą tu m.in. śpiewające czyże i szczygły oraz cietrzewie, kuropatwy, krogulce, dzięcioły i
dziewięć gatunków sów, w tym puchacz oraz sowy: włochata i mszarna. Najliczniejsze są przelotne
ptaki lęgowe - szpaki, skowronki, cyraneczki, kaczki krzyżówki, drozdy i jaskółki. Dość często
spotykane są bociany: biały i czarny. Sporadycznie występnie orzeł przedni. Zimą z dalekiej północy
przylatuje do puszczy sowa śnieżna. W Puszczy Białowieskiej gnieżdżą się gatunki rzadkie, właściwe
dla lasów o charakterze pierwotnym. Zalicza się do nich dzięcioł trójpalczasty i białogrzbietny, a także
sóweczka - najmniejsza z sów (wielkości szpaka) związana z naturalnymi lasami świerkowymi.
Występująca szata roślinna i świat zwierzęcy na terenie BPN spowodowały, że stał się on
cennym miejscem do badań naukowych środowiska przyrodniczego w stanie zbliżonym do
naturalnego, a także atrakcją turystyczną na skalę Europejską.
W tabeli poniżej zamieszczono dostępne dane statystyczne za 2001 rok opublikowane przez
GUS opisujące BPN w ujęciu syntetycznym.
Tabela 3 Białowieski Park Narodowy według kategorii gruntów.
Powierzchnia
Grunty
w
w%
leśne
rolne
zadrzewio
Tereny
hektarach powierzch
ne i
Wody
razem
w tym
pozostałe
Wyszczególnienie
ni ogólnej
zakrzewio
niezalesio
wojewódz
ne
ne
twa
W hektarach
Ogółem parki
92160,4
4,6
34695,1
277,7
21201,4
309,5
4474,6
31479,8
Białowieski Park
10501,9
0,5
9593,9
2,7
73,6
9,4
825,0
Narodowy
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.3/69 s.110, Białystok 2002.
Tabela 4 Białowieski Park Narodowy według kategorii ochronności.
Wyszczególnienie
ogółem
Ogółem parki
92160,4
Powierzchnia w hektarach
parku narodowego
w tym ochrona
ścisła
częściowa
krajobrazowa
razem
w tym grunty
leśne
10445,4
9167,2
46316,4
30105,6
strefy
ochronnej
96740,1
Białowieski Park
10501,9
4747,2
4747,2
4847,4
907,3
3224,3
Narodowy
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.4/70 s.110, Białystok 2002.
Tabela 5 Białowieski Park Narodowy stan liczebny głównych gatunków zwierząt łownych i chronionych.
Wyszczególnienie
Ogółem parki
Gatunki zwierzęt
łosie
jelenie sarny dziki wilki rysie
żubry bobry wydry borsuki lisy
484 1493 1685 1057
28
2
387 1779
138
112 639
Białowieski Park
3
700
63
401
5
2
387
70
9
16
23
Narodowy
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.5/71 s.110, Białystok 2002.
Tabela 6 Białowieski Park Narodowy ochrona lasów.
Zabezpieczenie
Liczba
upraw przed
Wyszczególnienie
mrowisk zwierzętami w
ha
Ogółem parki
790
252,7
Skrzynki lęgowe
nowe
istniejące
85
Pułapki
Próbne
tradycyjne feromonowe poszukiwanie
owadów w
ściółce
(liczba prób)
979
171
434
300
Białowieski Park
193
24,1
79
42
60
18
Narodowy
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.6/72 s.111, Białystok 2002.
Tabela 7 Białowieski Park Narodowy ochrona lasów.
Wyszczególnienie
Ogółem parki
Ogółem
22,12
W tym grubizna
iglasta
liściasta
cięcia
cięcia
razem
trzebieże razem
trzebieże
rębna
sanitarna
rębna sanitarna
w tysiącach metrów sześciennych
18,36
0,03
11,32
7,01
3,76
0,53
1,5
1,73
Białowieski Park
3,08
2,69
2,68
0,01
0,39
0,39
Narodowy
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.7/73 s.111, Białystok 2002.
II.2.b Obszary chronionego krajobrazu.
Obszar chronionego krajobrazu tworzony jest na mocy rozporządzenia wojewody (lub rady
gminy) i uwzględniany jest przy opracowywaniu planów przestrzennego zagospodarowania. Obszar
chronionego krajobrazu jest formą ochrony przyrody mającą na celu zapewnienie równowagi
ekologicznej we względnie nie zaburzonych systemach przyrodniczych danego obszaru, które pełnią
rolę otulinową lub łącznikową parków narodowych i krajobrazowych. Obszary te obejmują tereny o
wysokich walorach środowiska przyrodniczego o łącznej powierzchni 84 492,8 ha na terenie powiatu.
Stosowana forma ochrony ma zapewnić zachowanie równowagi ekologicznej środowiska i
zabezpieczyć tereny cenne przyrodniczo i krajobrazowo przed dewastacją. Tereny chronionego
krajobrazu obejmują kompleks leśny wokół Puszczy Białowieskiej o powierzchni 78 538 ha i część
terenów chronionego krajobrazu Dorzecza Górnej Narwi przepływającej przez teren powiatu o
powierzchni 5 954,8 ha.
Aktywność gospodarczą na obszarach chronionego krajobrazu regulują przepisy prawne
zabezpieczające stan środowiska naturalnego. Wprowadzają one m.in. zakaz lokalizacji zakładów
przemysłowych i obiektów uciążliwych dla środowiska, zakaz prowadzenia działalności niekorzystnie
wpływających na krajobraz, dbałość o styl budownictwa dostosowany do lokalnych tradycji.
Obszary chronionego krajobrazu pełnią różnorodne funkcje m. in.: otulinową (dla parków
narodowych i krajobrazowych), rekreacyjną (tereny dla turystyki i wypoczynku, odciążające obszary o
wyjątkowych walorach przyrodniczych) oraz są naturalnymi korytarzami ułatwiającymi migracje
zwierząt.
Tabela 8 Obszary chronionego krajobrazu w powiecie hajnowskim.
Nazwa
Puszcza
Białowieska
Rok
utworzenia
1986
Powierzchnia
(ha)
Cel ochrony
Ochrona i zachowanie Puszczy Białowieskiej stanowiącej
ostatnie ostoje naturalnych puszcz nizinnych w Europie
78 538,0
oraz wyróżniającej się wysokimi walorami
krajobrazowymi, kulturowymi i wypoczynkowymi.
41 862,0
Ochrona i zachowanie doliny Narwi wyróżniającej się
wysokimi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi,
5 954,8 kulturowymi i wypoczynkowymi.
Dolina Dolnej
Narwi
1986
Powiat
hajnowski
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.12/78 s.119, Białystok 2002.
Tabela 9 Obszary chronionego krajobrazu według kategorii gruntów.
Ogółem
w hektarach
w%
powierzchni
ogólnej
województ
wa
W tym
lasy
Użytki rolne
wody
Ogółem
rezerwaty i
pozostałe
formy
ochrony
przyrody.
w hektarach
Puszcza Białowieska
78 538,0
3,9
56477,0
18521,0
286,0
4431,9
Dolina Dolnej Narwi
41 862,0
2,1
10958,0
27204,0
893,00
146,7
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 20 01 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.13/79 s.121, Białystok 2002.
II.2.c Rezerwaty przyrody.
Rezerwatem przyrody jest obszar objęty prawną ochroną dla zachowania naturalnych
ekosystemów lub półnaturalnych mających duże znaczenie ze względów naukowych, przyrodniczych,
kulturowych lub krajobrazowych. Wyróżnia się rezerwaty: ścisłe (wykluczenie jakiejkolwiek
ingerencji człowieka) i częściowe (dopuszczone pewne zabiegi gospodarcze). Dla zachowania
półnaturalnej roślinności rezerwatu przyrody wprowadza się zasady czynnej ochrony przyrody. Ze
względu na przedmiot ochrony wyróżnia się rezerwaty: faunistyczne, florystyczne, leśne,
krajobrazowe, torfowiskowe, wodne, przyrody nieożywionej, stepowe i słonoroślowe
Na terenie powiatu hajnowskiego jest zlokalizowanych 23 rezerwaty przyrody obejmujące
łącznie powierzchnię 3 773,5 ha. Najwięcej jest rezerwatów leśnych (13). Obejmują one obszar o
powierzchni 2 561,3 ha, który stanowi 67,9% ogółu powierzchni rezerwatów. Na drugim miejscu są
rezerwaty faunistyczne (7) obejmujące powierzchnię 1 007,8 ha, która stanowi 26,7% ogólnej
powierzchni rezerwatów. Rezerwatów torfowiskowych jest dwa i obejmują one powierzchnię 163,8 ha
(4,3%) i 1 rezerwat jest torfowiskowo-leśny. Obejmuje on powierzchnię 40,3 ha (1,1%).
Spośród rezerwatów leśnych największym jest „Rezerwat Krajobrazowy im. prof. W.
Szafera” powołany w 1921 r., reaktywowany w 1969 r., (1355,8 ha). Usytuowany wzdłuż szosy
Hajnówka - Białowieża, daje możliwość zapoznania się z najważniejszymi zbiorowiskami Puszczy
Białowieskiej. Część zachodnia - płaska, zdominowana przez grądy, część wschodnią, z wydmowymi
wzniesieniami, zajmują bory mieszane. W okolicach Czerlonki występuje zbiorowisko świetlistej
dąbrowy z rzadkimi gatunkami roślin. Na obszarze rezerwatu na niewielkich powierzchniach
występują bory świeże, bagienne, olsy i tęgi. Spotkać tu można prawie wszystkie występujące w
Puszczy zwierzęta.
Spośród rezerwatów faunistycznych największym jest „Rezerwat Olszanka Myśliszcze”
Zbiorowiska nieleśne w torfowej dolinie rzeki Leśnej Prawej. Najciekawsza ostoja występowania
reliktowej fauny motyli odznaczającej się dużym bogactwem gatunków i występowaniem form
endemicznych w południowej części Puszczy.
W grupie rezerwatów torfowych największym jest „Rezerwat Michnówka” (86 ha).
Zbiorowisko boru bagiennego w zagłębieniu międzywydmowym, w południowej części doliny rzeki
Perebel. Obejmuje on torfowisko wysokie oraz otaczające je lasy reprezentujące szereg dobrze
zachowanych zbiorowisk leśnych borowych i grądowych.
Tabela 10 Powiat hajnowski rezerwaty przyrody.
Nazwa
Olszanka
Myśliszcze
Rok
Powierzchnia Typ
utworzenia
w ha
1995
276,76 faunistyczny
Berezowo
1995
115,42 faunistyczny
Podcerkwa
1995
228,17 faunistyczny
Przewłoka
1995
78,52 faunistyczny
Dolina
Waliczówki
1995
44,75 florystyczny
Gnilec
1995
37,21 florystyczny
Jelonka
1989
227,00 krajobrazowy
Lipiny
1962
56,29 leśny
Rezerwat
Krajobrazowyim.
prof. W. Szafera
Pogorzelce
1969
1355,88 leśny
1974
7,63 leśny
Nieznanowo
1974
27,70 leśny
Cel ochronny
Zachowanie w naturalnym stanie fragmentu
Puszczy Białowieskiej ze specyficznymi
środowiskami występowania reliktowej fauny
motyli odznaczającej się dużym bogactwem
gatunków i występowaniem form
endemicznych.
Zachowanie w naturalnym stanie fragmentu
Puszczy Białowieskiej ze specyficznymi
środowiskami występowania reliktowej fauny
motyli odznaczającej się dużym bogactwem
gatunków i występowaniem form
endemicznych.
Zachowanie w naturalnym stanie fragmentu
Puszczy Białowieskiej ze specyficznymi
środowiskami występowania reliktowej fauny
motyli odznaczającej się dużym bogactwem
gatunków i występowaniem form
endemicznych.
Zachowanie w naturalnym stanie fragmentu
Puszczy Białowieskiej ze specyficznymi
środowiskami występowania reliktowej fauny
motyli odznaczającej się dużym bogactwem
gatunków i występowaniem farm
endemicznych.
Zachowanie ze względów naukowych i
dydaktycznych zespołów roślinności turzycowej
występujących w strefie źródliskowej
strumienia leśnego oraz lasu łęgowego o
charakterze naturalnym.
Zachowanie w naturalnym stanie zbiorowisk
turzycowych z udziałem rzadkich gatunków
roślin naczyniowych i mszaków, jedynych na
terenie Puszczy Białowieskiej.
Zachowanie szczególnego krajobrazu i
środowiska oraz zabezpieczenie przebiegu
sukcesji wtórnej na porzuconych jałowych
gruntach porolnych.
Zachowanie ze względów naukowych i
dydaktycznych jedynego na terenie Puszczy
Białowieskiej stanowiska dębu
bezszypułkowego występującego w
drzewostanie mieszanym obok dębu
szypułkowego.
Zachowanie naturalnych zbiorowisk leśnych
grądowych i typu boru mieszanego.
Zachowanie w naturalnym stanie fragmentu
Puszczy Białowieskiej ze zbiorowiskami
leśnymi grądowymi, z dużym udziałem lipy
drobnolistnej.
Zachowanie w naturalnym stanie fragmentu
Puszczy Białowieskiej z dobrze zachowanymi
zbiorowiskami leśnymi grądowymi i
bagiennymi oraz typu boru mieszanego.
Nazwa
Sitki
Rok
Powierzchnia Typ
utworzenia
w ha
1979
35,20 leśny
Starzyna
1979
369,43 leśny
Szczekotowo
1979
36,63 leśny
Dębowy Grąd
1985
100,17 leśny
Siemianówka
1995
224,62 leśny
Podolany
1995
15,10 leśny
Kozłowe Borki
1995
246,17 leśny
Czechy Orlańskie 1995
77,95 leśny
Michnówka
1979
84,92 torfowiskowy
Wysokie Bagno
1979
78,92 torfowiskowy
Laśny
2003
Głęboki Kąt
1979
8,5 leśny
40,26 torfowiskowy/
leśny
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie
Białymstoku, tab.8/74 s.112-118 , Białystok 2002.
Cel ochronny
Zachowanie fragmentu Puszczy Białowieskiej z
rzadko tu spotykanymi zbiorowiskami borów na
wyniosłościach wydmowych z rzadkimi i
chronionymi gatunkami roślin w runie.
Zachowanie w naturalnym stanie fragmentu
Puszczy Białowieskiej z dobrze
wykształconymi zespołami leśnymi typu boru
mieszanego z licznymi stanowiskami roślin
chronionych.
Zachowanie fragmentu Puszczy Białowieskiej
obejmującego zbiorowiska grądowe z licznymi
drzewami pomnikowymi oraz największe na
tym terenie skupienia kurhanów
wczesnośredniowiecznych, jak również
pozostałości po smolarni z XVIII wieku.
Zachowanie fragmentu Puszczy Białowieskiej z
dobrze wykształconymi zespołami grądowymi i
łęgu olszowojesionowego, z licznym udziałem
dębów o wymiarach pomnikowych, jesionu i
wiązów okołopomnikowych, występujące
liczne gatunki zwierząt (ssaki owadożerne,
drapieżne, roślinożerne oraz gryzonie).
Zachowanie fragmentu Puszczy Białowieskiej
odznaczającego się bogactwem szaty roślinnej z
dominującymi zbiorowiskami leśnymi
bagiennymi występującymi na obrzeżu górnej
Narwi, w sąsiedztwie zbiornika Siemianówka.
Zachowanie w naturalnym stanie grądu
wilgotnego z dużym udziałem dębów
pomnikowych.
Zachowanie w naturalnym stanie zbiorowisk
1eśnych z dużym udziałem boru
świerkowotorfowcowego o charakterze
borealnym i bogatej florze mszaków.
Zachowanie w naturalnym stanie zbiorowisk
leśnych o charakterze borów mieszanych z
drzewostanem sosnowoświerkowym,
stanowiących pozostałość dawnej Puszczy
Bielskiej.
Zachowanie w naturalnym stanie fragmentu
Puszczy Białowieskiej obejmującego
torfowisko wysokie oraz otaczające je lasy
reprezentujące szereg dobrze zachowanych
zbiorowisk leśnych borowych i grądowych.
Zachowanie w naturalnym stanie rozległego
torfowiska porośniętego borem świerkowym
oraz fragmentu zatorfionej doliny rzeki Narewki
ze stanowiskiem bobrów.
Zachowanie fragmentu Puszczy Białowieskiej z
dobrze wykształconymi zespołami grądowymi i
łęgu olszowojesionowego, z licznym udziałem
dębów.
Zachowanie w naturalnym stanie fragmentu
Puszczy Białowieskiej obejmującego bór
świerkowy, torfowcowy o charakterze
borealnym.
podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
II.2.d Pozostałe formy ochrony przyrody.
Spośród pozostałych form ochrony przyrody na terenie powiatu hajnowskiego spotyka się
pomniki przyrody i użytki ekologiczne. Pomnikiem przyrody jest obiekt chroniony prawnie
stanowiący twór przyrody żywej (pomnik przyrody ożywionej) lub nieożywionej (pomnik przyrody
nieożywionej), bądź ich zespoły, charakteryzujące się niepowtarzalnymi wartościami naukowymi,
krajobrazowymi, historyczno-pamiątkowymi, kulturowymi lub estetycznymi. Do pomników przyrody
zalicza się m.in.: okazałe zabytkowe drzewa i ich skupiska, parki, aleje, głazy narzutowe, ciekawe
formy skalne, jaskinie, źródła, wywierzyska, wodospady, Obiekty tego typu w dawnych czasach
pełniły często rolę miejsc kultu religijnego i obiektów kultu religijnego.
Na terenie powiatu hajnowskiego jest zaewidencjonowanych 1 190 pomników przyrody.
Spośród tej liczby 1 145 jest drzewami, 35 pomników to grupa drzew, 9 pomników to pomniki
nieożywione będące głazami narzutowymi, 1 pomnik został określony w statystyce jako inny. Spośród
drzew pomników najwięcej spotyka się sosen zwyczajnych, których wysokość przekracza 30 m, a
obwód pnia 250 cm, dębów szypułkowych przekraczających wysokość 32 m i obwód pnia 350 cm,
świerków pospolitych o wysokości ponad 36 m i obwodzie pnia 280 cm. Pomnikiem przyrody jest
również topola biała w osadzie Stary Kornin, której wiek został określony na 130 lat, a obwód pnia
osiągnął 600 cm przy wysokości 27 m. Do grupy pomników przyrody nieożywionej należą głazy
zlepieńce znajdujące się w nieczynnych żwirowniach mające obwód 720-890 cm i wysokość 120170 cm na terenie gminy Dubicze Cerkiewne.
Znajdujące się na terenie powiatu użytki ekologiczne zajmują obszar 694 ha. Użytek
ekologiczny jest to jedna z form ochrony przyrody polegająca na zabezpieczeniu fragmentu
ekosystemu mającego znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i siedlisk, np.:
naturalnych zbiorników wodnych, śródpolnych i śródleśnych "oczek wodnych", kęp drzew i krzewów,
bagien, torfowisk, wydm, starorzeczy, wychodni skalnych, skarp, kamieńców i nie użytkowanych
gospodarczo płatów roślinności. Użytek ekologiczny uwzględnia się w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego i uwidacznia w ewidencji gruntów. Może być wprowadzony
w drodze rozporządzenia wojewody lub decyzji rady gminy.
II.3 Zagrożenia środowiska przyrodniczego.
O stanie środowiska przyrodniczego decydują odprowadzane przez człowieka do środowiska
różnego rodzaju substancje powstające w toku działalności gospodarczej człowieka jak i procesów
bytowych zachodzących w gospodarstwach domowych. Działalność prowadzona przez człowieka ma
również swoje oddziaływanie pośrednie w postaci stymulowania procesów biologicznych, które
zachodzą w zmienionym przez człowieka środowisku przyrodniczym Do takich procesów możemy
zaliczyć na przykład zakwitanie wody w zbiorniku Siemianówka powodowane przez nadmiernie
rozwijający się plankton. Utrzymanie równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym jest
złożonym procesem i wymaga systematycznego śledzenia zmian w min zachodzących.
II.3.a Zagrożenia wód.
Wody powierzchniowe rzek
Powiat hajnowski jest zlokalizowany w zlewni rzeki Narew i jej dopływów Południowe tereny
powiatu znajdują się w zlewni Bugu i dorzeczu rzeki Nurzec. Jakość wód rzecznych płynących na
terenie powiatu w systemie monitorowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w
Białymstoku w ramach programu Państwowego Monitoringu Środowiska jest zróżnicowana. Żadna
spośród rzek płynących na terenie powiatu hajnowskiego w 2001 roku nie znajdowała się w I klasie
czystości wód. Wody większości głównych rzek (Narew, Leśna Prawa, Orlanka) płynących na terenie
powiatu zostały zaliczone do wód nie odpowiadającym normom. Wody rzeki Narewka na krótkim
odcinku w pobliżu granicy państwowej posiadały II klasę czystości, a na pozostałym odcinku III klasę
czystości. Także wody rzeki Orlanka wypływającej z terenu powiatu miały II klasę czystości, a wraz z
nurtem obniżyły się do III klasy.
Rzeka Narew na terenie powiatu hajnowskiego była badana u źródeł zbiornika Siemianówka
w okolicy miejscowości Babia Góra, u ujścia ze zbiornika, w okolicy miejscowości Bondary i w
miejscowości Narew. Wynikiem realizacji badań jest następująca charakterystyka wód
przepływających w punktach pomiarowych2:
Punkt w m. Babia Góra (profil graniczny)
Badania jakości wód zasilających zbiornik Siemianówka w punkcie Babia Góra prowadzone
były raz w miesiącu w ramach monitoringu rzeki Narew oraz dodatkowo z taką samą częstotliwością
w ramach programu monitoringu zbiornika zaporowego Siemianówka.
Z powodu braku technicznych możliwości wykonania pomiaru przepływu nie sklasyfikowano
rzeki w tym profilu badawczym według przyjętej do oceny metody stężeń miarodajnych. Według
oceny bezpośredniej w punkcie Babia Góra wskaźnikami o najniekorzystniejszych wartościach są:
ChZT (przy 23 pomiarach, 9 razy wystąpiły stężenia w III klasie, 2 razy -- n.o.n.), utlenialność (7 razy
w III klasie), fosfor ogólny (1-krotnie n.o.n.). Podwyższone wartości utlenialności i ChZT związane są
ze specyfiką tej części zlewni (wysoka barwa wody i obecność substancji humusowych,
wypłukiwanych z leśnego, torfowego lub darniowego podłoża).
Analiza wyników badań nie wykazuje wpływu zanieczyszczeń związanych z działalnością
gospodarczą w zlewni rzeki położonej po stronie białoruskiej zasilającej zbiornik Siemianówka.
Tabela 11 Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych i klasyfikacja wód rzeki Narew w 2001 roku na
terenie powiatu hajnowskiego
Km
biegu
rzeki
431,7
Rodz.
sieci
P
Uzasadnienie wyboru
stanowiska
Określenie stanu
czystości wód poniżej
zbiornika Siemianówka
klasa
wg
badań
n.o.n.
Stanowisko
1
Położenie
stanowiska
w. m.
Bondary
2
w m. Narew
410,0
R
Określenie stanu
czystości po przyjęciu
wód rz. Narewki
n.o.n.
3
w m. Ploski
384,1
R
Określenie stanu
czystości przed ujściem
rz. Orlanki
n.o.n.
4
dopływ rz.
Orlanka
w m.
Chraboły
6,5
P
Określenie stanu
czystości przed ujściem
do rz.Narew
n.o.n.
5
w m. Strabla
poniżej rz.
Orlanki
373,8
R
Określenie stanu
czystości po przyjęciu
wód rz. Orlanki
III
2
Ocena przygotowana przez WIOŚ Białystok poniżej zamieszczona.
Wskaźniki
kwalifikujące
n.o.n. -- chlorofil "a",
III -- utlenialność, ChZT
II -- BZT5, fosfor ogól.,
saprobowość sestonu, miano
coli typu kał.
n.o.n. -- chlorofil "a"III -ChZT, miano coli (2 wyniki)
II -- BZT5, utlenialność, fosfor
ogól., sprobowość sestonu
n.o.n. -- chlorofil "a"II -utlenialność, ChZT, fosfor
og., saprobowość sestonu,
miano coli
n.o.n. -- azot azotynowy,
fosforany, fosfor og.III -saprob. sestonu, miano coli
II -- BZT5,, utlenialność,
ChZT
III -- chlorofil "a"II -utlenialność, ChZT, fosfor
og., saprobowość sestonu,
miano coli
Tabela 12 Wykaz większych źródeł zanieczyszczeń w zlewni rzeki Narew na terenie powiatu hajnowskiego
Lp.
1
2
3
Miejscowość,
nazwa zakładu
Bagniuki
WZKUMoczyszczalnia
Narew
Gminna
oczyszczalnia
ścieków
Przedsiębiorstwo
"PRONAR"
Typ oczyszczalni
Ilość
ścieków
[m3/d]
Ładunek dobowy
[kg/d]
mechaniczno –
biologiczna typ
BIOBLOK WS 400
50
BZT5 -- 0,26
zawiesina -- 0,85
ChZT -- 2,71
azot am. -- 0,007
azot og. -- 0,43
fosfor og. -- 0,28
mechaniczno -biologiczna
2 kontenery typu
KOS-2
30,6
BZT5 -- 1,39
zawiesina -- 0,31
ChZT -- 2,07
azot am. -- 0,36
azot og. -- 0,65
fosfor og. -- 0,19
mechaniczno -biologiczna
złoże i urządzenia
"Eurowater"
3,6
Uwagi
Kontrola oczyszczalni wykazała
przekroczenie dopuszczalnego
ładunku fosforu ogólnego
Kontrola oczyszczalni wykazała
przekroczenia ładunków: BZT5,
azotu amonowego i fosforu
ogólnego; stwierdzono
nagromadzenie dużej ilości
osadów ściekowych w rowie
odprowadzającym ścieki do rzeki
Narew
BZT5 -- 0,19
Kontrola obiektu nie wykazała
zawiesina -- 0,36
przekroczeń, także w zakresie
ChZT -- 1,81
ładunków ekstraktu eterowego,
azot am. -- 0,09
miedzi, cynku, niklu, chromu i
azot og. -- 0,33
żelaza. Oczyszczalnia
fosfor og. -- 0,03 funkcjonowała prawidłowo, bez
zakłóceń.
Punkt w m. Bondary
Na podstawie badań przeprowadzonych w 2001 roku, wody rzeki Narew w punkcie poniżej
zbiornika Siemianówka, podobnie jak w poprzednich latach, zostały sklasyfikowane jako nie
odpowiadające normom (n.o.n.). Wskaźnikiem degradującym jakość wód jest ponadnormatywna
wartość chlorofilu "a" wynikająca z obserwowanych corocznie w zbiorniku masowych zakwitów
planktonicznych sinic w czasie sezonu wegetacyjnego. Trzecią klasę czystości wykazywały wartości
utlenialności i ChZT (parametrów pozostających w korelacji z dużą ilością biomasy). Pozostałe
wskaźniki mieszczą się w granicach przyjętych dla I i II klasy.
Czterokrotnie w ciągu roku badano zawartości metali. Najwyraźniej zaznaczał się udział
manganu (1-razowo nawet w stężeniach II klasy) oraz żelaza, co jest cechą charakterystyczną składu
wód z obszaru zlewni Górnej Narwi. Dwukrotnie zanotowano niewielką zawartość miedzi. Pozostałe
metale (chrom, cynk, kadm, nikiel, ołów, rtęć) były niewykrywalne.
Jednorazowo w roku 2001 zbadano zawartość wybranych pestycydów (lindan, DDE, DDD,
DDT, DMDT) oraz polichlorobifenyli (PCB). Nie wykryto ich obecności w wodach rzeki poniżej
zbiornika Siemianówka.
Punkt w m. Narew
Podobnie, jak w poprzednim punkcie badawczym, wody rzeki Narew nie odpowiadały w tym
profilu pomiarowo-kontrolnym normom ze względu na zawartość chlorofilu "a". W 2000 roku jego
wartość wykazywała II klasę czystości, a ogólna III klasa czystości wód w tym punkcie spowodowana
była wartością ChZT i azotu azotynowego. W roku 2001 wartości stężeń III klasy czystości wykazują
ChZT oraz miano coli typu kałowego (2 wyniki na 12). Pozostałe wskaźniki mieszczą się w I i II
klasie.
Rzeka Narewka wypływa z terytorium Białorusi i jest lewobrzeżnym dopływem Narwi.
W górnym biegu rzeka przepływa przez teren Puszczy Białowieskiej, a w zlewni rzeki znajduje się
Białowieski Park Narodowy.
W roku 2001 badaniami objęty został cały 39,4 kilometrowy odcinek rzeki od granicy państwa
do ujścia do rzeki Narew. Badania prowadzono w trzech punktach pomiarowo-kontrolnych w ramach
monitoringu regionalnego z częstotliwością raz na miesiąc.
Tabela 13 Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych i klasyfikacja wód rzeki Narewki w 2001 roku
Nr
stanowiska
Położenie
stanowiska
Km
biegu
rzeki
Przynależność
do sieci
Uzasadnienie
wyboru
stanowiska
1
powyżej m.
Białowieża
38.0
R
określenie jakości
wód wypływających
z Białorusi
2
poniżej m.
Białowieża
33.2
R
3
w m.Kordon
1.4
R
określenie wpływu
ścieków
z Białowieży
stan czystości na
ujściu do Narwi
Ogólna
klasa
czystości
wg badań
II
III
III
Wskaźniki
kwalifikujące
II -- ChZT-Mn, ChZTCr, fosforany, fosfor
og.,sapr. sestonu, miano
coli typu kałowego
III -- ChZT-Cr, miano
coli typu kałowego
III -- miano coli typu
kałowego
Tabela 14 Wykaz większych źródeł zanieczyszczeń w zlewni rzeki Narewki
L.
Miejscowość,
nazwa zakładu
Typ
oczyszczalni
Ilość
ścieków
[m3/d]
1
oczyszczalnia
gminna
mechaniczno biologiczna typ
PS-400
350,0
2
oczyszczalnia
gminna
mechaniczno.biologiczna
typ BIOGEST
250,0
3
Przedsiębiorstwo
Ceramiki
Budowlanej
Oczyszczalnia w
Lewkowie
mechaniczna
osadniki gnilne
4
mechaniczno biologiczna
z osadem
czynnym
Ładunek dobowy
[kg/d]
Białowieża
BZT5 -2,24Zawiesina 5,25ChZT-Cr -20,2azot amon.10,1azot og.11,6fosfor og. -0,55
Narewka
BZT5 -14,2Zawies. -8,52ChZT-Cr34,32azot am. -2,11azot og. -3,37fosfor og. -0,23
Lewkowo Stare
-----------
10,2
Uwagi
Kontrola wykazała w odprowadzanych
ściekach przekroczenia stężenia azotu
amonowego i ogólnego. Zakładowi
naliczono
karę
pieniężną.
Stan
formalno-prawny jest uregulowany do
końca maja 2003 r. Odbiornik wyżej
ujścia ścieków - II klasa, niżej ujścia -n.o.n.
Stwierdzono przekroczenia stężeń:
BZT5, ChZTCr, zawiesiny, azotu
amonowego i ogólnego. Zakładowi
naliczono
karę
pieniężną.
Oczyszczalnia
jest
w
trakcie
modernizacji. Stan formalno-prawny
uregulowany do końca 2002 roku.
Badania rzeki powyżej oczyszczalni
wykazały III klasę czystości ze
względu na podwyższone stężenie
wskaźnika utlenialności, poniżej zrzutu
ścieków z oczyszczalni - III klasa ze
względu na utlenialność, zawiesinę, i
miano coli.
Ścieki z PCB z dniem 01.12.1999 r.
odprowadzane są na oczyszczalnię
komunalną w Lewkowie.
BZT5, -- 0,049zaw.
Kontrola obiektu nie wykazała
-- 0,11ChZT-Cr -- przekroczeń stężeń zanieczyszczeń w
0,39azot am.odprowadzanych ściekach. Pozwolenie
0,001azot og. -wodno-prawne ważne do końca lipca
0,04fosfor og. -2005 roku. Analiza prób pobranych
0,05
powyżej oczyszczalni ścieków
wykazała II klasę czystości, poniżej
oczyszczalni - III klasa ze względu na
miano coli typu kałowego.
W wyniku realizacji badań w trzech punktach pomiarowych uzyskano następującą
charakterystykę wód przepływających w punktach pomiarowych3:
Punkt powyżej m. Białowieża
Stwierdzono II klasę czystości wód ze względu na: ChZT-Mn, ChZT-Cr, fosforany, fosfor
ogólny. Pozostałe wskaźniki fizykochemiczne spełniały wymagania I klasy czystości wód. Parametry
bakteriologiczne -- miano coli typu kałowego oraz saprobowość sestonu wykazały II klasę czystości.
Wyniki nie wykazały wpływu źródeł zanieczyszczeń w górnym biegu rzeki z terenu Białorusi.
W stosunku do poprzednich badań przeprowadzonych w 1996 roku stan czystości rzeki nie uległ
zmianom (również II klasa).
Punkt poniżej m. Białowieża
Badania wykazały ogólną III klasę czystości ze względu na podwyższone stężenie ChZT-Cr,
oraz na zanieczyszczenia bakteriologiczne wyrażone m. coli typu kałowego. Pozostałe wskaźniki
fizykochemiczne poza: ChZT-Mn, fosforanami i fosforem og. (II klasa) odpowiadały I klasie.
Saprobowość sestonu nie wykraczała poza normy II klasy. W stosunku do poprzednich badań rzeki w
tym profilu prowadzonych w roku 1996, gdzie stwierdzono II klasę, stan czystości rzeki w roku 2001
uległ pogorszeniu.
Punkt w m. Kordon -- profil ujściowy
Stwierdzono ogólną III klasę czystości wód. Wskaźniki fizykochemiczne, za wyjątkiem
ChZT-Mn, ChZT-Cr, oraz fosforu og. (II klasa) odpowiadały I klasie czystości. Saprobowość sestonu
charakterystyczna była dla wód II klasy czystości.
Stan sanitarny rzeki w stosunku do badań przeprowadzonych w 1996 roku uległ pogorszeniu,
klasyfikując rzekę w III klasie czystości
Częściowo przez powiat przepływa rzeka Orlanka, która ma tu swój początek. Rzeka jest
lewobrzeżnym dopływem rzeki Narew o długości 50,3 km. W 2001 roku w ramach monitoringu
regionalnego badaniami stanu czystości objęto całą długość rzeki Orlanki od źródeł do ujścia do rzeki
Narew. Badania rzeki Orlanki prowadzono w 3 punktach pomiarowo-kontrolnych: powyżej
miejscowości Orla (wody niesione z terenu powiatu hajnowskiego), poniżej miejscowości Orla i w
miejscowości Chraboły. Pomiary prowadzono z częstotliwością raz w miesiącu. W wyniku badań
uzyskano następujące dane dla rzeki Orlanki:: II klasa czystości -- odcinek rzeki Orlanki od źródeł do
ujścia rzeki Białej, III klasa czystości -- odcinek poniżej ujścia rzeki Białej do ujścia Orlanki do
Narwi,
Tabela 15 Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych, ich klasyfikacja według badań w 2001 roku
Nr
stanowiska
Położenie
stanowiska
Km Przynależność
biegu
do sieci
rzeki
1
Orlanka
powyżej m.
Orla.
32.7
R
2
Orlanka
poniżej m.
Orla.
29.6
R
3
Biała powyżej
Bielska
Podlaskiego
Biała poniżej
Bielska
Podlaskiego
w m.
Hryniewicze
11,0
R
2,0
R
4
3
Uzasadnienie
wyboru
stanowiska
Ogólna
klasa
Wskaźniki kwalifikujące
czystości
wg badań
określenie stanu
II
II-ChZT, fosforany,
czystości górnego
fosfor ogólny, miano
biegu rzeki
coli typu kałowego,
saprobowość sestonu
określenie wpływu
III
III-miano coli typu
zanieczyszczeń
kałowegoII-utl., ChZT,
z m.Orla
fosforany, fosfor og.,
saprob.,sestonu
określenie stanu
non
non.-miano coli typu
czystości w górnym
kałowegoII-ChZT, sap.,
biegu rzeki
sestonu
określenie czystości
non
non-fosforany, fosfor
rz. Białej po
og, miano coli typu
przyjęciu
kałowego, sap. sestonu
zanieczyszczeń z
III-BZT5,ChZT, zawies.,
Bielska Podlaskiego
azotynyII-utl.,amoniak,
azot ogól.
Ocena przygotowana przez WIOŚ Białystok poniżej zamieszczona.
Nr
stanowiska
Położenie
stanowiska
5
Orlanka
w m.
Chraboły
Km Przynależność
biegu
do sieci
rzeki
6.8
P
Uzasadnienie
wyboru
stanowiska
określenie stanu
czystości wód rz.
Orlanki przed
ujściem do Narwi.
Ogólna
klasa
Wskaźniki kwalifikujące
czystości
wg badań
non
non-azotyny,
fosforany,fosfor
ogólnyIII-seston, miano
coli typu kałowegoIIBZT5,ChZT, utlenial.
Tabela 16 Wykaz większych źródeł zanieczyszczeń w zlewni rzeki Narewki.
L.
Miejscowość,
nazwa zakładu
1
Gminna oczyszczalnia
ścieków
2
"Mlekovita-Bielmlek"
Sp. z o.o.
3
Przedsiębiorstwo
Komunalne Sp. z o.o. oczyszczalnia miejska
Ilość
Ładunek dobowy
Uwagi
ścieków
[kg/d]
[m3/d]
Mochnate i Stare Berezowo rz. Orlanka
mechaniczno -48
BZT5-0,3
bez przekroczeń
biologiczna
zawiesina-0,48
ChZT- 2,46
azot amonowy-0,21
azot ogólny-0,55
fosfor ogólny-0,008
Bielsk Podlaski rz. Biała
mechaniczno -638
BZT5-6,12
bez
biologiczna
zawiesina-14,04
przekroczeń;odbiornik
(osad czynny)
ChZT-60,99
powyżej ujścia
azot amonowy-0,62
ścieków -- II
azot ogólny-3,13
klasa,poniżej -- non.
fosfor ogólny-0,89
mechaniczno -3050
BZT5-23,18
bez przekroczeń:trwa
biologiczna
zawiesina-33,55
modernizacja
(osad czynny) z
ChZT -197,94
oczyszczalni;
usuwaniem biogenów
azot amonowyodbiornik powyżej i
(PIX)
14,94
poniżej ujścia ścieków
azot ogólny-27,45
-- non.
fosfor ogólny-1,65
Typ oczyszczalni
W wyniku realizacji badań w trzech punktach pomiarowych uzyskano następującą
charakterystykę wód przepływających w punktach pomiarowych4:
Orlanka powyżej m. Orla
Rzeka w tym punkcie pomiarowo-kontrolnym została sklasyfikowana w II klasie czystości ze
względu na wartości takich parametrów fizyko-chemicznych jak: ChZT, fosforany, fosfor ogólny. W
II klasie czystości mieściły się również wskaźniki biologiczne: miano coli typu kałowego oraz indeks
saprobowy sestonu. Pozostałe badane parametry nie przekraczały norm przyjętych dla I klasy
czystości wód.
Orlanka poniżej m. Orla
Rzeka wykazywała w tym punkcie badawczym III klasę czystości ze względu na wartość
miana coli typu kałowego (na 11 wyników w roku 1 był w I klasie, 8 w II, 1 w III oraz 1 nieznacznie
przekraczał obowiązujące normy). Wartości utlenialności, ChZT, fosforanów, fosforu ogólnego i
saprobowości sestonu wykazywały II klasę, natomiast pozostałe parametry mieściły się w I klasie
czystości wód.
Orlanka w m. Chraboły (ujście do rzeki Narew)
W profilu ujściowym, na odcinku poniżej ujścia rz. Białej, rzekę Orlankę do wód
pozaklasowych dyskwalifikowały wartości związków biogennych: azotu azotynowego, fosforanów i
fosforu ogólnego. Wskaźniki biologiczne: indeks saprobowy sestonu, miano coli typu kałowego
4
Ocena przygotowana przez WIOŚ Białystok poniżej zamieszczona.
mieściły się w III klasie czystości wód. Drugą klasę wykazywały wartości: BZT 5, utlenialności i
ChZT. Pozostałe wskaźniki odpowiadały I klasie czystości.
Badania zawartości metali zarejestrowały obecność żelaza (3-krotnie I klasa), manganu (2krotnie I klasa, 6-krotnie II klasa) oraz miedzi (1-krotnie I klasa). Pozostałe metale: chrom, cynk,
kadm, nikiel, ołów, rtęć wystąpiły na poziomie niewykrywalnym.
Przeprowadzone jednorazowo badania pestycydów nie wykryły ich obecności. Zanotowano
jedynie niewielką zawartość polichlorodwufenyli (PCB) w ilości 0,007 g/dm3.
Przez południowe tereny powiatu hajnowskiego przepływa rzeka Nurzec - dopływ Bugu.
Rzeka należy do rzek typowo nizinnych przepływających przez tereny bagienne i podmokłe.
Wypływa w podmokłej dolinie na południowy-wschód od m. Czeremcha na wysokości ok. 180 m
n.p.m. Całkowita długość rzeki wynosząca 100,2 km i powierzchnia zlewni rzędu 2082,6 km2 stawiają
rzekę w pierwszej grupie największych rzek Makroregionu Północno-Wschodniego i jednocześnie
kwalifikują do jednej z większych zlewni dopływów Bugu.
Rzeka i jej dopływy odprowadzają wody z obszaru Wysoczyzny Bielskiej, Drohickiej
i Wysokomazowieckiej będącymi mezoregionami Niziny Północno-Podlaskiej. Jednym z większych
dopływów w górnej części zlewni rzeki jest rzeka Nurczyk o powierzchni zlewni 238 km2. Inne
dopływy to: Kukawka, Pełchówka i Płonka.
Dolinę Nurca w górnym biegu pokrywają bagna i duże obszary podmokłe pocięte systemami
rowów melioracyjnych. Od źródeł do miejscowości Boćki koryto rzeki uregulowano wykonując na
tym odcinku 99 stopni betonowych oraz 4 jazy. W wyniku nieprawidłowo przeprowadzonych prac
melioracyjnych obszar górnej zlewni i partie ujściowe dolin głównych dopływów zostały wyraźnie
przesuszone.
W środkowym biegu dolina Nurca osiąga szerokość rzędu od 5 do 10 km, przy czym doliny
bocznych dopływów, łączące się z doliną rzeki Nurzec, powodują powstawanie szerokich basenów
oddzielonych od siebie wyraźnymi przewężeniami. Średnia szerokość koryta rzeki w biegu
środkowym wynosi od 9 do 10 m, natomiast dopływów od 1 do 2 m.
Charakterystyczną cechą koryta rzeki w środkowym jej biegu jest bardzo wyraźne wcięcie się
w dno doliny spowodowane procesem erozyjnym zaistniałym w wyniku nieprawidłowo
przeprowadzonych prac melioracyjnych. Wyraźnym przykładem tego zjawiska może być odcinek
rzeki w rejonie ujścia rzeki Leśnej, w którym silna erozja denna spowodowała, iż zwierciadło wody
uległo obniżeniu od 2,5 do 3 m w stosunku do powierzchni doliny. Zjawisko to występuje również
wyraźnie w dolnej części zlewni rzeki.. Na obszarze tym dominują łąki, zajmując ok. 80 %
powierzchni. Pozostały procent stanowią pola, lasy oraz nieużytki.
Punktów pomiarowych, które mierzyłyby oddziaływanie na rzekę terenów położonych w
powiecie hajnowskim w bezpośrednim sąsiedztwie granic powiatu nie było. W związku z tym nie
można wyników z pomiarów w miejscowości Tworkowice (znacznie oddalonej) brać jako
miarodajnych dla tego obszaru powiatu.
Na terenie powiatu swój początek bierze rzeka Leśna Prawa (132,7 km) na północ od miasta
Hajnówka. Na 105,0 km swego biegu opuszcza granice Polski i uchodzi na 263,7 km. do rzeki Bug po
stronie Białorusi. Przepływając przez Hajnówkę rzeka przyjmuje ścieki komunalne i przemysłowe z
miasta, a następnie wpływa na teren Puszczy Białowieskiej. Zlewnia ma charakter typowo leśny.
W 2001 roku rzeka badana była w jednym punkcie -- w miejscowości Topiło w ramach
monitoringu granicznego (na 106,0 km). Poboru prób dokonywano z częstotliwością dwa razy w
miesiącu.
Tabela 17 Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych i klasyfikacja rzeki Leśnej Prawej w 2001 r.
Nr
stanowiska
Położenie
stanowiska
Km
biegu
rzeki
Przynależność
do sieci
Uzasadnienie
wyboru
stanowiska
1
m. Topiło -granica
państwa
106,0
G
Określenie stanu
czystości wód
wypływających z Polski
Ogólna
klasa
czystości
wg badań
n.o.n.
Wskaźniki
kwalifikujące
n.o.n. -fosforany
Tabela 18 Wykaz większych źródeł zanieczyszczeń w zlewni rzeki Leśnej Prawej
L.
Miejscowość,
nazwa zakładu
1
Przedsiębiorstwo
Wodociągów
i Kanalizacji
oczyszczalnia miejska
Typ oczyszczalni
Ilość
ścieków
[m3/d]
Hajnówka
mech. -- biologiczna
2853,0
z podwyższonym
usuwaniem biogenów
Ładunek dobowy
[kg/d]
Uwagi
BZT5 -- 21,11
Zawiesina 62,77
ChZTCr -- 210,27
azot am. -- 38,51
azot og.- 64,19
fosfor og.- 3,99
Pozwolenie wodno -prawne ważne do
końca 2005 r.
Przeprowadzona
kontrola w kwietniu
2001 r. wykazała
przekroczenie
stężenia azotu
amonowego w
odprowadzanych
ściekach w wyniku
czego zakładowi
naliczono karę
dobową.Badania rzeki
wyżej i niżej ujścia
ścieków wykazały
wody pozaklasowe
(n.o.n.).
Kontrola
przeprowadzona w
czerwcu 2001 r.
wykazała w
odprowadzanych
ściekach
przekroczenie stężeń
BZT5, zawiesiny i
ChZT-Cr. Zakładowi
naliczono karę
dobową. Wody
opadowe
odprowadzane są bez
podczyszczenia do rz.
Leśnej. Pozwolenie
wodno-prawne ważne
do końca sierpnia
2006 r. Badania rzeki
wyżej ujścia ścieków i
niżej ujścia ścieków
wykazały wody
pozaklasowe (n.o.n).
Pozwolenie wodnoprawne ważne do
końca 2002 r.
Kontrola
przeprowadzona
w maju 2001 r. nie
wykazała przekroczeń
stężeń zanieczyszczeń
w odprowadzanych
ściekach. Z końcem
roku 2001 ścieki z
zakładu, poprzez
zbiornik
2 "GRYFSKAND" Sp. z o
o. Zakład Produkcyjny
Węgli Aktywnych w
Hajnówce
mech. -- biologiczna
57,0
BZT5 -- 3,59
Zaw.- 17,2
ChZT-Cr -37,68
azot am.- 0,012
azot og.- 0,43
fosfor og.- 0,06
Okręgowa
Spółdzielnia Mleczarska
mech. -- biologiczna
385,0
BZT5 -1,46
Zaw. -- 3,85
ChZT-Cr -18,98
azot amon. -- 0,08
azot og.- 0,81
fosfor og.- 0,28
3
Miejscowość,
nazwa zakładu
L.
Typ oczyszczalni
Ilość
ścieków
[m3/d]
Ładunek dobowy
[kg/d]
Uwagi
wyrównawczy,
skierowane zostały na
oczyszczalnię miejską
w Hajnówce. Badania
rzeki wyżej i niżej
ujścia ścieków
wykazały wody
pozaklasowe (n.o.n.).
Tabela 19 Klasyfikacja rzeki Leśnej w oparciu o przeprowadzone badania w latach 2000-2001
Rok
badań
2000
2001
Długość
kontrolowanej
rzeki (km)
27,7
17,2
I
km
-----
%
-----
km
-----
Klasa czystości rzeki
II
III
%
km
---------
%
-----
n.o.m.
km
%
27,7
100
17,2
100
Punkt w miejscowości Topiło -- profil graniczny
Rzeka w roku 2001 nadal wykazywała wody pozaklasowe ze względu na ponadnormatywne
stężenie fosforanów i fosforu ogólnego. Stężenia III klasy czystości (zgodne z wymogami Zarządzenia
18/71 o docelowej klasyfikacji wód) osiągnęły wskaźniki: ChZT-Mn, ChZT-Cr, i mangan. Pozostałe
wskaźniki odpowiadały I i II klasie czystości.
Ogólna klasyfikacja rzeki Leśnej Prawej w profilu Topiło w 2001 roku nie uległa zmianie w
porównaniu do roku 2000 (również wody pozaklasowe -- n.o.n..), zauważalne jest jednak pogorszenie
stanu czystości wyrażające się zwiększeniem liczby wskaźników o wartościach pozaklasowych.
Stężenie fosforu og. w roku 2000 -- osiągało III klasę, natomiast w roku 2001 wartość pozaklasową.
W 2001 roku przeprowadzono trzykrotnie badania zawartości metali (Fe, Cr, Zn, Ni, Cd, Cu,
Pb, Hg). Ośmiokrotnie oznaczono zawartość manganu. Wyniki badań wykazały, iż za wyjątkiem
żelaza, manganu i miedzi nie wykryto obecności innych metali w badanych próbach. Stężenie żelaza i
miedzi nie przekraczało norm I klasy czystości, natomiast stężenia manganu trzykrotnie odpowiadały I
klasie czystości wód, jednokrotnie II i III klasie oraz trzykrotnie osiągnęło wartości pozaklasowe.
Wody powierzchniowe zbiorników wodnych.
Powiat hajnowski na swoim terenie nie posiada większych naturalnych zbiorników w postaci
jezior. Zbiorniki, które występują na terenie powiatu powstały w wyniku działalności człowieka.
Największym tego typu zbiornikiem, który podlega systematycznej kontroli jakości wód jest zbiornik
Siemianówka. Powstał on w wyniku spiętrzenia wód rzeki Narew zaporą czołową. Drugim
zbiornikiem tego typu o znacznie mniejszej powierzchni jest zbiornik Bachmaty na terenie gminy
Dubicze Cerkiewne, który powstał w wyniku spiętrzenia wód Orlanki. Zbiornik ten ma podobne
problemy z zakwitaniem wody w okresie letnim, jak Siemianówka. Istnieje również zbiornik
śródleśny na rzece Perbel przy miejscowości Topiło, który jest dopływem rzeki Leśna Prawa. W 2002
roku został oddany do użytku zbiornik wodny Repczyce o powierzchni lustra wody 10,69 ha. Istnieją
również stawy w Parku Pałacowym w Białowieży. Wszystkie te zbiorniki posiadają powierzchnię
powyżej 1 ha.
Zbiornik Siemianówka jest położony na terenie dwóch gmin: Michałowo i Narewka.
Ukształtowanie płytkie zbiornika powoduje, że zbiornik jest podatny na degradację -- poza kategorią
ze względu na: średnią głębokość, procent stratyfikacji wody, iloraz powierzchni dna czynnego do
objętości epilimnionu. Jest w III kategorii ze względu na: stosunek objętości do długości linii
brzegowej i współczynnik Schindlera oraz w II kategorii ze względu na procent wymiany wody w
skali rocznej i sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej.
Powierzchnia zlewni całkowitej zbiornika, łącznie po stronie polskiej i białoruskiej wynosi
1094 km2. Zbiornik jest obecnie wykorzystywany do zwiększania niskich przepływów i łagodzenia
deficytów wody w Narwi. Istnienie zbiornika wpłynęło na pojawienie się i rozwój turystyki,
wypoczynku (wykup działek rekreacyjnych) i sportu, a szczególnie wędkarstwa. Pojawiły się również
możliwości rozwoju gospodarki rybackiej.
Wody rzek zlewni nie są wykorzystywane do celów gospodarczych i przemysłowych, stąd nie
są one narażone na dopływ ścieków lub wód zanieczyszczonych. Jedynym potencjalnym zagrożeniem
dla zbiornika jest linia kolejowa biegnąca z Hajnówki przez Siemianówkę, nasyp z mostem poprzez
czaszę zbiornika do miejscowości Cisówka i dalej do Świsłoczy na terenie Białorusi. Linią tą są
przewożone znaczne ilości substancji przemysłowych, o charakterze toksycznym, stosowanych jako
surowiec do produkcji.
W wodach zbiornika obserwowany jest corocznie cyklicznie występujący masowy zakwit
glonów z rodzaju sinic. Jego przyczyną są korzystne warunki morfometryczno zlewniowe zbiornika
oraz skład podłoża zlewni o dużej zawartości rud darniowych zawierających związki biogenne.
Podjęto program rekultywacji zbiornika polegający na biomanipulacji (przebudowa rybostanu) oraz
zmianie reżimu wodnego (obniżenie poziomu piętrzenia wody w celu zwiększenia częstości jej
wymiany).
Badania wód zbiornika realizowano w 3 stałych punktach pomiarowo-kontrolnych w
2001 roku.
Basen główny
Pobór prób do analizy, za wyjątkiem grudnia, możliwy był przez cały rok. Warunki tlenowe
wyrażone bezpośrednią zawartością tlenu rozpuszczonego w warstwie powierzchniowej wody przez
cały okres badawczy odpowiadały I klasie, za wyjątkiem sierpnia, kiedy nie odpowiadały normom
(n.o.n). W sierpniu i październiku przeprowadzono dodatkowe badania profili tlenowych z
dokładnością co 1 m. Wyniki badań w sierpniu wykazały, w całym profilu pomiarowym, niską
pozaklasową zawartość tlenu rozpuszczonego. Ponowne badania w październiku wykazały dobre
warunki tlenowe odpowiadające I klasie czystości.
Wartości BZT5 odpowiadały stężeniom II klasy czystości, za wyjątkiem lipca, kiedy
zanotowano stężenie pozaklasowe. Połowa uzyskanych wyników utlenialności (ChZTMn)
charakterystyczna była dla wód II klasy, a pozostałe wyniki odpowiadały III klasie czystości.
Wskaźniki (ChZTCr) osiągały wartości odpowiadające II, III klasie, a w czerwcu, lipcu, wrześniu i
listopadzie wykraczały poza normy dopuszczalne. Wartości chlorofilu "a" w 6 próbach na 11 były
pozaklasowe (w lutym, czerwcu, lipcu, sierpniu, wrześniu i listopadzie). Zawiesina czterokrotnie
osiągnęła wartość III klasy czystości (w lipcu, wrześniu, październiku i listopadzie), dwukrotnie
odpowiadała normom II klasy (w czerwcu i sierpniu).
Stan sanitarny wód wyrażony wskaźnikiem miana coli typu kałowego był dobry i odpowiadał
przez cały okres badawczy I i II klasie czystości (za wyjątkiem sierpnia -- III klasa).
Spośród związków biogennych stężenia azotu odpowiadały I klasie czystości (podobnie jak w
roku 2000), natomiast wartości fosforanów rozpuszczonych i fosforu ogólnego mieściły się w
granicach I i II klasy.
Basen wschodni
Pobór prób do analizy możliwy był jedynie od maja do września. Wartości pozaklasowe
stężeń notowano dla wskaźników: BZT5 w czerwcu i sierpniu; ChZTCr w czerwcu i lipcu; chlorofilu
"a" w czerwcu, lipcu i wrześniu. Stężenie ChZTMn, odpowiadało III klasie czystości.
Spośród związków biogennych stężenia azotu i fosforanów rozpuszczonych odpowiadały I
klasie czystości, natomiast wartości fosforu ogólnego mieściły się w granicach II klasy (za wyjątkiem
czerwca -- III klasa).
Stan sanitarny wód wyrażony wskaźnikiem miana coli typu kałowego odpowiadał I i II klasie
czystości (za wyjątkiem sierpnia -- III klasa).
Zatoka Bachury
Pobór prób w 2001 roku możliwy był w okresie maj-lipiec. W pozostałym okresie roku zatoka
występowała w stanie szczątkowym ze względu na bardzo niskie napełnienie.
W okresie przeprowadzonych badań stan czystości wody osiągnął najniższą jakość w lipcu.
Wartości pozaklasowe stężeń zanotowano dla wskaźników: BZT5, ChZTMn, zawiesiny, ChZTCr, oraz
chlorofilu "a". Fosfor ogólny i miano Coli typu kałowego odpowiadały III klasie czystości.
Badania wód dopływów
Rzeka Narew była badana w profilu w miejscowości Babia Góra w roku 2001, z
częstotliwością 1 raz w miesiącu w ramach monitoringu wód płynących oraz dodatkowo w ramach
monitoringu zbiornika. Ze względu na trudny dostęp do punktu pomiarowego badań nie wykonano w
grudniu.
Większość wskaźników fizyko-chemicznych i bakteriologicznych klasyfikowała rzekę w I,
bądź II klasie czystości. Z uzyskanych 23 analiz wód jedynie stężenie ChZT Cr dwukrotnie (w styczniu
i listopadzie), a fosforu ogólnego jednokrotnie (w kwietniu) osiągnęło wartość pozaklasową. Wartości
stężeń III klasy dziewięciokrotnie w roku osiągnęło stężenie ChZT Cr, siedmiokrotnie ChZTMn, oraz
jednokrotnie miano coli typu kałowego. Podwyższone wartości utlenialności związane są z wysoką
barwą wody i obecnością substancji humusowych i organicznych wypłukiwanych z torfowego
podłoża.
Rzeka Cisówka -- pobranie prób do analizy (ze względu na występującą tzw. cofkę) możliwe
było jedynie w okresie styczeń -- marzec. Większość parametrów fizyko-chemicznych odpowiadało I
klasie czystości. Wskaźniki: ChZTMn, fosforany, fosfor og. jednorazowo osiągnęły wartości II klasy.
ChZTCr, mangan, miano coli i saprobowość sestonu klasyfikowały rzekę w II klasie.
Rzeka Łuplanka badana była dwunastokrotnie z częstotliwością jeden raz na miesiąc.
Większość wskaźników fizyko-chemicznych odpowiadało I/II klasie czystości. Wartość pozaklasową
jednorazowo (w sierpniu) osiągnął tlen rozpuszczony, a dwukrotnie (w sierpniu i we wrzeniu) fosfor
ogólny. Zanotowano ponadto jednorazowe przekroczenie wartości stężeń II klasy takich wskaźników
jak: miano coli typu kałowego (w lutym), manganu (w styczniu) oraz dwukrotne fosforanów (w
sierpniu i we wrześniu).
Prosty Rów (rz. Podrzeczka) -- w roku 2001 badana była dwunastokrotnie od stycznia do
grudnia z częstotliwością jeden raz w miesiącu. Jakość wody odpowiadała zasadniczo normom II
klasy czystości, przy stwierdzonej jednorazowo wartości III klasy dla zawiesiny ogólnej i manganu
oraz dwukrotnie wartości III klasy osiągnęły: azot azotynowy, fosfor ogólny i miano coli typu
kałowego.
Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych.
Zanieczyszczenia wód powierzchniowych mają charakter dwojakiego rodzaju, jedne są to
zanieczyszczenia powstające w wyniku zachodzących procesów w przyrodzie niezależnych od
człowieka i drugie są to zanieczyszczenia jako skutek prowadzonej przez człowieka działalności.
Zanieczyszczenia drugiego typu są bardzo niebezpieczne dla środowiska przyrodniczego. Brak
przeciwdziałania prowadzi do nieodwracalnych zmian i do degradacji tegoż środowiska.
Zanieczyszczenia wód powierzchniowych pochodzą głownie z odprowadzanych do nich i Ziemi
ścieków komunalnych i przemysłowych nieoczyszczonych lub niedoczyszczonych.
Informacje o oczyszczeniach i odprowadzonych ściekach opierają się na danych
statystycznych GUS. Z terenu powiatu hajnowskiego w 2001 roku odprowadzonych zostało ogółem
1 379 dam3 ścieków, w tym 1 054 dam3 komunalnych (76,9%) i 316 dam3 ścieków przemysłowych
(23,1%). Z terenów miejskich odprowadzono 1 119 dam3 (81,7%) ścieków, w tym 852 dam3 (62,2%)
ścieków komunalnych. Z terenów wiejskich odprowadzono 251 dam3 (18,3%) ścieków, w tym
202 dam3 (14,7%) ścieków komunalnych. Oczyszczenia wymagało 1 236 dam3 ścieków
odprowadzonych, czyli 89,6%.
Gospodarka ściekowa w dużych i średnich podmiotach gospodarczych na terenie powiatu jest
rozwiązana zgodnie z obowiązującymi przepisami. Najwięcej problemów w tym zakresie występuje u
podmiotów gospodarczych określanych jako małe i mikro. Znaczna ich liczba nie ma właściwie
rozwiązanej gospodarki wodno-ściekowej, przyczyniając się do zanieczyszczania środowiska
przyrodniczego.
Bardzo duży problemem dla utrzymania czystości wód powierzchniowych stanowią ścieki
komunalne powstające w gospodarstwach domowych. Tylko 44,8% ogółu mieszkańców jest
obsługiwanych przez oczyszczalnie komunalne na terenie powiatu hajnowskiego, w tym 71% ludności
zamieszkałej w miastach i tylko 20% ludności na terenach wiejskich. Szacując na podstawie ilości
zużywanej średnio na jednego mieszkańca miasta (30.5 m3/rok) i wsi (19,5 m3/rok) wody
pomniejszając o zużycie części tej wody na inne cela jak bytowe (nie powstają ścieki komunalne) i
mając na uwadze ilość ścieków oczyszczonych z terenu miasta i wsi do proporcji ludności
obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków można przyjąć, że do środowiska z terenów miejskich
dostaje się około 348 dam3 ścieków, a z terenów wiejskich około 808 dam3. Można szacować, że
około 52,3% spośród wytworzonych ścieków trafiających do środowiska trafia nie oczyszczonych lub
nie doczyszczonych przyczyniając się do skażenia wód. Tezę taką potwierdzają również dane na temat
ilości przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych. Średnio na jedno przyłącze kanalizacyjne
przypadało 3,6 przyłączy wodociągowych. W miastach proporcja ta wynosiła 2,0 przyłącza
wodociągowe a na terenach wiejskich 6,4 przyłączy wodociągowych. Można przyjąć w dużym
uproszczeniu, ze ilość przyłączy kanalizacyjnych powinna być równa ilości przyłączy wodociągowych
zwłaszcza na terenach wiejskich. Na terenach miejskich duzi odbiorcy wody (podmioty gospodarcze,
spółdzielnie mieszkaniowe, instytucje użyteczności publicznej np. szpitale) mogą mieć kilka przyłączy
wodociągowych, a tylko jedne przyłącze kanalizacyjne.
Spośród oczyszczonych 1054 dam3 ścieków komunalnych 948 dam3 (89,9%) było
oczyszczonych biologicznie, a 106 dam3 (11,2%) z zastosowaniem procedur o podwyższonym
usuwaniu biogenów. Spośród 316 dam3 wytworzonych ścieków przemysłowych 182 dam3 (57,6%)
było oczyszczonych biologicznie.
Ścieki pochodzące z rolnictwa.
Rolnictwo w wyniku niewłaściwie prowadzonej działalności gospodarczej może przyczyniać
się do zanieczyszczania wód powierzchniowych i wgłębnych. Zanieczyszczenia mogą następować w
wyniku przekroczenia dopuszczalnych ilości stosowanej gnojowicy (np. 66,7 m3/ha gnojowicy
bydlęcej) na polach. Stosowana gnojowica w nadmiernych ilościach w niewłaściwych warunkach
(ziemia zamarznięta, zalana wodo - podtopiona, o nachyleniu ponad 10%), może przenikać do wód i je
skażać.
Do zanieczyszczania wód mogą się również przyczyniać środki ochrony roślin i nawozy
sztuczne. Obecnie daje się zaobserwować spadek ilości zużywanych przez rolników nawozów
sztucznych i stosowanych środków chemicznych.
Gospodarstwa rolne do gromadzenia ścieków i gnojowicy wykorzystują różnego rodzaju
zbiorniki, a do gromadzenia obornika płyty obornikowe. W wyniku nieszczelności zbiorników może
przedostawać się do gleby gnojowica i ścieki skażając tym samym wody. Odcieki z płyt
obornikowych, jak i z silosów kiszonkowych także przyczyniają się do skażenia wód. Brak jest
obecnie danych o tego typu obiektach w gospodarstwach rolnych i o ich stanie technicznym, stąd
szacunki mogą być niepełne. Więcej danych na ten temat znajduje się w części omawiającej skażenie
gleby przez rolnictwo.
Jakość wód podziemnych.
Na stan czystości wód podziemnych mają bezpośredni wpływ wody powierzchniowe. To za
ich pośrednictwem do tych wód dostają się różnego rodzaju zanieczyszczenia. Na podstawie badań
zrealizowanych na terenie województwa podlaskiego można stwierdzić, że około 95% wód pobranych
z ujęć naturalnych (wody płytkiego krążenia i wody wgłębne) nie odpowiada normom określonym w
rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna
odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania
kontroli jakości wody przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Nr 82 poz. 937).
Wymagały one uzdatniania. Wody te zawierały ponadnormatywną zawartość związków żelaza,
manganu oraz wykazały przekroczenie barwy i mętności. Zawartość związków żelaza, manganu
wynika z naturalnych warunków geologicznych warstw wodonośnych.
Sporadycznie, w wodach podziemnych płytkiego krążenia (zasilanych głównie bezpośrednio
opadami atmosferycznymi) występuje ponadnormatywna zawartość związków azotu (amoniaku,
azotanów i azotynów). Podwyższona zawartość związków azotu ma przeważnie pochodzenie
antropogeniczne (wpływ rolnictwa i ścieków komunalnych). W jednostkowych przypadkach w
wodach płytkiego krążenia stwierdzana jest ponadnormatywna zawartość metali ciężkich lub
substancji toksycznych. Zawartość tych metali lub związków toksycznych w wodach gruntowych
wynika z ich wyższej zawartości w glebie; są one głównie pochodzenia antropogenicznego.
Zanieczyszczone wody gruntowe obserwuje się głównie w pobliżu zakładów przemysłowych,
składów przemysłowych i wysypisk komunalnych lub przemysłowych, stacji paliw etc. Rzadko
obserwowana jest podwyższona zawartość związków azotu, a jeszcze rzadziej metali ciężkich, w
wodach wgłębnych (tj. wodach podziemnych, które występują pod nieprzepuszczalnymi utworami
geologicznymi, posiadającymi dobrą lub średnią izolację przed zanieczyszczeniami). Obecność tych
substancji wynika z naturalnych warunków geologicznych warstw wodonośnych.
Pomiary jakości wód dokonywane są w 465 punktach krajowej sieci monitoringu zwykłych
wód podziemnych oraz 37 punktach regionalnej sieci monitoringu zwykłych wód podziemnych.
Większość badanych wód podziemnych z terenu województwa podlaskiego została zaliczona do klasy
Ib, a więc do wód wysokiej jakości (od 48% do 66% pobranych prób). Znacznie mniejsza ilość prób
została zaliczona do klasy II i III.
Na obszarze województwa podlaskiego zasoby użytkowych wód podziemnych występują w
utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych, kredowych i jurajskich. Wody podziemne w
utworach czwartorzędowych występują praktycznie na całym obszarze województwa. Jedynie
niewielkie obszary w rejonie Białegostoku, Hajnówki oraz na południowy zachód od Łomży
pozbawione są czwartorzędowych poziomów wodonośnych.
W latach 1999 -- 2001 jakość wód podziemnych badanych w sieci regionalnej na terenie
województwa podlaskiego nie uległa znacznym zmianom. Widoczna jest wyraźna przewaga wód o
klasie czystości Ib nad pozostałymi klasami w całym omawianym okresie czasu, z czego można
wnioskować o dość dobrej jakości wód podziemnych na terenie województwa podlaskiego. Podobna
sytuacja występuje również na terenie powiatu hajnowskiego.
Wody gruntowe charakteryzowały się znacznie słabszą jakością od wód wgłębnych. Wody o
niskiej jakości (klasa III) występowały głównie w płytkich, słabo izolowanych poziomach
wodonośnych, z których jest zaopatrywana znaczna część wsi i obszarów podmiejskich. W celu
uzyskania poprawy jakości wód gruntowych konieczna jest poprawa sanitacji wsi i obszarów
podmiejskich.
Wody wgłębne dobrze izolowane generalnie nie wykazują obniżenia jakości spowodowanej
czynnikami antropogenicznymi. Obniżenie jakości wód wgłębnych spowodowane jest głównie
podwyższoną zawartością takich wskaźników, jak: azot, żelazo, fluor, twardość ogólna i barwa.
Wody o niskiej jakości są to wody głównie z płytkiego krążenia -- gruntowe, gdzie wpływ
antropopresji jest największy. Szczególnie na obszarach wiejskich, gdzie wzrostowi poboru wód
(rozbudowa wodociągów) nie towarzyszy budowa systemów kanalizacyjnych, w tym systemów
oczyszczania ścieków, wpływ antropopresji uwidacznia się wzrostem stężeń związków azotowych
oraz fosforanów.
Większość zasobów wód podziemnych na terenie powiatu hajnowskiego nadaje się do
bezpośredniego wykorzystania na cele gospodarcze, a po prostym uzdatnieniu na cele konsumpcyjne,
po usuwaniu naturalnych pierwiastków, jakimi są żelazo i mangan.
II.3.b Zanieczyszczenie powierzchni ziemi.
O stanie czystości powierzchni ziemi decyduje wiele czynników. Troska o jej ochronę jest
skorelowana z warunkami życia na danym terenie. Powiat hajnowski jest zaliczany do terenów o
bardzo czystym środowisku przyrodniczym, a spotykane zanieczyszczenia powierzchni ziemi mają
charakter punktowy.
Rozpatrując występujące zagrożenia gleb notowane na obszarze powiatu hajnowskiego można
wskazać na zagrożenia powodowane przez samo środowisko przyrodnicze dla istniejącego stanu gleb
takie jak np.
 erozja wietrzna gleb,
 erozja wodna itp.
Zanieczyszczenia tego typu są naturalnym procesem przebiegającym od milionów lat. Drugi
typ zanieczyszczeń gleby jest powodowany przez działalność gospodarczą człowieka. Do tej grupy
należą następujące zagrożenia:
 zagrożenia rolnicze,
 uprawa roślin
 zmęczenie gleby
 oddziaływanie zabiegów uprawowych,
 nawożenie mineralne,
5
Ilość punktów badań próbek wody w 2001 r.






 nawożenie organiczne,
 pestycydy
hodowla zwierząt
 odprowadzanie gnojowicy
uprawy leśne, lasy,
 dominacja gatunków iglastych, monokultura lasów
 zmiany kwasowości gleby
rozwój miast i osadnictwa,
oddziaływanie przemysłu,
gospodarka odpadami,
 wysypiska śmieci
 oczyszczalnie ścieków
komunikacja i transport,
a. Zanieczyszczenie gleb.
Analizując stan czystości gleby6, trzeba wskazać na zanieczyszczenia obecnie występujące i
na zanieczyszczenia, które mogą wystąpić potencjalnie. Powiat hajnowski nie należy do terenów,
które zaliczane są do obszarów, które doznałyby w wyniku gospodarczej działalności człowieka
dużego uszczerbku w stanie czystości gleby.
Gleba zgodnie z definicją warunkuje produkcję i rozkład biomasy oraz przepływ energii i
obieg materii w ekosystemie. Obok części mineralnej, powstałej w wyniku wietrzenia, istotnym jej
składnikiem jest próchnica. Powstaje ona w wyniku humifikacji, tzn. przetwarzania nierozłożonej
materii organicznej z udziałem m.in. destruentów. W budowie gleby można wyróżnić następujące
warstwy tworzące profil glebowy, począwszy od powierzchni ku dołowi: a) główny poziom
próchniczy (A), b) poziom mineralno-próchniczny (A1), c) poziom mineralny (B).
Gleba odgrywa bardzo ważną rolę w zachowaniu środowiska przyrodniczego i w polityce
ekologicznej. Poprzez pryzmat istniejącej szaty roślinnej ocenia się warunki ekologiczne i społecznogospodarcze. Przy analizie występujących stanów degradacji gleby należy brać pod uwagę ich
względny i rzeczywisty charakter. Degradacja względna gleby polega na tym, że dotychczasowy
układ gleby przeobraża się stopniowo w nowy, którego aktywność biologiczna nie jest mniejsza niż
aktywność układu poprzedniego. Drugim stanem przeciwnym jest degradacja rzeczywista
(bezwzględna) polegająca na: trwałym zniszczeniu lub zmniejszeniu aktywności biologicznej
środowiska, pogorszeniu produkcyjnych i ekologicznych warunków rozwoju szaty roślinnej,
zmniejszeniu lub zdyskwalifikowaniu pokarmowej i technologicznej wartości plonów, trwałym
pogorszeniu stanu środowiska biologicznego.
Odnotowywane degradacje gleb cechują się różnymi formami i zróżnicowaną genezą. Każdy
czynnik pogarszający zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe, wodę i tlen, zmniejszający ich
dostępność dla systemu korzeniowego, a także pogarszający strukturę i fitosanitarne właściwości
gleby działa degenerująco na środowisko. Do form podstawowych zalicza się:
 wyjałowienie ze składników pokarmowych i naruszenie równowagi jonowej,
 przesuszenie,
 zasolenie,
 zakwaszenie i alkalizacja środowiska,
 zanieczyszczenie składnikami fitotoksycznymi,
 nadmierny ubytek próchnicy,
 erozja,
 zawodnienie (przewilgocenie),
 zniekształcenie struktury,
 zniekształcenie rzeźby terenu,
 mechaniczne uszkodzenie i zniszczenie poziomu próchnicznego,
Gleba, pedosfera, zwietrzała warstwa skorupy ziemskiej (do 2 m miąższości) wraz z żyjącymi w niej
organizmami przemieszanymi z produktami ich rozkładu. Integralny składnik ekosystemów lądowych i
niektórych płytkowodnych. Gleba powstaje w procesie glebotwórczym w wyniku działania klimatu i
organizmów, a zwłaszcza roślinności, na skałę macierzystą.
6
 techniczno-przestrzenne rozdrobnienie powierzchni biologicznej czynnej,
 zanieczyszczenie biologiczne.
Zanieczyszczenie gleb jest oceniane na podstawie zawartości metali ciężkich (ołowiu, kadmu,
cynku, miedzi, niklu, rtęci i arsenu) w powierzchniowej, dwudziestocentymetrowej warstwie gruntu
Miarą zanieczyszczenia gleby jest zawartość metali ciężkich w porównaniu do średniej geochemicznej
zawartości w regionie. Pośrednio, zanieczyszczenie gleby mierzy się również zawartością metali
ciężkich, azotanów i pestycydów w jadalnych częściach roślin (świeże owoce, korzenie etc.). Miarą
wielkości zanieczyszczenia gleby jest przekroczenie dopuszczalnych zawartości metali, azotanów i
pestycydów w jadalnych częściach roślin.
Tabela 20 Zawartość metali ciężkich w powierzchniowej (0-20 cm) warstwie gleb używanych rolniczo.
Procentowy udział gleb w stopniach zanieczyszczenia
I
II
III
IV
V
Razem
Metal
Obszar
zawartość
zanieczyszczenie
0-I
II-V
naturalna podwyższ. słabe średnie silne b.silne
ołów
Polska
0,1-5000,0
96,89
2,44 0,40
0,25 0.02
99,33 0,67
podlaskie
2,8-30,0
100,00
- 100,00
cynk
Polska
0,5-5754,0
87,84
10,63 1,23
0,23 0,03
98,47 1,53
podlaskie
4,7-82,3
99,87
- 0,13
- 100,00
miedź
Polska
0,2-725
96,66
3,04 0,25
0,07 0,08
99,60 0,40
podlaskie
1,3-40,2
99,67
0,33
- 100,00
nikiel
Polska
0,1-328,30
95,36
4,23 0,34
0,06 0,01
99,59 0,41
podlaskie
0,4-44,0
99,74
0,23 0,03
99,97 0,03
kadm
Polska
0,01-49,73
88,87
9,53 1,06
0,29 0,17
0,08
98,40 1,60
podlaskie
0,07-0,96
97,20
2,80
- 100,00
Dane: GUS - Ochrona Środowiska 2002
Zawartość
min.-max.
(mg/kg)
0
Z badań przeprowadzonych w 2001 r. w województwie podlaskim wynika, że zawartość w
glebach metali ciężkich: ołowiu, cynku, miedzi, niklu i kadmu była najniższa lub jedna z najniższych
w Polsce. Nieznaczne było także zanieczyszczenie roślin uprawnych. W roku 2001 koncentracja
metali i azotanów w jadalnych częściach roślin w 95 % próbek była poniżej wartości dopuszczalnych.
Podobnie sytuacja kształtowała się na terenie powiatu hajnowskiego.
b. Rolnictwo
Przyczyny zanieczyszczeń gleby przez rolnictwo mogą być różne. Najczęściej określa się je
mianem „zmęczenia”. Do najczęstszych spośród nich należą zanieczyszczenia powodowane przez
wieloletnią uprawę w danej glebie tej samej rośliny – prowadzi to do spadku żyzności gleby na skutek
naruszenia w niej równowagi biologicznej. Stan ten niesie ze sobą również spadek plonów o 20%30% na skutek rozwoju szkodników i patogenów. Zwalczanie ich pociąga za sobą konieczność
stosowania pestycydów, co może się wiązać ze skażeniem gleb i wód.
Intensywnemu użytkowaniu rolniczemu może towarzyszyć pogorszenie się fizycznych
właściwości gleby na skutek stosowania zbyt ciężkiego sprzętu do upraw lub poprzez uprawę
mechaniczną w nieodpowiednich terminach agrotechnicznych, najczęściej przy nadmiernej
wilgotności.
Problem ten występuje na terenie niektórych gmin (np. Czyże, Narewka), gdzie występują
gleby o dużej ilości frakcji drobnych – ilastych. Również uprawa gleb torfowych spotykanych na
terenie powiatu może pociągać za sobą realne zagrożenie polegające na ich rozpylaniu. Występuje ono
przy zbyt intensywnej uprawie mechanicznej, zwłaszcza przy niedostatku wody (w okresach suszy).
Powstaje wtedy organiczny pył, podatny na erozję eolityczną, słabo utrzymujący i przewodzący wodę.
Przy obecnym poziomie produkcji roślinnej ¾ przyrostu plonu opiera się na wnoszonych do
gleby składnikach odżywczych w postaci nawozów, a ¼ przyrostu powstaje w wyniku naturalnej
zasobności gleby. Składniki odżywcze można stosować w postaci nawozów mineralnych lub
organicznych. Nawozy sztuczne wchodząc w różnego rodzaju reakcje chemiczne mogą przyczyniać
się do wzrostu zasobności gleby. Stosowanie niektórych nawozów sztucznych (siarczan amonu,
superfosfat) może prowadzić do zakwaszenia gleby lub do jej zasolenia. Gorsza rozpuszczalność i
przyswajalność przez rośliny niektórych składników może prowadzić do powstania braku w roślinach
mikroelementów. Stosowane nawozy mineralne mogą zawierać śladowe ilości metali ciężkich
zwłaszcza kadmu. Zawartość tych metali zależy od pochodzenia (źródła) nawozu.
Obecnie na terenie województwa podlaskiego stosuje się niskie dawki nawożenia sztucznego.
Na 1 ha średnio w sezonie wegetacyjnym 2000/2001 przypadło 78,5 kg składników NPK, w tym;
azotu (N) 43,0 kg, fosforu (P2O5) 17,2 kg, potasu (K2O) 18,3 kg i nawozów wapiennych (CaO)
67,8 kg. Od kilku lat notuje się tendencję do spadku ilości stosowanych nawozów sztucznych.
Tabela 21 Zużycie nawozów sztucznych i wapiennych.
Wyszczególnienie ogółem (NPK)
Azot (N)
Nawozy sztuczne
Fosfor (P2O5)
Potas (K2O)
Nawozy
wapienne (CaO)
Województwo podlaskie ogółem {w tonach}
94 022
51 847
20 389
21 786
76 930
89 677
49 196
19 486
20 995
73 819
91904
50375
20128
21403
67767
Województwo podlaskie na 1 ha {w kg}
1998/1999
78,8
43,3
17,0
18,2
64,2
1999/2000
75,1
41,2
16,3
17,6
61,9
2000/2001
78,5
43,0
17,2
18,3
57,9
Opracowano na podstawie „Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2002” s. 377 tab. 16/216 Białystok
2002.
1998/1999
1999/2000
2000/2001
Oceniając zużycie nawozów sztucznych na podstawie szacunków na terenie powiatu
hajnowskiego można stwierdzić, że poziom stosowanego nawożenia nie stanowi zagrożenia dla gleby
i środowiska przyrodniczego. Zużycie około 78,5 kg nawozów w sezonie 2000/2001 powoduje, że
dawki nawozów są znacznie niższe od możliwych do zastosowania, a przez to i plon uzyskiwany jest
niższy od możliwego do uzyskania przy pełnym nawożeniu i ochronie roślin o około 50% z ha.
Przy zbyt wysokim nawożeniu mineralnym i niskim organicznym zachodzi zjawisko
zmniejszania się zawartości próchnicy w glebie na skutek nadmiernej mineralizacji. Spadek
zawartości próchnicy w glebie obniża jej ogólną żywotność oraz jest jedną z przyczyn „zmęczenia”
gleby. Niekorzystny wpływ na rośliny ma również przewapnowanie. Cechuje się ono zmniejszeniem
przyswajalności fosforu, mniejszym pobieraniem potasu, magnezu, cynku.
Stosowanie gnojowicy w nadmiernych ilościach również powoduje skażenie gleby.
Nadmierne dawki prowadzą do spadku ilości tlenu w glebie, co utrudnia rozwój korzeni. Dotyczy to
zwłaszcza gleb ciężkich. Stosowanie gnojowicy, osadów ściekowych i ścieków wiąże się z
wprowadzeniem do gleby organizmów (bakterie), które mogą stanowić zagrożenie sanitarne.
Dodatnim efektem stosowania gnojowicy7 i obornika8 jest poprawa zasobności próchnicy w
glebie. Rolnicze jej wykorzystanie przy dawkach nie przekraczających norm nie pociąga za sobą
skutków ubocznych, a wręcz przeciwnie przynosi korzyści. Przekroczenie ilości gnojowicy,
wylewanie jej na pole, kiedy ziemia jest zamarznięta lub zbyt wilgotna może prowadzić do
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i do koncentracji nadmiernej ilości azotanów w glebie oraz
przyczynić się do wzrostu zasolenia gleby. Przeciętny skład gnojowicy i właściwości nawozowe
przedstawiono w tabeli poniżej.
Tabela 22 Przeciętna zawartość składników mineralnych w gnojowicy różnych zwierząt.
Składniki gnojowicy
Sucha masa
Substancja organiczna
Azot (N)
Fosfor (P)
Fosfor (K)
Jednostka
miary
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
Bydło
(krowy mleczne)
10,0
6,8
0,40
0,06
0,46
Świnie
(trzoda chlewna)
10,0
7,7
0,65
0,14
0,27
Drób
(kury nioski)
20,0
14,9
1,52
0,61
0,50
Gnojowica – nawóz płynny, organiczny składający się z kału, moczu i pewnej ilości wody powstający przy
bezściółkowym chowie zwierząt.
8
Obornik – nawóz powstający w wyniku hodowli zwierząt na ściółce.
7
Wapń (Ca)
(%)
0,21
Magnez (Mg)
(%)
0,05
N, P, K
(N=1)
0,2 : 1,2
C:N
(N=1)
8,3
pH
7,8
B
(ppm)
3,6
Mn
(ppm)
31,4
Mo
(ppm)
0,17
Cu
(ppm)
3,7
Zn
(ppm)
19,2
Opracowano na podstawie badań Koriatha 1971 r.
0,26
0,06
0,2 : 0,4
5,8
6,8
3,6
0,18
0,18
6,9
36,8
1,03
0,12
0,4 : 0,3
5,0
6,7
5,6
0,52
0,52
11,6
54,4
Ilość rozlewanej gnojowicy na hektar ocenia się po zawartości Azotu (N) w gnojowicy.
Przyjmuje się, że średnio może to być 6,67 mm na hektar, czyli 66,7 m3/ha przy gnojowicy bydlęcej i
cztery razy mniej przy gnojowicy drobiowej.
Przy nawożeniu obornikiem należy mieć na uwadze, że podobnie jak gnojowica może on mieć
ujemne oddziaływanie na glebę i środowisko naturalne. Nadmierne nawożenie obornikiem może
prowadzić do spadku plonów roślin poprzez wzrost zasolenia gleb nawożonych ekstremalnymi
dawkami obornika.
Efekt zastosowania ekstremalnie wysokich dawek obornika na plon kukurydzy
Plony kukurydzy (Mg/ha)
Wykres 1
60
50
40
30
20
c
10
0
0
200
400
600
800
1000
Dawka obornika (Mg/ha)
Obornik jako nawóz jest zróżnicowany w zależności od gatunku zwierząt hodowanych, paszy,
technologii chowu zwierząt. W tabeli poniżej zestawiono parametry obornika różnych zwierząt.
Tabela 23 Zawartość NPK w zależności od gatunku zwierząt.
Hodowla
Bydło mleczne
Bydło rzeźne
Drób
Trzoda chlewna
Owce
Konie
H2O
(%)
85
85
62
85
66
66
N
5,0
6,0
15,0
6,5
11,5
7,5
P2O5
1,4
2,4
7,2
3,6
3,5
2,3
Składniki (kg/Mg)
P
0,6
1,0
3,1
1,6
1,6
1,0
K2O
3,8
3,6
3,5
5,5
10,4
6,6
K
3,1
3,0
2,9
4,5
8,6
5,5
W rolnictwie, jako nawóz, mogą być wykorzystywane również soki kiszonkowe (ocieki z
kiszonki). Zawierają one podobne jak w gnojowicy ilości substancji organicznej oraz niższe ilości
składników mineralnych. Tego typu zagospodarowanie jest najbardziej korzystne dla środowiska i
eliminacji możliwości skażenia wód powierzchniowych.
Na podstawie przeprowadzonego bilansu ilości hodowanych zwierząt na terenie powiatu i
wytwarzanych przez nie ilości nawozów naturalnych nie stwierdzono zagrożenia dla środowiska
przyrodniczego powodowanego przez nadmierne nawożenie nawozami organicznymi prowadzące do
skażenia gleby i wody związkami chemicznymi i bakteriami zagrażającymi środowisku
przyrodniczemu.
Wykorzystanie rolnicze nawozów organicznych uregulowano w Polsce Ustawą o nawozach i
nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 r. (Dz. U. z dn. 24 października 2000 r.) oraz późniejszym
Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 1 czerwca 2001 r. w sprawie wykonania
niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu oraz szczegółowego sposobu stosowania
nawozów. (Dz. U. Nr 60 z dn. 13 czerwca 2001r.). W powyższych uregulowaniach wprowadzono
następujące obwarowania:






Dawka nawozu naturalnego, zastosowanego w ciągu roku, nie może zawierać więcej niż 170 kg
azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych.
Zabrania się stosowania nawozów na glebach zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub
zamarzniętych, a w postaci płynnej i azotowych na glebach bez okrywy roślinnej położonych na
stokach o nachyleniu powyżej 10 %.
Nawozy w postaci płynnej należy przechowywać wyłącznie w szczelnych zbiornikach o
pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4- miesięcznej produkcji tego nawozu.
Nawozy w postaci stałej powinny być przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na
nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczających przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz
posiadających instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników. Rolnicy ustawowo
mają 8 lat na wyposażenie gospodarstw w te obiekty.
Zgodnie z tymi uregulowaniami nawozy naturalne w postaci stałej oraz płynnej powinny być
stosowane w okresie od dnia 1 marca do dnia 30 listopada, z wyjątkiem nawozów stosowanych na
uprawy pod osłonami. Nie później niż następnego dnia po zastosowaniu powinny być przykryte lub
wymieszane z glebą.
Nawozy naturalne mogą być stosowane w odległości co najmniej 20 m od strefy ochronnej źródeł
wody, ujęć wody, brzegów zbiorników oraz cieków wodnych.
Specjaliści w dziedzinie gleboznawstwa oceniają, że sam fakt użytkowania rolniczego gleb o
składzie granulometrycznym piasków luźnych i słabo gliniastych już przyczynia się do ekologicznej
ich degradacji. Uprawa takich gleb zwiększa zjawisko erozji eolitycznej i wodnej, zmniejsza
zawartość próchnicy, przyspiesza wymywanie składników pokarmowych. Prowadzi to do
zmniejszenia ich urodzajności, a w skrajnych przypadkach do powstania nieużytków.
Tabela 24 Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagające rekultywacji.
ogółem
Wyszczególnienie
Grunty wymagające rekultywacji
zdewastowane
zdegradowane
w hektarach
Województwo
2000
2845
2688
157
2001
2850
2788
62
Powiat hajnowski
2000
287
270
17
2001
287
270
17
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.6/14 s.33 Białystok 2002.
Tabela 25 Powierzchnia zmeliorowanych użytków rolnych.
Wyszczególnienie
Województwo
2000
2001
Powiat hajnowski
2000
2001
Ogółem
razem
Grunty orne
w tym
zdrenowane nawodnione
w hektarach
razem
Łąki i pastwiska
w tym
zdrenowane nawodnione
358844
359149
183422
183741
179583
179889
77
77
175422
175408
29028
29165
65700
65528
23880
23795
11609
11602
11188
11117
-
12271
12198
2516
2516
3575
3575
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.7/15 s.34 Białystok 2002.
Tabela 26 Powierzchnia, zasoby i eksploatacja złóż torfów w 2001 r.
Zasoby
ogółem
Wyszczególnienie
w tym
eksploatowane
Z zasobów ogółem
trwałe użytki
inne użytki rolne
nieużytki role
zielone
w tym
w tym
w tym
razem eksploa razem eksploa razem eksploa
towane
towane
towane
w hektarach
135796
1293 16945
2725 34808
73
4843
78
227
225
2
130953
1215 16718
272 34583
71
7055
522
6533
54
-
udoku
szacow
mento
w mln
ane w
w ha
wane w
m3
mln m3
ha
Województwo
187549 2589,0
1638
16,4
miasto
5295
63,5
80
0,7
wieś
182254 2525,5
1558
15,7
Powiat hajnowski
7055
75,2
miasto
522
4,5
wieś
6533
70,7
Gminy miejskie
54
0,5
Hajnówka
Gminy miejsko1210
12,4
1210
wiejskie
Kleszczele- miasto
468
4,0
468
Kleszczele - wieś
742
8,4
742
Gminy wiejskie
Białowieża
324
4,1
324
Czeremcha
181
1,4
181
Czyże
604
7,0
604
Dubicze
616
5,8
616
Cerkiewne
Hajnówka
213
2,4
213
Narew
2559
27,9
2559
Narewka
1294
13,7
1294
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim
Białymstoku, tab.12/20 s.36-38 Białystok 2002.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
w 2001 r. Urząd statystyczny w
c. Pestycydy
Bardzo duże zagrożenie dla środowiska przyrodniczego występuje ze strony stosowanych w
rolnictwie i innych dziedzinach działalności gospodarczej człowieka pestycydów. Stanowią one
olbrzymią grupę środków chemicznych używanych do zwalczania chwastów, szkodników roślin i
zwierząt. Stosowane są one w różny sposób: dolistnie, w postaci proszków, roztworów. Ze względu na
działanie pestycydy dzieli się na szereg grup, z których najważniejsze znaczenie mają:
 insektydy – środki owadobójcze,
 fungicydy – środki grzybobójcze,
 herbicydy – środki do zwalczania chwastów,
 akarycydy – środki do zwalczania roztoczy,
 moluskocydy - środki do zwalczania ślimaków,
 rodentycydy - środki do zwalczania gryzoni.
Pestycydy cechują się różną toksycznością; występują wśród nich trucizny klasy I i substancje
praktycznie nieszkodliwe dla człowieka klasy V. Mają też różne spektrum działania od bardzo
szerokiego (totalne trucizny) po bardzo selektywne zastosowanie - niszczenie tylko niektórych
szkodników, chwastów.
Największe zagrożenie gleb stanowią pestycydy trwale zalegające przez dłuższy czas w
glebie. Okres trwałości pestycydów zalegających w glebie jest bardzo różny i wynika ze zmienności
czynników decydujących o rozkładzie lub wymywaniu tych substancji.
Tabela 27 Trwałość niektórych pestycydów w glebie.
Rozkład do 95%
lata
przeciętnie w latach
Aldrin
1–6
3
Chlordane
3–5
4
DDT
4 – 30
10
Dieldrin
5 – 25
8
Heptachlor
3–5
3,5
Lindan
3 – 10
6,5
Telodrin
2-7
4
Opracowano na podstawie danych Edwardsa, cytat za Borowcem
Nazwa pestycydu
W glebach ciężkich (ilastych, gliniastych oraz bogatych w składniki organiczne) pestycydy są
silnie wchłaniane i z tego powodu dłużej się w nich utrzymują. Przy wyższym pH rozkład pestycydów
w glebie jest szybszy niż w środowisku kwaśnym. Rozkładowi ich sprzyja także wyższa temperatura
gleby, wyższa jej aktywność biologiczna oraz działanie światła. Z gleb wilgotnych pestycydy są
najszybciej wymywane.
Zużycie pestycydów obecnie w Polsce jest małe i nie zagraża środowisku naturalnemu.
Średnio w 2000 roku zużyto 0,48 kg/ha różnego rodzaju pestycydów w rolnictwie. W tabeli poniżej
przedstawiono podaż pestycydów.
Tabela 28 Podaż pestycydów w Polsce.
Pestycydy
(środki ochrony roślin
1990
W masie towarowej
19435
Owadobójcze
1605
Grzybobójcze i zaprawy nasienne
3997
Chwastobójcze i hormonalne
12678
Gryzoniobójcze
189
Pozostałe
966
W substancji aktywnej
7548
Źródło Rocznik statystyczny GUS 2000 s. 359 tabela 26
Lata (w tonach)
1995
1999
19687
22947
1154
1421
3350
4520
13476
14705
139
127
1568
2174
6962
8469
2000
22164
2533
4686
13233
53
1659
8848
Na terenie powiatu użycie większych dawek pestycydów odnotowuje się w uprawach warzyw
i sadach. W wyniku ich stosowania nie stwierdzono na terenie powiatu ich koncentracji w glebie
zagrażającej ludziom i zwierzętom.
d. Obszary zurbanizowane
Tereny zurbanizowane zajmowane przez miasto Hajnówka i Kleszczele oraz przez 240 wsie
cechują się dużą koncentracją ludzi i zabudowań na stosunkowo małym obszarze. Sytuacja taka
prowadzi do powstania obszarów (punktów) o zwiększonej emisji zanieczyszczeń. Wynikiem tej
sytuacji jest inna specyfikacja gleb występujących w miastach i terenach wiejskich. Rozróżniamy trzy
typy gleb miejskich:
 gleby przekształcone mechanicznie,
 gleby nasypowe (np. krzemowo-gruzowo-węglowe, krzemowo-gruzowo-odpadowe),
 gleby przekształcone chemicznie (np. skażone metalami ciężkimi),
Na terenach miejskich przekształcenia mechaniczne gruntów są wynikiem:
 budowy obiektów i innych punktowych budowli technicznych (głębokie punktowe
wykopy),
 budowy dróg i mostów (wiaduktów) – zmiany liniowe,
 wyrównywaniem placów – zmiany wielkopowierzchniowe.
Podstawowym problemem dla Środowiska, wynikającym z prowadzonych budów, jest
przekształcanie gleb i gruntów w kierunku:

całkowitego zniszczenia profilu glebowego – gleba traci wszystkie swoje właściwości i
bez rekultywacji nie jest w stanie pełnić innych funkcji niż stanowienie płaszczyzny
budowy,
 skrócenie profilu glebowego poprzez usunięcie niektórych poziomów – polega to na
usunięciu warstwy próchnicznej. W procesie tym zostaje przerwana ciągłość kapilarnych i
innych strukturalnych połączeń między glebą i podglebiem,
 domieszanie materiałów obcych – (materiałów budowlanych, stali budowlanych itp.)
zmiany polegają na wprowadzeniu do profilu glebowego domieszek, które wpływają na
liczne zmiany właściwości fizyczno-chemicznych i fizycznych. Naruszają one stosunki
powietrzno-wodne gleby prowadząc do wzrostu jej przepustowości wodnej. Należy
pamiętać przy tym, że tą drogą mogą rozprzestrzeniać się, przenikać do wód gruntowych
zanieczyszczenia powierzchniowe. Domieszki rozdrobnionych materiałów budowlanych
zmieniają właściwości fizyczne i fizyczno-chemiczne, najczęściej mają odczyn alkaiczny i
dużą zawartość wapnia. Wpływa to na blokowanie wielu pierwiastków w glebie oraz
ogranicza ilość roślin możliwych do nasadzenia, z których większość ma optimum w
granicach pH 6,0-6,5.
Na terenach zurbanizowanych spotyka się gleby przekształcone i nasypowe. Wiąże się to z
rozwojem budownictwa mieszkaniowego i obiektów przeznaczonych pod działalność gospodarczą
oraz infrastruktury technicznej liniowej. Znaczna ilość tego typu gleb jest spotykana na terenie miast
Hajnówka i Kleszczele i w większych wsiach położonych wzdłuż dróg i linii kolejowych.
Obszar określony jako grunty zabudowane i zurbanizowane w skali powiatu wynosi 6 129 ha
co stanowi 3,8% powierzchni powiatu. Największy udział w tej powierzchni mają tereny
komunikacyjne o powierzchni 4 826 ha, co stanowi 2,8% powierzchni powiatu. Stosunkowo mały
odsetek (0,7%) w porównaniu do województwa stanowią tereny osiedlowe. Znacznie wyższy od
średniej województwa (30,1%) w powierzchni powiatu udział mają lasy (50,5%). Użytki rolne mają
mniejszy udział procentowy w powierzchni na terenie powiatu (43,5%) od średniej województwa
(61%).
Tabela 29 Stan ewidencyjny i kierunki wykorzystania powierzchni w 2002 r.
Województwo
Powiat hajnowski
w hektarach
%
w hektarach
%
1
Ogółem
2017958
100%
162365
100%
2
Powierzchnia ewidencyjna razem
2017759
99,99%
162361
100,00%
3
Powierzchnia ewidencyjna użytki rolne razem
1231726
61,04%
70547
43,45%
4
Powierzchnia ewidencyjna użytki rolne w
795805
39,44%
39305
24,21%
tym grunty orne
5
Powierzchnia ewidencyjna użytki rolne w
6250
0,31%
262
0,16%
tym sady
6
Powierzchnia ewidencyjna użytki rolne w
398847
19,76%
28081
17,29%
tym łąki i pastwiska
7
Powierzchnia ewidencyjna lasy i grunty leśne
607381
30,10%
82014
50,51%
oraz zadrzewione i zakrzewione
8
Powierzchnia ewidencyjna wody
27161
1,35%
1054
0,65%
9
Powierzchnia
ewidencyjna
grunty
24686
1,22%
1077
0,66%
zabudowane i zurbanizowane tereny
osiedloweb
10
Powierzchnia
ewidencyjna
grunty
56889
2,82%
4826
2,97%
zabudowane i zurbanizowane tereny
komunikacyjne
11
Powierzchnia ewidencyjna grunty zabudowane
2563
0,13%
226
0,14%
i zurbanizowane użytki kopalne
12 Powierzchnia ewidencyjna użytki ekologiczne
974
0,05%
0,00%
13 Powierzchnia ewidencyjna tereny rolne
6172
0,31%
319
0,20%
14 Powierzchnia ewidencyjna nieużytki
60207
2,98%
2298
1,42%
15 Powierzchnia wyrównawcza
199
0,01%
4
0,00%
b Mieszkaniowe, przemysłowe, inne zabudowane, zurbanizowane niezurbanizowane, wypoczynku i rekreacji.
Lp. Wyszczególnienie
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.2/10 s.30-31 Białystok 2002.
d. Odpady.
Powstające odpady w wyniku prowadzonej przez człowieka działalności gospodarczej, jak i w
toku zaspokajania bezpośrednich potrzeb bytowych człowieka tak zwane. odpady komunalne
przyczyniają się do zanieczyszczenia ziemi. Niewłaściwie prowadzona gospodarka w tym zakresie
może potęgować ujemne oddziaływanie ich na środowisko przyrodnicze.
Odpady komunalne
Odpady komunalne stanowią największą masę w grupie odpadów. Odpady komunalne, z
uwagi na rozproszony charakter powstawania na obszarze siedzib ludzkich i wysoki udział substancji
organicznej sprzyjającej rozwojowi mikroorganizmów chorobotwórczych, owadów przenoszących
zarazki, gryzoni, są zagrożeniem sanitarno-epidemiologicznym.
Odpady komunalne - są to stałe i ciekłe odpady powstające w gospodarstwach domowych, w
obiektach użyteczności publicznej i obsługi ludności, a także w pomieszczeniach używanych na cele
biurowe lub socjalne przez wytwarzających odpady, w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach
bezodpływowych, porzucone wraki pojazdów mechanicznych oraz odpady uliczne, z wyjątkiem
odpadów niebezpiecznych z zakładów opieki zdrowotnej i weterynaryjnej. Do odpadów komunalnych
trafiają również odpady z rzemiosła i tych gałęzi przemysłu, które produkują odpady podobne do
komunalnych.
W masie odpadów komunalnych około 40-50% stanowią części organiczne, resztę mineralne. Intensywność powstawania odpadów komunalnych jest proporcjonalna do gęstości
zaludnienia. Szacuje się, że na 1 mieszkańca objętego obsługą usuwania odpadów przypadało około
2,5 m3 wytworzonych odpadów, z czego ponad jedną trzecią stanowiły odpady handlu, produkcji itp.,
objęte wywozem przez służby komunalne. Ilość odpadów w przeliczeniu na 1 mieszkańca różni się w
zależności od charakteru gminy, poziomu życia, struktury zabudowy i poziomu obsługi oraz od
sposobu ogrzewania budynków.
Wśród odpadów komunalnych ułamek procenta, za to niezwykle groźny, stanowią odpady
szczególnie niebezpieczne dla człowieka i organizmów żywych. Należą do nich: opakowania z
resztkami produktów toksycznych, resztki rozpuszczalników, farb i lakierów, przeterminowane leki i
chemikalia, materiały zakaźne, zużyte baterie, lampy jarzeniowe itd. Trafiając do odpadów
komunalnych stwarzają one, mimo małej ilości, wysokie zagrożenie dla pracowników służb
komunalnych oraz możliwość trudnego do skontrolowania przepływu zanieczyszczeń do środowiska.
W roku 2001 około 90,1% odpadów komunalnych skierowano na wysypiska do składowania w
województwie; pozostałe odpady zagospodarowano. Udział odpadów trafiających na terenie powiatu
hajnowskiego na wysypiska wynosił około 98%.
Każda gmina z terenu powiatu posiada jedno lub więcej wysypisk odpadów komunalnych (25
wysypisk) część spośród nich jest pozbawiona systematycznego nadzoru stąd nie ma dokładnych
danych o ilości gromadzonych na nich odpadów. Ilość gromadzonych odpadów na wysypiskach
można szacować na podstawie wykonanych dla kraju i województwa podlaskiego obliczeń. Można
przyjąć, że w ciągu roku może powstać na terenie powiatu 13915 ton odpadów komunalnych stałych o
objętości 32 tys. m3.9 Obecnie na wysypiska przywozi się ponad 33 tys. m3 odpadów stałych, w tym
26 tys. m3 pochodzi z budynków.
W odpadach komunalnych wytwarzanych na terenach miejskich dominują odpady organiczne
pochodzenia roślinnego (32%), a na terenach wiejskich – frakcja drobna (poniżej 10 mm), którą
stanowi głównie popiół z palenisk domowych (33%). W masie odpadów z obiektów infrastruktury
najwięcej jest papieru i tworzyw sztucznych (30%).
W przyjętym Planie Gospodarki Odpadami województwa podlaskiego przyjęto na podstawie szacunków, że na
terenie powiatu hajnowskiego może powstać około 17288,4 Mg odpadów komunalnych, z tego 14258,4 Mg
odpadów jest gromadzonych na wysypiskach. Szacunki wydają się zawyżone, ze względu na to, że stan ludności
powiatu wynosi 50,2 tys. (dane spisu powszechnego), a był on podstawą do szacowania ilości powstających
odpadów komunalnych.
9
Wysypiska odpadów komunalnych zajmowały na terenie powiatu hajnowskiego powierzchnię
28,5 ha a łączna pojemność wszystkich wysypisk wynosiła 415112 m3. Wysypiska były wykorzystane
średnio w 39,5% pod względem chłonności.
Odpady ściekowe.
Powstają w toku eksploatacji urządzeń oczyszczających różnego rodzaju ścieki.
Zagospodarowanie ich z przyczyn technicznych i ochrony środowiska jest niezmierne trudne i
kosztowne. Na terenie powiatu znajdowało się w 2001 roku 18 oczyszczalni ścieków, z czego 11 to
oczyszczalnie ścieków komunalne, w tym 2 w miastach. Wytworzyły one osady o masie 302,5 ton
suchej masy, z czego 266 ton suchej masy powstało w oczyszczalniach komunalnych, w tym 230 ton
przypadło na miasta. Spośród wytworzonych osadów 28 ton było składowane, a ilość osadów
nagromadzonych wyniosła 62 tony suchej masy. Z terenu oczyszczalni komunalnych wywieziono w
2001 roku 34 dekametry sześcienne odpadów stałych i 9,3 dekametrów sześciennych odpadów
ciekłych.
Tabela 30 Oczyszczalnie w 2001 r.
Odpady komunalne wywiezione
Czynne składowiska
zorganizowane
liczba
powierzchnia
z hektarach
z
stałe
nieczystości ciekłe
w tym z ogółem
w tym
budynków
budynków
mieszkalnych
mieszkalnych
w dekametrach sześciennych
stan w dniu 31 XII
Województwo
1300,7
1014,2
379,1
228,1
76
128,2
Powiat hajnowski
34,0
24,8
9,3
2,8
4
12,9
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.10/66 s.101 Białystok 2002.
Wyszczególnienie ogółem
Odpady przemysłowe.
Powstające odpady przemysłowe na terenie powiatu hajnowskiego pochodzą gównie z
działalności przemysłu rolno-spożywczego i drzewnego. W 2001 roku na terenie powiatu wytworzono
58,1 tys. ton odpadów, które stanowiły 7,8% odpadów w województwie, z czego 56,6 tys. ton zostało
zagospodarowane. Na terenach miejskich wytworzono 49,4 tys. ton odpadów, z tego 49,9 tys. ton
zagospodarowano.
Tabela 31 Odpady z wyłączeniem komunalnych w 2001 r.
Odpady wytworzone w ciągu roku
unieszkodliwione
wykorz
w tym
Ogółem
ystane
razem termicz kompos składow
nie
towanie anie
Powierz
Odpady chnia
nagrom niezrek
adzone ultywo
Wyszczególnienie
wania
składow
ania
w tysiącach ton
odpadó
w w ha
Województwo
744,6
539,3
136,4
0,3
0,4
109,3
68,9 2417,0
35,3
miasto
710,3
526,5
135,1
0,3
0,4
109,2
48,7 2397,0
35,3
wieś
34,3
12,8
1,3
0,1
20,2
20,0
Powiat hajnowski
58,1
56,6
1,1
0,4
miasto
49,4
49,0
0,4
wieś
8,7
7,6
1,1
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.4/60 s.96-97 Białystok 2002.
przejści
owo
gromad
zone
Odpady niebezpieczne.
Gama odpadów niebezpiecznych jest bardzo szeroka i różnorodna. Odpady niebezpieczne
można podzielić na dwie zasadnicze grupy: odpady powstające w gospodarstwach domowych i na
odpady powstające w toku prowadzonej działalności gospodarczej człowieka.
Odpady niebezpieczne powstają w gospodarstwach domowych w wyniku wykorzystania
różnego rodzaju baterii, olei roślinnych, tłuszczy zwierzęcych, produktów eksploatacji pojazdów
mechanicznych, zużytych świetlówek, niewykorzystanych leków i środków pielęgnacji roślin, jak
również różnego rodzaju środków służących do utrzymania czystości w gospodarstwie domowym.
Brak jest obecnie wiarygodnych danych na temat tego typu odpadów powstających w gospodarstwach
domowych.
Odpady niebezpieczne powstające w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej są
pochodną stosowanej technologii i używanych surowców.
Do szczególnie niebezpiecznego odpadu zaliczamy azbest, który w wyniku masowego
zastosowania w latach 70 i 80 jako pokrycia dachów, płyt elewacyjnych i w różnego rodzaju
urządzeniach obecnie stanowi duże zagrożenie dla ludności na terenie powiatu.
Działanie azbestu polega na drażnieniu ścianek pęcherzyków płucnych przez włókna
respirabilne, tj. takie, które mogą występować w trwałej postaci w powietrzu. Włókna te są dłuższe niż
5 mikrometrów i mają grubość mniejszą od 3 mikrometrów, a stosunek długości do grubości włókna
jest nie mniejszy niż 3:1. Wyroby z udziałem azbestu stanowią zagrożenie dla środowiska wówczas,
gdy włókna są uwalniane do powietrza.
Ze względu na specyficzne właściwości azbestu – odporność na wysokie i niskie temperatury,
działanie kwasów i innych substancji żrących oraz elastyczność – w latach 1970 – 1990 powszechnie
stosowano azbest do produkcji materiałów budowlanych oraz części do maszyn i urządzeń, zwłaszcza
narażonych na działanie siły tarcia i wysokich temperatur.
Obecnie główną masę wyrobów z azbestem na terenie województwa podlaskiego stanowią
materiały budowlane płaskie – płyty ścienne i dachowe oraz materiały rurowe – rury wodociągowe i
kanalizacyjne. Ponadto azbest zawarty jest w płytkach podłogowych PCV, okładzinach hamulcowych,
ubraniach ochronnych, kocach gaśniczych, płytkach stosowanych przy palnikach gazowych,
uszczelkach i innych podobnych wyrobach.
Według danych GUS w roku 2000 w obiektach województwa podlaskiego znajdowało się
1103,3 tys. Mg wyrobów zwierających azbest, które - w miarę zużycia – stają się odpadami
niebezpiecznymi. Bliższych danych na temat ilości odpadów azbestowych na terenie powiatu jest brak
ale można szacować, że na terenach wiejskich co drugi budynek posiada pokrycie dachowe
zawierające azbest.
II.3.c Zanieczyszczenia powietrza.
Stan czystości powietrza10 jest jednym z podstawowych warunków determinujących warunki
życia społeczności lokalnej. Zanieczyszczenie powietrza stanowią wszelkie substancje (gazy, ciecze,
ciała stałe), które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi składnikami.
Do zanieczyszczeń powietrza zalicza się również substancje będące jego naturalnymi składnikami, ale
występujące w znacznie zwiększonych ilościach. Zanieczyszczenia te mają pośredni wpływ na stan
10
Powietrze, mieszanina gazów oraz cząstek stałych, z których składa się atmosfera ziemska. Powietrze suche i
czyste (bez domieszek) posiada następujący skład do wysokości 80 km: Azot N2 78,08%, Tlen O2 20,95%,
Argon Ar 0,93%, Dwutlenek węgla CO2 0,03%, Neon Ne 0,002%, Hel He 0,0005%, Krypton Kr 0,0001%,
Wodór H2 0,00005%, Ksenon Xe 0,000009%, Ozon O3 0,000001% (zawartość w % objętości). Do domieszek
powietrza zalicza się, jako najważniejsza para wodna, której zawartość przy powierzchni Ziemi zmienia się od
prawie 0% (obszary polarne) do 4% (strefa równikowa), oraz: jod, amoniak, związki chemiczne powstałe jako
produkty spalania, np. tlenki siarki, azotu, fosforu, cząstki ciekłe i stałe zwane aerozolami, do których należą
pyły pochodzenia organicznego (bakterie, pyłki roślinne) i nieorganicznego (cząstki dymu, sadzy, popiołu, soli,
gazy spalinowe, produkty rozpadu radioaktywnego po wybuchach bomb atomowych). Encyklopedia
multimedialna http://wiem.onet,pkl
zdrowotny ludzi zamieszkujących dany obszar. Powietrze jako niezbędny element zachodzących
czynności życiowych podlega szczególnej ochronie.
Zanieczyszczenia powietrza wdychane przez organizmy żywe, w tym i przez człowieka przy
dłuższym oddziaływaniu substancji szkodliwych dla zdrowia prowadzą do powstania szeregu chorób,
w tym szczególnie do powstawania schorzeń układu oddechowego takich, jak: astma, rozedma płuc,
zapalenie oskrzeli, a także zaburzeń reprodukcji i alergii, a w konsekwencji przyczyniają się do
śmierci.
W środowisku kulturowym człowieka zanieczyszczenia powietrza powodują korozję metali i
materiałów budowlanych. Wtórnie skażają wody i gleby. Działają niekorzystnie również na świat
roślinny zaburzając procesy fotosyntezy, transpiracji i oddychania. W skali globalnej mają wpływ na
zmiany klimatyczne. Substancje zanieczyszczające powietrze powodują zmiany właściwości
fizycznych i chemicznych powietrza. Wywołują zmętnienie atmosfery i osłabienie promieniowania
słonecznego. Przyczyniają się również do zakłócenia procesu fotosyntezy i naruszenia bilansu
tlenowego w atmosferze. Zanieczyszczenia tego typu powodują zaburzenia procesów fizjologicznych
roślin, spadek ich żywotności oraz skażenie lub zahamowanie okresu ich wegetacji.
Występujące zanieczyszczenia powietrza pochodzą z dwojakiego rodzaju źródeł: pierwsze są
to zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego (np. eksplozje wulkanów, pożary lasów, pył
kosmiczny), drugie powstają w wyniku prowadzonej przez człowieka działalności antropogenicznej.
Zanieczyszczenia te zostały podzielone na pięć grup zanieczyszczeń:
1. Gazy i pary związków chemicznych, np. tlenki węgla (CO, CO2), siarki (SO2, SO3) i azotu
(NOx), fluor (F), ozon (O3), radon (Rn), amoniak (NH3), węglowodory i ich pochodne chlorowe,
fenole
2. Drobne kropelki cieczy, np. kropelki zasad, kwasów, rozpuszczalników
3. Drobne ciała stałe, np. popioły, pyły, związki metali ciężkich, sadze, stałe związki
organiczne, azbest, pestycydy
4. Mikroorganizmy, których ilość lub rodzaj nie jest charakterystyczny dla naturalnego składu
powietrza, makroorganizmy (np. grzyby) wraz z produktami ich metabolizmu
5. Zanieczyszczenia akustyczne będące efektem wytwarzania dźwięków nie występujących w
środowisku naturalnym wytwarzanych przez człowieka w toku prowadzonej przez siebie
działalności. Dotyczy to głównie zanieczyszczeń o natężeniu 65-75 dB.
Emisja.
Zanieczyszczenia powietrza wytwarzane przez człowieka można podzielić na
zanieczyszczenia powstające w wyniku procesów technologicznych w toku działalności gospodarczej
i zanieczyszczenia powstające w gospodarstwach domowych w wyniku zaspokajania potrzeb
bytowych osób tam zamieszkałych. Duży udział w emisji zanieczyszczeń przemysłowych do
powietrza mają urządzenia infrastruktury technicznej takie, jak: oczyszczalnie ścieków, składowiska
odpadów wszelkiego typu, kotłownie lokalne.
Najwięcej zanieczyszczeń powietrza w skali kraju wytwarza przemysł paliwowo energetyczny (ponad 50%), przemysł metalurgiczny (ok. 20%) oraz przemysł chemiczny. Zakładów
należących do tych przemysłów nie spotyka się na terenie powiatu.
Znaczny udział w zanieczyszczaniu powietrza ma komunikacja, głównie transport kołowy.
Spaliny te zawierają głównie dwutlenek węgla, tlenki azotu, siarki, związki ołowiu. Transport lotniczy
przyczynia się do zanieczyszczania dolnych warstw stratosfery, co niekorzystnie wpływa na stan
ozonosfery i może być jedną z przyczyn powstania dziury ozonowej. Nie należy również zapominać o
transporcie wodnym, który oprócz powietrza zanieczyszcza również wody.
Na stan powietrza atmosferycznego niekorzystnie wpływa również składowanie i utylizacja
ścieków i odpadów. Rozkład substancji organicznych przez mikroorganizmy prowadzi do emisji
metanu (jednego z gazów cieplarnianych) oraz gazów będących substancjami zapachowymi, które są
uciążliwe dla środowiska.
Ostatnim źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są gospodarstwa domowe.
Emitują one do atmosfery gazy powstałe w wyniku spalania paliw stałych i ciekłych służącego do
ogrzewania budynków mieszkalnych i celów bytowych.
Największy udział w emisji zanieczyszczeń do atmosfery w Polsce mają gospodarstwa
domowe i zakłady energetyki wytwarzające prąd i ciepło oraz pojazdy mechaniczne wykorzystywane
w prowadzonej działalności gospodarczej oraz przez gospodarstwa domowe.
Najwięcej substancji zanieczyszczających powietrze powstaje w wyniku spalania paliw
kopalnych (węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny itp.). Skutkiem tego jest
wydzielenie do atmosfery olbrzymich ilości gazów spalinowych (tlenki węgla (CO, CO2), tlenki siarki
(SO2, SO3), tlenki azotu (NOx) i inne) oraz pyłów, popiołów, sadz.
Rodzaj i ilość emitowanych zanieczyszczeń do atmosfery zależy przede wszystkim od rodzaju
i stanu spalanego paliwa, warunków spalania i wydajności urządzeń, a także od skuteczności działania
zainstalowanych urządzeń oczyszczających odprowadzających spaliny do atmosfery. Urządzenia
oczyszczające doprowadzane spaliny w instalacjach przemysłowych osiągają obecnie sprawność do
około 99%. Są również takie, których sprawność wynosi poniżej 80%.
Cechą charakterystyczną energetyki cieplnej przemysłowej i przydomowej (indywidualnej)
jest to, że 95% potrzeb energetycznych jest pokrywana w wyniku spalania paliw stałych (węgiel
kamienny i brunatny oraz drzewo). Te paliwa wiodą prym w emisji zanieczyszczeń pochodzących z
ciepłowni i kotłowni przydomowych
Na poziom stężeń zanieczyszczeń w powietrzu na obszarze powiatu hajnowskiego mają
wpływ: wielkość napływowej i lokalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza, warunki klimatyczne i
topografia terenu.
Powiat hajnowski charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą terenu i warunkami klimatycznymi,
co ma istotny wpływ na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Powiat, podobnie jak województwo,
znajduje się pod wpływem dominującej zachodniej cyrkulacji mas powietrza. Sprzyja to napływowi
zanieczyszczeń z dalszych odległości, w tym z terenów uprzemysłowionych zachodniej i południowej
Polski i Europy. Napływ mas powietrza z zachodu ma duży udział w ładunkach wnoszonych z
opadami do podłoża na terenie powiatu.
Stan czystości powietrza powiatu hajnowskiego cechuje się punktową emisją zanieczyszczeń.
Duży udział w tym mają ciepłownie miejskie, przemysłowe oraz rozproszone źródła emisji z
sektora komunalno -- bytowego, a także zanieczyszczenia komunikacyjne.
Największy udział w zanieczyszczeniach mają substancje pochodzące z procesów spalania
energetycznego paliw. Należy do nich dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Pozostałe
zanieczyszczenia emitowane z zakładów przemysłowych zlokalizowanych na terenie powiatu
wynikają z rodzaju produkcji i stosowanej technologii. Wśród najczęściej występujących
zanieczyszczeń technologicznych są: węglowodory alifatyczne, aromatyczne i ich pochodne, benzyna,
alkohole alifatyczne i ich pochodne, węglowodory pierścieniowe, kwas octowy, butanol, ketony i
pochodne, formaldehyd, ksylen, amoniak oraz w mniejszej ilości inne zanieczyszczenia związane ze
specyfiką produkcji zakładu.
Najwięcej zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu jest emitowanych z terenu miasta
Hajnówka przez zakłady energetyki cieplnej i pozostałe zakłady uciążliwe dla środowiska. Emisja
zanieczyszczeń pyłowych z terenu powiatu stanowi 9,7% emisji w skali województwa, w tym ze
spalania paliw 3,0%. Zanieczyszczenia gazowe stanowią 2,1% emisji w skali województwa w tym
dwutlenek siarki 2,1%, tlenek azotu 2,5%, tlenek węgla 7,7%, dwutlenek węgla 3,0%. Przemysł
zlokalizowany na terenie powiatu hajnowskiego emituje 11,4% zanieczyszczeń pyłowych i gazowych
w skali województwa.
Tabela 32 Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych ze spalania paliw dla wybranych jednostek
organizacyjnych z sektora energetyczno-przemysłowego w 2001 r
Wyszczególnienie
pyłowych
Emisja zanieczyszczeń do powietrza
gazowych
dwutlenek
tlenki
tlenek
siarki
azotu
węgla
Mg / rok
7662
3943
3929
Województwo
1896
Powiat hajnowski
217
Źródło Dane z opłat za korzystanie ze środowiska
187
96
623
dwutlenek
węgla
1949802
70142
Tabela 33 Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza stan na 31 XII 2001 r.
Z liczby ogółem
posiadające
nieposiadające
urządzenia do
zagospod
określone
Wyszczególnienie Ogółem
redukcji
wyników pomiarów
arowana
j emisji
zanieczyszczeń
strefa
dopuszcz
emisji
pyłowyc gazowyc
ochronna
alnej
imisji
h
h
pyłów
gazów
Województwo
51
40
5
5
10
10
46
1
miasto
44
36
5
5
7
7
39
1
wieś
7
4
3
3
7
Powiat hajnowski
3
3
1
1
2
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.1/47 s.84 Białystok 2002.
Tabela 34 Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza stan w 2001 r.
pyłowych
Emisja zanieczyszczeń
gazowych
Zanieczyszczenia
zatrzymane w
urządzeniach do
redukcji w %
zanieczyszczeń
wytworzonych
w tym
w tym
z
ogółem
ogółem
spalania
dwutlenku tlenku tlenku dwutlenku
paliw
siarki
azotu c węgla
węgla
pyłowych gazowych b
w tonach /rok
Województwo
1969
1632 1901866
7432 3596 2693 1887590
98,4
4,9
miasto
1878
1559 1877582
7383 3548 2514 1863583
98,5
5,0
wieś
91
73
24284
49
48
179
24008
67,4
Powiat hajnowski
190
171
57695
152
89
207
57220
72,6
b Bez dwutlenku węgla, c W przeliczeniu na dwutlenek azotu.
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.8/54 s.88-89 Białystok 2002.
Wyszczególnienie
Bardzo duży udział w zanieczyszczeniach powietrza mają źródła, które nie są objęte
bezpośrednimi pomiarami. Oceniając wielkość ich emisji opierać się można tylko na wielkościach
szacunkowych. Analizując wielkość emisji zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu
hajnowskiego można wskazać na trzy podstawowe źródła tych zanieczyszczeń:
 pojazdy mechaniczne napędzane silnikami spalinowymi,
 ścieranie się nawierzchni dróg i opon poruszających się pojazdów mechanicznych,
 urządzenia grzewcze centralnego ogrzewania i inne oraz kuchnie domowe opalane paliwami
stałymi i ciekłymi,
Na zanieczyszczenia powietrza generowane przez pojazdy mechaniczne przypada 46% ogółu
zanieczyszczeń. W dużych aglomeracjach miejskich na zanieczyszczenia komunikacyjnie może
przypadać 60% zanieczyszczeń. Przy pojazdach mechanicznych są trojakiego rodzaju źródła
zanieczyszczeń: zanieczyszczenia generowane przez układ wydechowy (65%), zanieczyszczenia
generowane przez przewietrzenia skrzyni biegowej (20%) i zanieczyszczenia pochodzące z układu
zasilania paliwa (9% - gaźnik, 6% zbiornik paliwa). Dla poprawy właściwości paliw używanych w
pojazdach stosuje się różnego rodzaju dodatki. W benzynach powszechnie był stosowany czteroetylek
ołowiu używany jako dodatek przeciwstukowy i podwyższający liczbę oktanów. W paliwach
bezołowiowych do utrzymania odpowiedniej liczby oktanowej wykorzystuje się węglowodory
aromatyczne.
Ocenia się, że w Polsce typowy samochód osobowy przemierza rocznie 10 tys. km, spalając
14,5 tys. kg mieszkanki (1 tys. kg benzyny i 13,5 tys. kg tlenu). Zatem średnio samochód osobowy
wydziela: 328 kg tlenków węgla, 110 kg węglowodorów, 20 kg tlenków azotu i siarki oraz 2 kg sadzy.
Udział w powstawaniu tych zanieczyszczeń mają również pojazdy poruszające się po szynach
napędzane silnikami spalinowymi.
Na terenie powiatu jest zarejestrowanych ogółem 18 803 pojazdów mechanicznych, w tym:
11 485 samochodów osobowych, 1 354 motocykli, 72 autobusy, 1 516 samochodów ciężarowych i
4 376 ciągników rolniczych. Pojazdy te emitują łącznie do atmosfery około 7 735 ton zanieczyszczeń.
Połowa spośród tych zanieczyszczeń jest emitowana poza terenem powiatu z racji przemieszczania się
tych pojazdów poza jego obszar. W tabeli poniżej dokonano zestawienia emisji zanieczyszczeń przez
pojazdy zarejestrowane na terenie powiatu oraz poruszające się po drogach na terenie gminy.
Tabela 35 Emisja zanieczyszczeń przez pojazdy mechaniczne
Emisja zanieczyszczeń [w tonach}
pojazdy
pojazdy
na terenie
miejscowe
przyjezdne
gminy
1
Ogółem (m3 spalin)
358 855
224 098
582 953
2
Tlenki węgla
8 118
5 069
13 187
3
Tlenki azotu i siarki
495
309
804
4
Sadza
49
31
80
5
Węglowodory
2 722
1 700
4 422
Uwaga. W wykonanych obliczeniach zanieczyszczeń przyjęto, że 50% zanieczyszczeń wytwarzają pojazdy
spoza terenu powiatu.
Lp.
Wyszczególnienie
Do spalin komunikacyjnych zanieczyszczających powietrze dochodzą zanieczyszczenia
powstające w wyniku ruchu pojazdów mechanicznych. W skali roku na skutek ruchu pojazdów
mechanicznych ulega wycieraniu wierzchnia warstwa nawierzchni asfaltowej grubości ok. 1-1,5 mm.
Powstające w ten sposób pyły osadzają się w pobliżu dróg. Zużywające się opony również powodują
powstanie pyłu osadzającego się w pobliżu dróg. W okresach letnich suszy odbywający się ruch
drogowy dodatkowo generuje wzrost zapylenia powietrza różnego rodzaju drobinami pyłowymi
glebowymi.
Na drugim miejscu pod względem wielkości emisji zanieczyszczeń znajdują się gospodarstwa
domowe. Szacuje się, że podczas spalania różnego rodzaju paliw w tych gospodarstwach powstaje
około 530 551 ton gazów emitowanych do atmosfery w ciągu roku, w tym 2 826 ton związków azotu i
736 ton związków siarki. Emisja pyłów wynosi około 491 ton w skali roku
Emisja zanieczyszczeń z gospodarstw domowych ma dwojakiego rodzaju charakter: z jednej
strony są to zanieczyszczenia powstające w wyniku ogrzewania mieszkań podczas okresów chłodów
za pomocą pieców centralnego ogrzewania, tradycyjnych pieców kaflowych i kominków (obecnie
masowo instalowanych). Z drugiej strony są to zanieczyszczenia powstające w toku używania trzonów
kuchennych służących do przygotowywania posiłków. Wielkość emitowanych zanieczyszczeń jest
zależna od stosowanego paliwa. Stosowanie węgla kamiennego w tego typu paleniskach wiąże się z
powstawaniem największych ilości gazów emitowanych do powietrza. Stosowanie paliw uznawanych
za ekologiczne takich jak gaz i olej opałowy powoduje powstanie znacznie mniejszych ilości
zanieczyszczeń. Całkowicie czystą ekologicznie energią jest prąd elektryczny, który nie powoduje
emisji żadnych tego typu zanieczyszczeń.
Tabela 36 Charakterystyka energetyczno-emisyjnych tradycyjnych urządzeń grzewczych małej mocy na
paliwo stałe
Rodzaj
Sprawność
paliwa
cieplna
[%]
Wskaźnik emisji zanieczyszczeń [g/GJ]
CO
SO2
Węgiel kamienny
niesortowany
Typ
urządzenia
Piece
45 – 75
3500÷12500
ceramiczne
Piece
67 – 75
5000÷11000
stałopalne
Piecokuchnie 40 – 54
3600÷11000
Kotły
50 – 67
1800÷3500
komorowe
Źródło: „Ekoprofil” styczeń 2002 s.32.
NO2
Pył
Substancje WWA
organiczne
B9aP`
200÷400 200÷350 700÷900
400÷600
20÷40
200÷600
200÷400 200÷300 600÷1200
200÷600
15÷25
150÷350
100÷300
300÷1000 50÷700 400÷6500
20÷50
150÷500
150÷300 200÷250 300÷1100
200÷800
30÷90
600÷900
Imisja.
Procesy imisji analizuje się na podstawie systematycznych obserwacji zmian, jakie zachodzą
w ilości zanieczyszczeń emitowanych do powietrza oraz stężeń zanieczyszczeń powietrza i opadów
atmosferycznych.
Podstawowymi parametrami charakteryzującymi stan zanieczyszczenia powietrza są średnie
stężenia substancji w powietrzu dla określonych okresów uśredniania. Generalnie obserwuje się
korzystne tendencje zmian stężeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego
Według badań prowadzonych w latach 1996 – 2001 w ramach Państwowego Monitoringu
Środowiska (w sieci podstawowej oraz w sieci nadzoru ogólnego nad jakością powietrza w miastach)
nie zostały przekroczone na żadnej stacji pomiarowej dopuszczalne średnie roczne wartości stężeń
SO2, NO2 i pyłu zawieszonego (BS black smoke). Podobna sytuacja wystąpiła w dwóch stacjach
pomiarowych na terenie miasta Hajnówka.
 średnie roczne stężenia SO2 zarejestrowane na stacjach pomiarowych w okresie ostatnich
sześciu lat wykazują tendencję spadkową, osiągając poziom poniżej 3 μg/m3,
 średnie roczne stężenia NO2 na stacjach pomiarowych wykazało tendencję spadkową
osiągając wartość 8 μg/m3 w 2001 roku.
 średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego BS (black smoke) wykazywało tendencję
spadkową osiągając wartość 13,6μg/m3,
 średnie roczne wartości stężenia pyłu zawieszonego PM10 (średnica ziarna poniżej 10μm)
mają tendencję do oscylowania wokół swoich średnich wartości.
Tabela 37 Zestawienie średnich rocznych stężeń zanieczyszczeń powietrza mierzonych na stacjach
pomiarowych w mieście Hajnówka.
Wartość Dopuszczalna
norma
Stężenie roczne SO2 (μg/m3)
1998
2,9
1999
2,8
40
2000
2,2
2001
1,3
1998
13,3
1999
10,5
Stężenie roczne NO2 (μg/m3)
40
2000
9,3
2001
8,0
1998
24,7
1999
24,6
Stężenie roczne pyłu BS (PM10) (μg/m3)
50
2000
18,6
2001
13,6
Pomiarów dokonano na stacjach WSSE Białystok w Hajnówce przy ul. Lipowa 73 A i ul. Piłsudskiego 10
Dane: WIOŚ w Białymstoku, WSSE w Białymstoku - Ocena wstępna jakości powietrza na terenie województwa
podlaskiego,
Substancje
Rok
WIOŚ w Białymstoku - Informacja o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2001 r.
Informacja
WSSE w Białymstoku
II.3.d Inne zagrożenia środowiska przyrodniczego.
Promieniowanie.
Groźnym oddziaływaniem na człowieka i środowisko przyrodnicze charakteryzuje się
promieniowanie jonizujące i niejonizujące powstające wskutek działalności człowieka.
 promieniowanie jonizujące, pojawiające się w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych,
jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia,
przemyśle, badaniach naukowych,
 promieniowanie niejonizujące, pojawiające się wokół linii energetycznych wysokiego
napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych,
urządzeń łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp.
Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na człowieka i inne żywe organizmy, stąd
ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z ważnych zadań ochrony środowiska.
.Przy ocenie promieniowania jonizującego rozróżnia się zagrożenia pochodzące od
radionuklidów naturalnych i sztucznych. Sytuację radiologiczną Polski określają poziomy
promieniowania:
 obecnych w środowisku radionuklidów naturalnych głównie radionuklidów szeregu uranoworadowego, szeregu uranowo-aktynowego, szeregu torowego i potasu K-40 (radionuklidów o
dużym połowicznym okresie zaniku w porównaniu z czasem istnienia Ziemi) oraz takich
radionuklidów, jak H-3, Be-7, Na-22 i C-14, powstających w wyniku oddziaływania
promieniowania kosmicznego na pierwiastki występujące na powierzchni ziemi i w
atmosferze,
 radionuklidów pochodzenia sztucznego, które przedostały się do środowiska w wyniku prób z
bronią jądrową lub zostały uwolnione z obiektów jądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich
normalnej eksploatacji lub w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni jądrowej w
Czarnobylu), a także promieniowanie generowane przez różnego rodzaju urządzenia
stosowane
w
diagnostyce
medycznej,
przemyśle,
badaniach
naukowych
i innych dziedzinach działalności ludzkiej.
Ogólną sytuację radiacyjną w środowisku charakteryzują obecnie następujące wielkości
podstawowe:
 poziom promieniowania gamma, obrazujący zagrożenie zewnętrzne naturalnymi i sztucznymi
źródłami promieniowania jonizującego, istniejące w środowisku lub wprowadzone przez
człowieka,
 stężenia naturalnych i sztucznych izotopów promieniotwórczych w komponentach
środowiska, a w konsekwencji w artykułach spożywczych, obrazujące narażenie wewnętrzne
ludzi w wyniku wchłonięcia izotopów drogą pokarmową.
Wymienione wielkości charakteryzuje naturalna zmienność. Są one także w poważnym
stopniu uzależnione od wprowadzonych do środowiska substancji promieniotwórczych w wyniku
wybuchów jądrowych oraz katastrofy w Czarnobylu.
Koordynację i nadzór nad kontrolą zagrożenia radiologicznego i skażeń promieniotwórczych,
prowadzoną przez szereg placówek, sprawuje Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej.
Poniżej w tabeli przedstawiono dane dla województwa podlaskiego. Można przyjąć, że podobne
wielkości występują na terenie powiatu hajnowskiego.
Tabela 38 Podstawowe dane na temat sytuacji radiologicznej województwa podlaskiego.
Parametr
moc dawki promieniowania
gamma* [nGy/h]
stężenie radionuklidów
naturalnych w glebie [Bq/kg]
woj. podlaskie
77,0
rad-2,26 - 17,2
aktyn-2,28 - 18,1
potas-40 - 453
Polska
średnie - 72,2
(min 43,8; max 141,6)
średnie 24,1
(min 5,2; max 93,3)
średnie 22,0
(min 3,6; max 74,3)
średnie 403
(min 29; max 1049)
średnie 3,49
(min 0,41; max 34,66)
1,5 (min <0,1; max 14,6)
stężenie radionuklidów
cez-137 - 2,92
sztucznych w glebie [kBq/m2]*
stężenia radionuklidów
cez-137 - 2,3
w powietrzu [µB/m3]
(min 0,5; max 14,6)
beryl-7 - 2080
2490 (min 820; max 8930)
(min 1040; max 5060)
potas-40 - 12,8
17,8 (min <1,7; max 149,0)
(min <2,7; max 40,8)
rad-226 - 3,4
5,6 (min <1,5; max 20,8)
(min <2,7; max 6,4)
rad-228 - 1,0
1,7 (min <0,3; max 11,4)
(min <0,5; max 4,6)
- z radionuklidów naturalnych i sztucznych, łącznie z promieniowaniem kosmicznym
- mierzone w powierzchniowej warstwie gruntu o głębokości 10 cm dane za rok 2000 (GUS)
Biorąc pod uwagę informacje zawarte w roczniku statystycznym GUS, a także opierając się na
aktualnym komunikacie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki w sprawie sytuacji radiacyjnej
Polski w I kwartale 2002 r., należy stwierdzić, że rejestrowane obecnie w Polsce moce dawek
promieniowania oraz zawartość cezu-137 w powietrzu i mleku (podstawowy wskaźnik reprezentujący
skażenie promieniotwórcze materiałów środowiskowych oraz artykułów spożywczych sztucznymi
izotopami promieniotwórczymi) utrzymują się na poziomie z 1985 r. tzn. z okresu przed awarią
czarnobylską.
Czas rozpadu połowicznego izotopu różnie się przedstawia. Najdłużej w glebie zalegają
izotopy 90Sr i 137Cs. Na pobieranie przez rośliny 90Sr znaczny wpływ wywiera wapń. Wapnowanie
gleb kwaśnych może obniżyć kilkakrotnie pobieranie 90Sr przez rośliny. Natomiast pobieranie 137Cs
zmniejsza nawożenie potasem. Izotop 90Sr jest pobierany przez rośliny przeciętnie dwa razy częściej
niż 137Cs, a jego rozpuszczalność w kwaśnym roztworze CH4COONH4 jest pięć razy wyższa niż 137Cs.
W wyniku awarii elektrowni atomowej w Czarnobylu w dniu 26 kwietnia 1986 roku nad
Polskę napłynęło skażone powietrze. W powietrzu tym znajdowały się duże ilości 131J, który należy do
średnio niebezpiecznych radionuklidów szybko tracących swą aktywność. Obszar powiatu
hajnowskiego znalazł się na trasie przemieszczania obłoku radioaktywnego pyłu. Wystąpił opad pyłu,
który doprowadził do wzrostu promieniowania.
Mapa 1 Radioaktywna Tabela kraju po awarii reaktora w Czarnobylu.
W tabeli poniżej zamieszczono dane na temat rozpadu różnych substancji promieniotwórczych
po wybuchu bomby termojądrowej według Moskall.
Tabela 39 Promieniowanie różnych substancji.
Radionuklidy
89
Sr
Sr
91
Y
95
Zr
103
Ru
111
J
137
Ca
140
Ba
144
Ce
185
W
90
Okres połowicznego Rodzaj emitowanego
rozpadu
promieniowania
51 dni

27,7 lat

58 dni

65 dni
, 
42 dni
, 
8 dni
, 
26,6 lat
, 
13 dni
, 
285 dni
, 
73 dni
, 
Rozpuszczalność w
% opadu
wodzie deszczowej
promieniotwórczego
94,4
4,6
95,4
5,0
52,4
5,9
29,1
6,4
3,7
2,8
70,0
6,2
6,0
42,0
5,3
54,6
-
Promieniowanie niejonizujące jest efektem funkcjonowania szeregu urządzeń technicznych
wykorzystywanych przez człowieka. Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w
środowisku są:
 elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia,
 stacje radiowe i telewizyjne,
 łączność radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa,
 stacje radiolokacji i radionawigacji.
Oddziaływanie tego promieniowania w ostatnich latach rośnie. Powodowane jest to rozwojem
radiokomunikacji oraz powstawaniem coraz większej liczby stacji nadawczych radiowych i
telewizyjnych (operatorów publicznych i komercyjnych). Dodatkowymi źródłami promieniowania
niejonizującego są stacje bazowe telefonii komórkowej, systemów przywoławczych,
radiotelefonicznych, alarmowych komputerowych itp., pokrywających coraz gęstszą siecią obszary
zurbanizowane, jak również coraz powszechniej stosowane radiotelefony przenośne.
Wymieniony rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost
poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak też zwiększenie liczby i
powierzchni obszarów o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania. Należy stwierdzić, że
wzrost poziomu tła elektromagnetycznego nie zwiększa istotnie zagrożenia dla środowiska i ludności.
W dalszym ciągu poziom promieniowania w tle pozostaje wielokrotnie niższy od natężeń, przy
których możliwe jest jakiekolwiek szkodliwe oddziaływanie na organizm ludzki. Lokalnie, w pobliżu
stacji nadawczych może występować natężenie na poziomie uznawanym za aktywne pod względem
biologicznym.
Zagrożenie promieniowaniem niejonizującym może być stosunkowo łatwo wyeliminowane
lub ograniczone pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól
przekraczających określone wartości graniczne.
W przepisach obowiązujących w Polsce ustalone są dopuszczalne poziomy
elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego na terenach dostępnych dla ludzi. Szczególnej
ochronie podlegają obszary zabudowy mieszkaniowej, a także obszary, na których zlokalizowane są
szpitale, żłobki, przedszkola, internaty (rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r.
Awarie przemysłowe.
Nowa ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska rezygnuje z nazwy
dotychczas stosowanej – „nadzwyczajne zagrożenie środowiska” i reguluje tę problematykę pod
nazwą „poważne awarie”.
Definicje „poważnej awarii” i poważnej awarii przemysłowej określa odpowiednio art. 23 i 24
w/w ustawy.
 poważna awaria - to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja powstała w
trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna
lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania
zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z
opóźnieniem.
 poważna awaria przemysłowa - przez pojęcie to rozumie się poważną awarię w zakładzie.
Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada na prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie
wystąpienie awarii, dokonujący przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy
administracji obowiązek ochrony środowiska przed awariami.
Zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej w zależności od rodzaju,
kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie uznaje się za zakład o
zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii albo za zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii. Zasady
zaliczania zakładów do kategorii zakładów o zwiększonym ryzyku albo zakładów o dużym ryzyku
określił Minister Gospodarki w drodze rozporządzenia z dnia 9.04.2002 r.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku prowadzi wykaz potencjalnych
sprawców ewentualnych awarii. Rejestr obejmował (wg stanu na koniec 2001 r.) 50 zakładów i
obiektów z terenu powiatu. Znajdowały się w nim następujące zakłady:
1) MAKRO spółka z o.o. w Warszawie, Terminal Gazu w Plancie k/Narewki,
2) Przedsiębiorstwo Prywatne "CYKLON" s.c. Piotr Koziak, Narewka,
3) NAFTOBAZY Sp. z o.o. Baza Paliw Nr 15 w Narewce,
4) Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, Zakład Gazu Bezprzewodowego Hajnówka,
5) GRYFSKAND Sp. z o.o. w Gryfinie, Zakład Produkcyjny Węgli Aktywnych Hajnówka,
Zakłady umieszczone na liście z terenu powiatu stanowią głównie bazy paliw płynnych i zakłady
przeładunku gazów propan i butan. Magazynowanie tych substancji pomimo stosowania środków
bezpieczeństwa stwarza duże zagrożenie bezpieczeństwa ludzi i środowiska. Przy pracach
przeładunkowych i roszczelnieniach zbiorników może dojść do niekontrolowanego wypływu tych
substancji do środowiska.
Duże zagrożenie na terenie powiatu hajnowskiego stanowi transport drogowy i kolejowy
różnego rodzaju substancji niebezpiecznych. Przez teren powiatu przebiegają linie kolejowe, którymi
substancje niebezpieczne są transportowane zza wschodniej granicy państwa polskiego. Transport
drogowy ciekłych i gazowych paliw energetycznych stwarza duże zagrożenie dla ludności
zamieszkałej w pobliżu tras przewozu.
Hałas.
Hałas11 poprzez swoje natężenie i czas oddziaływania może stanowić bardzo duże zagrożenie
dla ludzi i środowiska przyrodniczego. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)
z 1993 roku, wskazane jest dla zabudowy mieszkaniowej dążenie do ograniczenia równoważnego
poziomu dźwięku A na zewnątrz budynku do wartości 55 dB w dzień i 45 dB w nocy, co umożliwia
utrzymanie właściwych warunków akustycznych w pomieszczeniach przy uchylonych lub okresowo
otwieranych oknach. Zgodnie z zaleceniami WHO, dotyczącymi dokuczliwości, zakłóceń snu i
zakłóceń rozmów, należy uznać, że przekroczenie granicy poziomów hałasu na zewnątrz budynku
równej 70 dB w porze dziennej i 60 dB w porze nocnej, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia.
Ucho ludzkie charakteryzuje się różną wrażliwością na hałasy o różnym widmie akustycznym.
Podane normy dotyczą hałasu o wzorcowym widmie akustycznym.
Wykres 2 Poziomy hałasu odczuwane przez człowieka.
Opis: Poziomy hałasu: A) granica słyszalności, B) szept, C) szelest liści, D) szum fal morskich, E) głośna
rozmowa, F) odkurzacz, G) muzyka rockowa, H) silnik odrzutowy, I) granica bólu. Autor: Dawid Tracz.
Duży wpływ na stan akustyczny powiatu wywiera hałas generowany przez komunikację
drogową i w niewielkim stopniu przez komunikację szynową oraz hałas przemysłowy o niewielkim
natężeniu, którego uciążliwość ma charakter lokalny.
W polskim prawie dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określone zostały w
rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998
r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Wielkości dopuszczalne odnoszą się w
nim do terenów wymagających ochrony przed hałasem i są zależne od funkcji urbanistycznej, jaką
spełnia dany teren.
Hałas komunikacyjny jest najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na klimat
akustyczny powiatu. Jest to główne źródło uciążliwości hałasu dla ludzi i środowiska przyrodniczego.
Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu akustycznego,
przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Większość pojazdów emituje hałas o poziomie
dźwięku od 85 do 94 dB, przy dopuszczalnych natężeniach hałasu w środowisku, w otoczeniu
budynków mieszkalnych od 35 do 55 dB w porze nocnej i od 40 do 65 dB w porze dziennej.
Najbardziej uciążliwe są pojazdy ciężkie, z których 80% emituje hałas o poziomie dźwięku większym
niż 80 dB, z czego 40% o poziomie większym niż 85 dB. Na terenie powiatu można stwierdzić
Hałas, dźwięk szkodliwy lub niepożądany. Ze względu na naturę procesu powstawania rozróżnia się hałas
wibracyjny lub turbulentny, ze względu na zmiany czasowe rozróżnia się hałas stacjonarny, niestacjonarny,
impulsowy i udarowy. Za szkodliwy uważa się hałas przekraczający 85 dB. Długotrwałe oddziaływanie hałasu
o wyższym poziomie ciśnienia akustycznego prowadzi do trwałych ubytków słuchu. Oprócz hałasu szkodliwego
definiuje się hałas uciążliwy, o niższym poziomie ciśnienia akustycznego.
11
przekroczenia dopuszczalnych stężeń hałasu w pobliżu dróg i na terenie miasta Hajnówka, którędy
odbywa się transport przy użyciu ciągników siodłowych.
Hałas przemysłowy na terenie powiatu stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym,
występujące głównie w pobliżu zakładów przemysłowych. Przyczyną wzrostu uciążliwości tego
rodzaju hałasu jest rozbudowa miast prowadząca do otaczania terenów przemysłowych przez
zabudowę mieszkaniową.
Zgodnie z danymi GUS, w latach 1997 - 2000 Inspekcja Ochrony Środowiska skontrolowała
w województwie 85 zakładów emitujących hałas, prowadząc badania w 136 punktach pomiarowych.
Spośród tych zakładów 43 przekraczały dopuszczalne normy. Procentowy udział zakładów
przekraczających normy wyniósł 51% (w kraju - 42%).
III. Charakterystyka powiatu hajnowskiego.
Środowisko społeczne ukształtowane w wyniku prowadzonej przez człowieka działalności
celowej tworzy warunki do życia i rozwoju poszczególnych jednostek i całego społeczeństwa.
Mieszkańcy powiatu hajnowskiego, w dążeniu do poprawy swoich warunków życia, zmieniają
środowisko przyrodnicze dostosowując je do swoich potrzeb poprzez budowę różnego rodzaju
obiektów i urządzeń. Dążenie do poprawy warunków i standardów życia prowadzi do ciągłego
poszukiwania coraz lepszych rozwiązań, bardziej wygodnych dla ludzi, które byłyby w jak
najmniejszym stopniu uciążliwe dla środowisko przyrodniczego. Całokształt tych działań i przyjętych
rozwiązań sprzyja zaspokojeniu potrzeb człowieka.
Realizacja tego generalnego celu prowadzi do rozwoju szeroko rozumianej infrastruktury
będącej zespołem urządzeń technicznych służących zaspokajaniu potrzeb człowieka, ale również
formą organizacji instytucji służących zaspokajaniu potrzeb społecznych.
Infrastruktura to urządzenia i instytucje zapewniające prawidłowe funkcjonowanie
gospodarki jako całości i poszczególnych jej dziedzin. Rozróżnia się infrastrukturę techniczną
i społeczną. Pierwsza obejmuje urządzenia pozwalające świadczyć usługi w zakresie komunikacji
i transportu (np. sieć drogowa, kolejowa, ulice, place, telekomunikacja), energetyki (np. sieć
energetyczna, ciepłownicza, gazowa), a także urządzenia związane z regulacją rzek, melioracją itp.
Infrastruktura społeczna to urządzenia i instytucje świadczące na rzecz obywateli usługi w zakresie
nauki i oświaty (np. placówki naukowe, uczelnie, szkoły), ochrony zdrowia (przychodnie, szpitale,
sanatoria), ochrony prawa i bezpieczeństwa (sądy, aparat policyjny i wojskowy), kultury (np. kina,
teatry, sale widowiskowe) itp.
Nierozerwalnie ze stanem rozwoju infrastruktury społecznej jest związany rozwój środowiska
społecznego rozumianego jako względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i innych
zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność człowieka..
W opracowanym programie została szeroko przedstawiona infrastruktura techniczna związana
ze środowiskiem przyrodniczym. Problematyka infrastruktury społecznej została zanalizowana w
kontekście działań związanych z poprawą świadomości ekologicznej społeczeństwa mającej swoje
bezpośrednie przełożenie na stan środowiska przyrodniczego. Zanalizowano również działania służące
poprawie zdrowotności społeczeństwa powiązane ze środowiskiem przyrodniczym.
III.1 Lokalizacja powiatu w układzie przestrzennym i podział administracyjny.
Podział administracyjny i lokalizacja w określonej przestrzeni wyraźnie wyodrębnionej i
zaznaczonej są atrybutami pewnej suwerenności danego terenu i ludności tam zamieszkałej. Czynniki
te kształtują świadomość zbiorowości i ład społeczny są podstawą do ukształtowania poczucia małej
ojczyzny w świadomości społecznej.
III.1.a Lokalizacja powiatu.
Powiat hajnowski jest położony w północno-wschodniej Polsce w południowej części
województwa podlaskiego. Powierzchnia jego liczy 1 624 km2. Od wschodu granica powiatu
jest wyznaczona przez granicę państwową polsko-białoruską Na północy graniczy z
powiatem białostockim od zachodu z powiatem bielskim i od południa z powiatem
siemiatyckim. Granica północna powiatu została ustanowiona w oparciu o naturalne granice
zbiornika Siemianówka i rzeki Narew. Granica zachodnia powiatu w dużej części opiera się
na rzece Łoknica i przebiega obszarami rozgraniczeń śródpolnych. Granica południowa
rozpoczyna się od dorzecza rzeki Studzianka, przebiega kompleksem leśnym i opiera się na
małych ciekach wodnych (strugach).
Tereny, które znajdują się w granicach administracyjnych powiatu hajnowskiego
przechodziły różne koleje losu w swojej historii. Powiat leży w przestrzeni określanej jako
obszar ścierania się kultury prawosławnej z katolicką i jest zaliczany do wschodniego
pogranicza. Położenie powiatu, przy wschodniej granicy państwowej Polski z Białorusią,
kształtuje przygraniczne oblicze powiatu i jego gmin. Oblicze to wzmacniają przejścia
graniczne drogowe i kolejowe, które znajdują się na terenie powiatu hajnowskiego.
Stolica powiatu – Hajnówka - jest położona centralnie na terenie powiatu na szlaku
krzyżowania się dróg kołowych i linii kolejowych. Miasto posiada następujące współrzędne
geograficzne 23o28’ E i 52o47’ N. Hajnówka jest oddalona od stolicy województwa Białegostoku o 68 km, od Bielska Podlaskiego o 27 km, od Siemiatycz o 66 km i od przejścia
granicznego w Połowcach o 40 km. Do przejścia granicznego w Białowieży jest 27 km.
Powiat hajnowski rozciąga się na długości 62 km z północy na południe i na szerokości 35
km ze wschodu na zachód12.
Tabela 40 Położenie geograficzne powiatu hajnowskiego.
Wyszczególnienie
W stopniach i minutach
Wysunięte punkty granicy powiatu
na północ (szerokość geograficzna północna E)
53o02’
na południe (szerokość geograficzna północna E)
52o29’
na zachód (długość geograficzna wschodnia N)
23o07’
na wschód (długość geograficzna wschodnia N)
22o57’
Lokalizacja w
okolicy wsi Białki
okolicy wsi Jancewicze
okolicy wsi Gruzka
okolicy wsi Białowieża
III.1.b Podział administracyjny.
Powiat hajnowski administracyjnie skupia 9 gmin. Przy północnej granicy powiatu są
położone gminy Narew i Narewka. Przy granicy wschodniej jest położona gmina Białowieża. Leży
przy niej również gmina Hajnówka usytuowana centralnie w powiecie i gmina Dubicze Cerkiewne
oraz Czeremcha. Granica zachodnia jest wytyczona przez gminę Kleszczele, Dubicze Cerkiewne,
Czyże. Południową granicę wytycza gmina Czeremcha i częściowo gmina Kleszczele. Centralnie
położona jest stolica powiatu - miasto Hajnówka - otoczone przez gminę wiejską Hajnówkę.
Wśród gmin powiatu hajnowskiego znajduje się 1 gmina miejska (miasto Hajnówka), 1 gmina
miejsko-wiejska (Klesczele) i 7 gmin wiejskich (Białowieża, Narew, Narewka, Dubicze Cerkiewne,
Hajnówka, Czyże, Czeremcha). Gminy te skupiają 240 miejscowości wiejskich i 2 miasta.
Stolice gmin w większości znajdują się w miejscowościach o długiej historii, zakładanych w
różnym okresie.
Hajnówka - stolica powiatu - miejscowość powstała w miejscu XVIII-wiecznej osady
strażnika Haynyma Heyno. Rozwinęła się dzięki wybudowaniu linii kolejowej (Bielsk-Hajnówka 1894 r.; Hajnówka - Białowieża - 1897 r.) i przebudowaniu szosy Hajnówka - Białowieża -Prużany. W
okresie I wojny światowej powstały tu zakłady przetwórcze drewna. W latach 20 - 30-tych osada
przekształciła się w ośrodek przemysłu drzewnego, który został rozbudowany po II wojnie światowej.
Prawa miejskie otrzymała w 1952 r. Układ przestrzenny miasta jest z lat 30-tych XX w.
Narew - stolica gminy - miasto założone w 1514 r. na podstawie przywileju króla Zygmunta I
przez starostę bielskiego Olbrachta Gasztotda. Prawa miejskie nadano mu w 1529 r. Rozkwit nastąpił
w XVI/XVII w. W połowie XVII w. wybudowano pierwszy most na rzece. Po potopie szwedzkim
miasto nie odzyskało swojej świetności. W XIX w. byt tu ośrodek uprawy chmielu. Prawa miejskie
miasto utraciło w 1934 r. Układ przestrzenny zachowany z XVI w.
Białowieża - stolica gminy - pierwszy dwór królewski mógł istnieć w uroczysku Stara
Białowieża na początku XIV w. Na obecne miejsce dwór przeniesiono prawie dwieście lat później.
Przed rokiem 1696 osadzano tu ludność służebną na rzecz dworu. Dwór królewski spaliły wojska
francuskie w 1812 r. Na jego miejscu wybudowano w 1894 r. rezydencję myśliwską carów Rosji,
założono park. Pałac carski spłonął w czasie działań wojennych w 1944 r. Ostatecznie wyburzono go
w latach 60. W jego miejscu stoi zespół administracyjno - hotelowo - muzealny Białowieskiego Parku
Narodowego. W Parku Pałacowym (ok. 50 ha) zachowały się pozostałości rezydencji myśliwskiej.
Dziś pełni rolę ważnego ośrodka naukowego na Podlasiu i edukacyjnego związanego z leśnictwem.
Jest także centrum turystyki europejskiej.
Czeremcha - stolica gminy - wieś założona w połowie XVI w. jako przedmieście Kleszczel.
Intensywnie rozwijała się po wybudowaniu linii kolejowej Brześć - Białystok (1873 r.) i Siedlce Wołkowysk (1906 r.). Dzisiaj, węzeł kolejowy w ruchu międzynarodowym, drogowe i kolejowe
przejście graniczne o charakterze lokalnym.
12
Dane zawarte w „Polska Atlas samochodowy” PPWK, Warszawa 1997.
Czyże - stolica gminy - wieś utworzona w XVI w., zamieszkiwana przez osoczników i
bartników z Puszczy Bielskiej. Układ przestrzenny wsi z XVI w., budynki mieszkalne z początku
XX w.
Dubicze Cerkiewne - stolica gminy - wieś powstała w połowie XVI w. Jej mieszkańcami byli
osocznicy, strzelcy i bartnicy Puszczy Bielskiej.
Narewka - stolica gminy - w 1639 r. Mazowszanin spod Liwu Tomasz Wydra - Polkowski
założył rudnię wytwarzającą żelazo. Z czasem osada przekształciła się w wieś. Pod koniec XIX w. i na
początku XX w. około 80% mieszkańców stanowili Żydzi.
Kleszczele - stolica gminy - miasto utworzone w 1523 roku przy dworze królewskim,
istniejącym w XV w na trakcie: Grodno - Bielsk - Brześć. Rozwój miasta zahamowały wojny XVII w.
(potop szwedzki). W 1777 r. zniszczył je pożar. W XVIII/XIX w. miasto stało się centrum upraw
ogrodniczych (ogórki i chmiel, które eksportowano do Królewca). Układ przestrzenny miasta
zabytkowy z XVI w. Do niedawna ośrodek garncarski - wyrób siwaków. Prawa miejskie utracone w
1950 r., przywrócone w 1993 r.
III.2 Ludność powiatu i system osadniczy.
Rozmieszczenie terytorialne ludności na określonym obszarze jest czynnikiem decydującym o
skali i zasięgu oddziaływania systemu osadniczego na środowisko przyrodnicze. Powiat hajnowski
charakteryzuje się występowaniem asymetrii w tym systemie; są obszary o dużym nasileniu
osadnictwa oraz takie tereny, gdzie występuje duże rozproszenie ludności. Skala tego rozproszenia
znajduje swoje przełożenie na poziom rozwoju i koszty utrzymania infrastruktury technicznej. Duża
intensywność osadnictwa w nielicznych jednostkach osadniczych sprzyja minimalizacji kosztów
budowy i utrzymania infrastruktury technicznej. Stwarza to również lepsze warunki do minimalizacji
zagrożeń niesionych przez człowieka dla środowiska przyrodniczego.
III.2.a System osadniczy.
Historia terenu powiatu hajnowskiego przyczyniła się do wykształcenia i utrwalenia
pogranicza kulturowego. Najstarsze spotykane ślady obecności ludzkiej pochodzą z neolitu.
Przenikanie się wpływów kultur zarubinieckiej i przeworskiej pod koniec okresu prehistorycznego i w
pierwszych wiekach n.e. świadczy o zróżnicowaniu ludności ówcześnie zamieszkującej ten teren.
We wczesnym średniowieczu występowały tu wpływy ludów bałtyckich i słowiańskich. W
późniejszym okresie nastąpiło przenikanie się ludności polskiej i ruskiej jako efekt zmiennej
dominacji różnych kierunków osadniczych. Tak więc w VIII - X wieku napływowa ludność z terenu
Mazowsza zajęła teren Górnej Narwi. Osadnictwo ruskie z XI-XII wieku opanowało stopniowo
ziemie nad środkowym Bugiem i Górną Narwią.
W XIII w. rozwój osadnictwa na tym obszarze zatrzymały najazdy: jaćwieskie, litewskie,
krzyżackie oraz tatarskie. Zniszczony wojnami pas ziem, rozciągający się od dolnego Niemna na
północy, poprzez Biebrzę, Narew, aż po błota Prypeci ponownie zajęły lasy. Stabilizacja polityczna
pod koniec XIV wieku sprawiła, iż okolice Bielska Podlaskiego i obszary rozciągające się na wschód
od niego znalazły się w Wielkim Księstwie Litewskim.
W XV wieku rozpoczął się proces kształtowania się nowej struktury własności ziemi -zwarte
obszary leśne podzielono na części nazwane puszczami. Podlegały one zamkom i dworom
panującego. Część z dóbr król oddawał w dzierżawę. Dochody z bogactw puszcz czerpał sam król,
jego dzierżawcy oraz poddana im ludność chłopska. Jednak korzystanie z głównych bogactw:
polowania na zwierzynę grubą, użytkowanie żeremi bobrowych i barci było zastrzeżone dla dworu
królewskiego i wielkoksiążęcego.
W XVI w, za panowania Zygmunta Augusta, rozpoczęto na Podlasiu porządkowanie
stosunków własnościowych i komasację gruntów wiejskich. Działania te, zwane pomiarą włóczną,
wywarły także wpływ na rozmieszczenie przestrzenne oraz wielkość wsi. Z tego okresu pochodzi
układ wsi zwany szeregówką (domy ustawione szczytem do ulicy) z szachowym położeniem gruntów.
W większości wiosek ten harmonijny układ przestrzenny przetrwał do czasów współczesnych (np.
Nowe Berezowo, Hotody, Krzywa, Grabowiec, Trześcianka).
Po Unii Lubelskiej w 1569 r. zachodni skraj Puszczy Białowieskiej wyznaczał, aż do
rozbiorów, granicę Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony. Przełomowym okresem w historii tego
terenu byt wiek XVII. Związane z działaniami wojennymi (najazdem szwedzkim, wojną północną)
rekwizycje wojskowe, pożary (np. Bielska, Narwi), epidemie wyniszczyły ludność, spowodowały
upadek gospodarczy regionu. Po ponownym zasiedleniu opustoszałych wsi podjęto kolonizację
pozostałości puszczańskich. Nazwy wsi, pochodzących z XVIII, tj. Nowy Komin, Czyżyki, Nowe
Berezowo wskazują na pochodzenie mieszkańców ze starszych wsi: Stary Komin, Czyże, Stare
Berezowo.
Schyłek XVIII w. przynosi rozbiory Polski. Granica między zaborcami po III rozbiorze Polski
pokrywała się w dużej części z granicami dawnych województw. W zaborze rosyjskim znalazła się
Puszcza Białowieska, a Ziemia Bielska w zaborze pruskim - wchodząc w skład departamentu
białostockiego. W 1807 r. na mocy ustaleń traktatu w Tylży wschodnią część departamentu włączono
do Cesarstwa Rosyjskiego. W 1839 r. rząd carski skasował wprowadzoną w Rzeczypospolitej w
1596 roku religijną Unię Brzeską (podporządkowującą Kościół Wschodni papieżowi). W wyniku
rozdawnictwa dawnych dóbr królewskich i konfiskat za udział w powstaniach w 1831 r. i w 1863 r.
część majątków przeszła w ręce Rosjan. Ożywienie gospodarcze przyniosło wybudowanie w 1873 r.
linii kolejowej z Kijowa poprzez Brześć, Bielsk, Białystok do Królewca.
W 1915 r. miała miejsce przymusowa ewakuacja ludności w głąb Rosji, tzw. bieżaństwo, z
którego wróciła tylko część tutejszej społeczności. Kilkuletnie rządy niemieckie w czasie I wojny
światowej to kontrybucje nakładane na ludność i rabunkowa eksploatacja Puszczy.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę dynamicznie rozwijający się przemysł drzewny w
Hajnówce sprawił, że masowo napływali tu robotnicy z całej Polski.
W 1939 r. w wyniku wojny polsko - niemieckiej wojska niemieckie dotarły do Puszczy
Białowieskiej. Po kilkudniowej okupacji wycofały się przed wkraczającą Armią Radziecką. Już w
listopadzie miały miejsce pierwsze deportacje ludności. Po trwającej półtora roku administracji
radzieckiej 22.VI.1941 r. wkroczyły tu ponownie wojska niemieckie. Kolejny etap wojny
zapoczątkowała eksterminacja narodu żydowskiego oraz pacyfikacja wsi w Puszczy Białowieskiej.
Równolegle rozwijał się ruch oporu. Tworzyły go ugrupowania o różnej orientacji politycznej.
Działania podziemia nie ustały po wkroczeniu Armii Radzieckiej w lipcu 1944 r. i ustanowieniu
władzy ludowej. Powojenny rozwój tego obszaru koncentrował się głownie w ośrodkach miejskich,
takich jak Hajnówka. Obszary wiejskie, w wyniku zmian cywilizacyjnych i pogorszenia sytuacji w
rolnictwie stopniowo się wyludniały.
Położenie powiatu hajnowskiego na styku kultur znajduje swoje odbicie w zróżnicowaniu
etnicznym i wyznaniowym. Obecnie zamieszkują ten obszar, obok ludności polskiej, mniejszości:
białoruska i ukraińska. Ludowa obrzędowość mniejszości narodowych zachowała się na wsiach oraz
w postaci cyklicznych imprez kulturalnych, głównie w ośrodkach miejskich.
Mniejszość żydowska, dziś już tu nie występująca, była bardzo liczna do II wojny światowej
w ośrodkach miejskich, takich jak Narew, Narewka, Kleszczele, ale także w Hajnówce i w
Białowieży. Do czasów współczesnych przetrwały nieliczne obiekty świadczące o bogatej kulturze i
historii narodu żydowskiego. Są to z reguły cmentarze (w Narewce, Narwi,), budynki mieszkalne oraz
obiekty kultu.
Opisywany obszar jest płaszczyzną przenikania się chrześcijaństwa zachodniego i
wschodniego. Sąsiadują tu ze sobą strzeliste wieże kościołów rzymskokatolickich i okrągłe kopuły
cerkwi.
Istniejący obecnie system osadniczy na terenie powiatu hajnowskiego składa się z dwóch
miast (Hajnówka, Kleszczele) i 240 wsi, z których 155 wsi jest sołectwami. Istniejąca sieć osadnicza
cechuje się nierównomiernością. Tereny położone na wschodzie obejmujące kompleks Puszczy
Białowieskiej powiatu cechują się małą liczba wsi i osad. Najgęściej sieć osadnicza jest rozwinięta na
południu powiatu i na zachód od miasta Hajnówki. Średnio jedno miasto przypada na 812 km2
powierzchni powiatu. Dla porównania, w województwie podlaskim, jedno miasto przypada średnio na
22,4 km2. Wieś, średnio na terenie powiatu, przypada na 6,5 km2, a w województwie na 1,1 km2. Dane
te świadczą o istnieniu dużych dysproporcji w systemie osadnictwa powiatu hajnowskiego i
województwa podlaskiego.
Analizując powierzchnię i ludność powiatu można stwierdzić, że na 1 km2 przypadało średnio
32 osoby. Dla porównania, w województwie 60 osób. Powiat przy tym wskaźniku osiągnął tylko 53%
średniej województwa. Średnio na 1 km2 powierzchni miasta w powiecie hajnowskim przypadało 374
osoby, a w województwie 792 osoby. Wskaźnik ten dla powiatu ukształtował się na poziomie 47%
średniej wojewódzkiej. Nieco lepiej sytuacja kształtowała się dla terenów wiejskich. Średnio na 1 km2
przypadało 17 osób, w województwie 26 osób. Powiat osiągnął 65% średniej wojewódzkiej.
W obrębie powiatu hajnowskiego występują duże zróżnicowania na poziomie gmin pod
względem ilości osób przypadających na 1 km2 powierzchni. Najmniej osób przypada statystycznie w
gminie Narewka (13 osób) i Białowieża (14 osób), Dubicze Cerkiewne (14 osób). Najwięcej osób w
mieście Hajnówka (1119 osób) i gminie Czeremcha (40 osób), Kleszczele (22 osoby) oraz Czyże (22
osoby).
Najrzadsza sieć osadnicza występuje na terenie gminy Białowieża. Średnio jedna wieś w tej
gminie przypada na 22,6 km2 powierzchni, następnie w gminie Kleszczele (7,9 km2) i Hajnówka
(7,7 km2). Największa gęstość sieci osadniczej występuje w gminie Narew (5,0 km2 ), Dubicze
Cerkiewne (5,2 km2) i Czeremcha (5,4 km2).
Analizując wskaźnik syntetyczny gęstości osadnictwa gmin powiatu hajnowskiego
obejmujący gęstość zaludnienia, liczbę ludności na miejscowość i gęstość miejscowości można
stwierdzić, że najbardziej zurbanizowanym obszarem na terenie powiatu hajnowskiego jest miasto
Hajnówka ze wskaźnikiem 2,929, a spośród gmin najwyższy wskaźnik gęstości osadnictwa osiągnęła
gmina Białowieża (1,025), Hajnówka (0,359) i Kleszczele (0,358). Najniższy wskaźnik osiągnęły
gminy Narew (0,243) i Dubicze Cerkiewne (0,246).
Tabela 41 System osadniczy i ludność.
Powierzchnia Miejscowości Sołectwa Ludność Ludność
Średnia
Syntetyczny
w km2
wiejskie
ogółem
na
powierzchnia wskaźnik
1 km2
na 1
gęstości
miejscowość osadnictwa
w km2
Powiat hajnowski ogółem
Ogółem
1624
240
155
52223
32
812
X
Miasto
68
x
x
25423
374
34
X
Wieś
1556
240
155
26800
17
6,5
X
Gminy miejskie
Hajnówka
21
x
x23827
1119
21
2,929
Gminy miejsko-wiejskie
Kleszczele ogółem
143
18
14
3144
22
7,5
Kleszczele miasto
47
x
1586
34
47
0,358
Kleszczele wieś
96
18
14
1548
18
5,3
Gminy wiejskie
Białowieża
203
9
8
2785
14
22,6
1,025
Czeremcha
97
18
12
3892
40
5,4
0,284
Czyże
134
23
18
2896
22
5,8
0,282
Dubicze Cerkiewne
151
29
17
2123
14
5,2
0,246
Hajnówka
293
38
25
4542
15
7,7
0,359
Narew
242
48
38
4544
19
5,0
0,243
Narewka
359
57
23
4470
13
6,3
0,294
Źródło Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2002 Urząd statystyczny w Białymstoku, tab.1/67 s.168,
Białystok 2002.
Wyszczególnienie
III.2.b Struktura ludności powiatu.
Ludność powiatu hajnowskiego podlega dynamicznym zmianom w czasie. Zachodzący proces
zmiany stanu liczebnego ludności powiatu jest odzwierciedleniem dokonujących się procesów w
społeczeństwie. Bezpośrednio na stan ludności powiatu oddziałuje przyrost naturalny, migracje
wewnętrzne i zewnętrzne, długość życia mieszkańców, struktura wiekowa mieszkańców. Wyżej
wymienione parametry są pochodną sytuacji gospodarczej odnotowywanej na terenie powiatu,
warunków życia mieszkańców, jakości opieki medycznej i społecznej świadczonej przez lokalne
podmioty. Ogół wymienionych czynników. jak i szereg innych drugoplanowych decyduje o stanie
ludności gmin powiatu hajnowskiego.
Według dostępnych danych statystycznych ludność powiatu hajnowskiego na koniec 2001
roku liczyła 52 223 mieszkańców, co stanowiło 4,3% ludności województwa. W strukturze
mieszkańców powiatu mężczyźni stanowili 48,8%, kobiety 51,2%. Odsetek mieszkańców wsi wyniósł
51,3%, a miast 48,7%. Mieszkańcy miasta Hajnówki - stolicy powiatu stanowili 45,6% ogółu
mieszkańców powiatu, a wspólnie z gminą wiejską Hajnówka otaczającą miasto stanowili więcej niż
połowę (54,3%) mieszkańców powiatu.
Na podstawie spisu powszechnego, który odbył się w maju 2002 roku należy zweryfikować
stan liczebny ludności powiatu. Z danych spisowych wynika, że ludność powiatu hajnowskiego liczy
50 197 osób, co stanowi 4,2% ludności województwa. W strukturze mieszkańców 24 452 liczą
mężczyźni, czyli 48,7%. Ludność stolicy powiatu - Hajnówki liczy 22 560 osób, co stanowi 44,9%
ogółu mieszkańców. Porównując stan ludności na podstawie spisu do szacunku stanu ludności na
koniec 2001 roku można stwierdzić, że ludność powiatu była mniej liczna o 2 029 osób, czyli o 3,9%.
Porównując stan liczebny mieszkańców powiatu z maja 2002 roku i z końca 1995 roku można
stwierdzić, że liczba mieszkańców obniżyła się o 9,4% (z 53 405 do 50 197). Nastąpił spadek o 39,6%
liczby rodzących się dzieci. W strukturze mieszkańców ludność w wieku przedprodukcyjnym obniżyła
się o 26,7%, w wieku produkcyjnym o 6,6%. Jedynie udział osób w wieku poprodukcyjnym na
przestrzeni lat 1995-2002 uległ wzrostowi o 3,7%.
Tabela 42 Dynamika zmian stanu ludności w latach 1995-2001.
Wyszczególnienie
Rok
Dynamika Wzrost/
na 1000
na 1000
zmian
spadek
ludności
maj 2002 ludności
X
50197
X
90,60%
-9,40%
492,5
24452
487,1
89,60% -10,40%
507,5
25745
512,9
91,57%
-8,43%
9,67
212
8,29
39,55% -60,45%
13,30
363
14,20
49,25% -50,75%
-3,63
-151
-5,91
75,12% -24,88%
1995
Stan ludności ogółem
55405
Stan ludności mężczyźni
27289
Stan ludności kobiety
28116
Urodzenia żywe ogółem
536
Zgony ogółem
737
Przyrost naturalny ogółem
-201
Ludność w wieku przedprodukcyjnym
13822
ogółem
Ludność w wieku produkcyjnym
30271
ogółem
Ludność w wieku poprodukcyjnym
11312
ogółem
Małżeństwa ogółem
263
Opracowano na podstawie danych statystycznych GUS
249,47
10138
201,96
73,35%
-26,65%
546,36
28324
564,26
93,57%
-6,43%
204,17
11735
233,78
103,74%
3,74%
4,75
99
3,52
37,64%
-62,36%
Spośród mieszkańców gmin największy udział procentowy w ludności powiatu mieli
mieszkańcy gminy Hajnówka (9,0%), Narew (9,0%), Narewka (8,4%). Z kolei najniższy udział
procentowy posiadali mieszkańcy gminy Dubicze Cerkiewne (4,1%) i Czyże (5,5%).
Analizując strukturę mieszkańców powiatu hajnowskiego przedziałami wieku można
stwierdzić, że występuje pewna prawidłowość polegająca na pojawianiu się wyżów i niżów
demograficznych. Do wyżów należą roczniki z przedziału urodzeń 1977-1996, 1952-1961, 1927-1936.
Osiągają one zawsze udział procentowy wyższy od średniego.
Wykres 3 Mieszkańcy powiatu hajnowskiego przedziałami wieku.
80>
3,2%
4,3%
75-79
6,3%
70-74
6,0%
65-69
5,4%
60-64
4,9%
Przedziały wieku
55-59
6,3%
50-54
7,6%
45-49
7,8%
40-44
5,7%
35-39
4,9%
30-34
6,3%
25-29
7,4%
20-24
8,5%
15-19
6,5%
10_14
5,0%
5_9
0-4
3,9%
Udział procentowy
Porównując najmłodsze roczniki mieszkańców powiatu do roczników najbardziej licznych
można stwierdzić że roczniki najmłodsze obecne są ponad dwa razy mniej liczne. Świadczy to o
znacznym spadku ilości dzieci wśród mieszkańców powiatu.
Niepokojąca jest struktura wiekowa mieszkańców powiatu. Udział mieszkańców w wieku
poprodukcyjnym (23,4%) jest wyższy od udziału mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym (20,2%).
Stan taki w perspektywie nadchodzących lat będzie prowadził do wzrostu udziału osób w wieku
poprodukcyjnym, a co za tym idzie do zwiększania nakładów rzeczowych i finansowych na tę grupę
społeczną. Może to również niekorzystnie odbić się na gospodarce powiatu. Dysproporcje te ulegają
większemu zróżnicowaniu przy porównaniu miasto - wieś. Obecnie mieszkańcy w wieku
poprodukcyjnym na terenach wiejskich już przekroczyli 29,1%, z tendencją do dalszego wzrostu ich
udziału w społeczeństwie. Jedynie wśród mieszkańców miast osoby w wieku przedprodukcyjnym
(22,1%) są bardziej liczne od osób w wieku poprodukcyjnym (16,1%).
Analizując wskaźnik ilości osób w wieku nieprodukcyjnym do ilości osób w wieku
produkcyjnym można stwierdzić, że obecnie w powiecie na 100 osób w wieku produkcyjnym
przypada 77 osób w wieku nieprodukcyjnym. Proporcje te przy rozbiciu na miasto - wieś
przedstawiają się jak 61,7 do 91,6, co świadczy o bardzo dużym udziale osób będących na utrzymaniu
na wsi. Wśród gmin powiatu hajnowskiego spotyka się takie, gdzie relacja ta przekroczyła 100 i tak w
gminie Dubicze Cerkiewne wyniosła ona 110,8, w gminie Czyże 105,4 i Narew 102,8. Przy bardzo
dużym udziale osób w wieku poprodukcyjnym w tych gminach, w skrajnym przypadku
przekraczającym 38,7% w gminie Dubicze Cerkiewne następują i będą następować, z coraz większą
dynamiką, procesy starzenia się społeczeństwa i spadku jego aktywności zawodowej. Najlepiej
sytuacja demograficzna przedstawia się mieście Hajnówka, gdzie udział procentowy osób w wieku
poprodukcyjnym (14,9%) jest niższy od udziału procentowego osób w wieku przedprodukcyjnym
(22,4%). W gminie Białowieża udział osób w wieku przedprodukcyjnym (22,5%) jest zbliżony do
udziału procentowego osób w wieku poprodukcyjnym (22,1%). We wszystkich pozostałych gminach
osoby w wieku poprodukcyjnym dominują nad osobami w wieku przedprodukcyjnym.
Wykres 4 Struktura mieszkańców powiatu hajnowskiego kategoriami wiekowymi.
Powiat hajnowski od kilku lat cechuje się ujemnym przyrostem naturalnym, z tendencją do
wzrostu. W 2002 roku wyniósł on –3,0 osoby na 1000 ludności. Wśród mieszkańców miast
(-1,0 osoby) w porównaniu do mieszkańców wsi (-5,0 osoby) był on mniej ujemny. Największy ujemy
przyrost wystąpił wśród mieszkańców gminy Białowieża (-9,9), Narewka (-6,0), Narew (-4,9).
Najmniej ujemny przyrost wystąpił w mieście Hajnówka (-0,9 osoby na 1000 ludności).
Przedstawione dane świadczą, że liczba rodzących się dzieci nie zapewnia reprodukcji prostej. Przy
przewadze liczby zgonów nad urodzeniami prowadzi to do spadku stanu liczebnego mieszkańców
powiatu hajnowskiego.
Saldo notowanych migracji na terenie powiatu hajnowskiego wykazywało wartość ujemną. W
2002 roku wyniosła ono –119 osoby, co po przeliczeniu na wskaźnik 1000 ludności przyniosło
wartość –2,4 osoby. Proces ten z większą siłą wystąpił na terenach wiejskich (-3,5 osoby) niż w
mieście (-1,2 osoby). Wskaźnik ten na terenie gminy Dubicze Cerkiewne (-7,3 osoby) osiągnął
najwyższą wartość. Najniższą wartość osiągnął w gminie Hajnówka (1,1 osoby).
Tabela 43 Ludność powiatu hajnowskiego w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w 2002 r.
W wieku
Wyszczególni
enie
Ogółem
miasto
wieś
Hajnówka
miasto
Białowieża
Czeremcha
Czyże
Dubicze
Cerkiewne
Hajnówka
gmina
Ogółe
m
50197
24063
26134
22560
2715
3824
2773
2054
4405
przedprodukcyjn
ym
produkcyjnym
poprodukcyjnym
liczba
liczba
liczba
Mężczy Kobiet
źni
y
24452
11421
13031
10701
25745
12642
13103
11859
1421
1875
1362
1034
1294
1949
1411
1020
2223
2272
10,2
5,5
4,7
5,1
0,6
0,8
0,4
0,3
0,9
procent
20,3%
22,9%
18,0%
22,6%
22,1%
20,9%
14,4%
14,6%
20,4%
28,3
14,7
13,6
13,9
0,9
1,3
0,7
0,5
1,4
procent
56,4%
61,1%
52,0%
61,6%
33,1%
34,0%
25,2%
24,3%
31,8%
11,7
3,8
8
3,5
0,6
0,9
1,1
0,8
1,3
procent
23,3%
15,8%
30,2%
15,5%
Ludność
w wieku
nieprodu
kcyjnym
na 100
osób w
wieku
produkcy
jnym
77,4
63,3
92,6
61,9
22,1%
23,5%
39,7%
38,9%
133,3
130,8
214,3
220,0
29,5%
157,1
W wieku
Wyszczególni
enie
Ogółe
m
przedprodukcyjn
ym
produkcyjnym
poprodukcyjnym
liczba
liczba
liczba
Mężczy Kobiet
źni
y
Kleszczele
3067
1501
1566
Narew
4515
2217
2299
Narewka
4193
2118
2075
Dane Spisu powszechnego, Białystok 2003
procent
16,3%
17,7%
19,1%
0,5
0,8
0,8
procent
1,5
1,4
1,3
48,9%
31,0%
31,0%
procent
32,6%
33,2%
26,2%
1,0
1,5
1,1
Ludność
w wieku
nieprodu
kcyjnym
na 100
osób w
wieku
produkcy
jnym
100,0
164,3
146,2
Tabela 44 Ruch naturalny ludności powiatu hajnowskiego w 2002 r.
Wyszczególnienie
Ogółem
miasto
wieś
Hajnówka
Kleszczele
ogółem
Kleszczele miasto
Kleszczele wieś
Małżeństwa Urodzenia Zgony Przyrost Małżeństwa Urodzenia Zgony Przyrost
żywe
naturalny
żywe
naturalny
w liczbach bezwzględnych
na 1000 ludności
Powiat hajnowski ogółem
90
212
363
-151
1,8
4,2
7,2
-3,0
38
107
132
-25
1,6
4,4
5,5
-1,0
52
105
231
-126
2,0
4,0
8,8
-4,8
Gminy miejskie
36
104
124
-20
1,6
4,6
5,5
-0,9
Gminy miejsko-wiejskie
3
8
22
-14
1,0
2,6
7,2
-4,6
2
1
3
5
8
-5
14
-9
Gminy wiejskie
29
-27
32
-16
31
-12
14
-4
Białowieża
4
2
Czeremcha
5
16
Czyże
7
19
Dubicze
5
10
Cerkiewne
Hajnówka
9
20
Narew
10
18
Narewka
11
15
Dane Spisu powszechnego, Białystok 2003.
35
40
40
-15
-22
-25
1,3
0,6
2,0
3,2
5,3
9,0
-3,3
-5,8
1,5
1,3
2,5
2,4
0,7
4,2
6,9
4,9
10,7
8,4
11,2
6,8
-9,9
-4,2
-4,3
-1,9
2,0
2,2
2,6
4,5
4,0
3,6
7,9
8,9
9,5
-3,4
-4,9
-6,0
Tabela 45 Migracje ludności powiatu hajnowskiego w 2002 r.
Zameldowania na pobyt stały
w
Wyszczególnienie
na 1000 ruchu
z
Ogółem
ludności wewnę zagranicy
trznym
Ogółem
miasto
wieś
Hajnówka
Kleszczele
ogółem
Kleszczele miasto
Kleszczele wieś
151
85
66
3,0
3,5
2,5
82
3,6
5
1,6
3
2
2,0
1,3
Wymeldowania z pobytu stałego
Saldo
Saldo
migracji migracji
w
na
na 1000
na 1000 ruchu
z
ogółem
ludności wewnę zagranicy pobyt ludności
stały
trznym
Powiat hajnowski ogółem
149
2
270
84
1
113
65
1
157
Gminy miejskie
82
101
Gminy miejsko-wiejskie
4
1
17
2
2
1
-
12
5
5,4
4,7
6,0
269
112
157
1
1
-119
-28
-91
-2,4
-1,2
-3,5
4,5
100
1
-19
-0,8
5,5
17
-
-12
-3,9
8,0
3,2
12
5
-
-9
-3
-6,0
-1,9
Zameldowania na pobyt stały
w
Wyszczególnienie
na 1000 ruchu
z
Ogółem
ludności wewnę zagranicy
trznym
Białowieża
7
2,6
6
Czeremcha
4
1,0
4
Czyże
7
2,5
7
Dubicze
4
1,9
4
Cerkiewne
Hajnówka
19
4,3
19
Narew
12
2,7
12
Narewka
11
2,6
11
Dane Spisu powszechnego, Białystok 2003.
Wymeldowania z pobytu stałego
Saldo
Saldo
migracji migracji
w
na
na 1000
na 1000 ruchu
z
ogółem
ludności wewnę zagranicy pobyt ludności
stały
trznym
Gminy wiejskie
1
16
17
24
19
-
24
23
29
5,9
4,4
8,7
9,3
16
17
24
19
-
-9
-13
-17
-15
-3,3
-3,4
-6,1
-7,3
5,4
5,1
6,9
24
23
29
-
-5
-11
-18
-1,1
-2,4
-4,3
III.2.c Prognoza demograficzna ludności powiatu.
Na podstawie prognozy demograficznej przygotowanej przez GUS dla Polski do 2030 roku
można stwierdzić, że ludność powiatu hajnowskiego z każdym rokiem będzie ulegała
systematycznemu zmniejszaniu. Na podstawie danych za lata 1995-2002 można stwierdzić, że
liczebność ludności uległa zmniejszeniu o 9,4%. Na podstawie prognoz można stwierdzić, że ludność
ulegnie do 2010 roku zmniejszeniu o 4,8% w porównaniu do stanu obecnego, a do 2012 roku o 6,7%.
Analizując dane obecne i prognozę można stwierdzić duże rozbieżności. Wynoszą one około -3%; z
upływem czasu mogą osiągnąć wartość -7%--10%. Przy analizie przedstawionych danych o stanie
liczebności ludności powiatu hajnowskiego należy pamiętać o tym odchyleniu i mieć je na uwadze
przy czytaniu przedstawionych danych. prognozy. Po zastosowaniu współczynnika korygującego
ludność powiatu hajnowskiego w 2012 roku może mieścić się w przedziale 42154 – 43559, czyli
obniżyć się o 6638 - 8043 osób (13,2%-16,0%) w porównaniu do stanu odnotowanego podczas spisu
powszechnego.
Analizując dane prognozy demograficznej w układzie mężczyźni, kobiety można stwierdzić,
że w 2010 roku może być o 2 tys. mniej mężczyzn i o 2,4 tys. mniej kobiet w porównaniu do stanu
obecnego.
Analiza powyższych danych w ujęciu miasto-wieś pokazuje, że ludność wsi może ulec
zmniejszeniu o 14,7% w porównaniu do obecnego stanu liczebnego i osiągnąć wartość 22,8 tys. W
tym samym roku ludność miast może uleć zmniejszeniu o 2% do wielkości 24,9 tys.
Struktura ludności powiatu hajnowskiego może ulec zasadniczym zmianom pod względem
odsetka osób w wieku produkcyjnym i osób w wieku nieprodukcyjnym. W 2010 roku grupa osób w
wieku poprodukcyjnym może stanowić 23,6% ogółu mieszkańców, osób w wieku przedprodukcyjnym
18,9%, a w wieku produkcyjnym 57,6%. Na terenach wiejskich osoby w wieku przedprodukcyjnym
mogą stanowić 8,5% ogółu ludności powiatu, a w miastach 10,4%. W porównaniu do stanu obecnego
będzie to spadek o –10,2% na terenach wiejskich i o –11,7% na terenie miast. W 2012 roku wzrośnie
udział osób w wieku poprodukcyjnym, zwłaszcza na terenach wiejskich.
Tabela 46 Prognoza demograficzna powiatu hajnowskiego do 2012 ludności w układzie miasto wieś.
Rok
Ogółem
razem
Wieś
Miasta
mężczyźni
kobiety
razem
mężczyźni
kobiety
razem
mężczyźni
kobiety
2004
50720
24879
25841
25277
12166
13111
25443
12713
12730
2005
50213
24628
25585
25200
12133
13067
25013
12495
12518
2006
49702
24367
25335
25104
12083
13021
24598
12284
12314
2007
49181
24123
25058
25015
12044
12971
24166
12079
12087
2008
48707
23900
24807
24967
12019
12948
23740
11881
11859
2009
48224
23661
24563
24923
11989
12934
23301
11672
11629
2010
47769
23454
24315
24911
11983
12928
22858
11471
11387
2011
47298
23230
24068
24878
11968
12910
22420
11262
11158
2012
46838
23023
23815
24850
11966
12884
21988
11057
10931
Źródło Strona internetowa GUS.
Tabela 47 Prognoza demograficzna powiatu hajnowskiego do 2012 r. grupami wieku.
Rok
Grupa
wieku
Ogółem
razem
10912
28189
Produkcyjny
11619
Poprodukcyjny
10401
2005 Przedprodukcyjny
28254
Produkcyjny
11558
Poprodukcyjny
10050
2006 Przedprodukcyjny
28156
Produkcyjny
11496
Poprodukcyjny
9716
2007 Przedprodukcyjny
28037
Produkcyjny
11428
Poprodukcyjny
9425
2008 Przedprodukcyjny
27917
Produkcyjny
11365
Poprodukcyjny
9193
2009 Przedprodukcyjny
27733
Produkcyjny
11298
Poprodukcyjny
9017
2010 Przedprodukcyjny
27494
Produkcyjny
11258
Poprodukcyjny
8839
2011 Przedprodukcyjny
27288
Produkcyjny
11171
Poprodukcyjny
8681
2012 Przedprodukcyjny
26983
Produkcyjny
11174
Poprodukcyjny
Źródło Strona internetowa GUS.
2004 Przedprodukcyjny
mężczyźni kobiety
5601
15298
3980
5324
15325
3979
5148
15259
3960
4987
15214
3922
4822
15215
3863
4723
15130
3808
4639
15055
3760
4552
14991
3687
4475
14891
3657
Wieś
Miasta
5311
12891
7639
5077
12929
7579
4902
12897
7536
4729
12823
7506
4603
12702
7502
4470
12603
7490
4378
12439
7498
4287
12297
7484
4206
12092
7517
razem
mężczyźni kobiety
5791
15351
4135
5517
15515
4168
5344
15547
4213
5195
15557
4263
5076
15554
4337
5006
15518
4399
4963
15449
4499
4906
15384
4588
4878
15262
4710
2931
7912
1323
2777
8002
1354
2695
8020
1368
2620
8046
1378
2544
8080
1395
2534
8062
1393
2524
8058
1401
2491
8064
1413
2489
8031
1446
2860
7439
2812
2740
7513
2814
2649
7527
2845
2575
7511
2885
2532
7474
2942
2472
7456
3006
2439
7391
3098
2415
7320
3175
2389
7231
3264
razem
5121
12838
7484
4884
12739
7390
4706
12609
7283
4521
12480
7165
4349
12363
7028
4187
12215
6899
4054
12045
6759
3933
11904
6583
3803
11721
6464
mężczyźni kobiety
2670
7386
2657
2547
7323
2625
2453
7239
2592
2367
7168
2544
2278
7135
2468
2189
7068
2415
2115
6997
2359
2061
6927
2274
1986
6860
2211
2451
5452
4827
2337
5416
4765
2253
5370
4691
2154
5312
4621
2071
5228
4560
1998
5147
4484
1939
5048
4400
1872
4977
4309
1817
4861
4253
III.3 Infrastruktura techniczna ochrony środowiska.
Stan rozwoju infrastruktury technicznej ma decydujące znaczenie przy skali oddziaływania na
środowisko ze strony człowieka z toku prowadzonej przez niego działalności gospodarczej i
zaspokajania potrzeb bytowych. Niedorozwój infrastruktury technicznej lub jej brak na określonych
obszarach powiatu hajnowskiego prowadzi do nadmiernej emisji różnego rodzaju zanieczyszczeń do
środowiska przyczyniając się tym samym do jego skażenia. Jaskrawym przykładem tego typu sytuacji
jest rozwój sieci wodociągowej, która powoduje wzrost ilości zużywanej w gospodarstwach
domowych wody i towarzyszący temu niedorozwój kanalizacji sanitarnej, szczególnie na terenach
wiejskich. Brak kanalizacji sanitarnej powoduje, że znaczna ilość wytwarzanych w gospodarstwach
domowych ścieków dostaje się bez oczyszczenia do gleby, skażając tym samym wody
powierzchniowe i wgłębne.
III.3.a Zaopatrzenie w wodę.
Większość gospodarstw domowych na terenie powiatu hajnowskiego jest zaopatrywana z
miejskich (3926 przyłączy) i gminnych (7038 przyłączy) systemów wodociągowych. Gospodarstwa
domowe nie posiadające dostępu do scentralizowanego systemu zaopatrzenia w wodę znajdują się w
zabudowie kolonijnej, gdzie z powodu odległości i kosztów jeszcze nie doprowadzono wody.
Wszystkie gospodarstwa domowe, które są poza systemem zaopatrzenia w wodę z wodociągów
posiadają lokalne źródła zaopatrzenia w postaci studni kopanych i wierconych. Niektóre gospodarstwa
posiadają dwojakiego rodzaju system zaopatrzenia w wodę.
W 2001 roku na terenie powiatu hajnowskiego pobrano 2 752 dam3 wody na potrzeby
gospodarki narodowej i ludności. Średnio na 1 km2 powierzchni powiatu przypadało 1,7 dam3 wody.
Dla porównania, w województwie wskaźnik ten wyniósł 4.3 dam3 wody.
Tabela 48 Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2001 roku.
Ogółem
Na cele
nawod
nień w
produkcyjne (poza
eksploatacji sieci
rolnic
rolnictwem i leśnictwem)
wodociągoweja
twie i
z ujęć własnych
leśnic
Wyszczególnienie
na 1 km2
twie
oraz
w dam3
w dam3
uzupełnia
w tym wody
wody
nia
razem
razem
powierz podzie
powierz podzie
stawów
chniowe
mne
chniowe
mne
rybackich
w dekametrach sześciennych
Województwo
2000
90197
4,5 15190
2264
11767
18310 56697
8527
48170
2001
87113
4,3 14013
1990
11463
17894 55206
9673
45533
Powiat hajnowski
2000
2669
1,6
619
619
50 2000
2000
2001
2752
1,7
562
562
59 2131
2131
a Pobór wody na ujęciach przed wtłoczeniem do sieci.
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.3/23 s.45, Białystok 2002.
Zatwierdzone
zasoby
eksploatacyjne
zwykłych
wód
podziemnych
(głównie
czwartorzędowych i trzeciorzędowych) w 2001 r. wynosiły około 73,1 tys. m3/godz. tj. 1,75 mln
m3/dobę. Zasoby eksploatacyjne ujęć nie zaewidencjonowanych (nie zatwierdzone głównie małe
ujęcia - domy jednorodzinne i domy letniskowe) szacuje się na ok. 5 tys. m3/godz. Według danych
Państwowego Instytutu Geologicznego zasób zatwierdzonych wód eksploatacyjnych dla województwa
wynosi około 3,62 m3/godz./km2 i jest jednym z najniższych w kraju, przy średniej krajowej około
5,90 m3/godz./km2. Jednak, w przeliczeniu na jednego mieszkańca, ilość zasobów eksploatacyjnych
wynosi około 0,06 m3/godz./osobę i jest jednym z najwyższych w Polsce, przy średniej krajowej około
0,05 m3/godz./osobę. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne ujęć komunalnych wynoszą około 32,7 tys.
m3/godz. Na terenie powiatu hajnowskiego sytuacja kształtuje się podobnie, z wyjątkiem niektórych
rejonów posiadających trudniejszy dostęp do warstw wodonośnych.
Łączny pobór wód podziemnych w 2001 r. szacowano na około 8,0 tys. m3/dobę. Pobór wód
podziemnych z ujęć komunalnych wynosił ok. 6,0 tys. m3/dobę. Pozostała ilość wody była pobierana z
ujęć zakładów przemysłowych, ujęć zakładowych i ujęć prywatnych. Woda podziemna z ujęć
komunalnych jest pobierana na cele komunalne i potrzeby ludności, na potrzeby przemysłu i
rolnictwa. Pobór na cele komunalne i potrzeby ludności wynosił około 3,6 tys. m3/dobę. Pozostała
ilość wody jest zużywana przez przemysł (głównie spożywczy), rolnictwo i ogrodnictwo oraz
niewielkie ilości na cele chłodnicze i grzewcze.
Sieć wodociągowa na terenie powiatu hajnowskiego liczy 565,6 km, co stanowi 6,1% sieci
wojewódzkiej, z tego 73,5 km przypada na miasta (12,9%). Największy udział w długości sieci
wodociągowej ma gmina Hajnówka (100 km czyli 17,7%).
Sprowadzając do wspólnego wskaźnika syntetycznego można stwierdzić, że średnio na terenie
powiatu hajnowskiego na 100 km2 przypada 34,8 km sieci wodociągowej. Dla porównania, w
województwie podlaskim wskaźnik ten wynosi 45,9 km/100 km2, a w kraju 69,8 km/100 km2.
Porównując liczbę kilometrów sieci wodociągowej przypadającej na jedną miejscowość można
stwierdzić, że najlepsza sytuacja występuje w mieście Hajnówka (61,1 km) i Kleszczele (12,4 km). W
układzie gmin najlepiej wskaźnik ten kształtuje się w gminie Czeremcha (3,5 km) i Białowieża
(3,1 km). Średnio na jedną miejscowość wiejską przypada 2,1 km sieci wodociągowej.
Tabela 49 Wodociągi i kanalizacja według gmin powiatu hajnowskiego i województwa w 2001 roku.
Sieć w km
Wyszczególnienie
Połączenia prowadzące
do budynków
mieszkalnych
wodocią
kanalizacyj wodociągo kanalizacyj
gowa
na
we
ne
rozdzielcza
9270,1
1466,0
144377
37654
1415,3
994,0
58121
28629
7824,8
472,0
86256
9025
565,6
115,2
10964
3045
Zdroje
Zużycie wody z
wodociągów w
gospodarstwach
domowych
w dam3
na 1
mieszkańca
w m3
33211,3
27,2
23056,6
32,3
10154,7
20,1
1303,4
24,9
Województwo
291
miasto
137
wieś
154
Powiat
47
hajnowski
miasto
73,5
53,7
3926
1946
38
779,2
30,5
wieś
492,1
61,5
7038
1099
9
524,2
19,5
Gminy miejskie
61,1
52,3
3575
1901
21
749,0
31,5
Hajnówka
Gminy miejsko53,0
1,4
946
45
17
56,6
17,9
wiejskie
Kleszczele
miasto
12,4
1,4
351
45
17
30,2
18,6
wieś
40,6
595
26,4
17,1
Gminy wiejskie
Białowieża
27,6
18,8
574
200
3
89,5
33,0
Czeremcha
62,2
6,2
1100
145
4
112,0
28,8
Czyże
65,9
801
43,5
22,7
Dubicze
67,4
794
39,4
18,4
Cerkiewne
Hajnówka
100,0
12,9
1287
166
75,6
16,6
Narew
52,1
2,8
900
41
66,6
11,4
Narewka
76,3
20,8
987
547
2
71,2
15,8
a Łącznie z przyłączami prowadzącymi do budynków zbiorowego zamieszkania, b Sieć ogólnospławna i na
ścieki gospodarcze.
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.11/31 s.54,56 , Białystok 2002.
III.3.b Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków.
Na terenie powiatu hajnowskiego łączna długość kanalizacji sanitarnej wynosi 115,2 km, co w
przeliczeniu na powierzchnię 100 km2 daje wartość 7,1 km. Dla porównania, w województwie
wielkość ta wynosi 7,3 km/100 km2. Kanalizacja sanitarna ma 3045 przyłączy, które stanowią 8,1%
ogółu przyłączy województwa. Na tereny wiejskie powiatu statystycznie przypada 3,9 km/100 km2
kanalizacji sanitarnej. Średnio na jedną miejscowość powiatu hajnowskiego przypada 0,5 km
kanalizacji, w tym na miejscowość wiejską 0,3 km. W układzie gmin najwyższy wskaźnik sieci
kanalizacyjnej posiada gmina Białowieża (9,3 km/100 km2) i gmina Czeremcha (6,4 km/100 km2 ).
Analizując pod względem ilości przypadającej kanalizacji sanitarnej na jedną miejscowość, najlepszy
współczynnik posiada gmina Białowieża (2,1 km) i gmina Narewka (0,4 km).
Kanalizacja sanitarna jest obsługiwana przez 18 oczyszczalni, z czego 11 jest oczyszczalniami
komunalnymi. Oczyszczalnie komunalne obsługują 44,8% ludności powiatu. Dla porównania, w
województwie wielkość ta wynosi 56%. Oczyszczalnie obsługują 71% mieszkańców miast i tylko
20% mieszkańców wsi. Spośród gmin najwięcej mieszkańców jest obsługiwanych przez oczyszczalnie
ścieków w mieście Hajnówka (73,4%) i gminach wiejskich, takich jak Białowieża (47,4%) oraz
Czeremcha (38,3%). Oczyszczalnie komunalne w 2001 roku oczyściły 1054 dam3 ścieków, a w tym
samym okresie gospodarstwa domowe zużyły 1303,4 dam3 wody. Ścieki oczyszczone stanowiły
80,9% zużytej wody. Przy porównaniu tym należy mieć na uwadze, że duży udział w ściekach
oczyszczonych przez oczyszczalnie mają ścieki nie pochodzące z gospodarstwach domowych (37%).
Tabela 50 Ścieki przemysłowe odprowadzone z terenu gmin powiatu hajnowskiego i województwa w 2001
roku.
W tym wymagające oczyszczenia odprowadzone
do wód powierzchniowych lub ziemi
nieoczy
oczyszczone
szczone
Ścieki odprowadzone
do wód
powierzchniowych
lub ziemi
Wyszczególnienie
ogółem
razem
w tym
wody
chłodnicze
(umownie
czyste)
do sieci
kanaliza
cyjnej
razem
w tym
razem
mechani
cznie
biologi
cznie
w dekametrach sześciennych
Województwo
11363
6171
596
5192
5575
555
327
5229
19
miasto
10383
5336
547
5047
4789
4789
240
4549
wieś
980
835
49
145
786
767
87
680
19
Powiat
316
188
6
128
182
182
182
hajnowski
miasto
267
188
6
79
182
182
182
wieś
49
49
Gminy miejskie
267
188
6
79
182
182
182
Hajnówka
Gminy wiejskie
Białowieża
37
37
Narew
4
4
Narewka
8
8
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.16/36 s.64-65 , Białystok 2002.
Tabela 51 Ścieki komunalne oczyszczone oraz ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków z terenu gmin
powiatu hajnowskiego i województwa w 2001 roku.
Wyszczególnienie
Województwo
miasto
wieś
Powiat hajnowski
miasto
wieś
Gminy miejskie
Hajnówka
Gminy miejskowiejskie
Kleszczele- miasto
Gminy wiejskie
Białowieża
Czeremcha
Hajnówka
Narew
Narewka
Ścieki oczyszczonea w dam3
Ludnośćb korzystająca z oczyszczalni ścieków
z
ogółem
z
podwyższo w liczbach
podwyższo
w%
biologicz
biologicz
ogółem
nym
nym
bezwzględ
ludności
nie
nych
usuwaniem
usuwaniem
nych
ogółem
biogenów
biogenów
32509
24815
7694
682887
56,0
497630
185257
30795
23372
7423
634183
88,8
456823
177360
1714
1443
271
48704
9,6
40807
7897
1054
948
106
23413
44,8
21917
1496
852
852
18060
71,0
18060
202
96
106
5353
20,0
3857
1496
848
848
17500
73,4
17500
4
4
-
560
17,8
560
-
103
37
18
13
31
37
18
10
31
103
3
-
1320
1492
400
776
1365
47,4
38,3
8,8
17,1
42,0
1492
400
600
13,65
1320
176
-
a Bez wód opadowych i ścieków dowożonych do oczyszczalni, b Stan w dniu 31 XII.
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.8/74 s.112-118 , Białystok 2002.
Tabela 52 Komunalne oczyszczalnie ścieków w powiecie hajnowskim i województwie w 2001 roku.
Oczyszczalnie
Wyszczególnienie
ogółe
m
biologi
czne
z
podwy
ższo
nym
usuwa
niem
biode
nów
Przepustowość
oczyszczalni
według projektu
z
podwy
ższo
biologi
nym
cznych usuwa
niem
biode
nów
Osady wytworzone
Ścieki
oczysz
czone
w dam3 ogółem
/rok
w dam3
wykorzystane na
cele
składo
wane
Osady
nagro
madzo
ne
przemy rolni
słowe
cze
w tonach suchej masy
12831
517
3556
7596
12340
513
3388
7289
491
4
168
307
Lud
ność
korzy
stająca
z komu
nal
nych
oczysz
czalni
ście
ków
83
65
18 253779 65410 44544
25245 676387
Województwo
30
24
6 246060 63350 43325
24988 638859
miasto
50
41
12
7719
2060
1219
257 37528
wieś
11
9
2
6860
573 1376
266
234
28
62 23413
Powiat hajnowski
2
2
6100
- 1141
230
230
- 18060
miasto
9
7
2
760
573
235
36
4
28
62
5353
wieś
1
1
6000
- 1136
230
230
- 17500
Gminy miejskie
Hajnówka
1
1
100
5
560
Gminy miejskowiejskie
Kleszczele- miasto
Gminy wiejskie
1
1
540
107
12
12
62
1320
Białowieża
2
2
270
62
8
4
1492
Czeremcha
1
1
120
22
3
3
400
Hajnówka
2
1
1
60
33
13
9
9
776
Narew
3
3
310
31
4
4
1365
Narewka
a Łącznie z wodami opadowymi i ściekami dowożonymi do oczyszczalni, bez ścieków komunalnych
oczyszczonych przez oczyszczalnie przemysłowe, b Stan w końcu roku, bez ludności korzystającej z
oczyszczalni przemysłowych.
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.23/43 s.74,75 , Białystok 2002.
Tabela 53 Zestawienie komunalnych i zakładowych oczyszczalni ścieków w powiecie hajnowskim
Gmina
Oczyszczalnia ścieków
Hajnówka m.
Hajnówka m.
Hajnówka gm.
Hajnówka gm.
komunalna w Hajnówce
zakładowa - GRYFSKAND w Hajnówce
komunalna we wsi Mochnate
zakładowa - Szkoła Podstawowa w
Dubinach
komunalna w Białowieży
gminna oczyszczalnia ścieków
zakładowa - Nasycalnia Podkładów w
Czeremsze
zakładowa - z hali napraw i budynku
stacyjnego w Czeremsze
komunalna w Dubiczach Cerkiewnych
komunalna w Kleszczelach
Białowieża
Czeremcha
Czeremcha
Czeremcha
Dubicze Cerkiewne
Kleszczele
Przepustowość Ilość osadów ściekowych
projektowana wytworzonych w 2001 r.
[m3/dobę]
[Mg s.m./rok]
6000
237
300
4
150
4
11
0,7
1080
160
10
23
4
4
70
3
54
100
1,4
Ścieki
dowoż
one do
oczysz
czalni
w
dam3/r
ok
227
219
28
16
13
3
12
1
2
1
-
Gmina
Oczyszczalnia ścieków
Kleszczele
zakładowa - Spółdzielnia Mieszkaniowa
w Kleszczelach
komunalna w Łosińce
komunalna w Narwi
zakładowa - "PRONAR" w Narwi
komunalna w Nowej Łuce
komunalna w Lewkowie Starym
komunalna w Narewce
zakładowa - Nadleśnictwo Browsk w
Gruszkach (przyjmyje ścieki z budynków
mieszkalnych)
Narew
Narew
Narew
Narewka
Narewka
Narewka
Narewka
Przepustowość Ilość osadów ściekowych
projektowana wytworzonych w 2001 r.
[m3/dobę]
[Mg s.m./rok]
50
1,8
33
330
100
150
120
250
30
1,5
2,5
0,5
1
14
0,1
III.3.c Składowiska odpadów.
Gospodarka odpadami prowadzona na terenie powiatu hajnowskiego charakteryzuje się
niskim stopniem zagospodarowania powstających odpadów. Większość z nich trafia bezpośrednio na
składowiska odpadów i nie jest poddana żadnej segregacji i odzyskowi surowców wtórnych. Na
terenie powiatu brak jest zakładu, który zajmowałby się profesjonalnie tego typu działalnością. Część
surowców wtórnych (metale, makulatura, szkło-butelki) jest odzyskiwana przez osoby zajmujące się
nielegalnie ich pozyskiwaniem na terenie wysypisk.
Obecnie na terenie powiatu funkcjonuje 25 składowisk odpadów, które zajmują 28,7 ha
powierzchni. Cztery z nich zostały określone jako zorganizowane, o powierzchni 12,9 ha. Spośród
wszystkich składowisk tylko jedno, po przeglądzie, zostało zakwalifikowane do dalszej eksploatacji.
Wszystkie pozostałe zostały przewidziane do zamknięcia. Do roku 2005 może być zamkniętych 11
składowisk, a do 2009 kolejne 13. Dwa spośród istniejących składowisk posiada rowy opaskowe, dwa
– drenaż. Izolację podłoża posiada 5 składowisk, w tym 1 w postaci folii.
Na terenie powiatu hajnowskiego brak jest zakładu, który zajmowałby się usuwaniem zwierząt
padłych w gospodarstwach rolnych i domowych. Zwierzęta te są w większości grzebane w miejscach
przypadkowych, do tego nie przeznaczonych. Istnieje także problem usuwania odpadów z gabinetów
weterynaryjnych, które często trafiają na komunalne składowiska. Jedynie odpady poszpitalne są w
większości właściwie utylizowane poprzez ich niszczenie w spalarni odpadów funkcjonującej przy
szpitalu w Hajnówce. Odpady niebezpieczne, takie jak: baterie, akumulatory, oleje silnikowe,
świetlówki, termometry rtęciowe itp. są w większości utylizowane poza terenem powiatu
hajnowskiego w wyspecjalizowanych zakładach.
Tabela 54 Charakterystyka składowisk odpadów komunalnych na terenie powiatu (stan na sierpień 2003)
Lp
Gmina
Lokalizacja
1.
Hajnówka
m.
Poryjewo
2.
3.
4.
Kleszczele
Białowieża
Czeremcha
Kleszczele
Stoczek
Czeremcha
5.
Kuzawa
6.
Opaka Duża
Administrator
Stan techniczny
Izolacja Odprowadzanie
podłoża
odcieków
Powierzchnia
(ha)
Przedsięb.
Usług
Komunalnych
Urząd Miejski
Urząd Gminy
Zakład
Gospod.
Komunalnej i
Mieszk.
Zakład
Gospod.
Komunalnej i
Mieszk.
Zakład
Gospod.
Komunalnej i
Mieszk.
brak
brak
8,47
miner
inne
brak
rowy opas
brak
brak
2,47
2,46
1,5
brak
brak
brak
brak
Pojemność
(m3) /
wykorzystanie (%)
Wnioski
wynikające z
przeglądu
ekologicznego
102000 /95 do zamkn.
Instrukcja
eksploatacji
tak
Przewidywana
data
zamknięcia
2005
72000/35 do zamkn.
36900 /70 do zamkn.
25000 /40 do zamkn.
tak
nie
tak
2009
2009
2009
0,4
10000 /25 do zamkn
nie
2009
0,4
8000 /15 do zamkn.
nie
2009
Lp
Gmina
Lokalizacja
7.
Wólka
Terechowska
8.
Stawiszcze
9.
Berezyszcze
10.
Zubacze
11.
Bobrówka
12. Czyże
13. Dubicze
Cerkiewne
14. Hajnówka
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Czyże
Dubicze
21.
22.
23.
24. Narew
25. Narewka
Borysówka
Rzepiska
Trywieża
Nowoberezowo
Stare Berezowo
Mochnate
Dubicze
Osoczne
Orzeszkowo
Dubiny
Nowosady
Narew
Olchówka
Administrator
Stan techniczny
Izolacja Odprowadzanie
podłoża
odcieków
Zakład
Gospod.
Komunalnej i
Mieszk.
Zakład
Gospod.
Komunalnej i
Mieszk.
Zakład
Gospod.
Komunalnej i
Mieszk.
Zakład
Gospod.
Komunalnej i
Mieszk.
Zakład
Gospod.
Komunalnej i
Mieszk.
Urząd Gminy
Urząd Gminy
brak
brak
brak
Powierzchnia
(ha)
Pojemność
(m3) /
wykorzystanie (%)
0,4
Wnioski
wynikające z
przeglądu
ekologicznego
10000 /10 do zamkn.
Instrukcja
eksploatacji
nie
Przewidywana
data
zamknięcia
2009
brak
0,4
10000 /40 do zamkn.
nie
2009
brak
brak
0,5
7000 /15 do zamkn.
nie
2009
brak
brak
1
10000 /08 do zamkn.
nie
2009
brak
brak
0,5
5000/08 do zamkn.
nie
2009
brak
rowy opaskowe
0,4
0,78
7400 /23 do zamkn.
2300 /30 do zamkn.
tak
tak
2009
2009
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
brak
miner.glina
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
0,5
0,25
0,27
0,55
1,41
0,2
0,76
5000 /50
2500 /30
2000 /30
3000 /80
5000 /50
5000 /50
3000 /80
do zamkn.
do zamkn.
do zamkn.
do zamkn.
do zamkn.
do zamkn.
do zamkn.
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
2004
2004
2004
2003
2009
2003
2003
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
brak
brak
brak
miner
folia
brak
brak
brak
drenaż
drenaż
1,14
0,92
0,5
2,36
8000 /80
9000 /50
19012/25
48000 /08
do zamkn
do zamkn.
do zamkn.
nie
nie
do modern.
tak
do eksploat.
tak
2003
2003
2009
2009
2062
Większość składowisk nie posiada wyposażenia technicznego ułatwiającego ich eksploatację.
Spośród 25 składowisk 3 posiada piezometr, 2 są wyposażone w brodzik; urządzenia do zagęszczania
posiada 8 składowisk, a tylko 1 składowisko posiada wagę.
Tabela 55 Wyposażenie składowisk odpadów komunalnych powiatu hajnowskiego (stan na styczeń 2003)
Lp
Gmina
Lokalizacja
1.
Hajnówka
Poryjewo
2.
3.
4.
Kleszczele
Białowieża
Czeremcha
Kleszczele
Stoczek
Czeremcha
5.
Kuzawa
6.
Opaka Duża
7.
Wólka
Terechowska
Administrator
Przedsięb. Usług
Komunalnych
Urząd Miejski
Urząd Gminy
Zakład Gospod.
Komunalnej i Mieszk.
Zakład Gospod.
Komunalnej i Mieszk.
Zakład Gospod.
Komunalnej i Mieszk.
Zakład Gospod.
Komunalnej i Mieszk.
Wyposażenie składowiska
Brodzik Piezometr Urządzenia
Waga
do
zagęszczania
odpadów
+
+2
+
-
-
+
+
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Lp
Gmina
Lokalizacja
8.
Stawiszcze
9.
Berezyszcze
10.
Zubacze
11.
Bobrówka
12. Czyże
13. Dubicze
Cerkiewne
14. Hajnówka
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Czyże
Dubicze
21.
22.
23.
24. Narew
25. Narewka
Borysówka
Rzepiska
Trywieża
Nowoberezowo
Stare Berezowo
Mochnate
Dubicze
Osoczne
Orzeszkowo
Dubiny
Nowosady
Narew
Olchówka
Administrator
Zakład Gospod.
Komunalnej i Mieszk.
Zakład Gospod.
Komunalnej i Mieszk.
Zakład Gospod.
Komunalnej i Mieszk.
Zakład Gospod.
Komunalnej i Mieszk.
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Wyposażenie składowiska
Brodzik Piezometr Urządzenia
Waga
do
zagęszczania
odpadów
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
+
-
-
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
-
-
+
-
-
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
Urząd Gminy
+
+
+3
+
+
+
+
-
III.4 Podmioty gospodarcze.
Powiat charakteryzuje się lepszym od średniego stopniem uprzemysłowienia w skali
województwa podlaskiego. Na terenie powiatu hajnowskiego funkcjonowało 3 873 podmioty
gospodarcze. które stanowiły 3,6% podmiotów w skali województwa. Zatrudnionych w nich było
8,7 tys. pracowników. Stopa rejestrowanego bezrobocia wyniosła 11,8%, a przeciętne miesięczne
wynagrodzenie brutto - 1677,12 zł.13
Analizując strukturę podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie powiatu
hajnowskiego można stwierdzić, że najwięcej podmiotów funkcjonowało w sekcji handel, naprawy
(23,6%) i przetwórstwo przemysłowe (20,5%). Dla porównania w województwie podlaskim w sekcji
przetwórstwo przemysłowe funkcjonowało znacznie mniej podmiotów gospodarczych (8,4%).
13
Dane Urzędu Statystycznego w Białymstoku za 2001 rok.
Podmioty Gospodarcze Powiat Hajnowski
23,6%
20,5%
16,1%
7,6%
pozostałe
pośrednictwo
finasowe
4,1%
ochrona
zdrowia
transport,
lączność
1,7%
edukacja
3,5%
obsługa
nieruchomośći,
nauka
2,3%
3,2%
hotele i
restauracje
7,2%
handel i
naprawy
budownictwo
przetwórstwo
przemysłowe
rolnictwo,
łowiectwo,
lrsnictwo
8,9%
Przemysł powiatu hajnowskiego charakteryzuje się stosunkowo wysokim udziałem gałęzi i
branż rozwojowych: rolno-spożywczej, maszynowej, drzewnej, chemicznej, paliwowej i materiałów
budowlanych. Potencjał postępu technicznego i innowacyjności skoncentrowany jest przede
wszystkim w Hajnówce.
Użytki rolne zajmują obszar 67628 ha, co stanowi 41,6% powierzchni powiatu hajnowskiego.
Użytki rolne powiatu hajnowskiego stanowią 5,6% użytków rolnych w skali województwa. Analizując
ich strukturę można stwierdzić, że grunty orne stanowią 59,8%, sady 0,24%, łąki 25,3% i pastwiska
14,6%. Średnie plony zbóż wynoszą około 23,5 dt z ha, ziemniaków około 180 dt z ha.
Środowisko przyrodnicze powiatu hajnowskiego posiada cenne i unikalne w skali kraju
walory krajoznawcze, które zapewniają całoroczną atrakcyjność turystyczną, zwłaszcza we
wschodniej części powiatu. W powiecie występuje kompleks leśny, który w dużej części znajduje się
w granicach administracyjnych Białowieskiego Parku Narodowego.
Ponadto, walory kulturowe, folklor ziem pogranicza i potencjał kulturalno-intelektualny
środowiska hajnowskiegoi w istotny sposób podnoszą atrakcyjność turystyczną powiatu.
IV. Analiza SWOT.
Integralną częścią opracowanego programu jest charakterystyka otaczającego człowieka
środowiska przyrodniczego, którego analiza jest wykonana pod kątem wartości, które są uznawane
przez ludzi za istotne. Zachowanie, w jak najbardziej zbliżonym do stanu naturalnego, środowiska
przyrodniczego sprzyja utrzymaniu bioróżnorodności spotykanej na tym terenie przyrody ożywionej.
Wiodącym narzędziem stosowanym do oceny czynników wzrostu, jak i regresu przy
uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych jest analiza SWOT. Termin analiza SWOT pochodzi
od skrótu czterech pierwszych liter wyrazów pochodzących z języka angielskiego: Nazwa ta jest
akronimem angielskich słów: Strenghts - siły, atuty; Weaknesses - słabości; Opportunities - szanse,
okazje; Threats - zagrożenia. Przy zastosowaniu tej metody oceniono szanse i zagrożenia oraz mocne i
słabe strony istotne przy realizacji opracowanego programu.
IV.1 Czynniki wewnętrzne.
Wykonana analiza obejmuje czynniki wpływające na stan środowiska przyrodniczego powiatu
hajnowskiego, które człowiek może kształtować w mniejszym lub większym stopniu przez
prowadzoną przez siebie działalność gospodarczą i pozostałą. Czynniki te po analizie ukazują stan
obecny i możliwości działań w kierunku jego poprawy.
IV.1.a. Mocne strony.
SFERA PRZYRODY I ŚRODOWISKA.
1. KRAJOBRAZ I PRZYRODA
1) Wysoka atrakcyjność przyrodnicza i duża różnorodność biologiczna w skali kraju i Europy.
2) Bardzo wysokie walory krajobrazowe części obszaru powiatu region Puszczy Białowieskiej i
Dorzecza Narwi.
3) Ponad połowa obszaru powiatu jest objęta prawną ochroną przyrody.
4) Występują wszystkie formy ochrony przyrody. BPN to ostoja przyrody o randze europejskiej.
5) Duże zasoby wartości kulturowych podnoszące walory krajobrazowe.
2. SZATA ROŚLINNA
6) Stosunkowo dobrze zachowana szata roślinna z dużymi kompleksami leśnymi zbliżonymi do
naturalnych.
7) Obecność gatunków rzadkich, zagrożonych i chronionych.
8) Możliwość gospodarczego wykorzystania walorów bogatej szaty roślinnej (leśnictwo,
rekreacja, zbieractwo).
9) Dobrze rozwinięta sieć obszarów obejmujących prawną ochroną szatę roślinną
3. ŚWIAT ZWIERZĄT
10) Dobrze zachowany stan fauny, z dużą ilością gatunków zagrożonych w skali kraju i Europy.
11) Populacja niektórych gatunków rzadkich i zagrożonych osiąga największe znane
zagęszczenia w Europie (żubry).
12) Wysoki stan liczebny i gatunkowy zwierzyny grubej łownej sprzyja rozwojowi łowiectwa.
13) Występowanie wysokich liczebnie stanów populacji dużych gatunków saków: żubry, łosie,
jelenie, dziki, wilki,
4. LASY
14) Wyższa niż średnia w kraju i województwie lesistość (powiat – 50,5%, kraj - 28,4 %,
województwo – 30,1%).
15) Zadowalający stan zdrowotny i sanitarny drzewostanów.
16) Duża ilość gruntów o niskiej przydatności rolniczej preferowanych do zalesień w pierwszej
kolejności
17) Występowanie rejonów nasiennych dominujących gatunków drzew.
18) Uchwalenie „Wojewódzkiego programu zwiększenia lesistości na lata 2001-2010".
5. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE
19) Generalnie bardzo dobry stan czystości powietrza atmosferycznego, spełniający wymogi norm
sanitarnych nawet dla obszarów ochrony uzdrowiskowej
6. GLEBY
20) Występowanie urodzajnych gleb w południowo-zachodniej części powiatu.
21) Generalnie dobry stan czystości gleb (udział metali ciężkich na ogół na poziomie zbliżonym
do naturalnego).
22) Brak ograniczeń w uprawie roślin do produkcji żywności.
7. KOPALINY
23) Występowanie złóż kopalin (kruszywo naturalne, surowce ilaste, piaski kwarcowe, torf)
stanowiących potencjał dla przemysłu materiałów budowlanych
8. WODY POWIERZCHNIOWE
24) Generalnie dość dobry stan czystości rzek i zbiorników wodnych, pozwalający na ich
rekreacyjne wykorzystanie
25) Dobra jakość wód wgłębnych z większości ujęć wymaga tylko prostego uzdatnienia
26) Zadowalające rozmieszczenie warstw wodonośnych zapewniające dobre zaopatrzenie w wodę
9. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE)
27) Występowanie w znaczącej ilości biopaliw typu: słoma, drewno.
28) Możliwość rozwoju upraw do produkcji biopaliw (np. rzepak, wierzba energetyczna).
29) Potencjał hydroenergetyczny rzek nie w pełni wykorzystywany
SFERA INFRASTRUKTURY SŁUŻĄCEJ OCHRONIE ŚRODOWISKA.
1. HAŁAS
30) W otulinach rezerwatów i BPN są na ogół przestrzegane normy w zakresie ograniczenia
emisji hałasu przez podmioty gospodarcze
2. PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE l NIEJONIZUJĄCE
31) Funkcjonowanie sztucznych źródeł radiacji na terenie powiatu nie stwarza zagrożenia dla
ludności i nawet ewentualna awaria może mieć charakter wyłącznie miejscowy.
32) Rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje ogólny wzrost poziomu tła
promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. Dotychczasowy wzrost poziomu tła
elektromagnetycznego nie powoduje znaczącego zagrożenia środowiska i ludności.
3. GOSPODARKA ODPADAMI
33) Na terenie powiatu powstaje mało odpadów przemysłowych (ok. 7,8 % ogólnej ilości
odpadów przemysłowych wytworzonych w województwie).
34) Około 97,4% odpadów (z wyłączeniem komunalnych) wytworzonych jest
wykorzystywanych.
35) Unieszkodliwianie niebezpiecznych odpadów medycznych z dużych placówek opieki
zdrowotnej.
36) Kształtująca się tendencja do powstania rejonowych składowisk odpadów komunalnych.
4. GOSPODARKA WODNA 1 ŚCIEKOWA
37) Istniejące rezerwy wydajności ujęć wody w powiecie pozwolą w perspektywie na swobodny
rozwój mieszkalnictwa i gospodarki.
38) Rozwinięta sieć wodociągowa w miastach (Hajnówka, Kleszczele) jak również intensywnie
rozwijające się wodociągowanie terenów wiejskich podnosi atrakcyjność inwestycyjną
powiatu
39) Wyposażenie wszystkich miast województwa (w zróżnicowanym procencie) w sieć
kanalizacji sanitarnej.
40) Istnieją znaczne rezerwy przepustowości w oczyszczalniach ścieków. Daje to możliwość
dociążenia tych obiektów poprzez przesył, bądź dowóz ścieków.
5. POWAŻNE AWARIE
41) Zakłady o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii posiadają programy zapobiegania
awariom
SFERA GOSPODARCZA.
1. PRZEMYSŁ
42) Zmniejszenie się ilości wytwarzanych odpadów przemysłowych na terenie powiatu
hajnowskiego
43) Brak zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska na terenie powiatu
44) Wdrożenie zasad gospodarki leśnej sprzyjającej zachowaniu różnorodności biologicznej
stopniowa ekologizacja gospodarki leśnej
2. ROLNICTWO
45) Nieagresywna w stosunku do środowiska gospodarka rolna, rozwój przyjaznych środowisku
form gospodarowania
46) Brak gospodarstw rolnych prowadzących wielkofermową produkcję zwierzęcą
SFERA SPOŁECZNA.
1. SPOŁECZEŃSTWO
47) Bardzo niska gęstość zaludnienia terenu powiatu
48) Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa
49) Wprowadzenie do programów nauczania w szkołach zagadnień ochrony przyrody
50) Upowszechnianie wiedzy na temat ochrony środowiska przez środki masowego przekazu
2. INSTYTUCJE
51) Rosnące doświadczenie i kwalifikacje osób zajmujących się ochroną środowiska
przyrodniczego
52) Rozwój organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska naturalnego
53) Działalność ośrodka naukowego PAN w Białowieży
54) Szeroko zakrojona akcja edukacyjna prowadzona przez BPN
55) Funkcjonowanie stowarzyszenia gmin, które koordynuje w skali powiatu m.in. zagadnienia
ochrony środowiska przyrodniczego
SFERA PRAWNA I POLITYCZNA.
1. USTAWODAWSTWO LOKALNE
56) Uchwalenie przez część gmin przepisów prawa miejscowego regulujących gospodarkę
odpadami
57) Obwarowania w zakresie lokalizacji nowych obiektów budowlanych w zakresie
proekologicznych źródeł ogrzewania i przestrzegania norm poszanowania krajobrazu.
2. SFERA POLITYCZNA
58) Konsensus lokalnych środowisk politycznych w kwestiach utrzymania ochrony środowiska
naturalnego w dotychczasowym kształcie
59) Wzrost nakładów na ochronę środowiska naturalnego
IV.1.b. Słabe strony.
SFERA PRZYRODY I ŚRODOWISKA.
1. KRAJOBRAZ 1 PRZYRODA
1) Wprowadzanie zbyt intensywnych form gospodarowania w rolnictwie, leśnictwie.
2) Wysoka antropopresja turystyki i rekreacji na terenach cennych i wrażliwych przyrodniczo,
szczególnie w obrębie BPN.
3) Niekorzystne zmiany funkcjonowania przyrody wynikające z:
 zmian cech siedlisk spowodowanych na przykład eutrofizacją, odwadnianiem terenów
podmokłych, chemizacją.
 osłabienia lub przerwania powiązań przyrodniczych pomiędzy siedliskami
 przekształcenia krajobrazu i likwidacji siedlisk w wyniku zmian użytkowania ziemi.
4) Postępująca dewastacja krajobrazu poprzez nie harmonizującą z otoczeniem zabudowę oraz
infrastrukturę techniczną.
5) Nadmierne zurbanizowanie obrzeży puszczy.
6) Degradacja krajobrazu przez nielegalne budownictwo letniskowe.
7) Zbyt liberalna polityka części samorządów w zakresie gospodarki przestrzennej, nie
respektująca zasad ochrony krajobrazu i środowiska
2. SZATA ROŚLINNA
8) Niedostateczne rozpoznanie walorów szaty roślinnej.
9) Presja różnorodnej działalności człowieka na szatę roślinną (gospodarka leśna,
zanieczyszczenia wód, chemizacja, rekreacja, urbanizacja, zmiany systemu użytkowania
terenu).
10) Istnieje nadal potrzeba uzupełnienia sieci obszarów objętych prawną ochroną, głównie na
terenach nieleśnych.
3. ŚWIAT ZWIERZĄT
11) . Zabudowa brzegów kompleksu lasów puszczańskich, urbanizacja miejsc cennych
przyrodniczo.
12) Postępująca eutrofizacja rzek i zbiornika Siemianówka, a w jej następstwie ubożenie fauny
wodnej.
13) Rozwój motoryzacji prowadzi do wycinania starych drzew w celu poszerzania dróg. Jest on
przyczyną wzrostu śmiertelności owadów, płazów, ptaków i ssaków ginących pod kołami.
14) Dewastacja zadrzewień śródpolnych i ubytek w lasach starych dziuplastych drzewostanów.
15) Wzrost kłusownictwa.
16) Zmiany dotychczasowego sposobu użytkowania gruntów rolnych (zamiana łąk na grunty orne,
zaniechanie działalności rolniczej, intensyfikacja produkcji monokultur np. projektowane
zwiększenie upraw rzepaku).
17) Nagminne wczesnowiosenne wypalanie traw.
4. LASY
18) Niska lesistość zachodniej części powiatu, duże rozdrobnienie kompleksów leśnych.
19) Niezbyt żyzne warunki siedliskowe lasu (dominują siedliska borowe).
20) Zbyt duży udział drzewostanów iglastych, szczególnie sosny.
21) Gorszy stan lasów prywatnych
5. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE
22) Sezonowe występowanie zwiększenia stężeń SO2 i pyłu w Hajnówce i innych
miejscowościach spowodowane „niską emisją" (w wyniku spalania paliw, głównie węgla).
23) Zwiększenie stężenia NO2 na terenach obciążonych dużym ruchem samochodowym.
24) Napływ zanieczyszczeń z zewnątrz, głównie z południa i z zachodu.
25) Wysoki udział paliw wysokoemisyjnych głównie, węgla w procesach zaopatrzenia w
energię.
26) Wysoka emisja zanieczyszczeń, w tym C0 2 , w Hajnówce przez emitory energetyczne
(ciepłownie, kotłownie) oraz zakłady produkcyjne.
27) Znikomy udział źródeł energii odnawialnej w pokrywaniu zapotrzebowania na energię.
6. GLEBY
28) Występowanie we wschodniej części powiatu gleb mało urodzajnych.
29) Wysoki poziom zakwaszenia gleb (udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych wynosi około
50% powierzchni użytków rolnych)
30) Zagrożenie erozją gleb na południu powiatu
7. KOPALINY
31) Zaleganie części złóż kopalin na obszarach objętych ochroną przyrody
8. WODY POWIERZCHNIOWE
32) Znaczne zeutrofizowanie zbiornika Siemianówka i innych
33) Wysoka nieregularność przepływu rzeki Narew
34) Główne źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych to niedostatecznie rozwiązana
gospodarka ściekowa, głównie na terenach wiejskich oraz dopływ zanieczyszczeń z obszarów
rolnych i zurbanizowanych.
35) Brak ustanowionych obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych.
36) Głównymi zagrożeniami jakości wód podziemnych są zanieczyszczenia powodowane przez
ścieki sanitarne, chemizację rolnictwa i gnojowicę, składowiska odpadów oraz ścieki
deszczowe z terenów zurbanizowanych
37) Słabe rozpoznanie zasobów wód geotermalnych
9. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE)
38) Słabe wykorzystanie na obszarze powiatu potencjalnych źródeł energii odnawialnej.
39) W związku z intensyfikacją wykorzystania odnawialnych źródeł energii należy liczyć się z
negatywnymi skutkami w postaci: zagrożenia dla krajobrazu i ptactwa przez urządzenia
energetyki wiatrowej, zagrożenia dla drożności korytarzy ekologicznych przez elektrownie
wodne, emisje zanieczyszczeń do atmosfery przez spalanie biopaliw.
SFERA INFRASTRUKTURY SŁUŻĄCEJ OCHRONIE ŚRODOWISKA.
1. HAŁAS
40) Na obszarze powiatu najbardziej uciążliwym źródłem hałasu jest ruch drogowy
41) Generalnie brak pomiarów hałasu na ciągach komunikacyjnych
42) Stałe pogarszanie się klimatu akustycznego, głównie na terenach zurbanizowanych
spowodowane przez wzrost natężenia ruchu, w tym tranzytowego, zły stan nawierzchni dróg,
wzrost udziału samochodów ciężarowych w ruchu
43) Według szacunków około 30% podmiotów gospodarczych przekroczyło dopuszczalne normy
hałasu (są to głównie: stolarnie, tartaki, warsztaty samochodowe, lokale rozrywkowe).
2. PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE l NIEJONIZUJĄCE
44) Dla obszaru powiatu zagrożone promieniowaniem jonizującym może być spowodowane przez
źródła zewnętrzne.
45) Brak badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w rejonie urządzeń
emitujących to promieniowanie
46) Brak wykazu obszarów, na których ewentualnie występuje przekroczenie dopuszczalnych
poziomów pół elektromagnetycznych
3. GOSPODARKA ODPADAMI
47) Około 75 % składowisk na terenie powiatu nie ma zabezpieczonego podłoża (izolacji).
48) Około 20 % wysypisk odpadów komunalnych nie ma uregulowanego stanu prawnego.
49) Nie objęcie systemem zorganizowanej zbiórki odpadów komunalnych wszystkich
mieszkańców, w szczególności zamieszkujących na terenach wiejskich.
50) Tylko w niektórych gminach wiejskich prowadzona jest selektywna zbiórka surowców
wtórnych u źródła.
51) Brak sprawnego i bezpiecznego systemu zbierania, gromadzenia i transportu niebezpiecznych
odpadów weterynaryjnych z prywatnych gabinetów.
52) Brak zorganizowanego systemu utylizacji odpadów weterynaryjnych.
53) Opór lokalnych społeczności przeciw lokalizacjom nowych miejsc składowania i utylizacji
odpadów.
4. GOSPODARKA WODNA 1 ŚCIEKOWA
54) Konieczność modernizacji niektórych istniejących oczyszczalni ścieków z uwagi na potrzebę
dostosowania parametrów oczyszczanych ścieków do obowiązujących norm.
55) Nieuporządkowany system kanalizacji deszczowej w miastach. Generalnie brak takich
systemów w ośrodkach gminnych i we wsiach.
56) Zbyt niski stopień skanalizowania obszarów wiejskich. Obserwowana tendencja
wodociągowania gmin bez równoczesnego ich kanalizowania stanowi zagrożenie dla
użytkowych warstw wodonośnych, szczególnie na obszarach o braku izolacji, jak również dla
wód powierzchniowych.
5. POWAŻNE AWARIE
57) Na terenie powiatu znajdują się zakłady o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii
SFERA GOSPODARCZA.
1. PRZEMYSŁ
58) Istnienie zakładów bazujących na przestarzałych technologiach
59) Ograniczony dostęp do środków na rozbudowę i modernizację infrastruktury służącej
ochronie środowiska
60) Niedostateczny stan infrastruktury komunikacyjnej (zły stan dróg, brak obwodnic itp.)
przyjaznej środowisku naturalnemu
61) Wzrost zanieczyszczeń komunikacyjnych
62) Mała liczba zakładów unieszkodliwiania odpadów komunalnych
63) Duża ilość wyrobów zawierających azbest zainstalowanych w obiektach budowlanych
2. ROLNICTWO
64) Mała liczba gospodarstw rolnych produkujących „zdrową żywność”
65) Brak rozwiązanej gospodarki gnojowicą w wielkotowarowych gospodarstwach
SFERA SPOŁECZNA.
1. SPOŁECZEŃSTWO
66) zbyt wolno postępujący wzrost świadomości społecznej dotyczącej konieczności
gospodarowania w sposób przyjazny dla przyrody i środowiska, brak indywidualnych
nawyków i postaw prośrodowiskowych (segregacji odpadów, oszczędności wody, nie
zaśmiecania lasów etc.)
67) niedostatecznie rozpowszechniona wiedza na temat technicznych i organizacyjnych rozwiązań
służących ochronie środowiska (nowe prawo ochrony środowiska, najlepsze dostępne techniki
itp.)
2. INSTYTUCJE
68) Braki sprzętowe ograniczające możliwości skutecznego badania zachodzących procesów w
środowisku na poziomie powiatu
69) Nakładanie nowych obowiązków na administrację samorządową bez zapewnienia środków
SFERA PRAWNA I POLITYCZNA.
1. USTAWODAWSTWO LOKALNE
70) Brak ustawodastwa lokalnego w niektórych gminach związanego z ochroną środowiska
naturalnego
71) Niepełny zakres monitoringu stanu środowiska (stanu czystości gleb, częstotliwości badań
stanu czystości wód powierzchniowych, stanu czystości powietrza)
2. SFERA POLITYCZNA
72) Niedostateczne nakłady na ochronę środowiska
73) Niedostateczna znajomość przepisów ochrony przyrody i środowiska
IV.2 Czynniki zewnętrzne.
Wpływ na uwarunkowania zewnętrze jest żaden albo bardzo mały na poziomie powiatu.
Oddziaływanie instytucji powiatowych i gminnych w tych uwarunkowaniach ogranicza się do
wnioskowania i opiniowania. Nie mają one prawa stanowienia.
IV.2.a. Szanse.
SFERA PRAWNA I POLITYCZNA
1) Wprowadzenie nowych zasad finansowania inwestycji i działań proekologicznych
(preferencyjne kredyty, ulgi podatkowe, dotacje z budżetu państwa)
2) Możliwość uzyskiwania dotacji i pożyczek z funduszy krajowych i zagranicznych na
inwestycje zmniejszające uciążliwość gospodarki dla środowiska oraz na rozwój
infrastruktury
3) Prawny nakaz opracowywania programów ochrony środowiska przez jednostki administracji
samorządowej oraz planów ochrony parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów
przyrody
4) Wzrost uspołecznienia procesów podejmowania decyzji mających wpływ na stan środowiska
5) Doskonalenie krajowego systemu formalnej edukacji środowiskowej
6) Wdrożenie instrumentów prawno-ekonomicznych mobilizujących do realizacji inwestycji
prośrodowiskowych wynikających ze strategii krajowych oraz przyjętych zobowiązań
międzynarodowych
7) Rozwój kontaktów i współpracy międzynarodowej z krajami UE na szczeblu samorządów w
celu wymiany doświadczeń w zakresie proekologicznych metod gospodarowania
8) Rozwój współpracy samorządów z samorządami Białorusi, Litwy w zakresie wspólnego
rozwiązywania problemów ochrony środowiska w rejonach przygranicznych
SFERA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO-GOSPODARCZA
9) Możliwość objęcia ochroną prawną nowych obiektów – siedlisk i stanowisk występowania
gatunków cennych w skali europejskiej poprzez wprowadzenie w Polsce systemu Natura 2000
10) Możliwość wzmocnienia systemu ochrony przyrody poprzez utworzenie transgranicznych
obszarów chronionych ( Puszczy Białowieskiej i Przełomu Bugu)
11) Możliwość wdrożenia programów rolno-środowiskowych UE
12) Możliwość uzyskania zewnętrznego (krajowego i/lub zagranicznego) wsparcia finansowego
programów ochrony różnorodności przyrodniczej oraz realizacji programu zalesiania gruntów
o niskiej przydatności rolniczej
13) Funkcjonowanie programów UE wspierających rozwój infrastruktury ochrony środowiska
14) Możliwość wspierania inicjatyw podmiotów gospodarczych zmierzających do uzyskania
dofinansowania inwestycji eliminujących zagrożenia dla środowiska i wspierających rozwój
zrównoważony ze środków krajowych i zagranicznych
15) Skoordynowanie działań prośrodowiskowych na wszystkich szczeblach administracji
rządowej i samorządowej
16) Wzrost krajowego i zagranicznego popytu na „zdrową żywność”, bezpieczne dla środowiska
formy sportu i rekreacji, turystyki i kontaktu z przyrodą
17) Wzrost krajowego i zagranicznego zainteresowania prowadzeniem badań naukowych na
obszarach chronionych
IV.2.b. Zagrożenia.
SFERA PRAWNA I POLITYCZNA
1) Brak skutecznych przepisów z zakresu budownictwa i zagospodarowania przestrzennego
zabezpieczających krajobraz przed degradacją (np. wznoszeniem budynków o formie
niedostosowanej do krajobrazu)
2) Brak funduszy na realizację programu Natura 2000, w szczególności na wykonywanie planów
ochrony, wykonywanie zabiegów ochronnych, monitoring i dofinansowanie proekologicznych
metod gospodarowania
3) Opóźnienia w przygotowywaniu nowych aktów prawnych i przepisów wykonawczych
dotyczących ochrony przyrody i środowiska, w tym przepisów wprowadzających system
Natura 2000
SFERA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO-GOSPODARCZA
4) Możliwość wystąpienia groźnych dla człowieka, przyrody i środowiska awarii na Litwie
(elektrownia atomowa w Ignalinie) oraz Białorusi (zakłady chemiczne w Grodnie)
5) Nasilenie transportu materiałów niebezpiecznych
6) Intensyfikacja produkcji rolnej prowadząca do wzrostu nawożenia, stosowania pestycydów,
homogenizacji użytków rolnych oraz zaniku lokalnych odmian roślin uprawnych i ras
zwierząt hodowlanych
7) Rosnąca presja turystyczna na obszarach o najcenniejszych walorach przyrodniczych
Wykonana analiza SWOT ukazuje potencjalne atuty do wykorzystania, jakie istnieją w
powiecie hajnowskim w zakresie działań związanych z ochroną środowiska naturalnego. Ukazuje ona
również zagrożenia dla tego środowiska płynące z terenu powiatu, jak i spoza niego. Ogół tych
czynników wymienionych w najbliższych latach będzie miał decydujące znaczenie przy kształtowaniu
stanu środowiska przyrodniczego powiatu hajnowskiego i podejmowanych działań na jego rzecz przez
władze gminne, powiatowe jak i wojewódzkie oraz krajowe.
V. Uwarunkowania realizacji programu ochrony środowiska.
Realizacja programu jest obwarowana szeregiem uwarunkowań, które określają ramy
realizowanej na poziomie samorządu powiatowego polityki związanej z ochroną środowiska
naturalnego. Określone prawne ramy tej polityki poprzez ustawy i akty niższego rzędu wyznaczają
granice prowadzonej polityki. Opracowany program opiera się na zasadzie poszanowania
ustawodawstwa krajowego i międzynarodowego, które znalazło swoje przełożenie na konkretne
zapisy w nim zawarte.
V.1. Analiza stanu prawnego i kierunków zmian
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, przyjęta w 1997 roku stwierdza, że Rzeczpospolita
Polska – kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju14 – zapewnia ochronę środowiska naturalnego;
nakłada ona także na władze publiczne obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego
współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
W 2000 roku został sporządzony dokument programowy „II polityka ekologiczna państwa”,
który w 2001 roku został zaakceptowany przez Parlament. Ustalił on cele ekologiczne do 2010 i 2025
roku. „II polityka ekologiczna państwa” zakłada, że człowiek jest najważniejszym podmiotem
realizowanej polityki, a w szczególności jego zdrowie oraz komfort środowiska, w którym żyje i
pracuje.
Człowiek jest ściśle sprzężony w swojej działalności z systemem przyrodniczym (gleba,
woda, powietrze, zasoby). Zachowanie w tym sprzężeniu równowagi wymaga spójnego zarządzania:
 dostępem do zasobów środowiska,
 racjonalnym użytkowaniem zasobów przyrodniczych,
 zapobieganiem powstawaniu negatywnych skutków działalności gospodarczej,
 likwidacją negatywnych skutków działalności gospodarczej.
Głównym celem „II polityki ekologicznej państwa” jest zapewnienie bezpieczeństwa
ekologicznego kraju, przy założeniu, że skuteczna regulacja i reglamentacja korzystania ze środowiska
nie dopuści do powstania zagrożeń dla jakości i trwałości zasobów przyrodniczych. Przy jej realizacji
obowiązywać winny zasady:
a) zrównoważonego rozwoju – jako zasada podstawowa,
b) przezorności – przewidująca, że rozwiązywanie pojawiających się problemów
powinno następować po bezpiecznej stronie oraz związana z nią zasada wysokiego
poziomu ochrony środowiska,
c) integracji polityk ekologicznej i sektorowych,
d) równego dostępu do środowiska przyrodniczego w kategoriach równoważenia szans
człowieka i przyrody oraz sprawiedliwości międzypokoleniowej, międzyregionalnej i
międzygrupowej,
e) regionalizacji w ramach ekosystemów europejskich oraz regionalizacji w stosunku do
obszarów o zróżnicowanym stopniu przekształcenia i degradacji z równoczesnym
rozszerzeniem uprawnień samorządu terytorialnego i wojewodów,
f) uspołecznienia,
g) "zanieczyszczający płaci",
h) prewencji – przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska podejmowane być
powinno na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć,
i) stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT),
j) klauzul zabezpieczających, umożliwiających państwom członkowskim stosowanie
ostrzejszych kryteriów w porównaniu z wymogami prawa wspólnotowego,
k) skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej.
„II polityka ekologiczna państwa” zakłada 3 etapy osiągania swoich celów, w tym 2 etapy
związane z procesem integracji z Unią Europejską:
a) w trakcie ubiegania się o członkostwo w UE – etap realizacji celów krótkookresowych
/2000 - 2002/,
14
Konferencja Narodów Zjednoczonych - Rio de Janeiro 1992 r.
b) w pierwszym okresie członkostwa, zakładającym okresy przejściowe i realizację
programów dostosowawczych - etap realizacji celów średniookresowych /2003 2010/,
c) oraz etap realizacji celów długookresowych w ramach realizacji "Strategii
zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 r."
Zadaniami pierwszego etapu były:
 pełna realizacja Układu Europejskiego, ustalającego 10-letni okres dla harmonizacji
polskiego prawa ekologicznego z wymogami Unii Europejskiej /1994-2004/,
 pełna realizacja Narodowego programu przygotowania do członkostwa w Unii
Europejskiej, ustalającego zadania szczegółowe dla okresu przedakcesyjnego i
zakładającego gotowość integracji w roku 2002.
Wymienione zadania były realizowane poprzez:
 harmonizację przepisów prawnych z regulacjami obowiązującymi w Unii
Europejskiej,
 reformę mechanizmów zarządzania ochroną środowiska, dostosowującą ją do
wymogów związanych z integracją,
 stworzenie warunków prawnych i organizacyjnych do realizacji międzynarodowych
konwencji ekologicznych,
 pełne wdrożenie reformy zarządzania państwem we wszystkich ogniwach związanych
z ochroną środowiska,
 sukcesywne wdrażanie rozwiązań prawnych w sferze ekologicznej przyjmowanych w
latach 2000 - 2002 przez Unię Europejską,
 zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko i zdrowie człowieka tzw.
"gorących punktów" oraz zmniejszenie ich liczby,
 usprawnienie systemu przeciwdziałania powstawaniu nadzwyczajnych zagrożeń
środowiska (poważnych awarii) oraz rozbudowę systemu ratownictwa ekologicznego
i likwidacji skutków takich zagrożeń,
 podjęcie działań zmierzających do zintegrowania celów polityki sektorowej z polityką
ekologiczną,
 rozpoczęcie wdrażania do realizacji polityki ekologicznej nowoczesnych i
skutecznych mechanizmów, metod i procedur, których pełne wdrożenie powinno
nastąpić w okresie dostosowawczym.
Cele średniookresowe (2003 – 2010) przewidują poprawę stanu środowiska, praktyczne
wdrożenie unijnych przepisów i standardów ekologicznych oraz postanowień konwencji
międzynarodowych i umów dwustronnych, a także wzmocnienie instytucjonalne podejmowanych
działań.
Cele długookresowe (do roku 2025) wiążą się z perspektywą zrównoważenia społeczno gospodarczych procesów rozwojowych i pełną (możliwą) rewitalizacją zniszczonych ekosystemów;
zakładają one:
a) ugruntowanie konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju,
b) utrwalenie zasady skutecznej kontroli państwa nad strategicznymi zasobami
przyrodniczymi,
c) pełną integrację polityk - przestrzennej, ekologicznej i sektorowych,
d) dokonanie przebudowy modelu produkcji i konsumpcji w kierunku poprawy
efektywności surowcowo – energetycznej oraz minimalizacji negatywnego
oddziaływania na środowisko wszelkich form działalności człowieka i rozwoju
cywilizacyjnego,
e) zachowanie obszarów o wysokich walorach turystyczno-rekreacyjnych,
f) utrzymanie i ochrona istniejących ekosystemów o cennych wartościach
przyrodniczych i kulturowych,
g) odbudowa zniszczeń powstałych w środowisku przyrodniczym i renaturalizacja
cennych przyrodniczo obszarów,
h) efektywny wzrost wartości produkcji w rolnictwie i leśnictwie poprzez lepsze
wykorzystanie potencjału biologicznego oraz podnoszenie jakości zdrowotnej
produktów przy przeciwdziałaniu nadmiernej intensywności procesów produkcyjnych
oraz metod upraw i chowu zwierząt,
i) rezygnacja z niektórych osiągnięć nauki i techniki, które mogłyby negatywnie
oddziaływać na środowisko,
j) wypracowanie mechanizmów reagowania na nowe wyzwania pojawiające się wraz z
postępującym rozwojem cywilizacji.
W 2002 r. opracowany został „Program Wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa, na
lata 2002-2010”, który jest dokumentem o charakterze operacyjnym tj. wskazującym wykonawców i
terminy realizacji konkretnych zadań lub pakietów zadań, przewidzianych do realizacji, a także
szacującym niezbędne nakłady i źródła ich finansowania.
Zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – „Prawo ochrony środowiska” porządkują
dotychczasową, istniejącą od 1990 roku, praktykę okresowego sporządzania dokumentów
programowych o nazwie „Polityka ekologiczna państwa” dla różnych horyzontów czasowych lub
nawet bez jednoznacznego określania okresu ich obowiązywania.
Artykuły 13-16 Ustawy nakładają obowiązek przygotowywania i aktualizowania polityki
ekologicznej państwa co 4 lata. Sporządzona w grudniu 2002 r. „Polityka ekologiczna państwa na lata
2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” jest aktualizacją i uszczegółowieniem
długookresowej „II polityki ekologicznej państwa”
Okres realizacji "Programu ochrony środowiska województwa podlaskiego" zbiegL się z
okresem realizacji celów średniookresowych „II polityki ekologicznej państwa”. Podobny zbieg
terminów występuje w przypadku „Programu ochrony środowiska powiatu hajnowskiego”.
V.1.a. Prawodawstwo w zakresie ochrony środowiska.
Przy zapisach prawnych związanych z ochronną środowiska oparto się na dokumentach
przyjętych na poziomie centrum i województwa w postaci programów. W załącznikach tych
dokumentów znajdują się wykazy aktów prawnych obowiązujących w tej dziedzinie. W opracowaniu
pominięto zamieszczanie tych dokumentów, ograniczają się tylko do wzmiankowania o nich. Proces
tworzenia ładu instytucjonalno-prawnego w sferze ochrony środowiska naturalnego człowieka na
szczeblu centralnym znajduje się w stadium wysokozaawansowanym. Zakończenie procesu
harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z wymogami przepisów Unii Europejskiej
powoduje sytuację, w której teksty uzgodnionych unijnych aktów prawnych nie są niezbędnym
elementem procesu sporządzania „Programu”. Ze względu na nie zakończony proces wprowadzania
do polskich przepisów wykonawczych załączników technicznych korzystano przy opracowaniu
niniejszego dokumentu z tekstów dyrektyw: ptasiej, siedliskowej oraz dotyczących ochrony wód
powierzchniowych i powietrza.
W związku z koniecznością dokonania harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z
prawem Unii Europejskiej, przepisy zawarte w unijnych aktach prawnych w tym zakresie są
systematycznie transponowane do prawa krajowego. Przy opracowaniu Programu Ochrony
Środowiska Powiatu Hajnowskiego oparto się na zapisach zawartych w „Programie Ochrony
Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2003 – 2006” uwzględniano postanowienia przepisów
wykonawczych wydanych na podstawie nowych ustaw z 2001 r.
V.1.b. Konwencje i porozumienia międzynarodowe
Polska jest obecnie sygnatariuszem 33 konwencji, porozumień międzynarodowych oraz
protokołów w dziedzinie ochrony środowiska, z których 21 ratyfikowała. Postanowienia większości
konwencji mają odzwierciedlenie w przepisach Unii Europejskiej. Natomiast postanowienia
konwencji ratyfikowanych przez Polskę, do których nie przystąpiły kraje UE, zgodnie z zasadą
klauzul zabezpieczających, mają odzwierciedlenie w postanowieniach polskich przepisów prawnych.
V.1.c. Programy sektorowe i regionalne
Przy sporządzaniu niniejszego dokumentu brano pod uwagę zapisy różnych programów
rządowych oraz regionalnych, zwłaszcza:
 II polityki ekologicznej państwa,
 programu wykonawczego do II polityki ekologicznej państwa,
 narodowej strategii ochrony środowiska,





spójnej polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa,
polityki leśnej państwa,
strategii rozwoju turystyki,
programu rozwoju turystyki i zagospodarowania turystycznego województwa podlaskiego do
2010 roku oraz
zapisy „Strategii rozwoju województwa podlaskiego do roku 2010.
V.2. Założenia polityki ekologicznej województwa.
Prowadzona polityka ekologiczna na terenie województwa podlaskiego nawiązuje do szeregu
dokumentów przyjętych przez Sejmik Województwa i wcześniej powstałych przed utworzeniem
województwa podlaskiego.
V.2.a. Ponad regionalna polityka ochrony środowiska.
W opracowanej „Strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego zielonych płuc Polski”
sformułowano założenia ochrony środowiska przyrodniczego obejmującego teren północnowschodniej Polski. W opracowanym dokumencie wskazano na konieczność prowadzenia działań w
tym zakresie wykraczających poza obszar jednego województwa. W opracowanej strategii przyjeto
następujące cele rozwoju obszaru:
 stworzenie warunków do zachowania i wzmocnienia ekosystemów oraz ochrony wód i
zasobów naturalnych,
 umożliwienie awansu cywilizacyjnego społecznościom lokalnym,
 aktywizację gospodarczą zharmonizowaną z wymaganiami środowiska przyrodniczego.
Uwzględniając uwarunkowania zewnętrzne głównymi wyznacznikami polityki przestrzennej uznano:
 historycznie uwarunkowane zapóźnienie strukturalne i technologiczne gospodarki oraz małą
dynamikę rozwoju,
 wykorzystanie granicznego i tranzytowego położenia oraz wysokie walory środowiska
przyrodniczego,
 wykorzystanie zasobów endogenicznych stymulowanych popytem zewnętrznym przez
stworzenie wielofunkcyjnej struktury gospodarczej.
Formą konkretyzacji strategii jest dziesięć programów działowych adresowanych do podmiotów
gospodarczych realizujących strategię, administracji rządowej i samorządowej wszystkich szczebli
oraz instytucji pozarządowych i organizacji społecznych. Istotnymi dla stanu środowiska są programy:
a. Program ochrony środowiska przyrodniczego, którego celem jest zapewnienie skutecznej
ochrony obszarów, doprowadzenie do dalszej poprawy stanu środowiska oraz wykorzystanie
walorów i zasobów dla rozwoju regionu,
b. Program ochrony i racjonalnego wykorzystania zasobów wodnych mający na celu poprawę
stanu czystości wód powierzchniowych oraz skuteczną ochronę głównych zbiorników wód
podziemnych,
c. Program usprawnienia gospodarki odpadami stawiający sobie za cele likwidację źródeł
zagrożeń zdrowia i środowiska, upowszechnienie zorganizowanego usuwania odpadów oraz
zabezpieczenie przed zaśmiecaniem obszaru,
d. Program rozwoju gospodarczego mający na celu przekształcenia proekologiczne oraz
modernizację i rozbudowę potencjału gospodarczego ukierunkowaną na minimalizację
ujemnego wpływu zainwestowania na środowisko przyrodnicze,
e. Program racjonalizacji gospodarki wodno-ściekowej mający na celu racjonalizację zużycia
wody, poprawę zaopatrzenia ludności w wodę oraz ochronę zasobów wodnych,
f. Programy rozwoju sieci transportu drogowego, kolejowego i lotniczego oraz sieci zasilania
energetycznego stawiają za cel poprawę dostępności do jednostek osadniczych, poprawę
obsługi użytkowników sieci komunikacyjnej i energetycznej oraz zmniejszenie uciążliwości
transportu dla mieszkańców i redukcję zagrożeń środowiska przyrodniczego,
g. Program zagospodarowania walorów turystycznych mający na celu poprawę stanu i
niedopuszczenie do degradacji walorów przyrodniczych i turystycznych obszaru oraz
wytworzenie atrakcyjnej oferty produktu turystycznego,
h. Program promocji i marketingu stawia sobie za cel promowanie i kultywowanie tradycji
tworzenia towarów markowych, propagowanie produktów obszaru ZPP oraz powołanie
instytucji odpowiedzialnej za wymienione działania.
Opracowany dokument zasygnalizował przyszłe kierunki działań w zakresie ochrony
przyrody, które znalazły swoje przełożenie na później powstające dokumenty.
V.2.b. Program rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.
Dokument został przyjęty przez Sejmik Województwa Podlaskiego w dniu 20 sierpnia 2002 r.
Autorzy „Programu rozwoju rolnictwa...” proponują wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich ze
szczególnym uwzględnieniem problemów jawnego i ukrytego bezrobocia na wsi podlaskiej,
proponując m.in. rozwój infrastruktury otoczenia rolnictwa, zwłaszcza przetwórstwa rolnospożywczego, wspieranie zarówno rolnictwa ekologicznego, jak też intensywnego, ale także zalesianie
gruntów marginalnych i wdrażanie proekologicznych zasad gospodarowania. Idea programu zawarta
została w dwóch priorytetach:
Priorytet I
Rozwój infrastruktury obszarów wiejskich, zmierzający do stymulowania rozwoju otoczenia
rolnictwa i wzrostu zatrudnienia poza rolnictwem oraz do poprawy warunków cywilizacyjnych życia i
pracy ludności.
Priorytet II
Poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego poprzez wsparcie restrukturyzacji
przetwórstwa i poprawę marketingu artykułów mięsnych i mleka oraz wspieranie zróżnicowania
systemów rolniczych dostosowanych do wymogów rynku żywnościowego i ochrony środowiska
naturalnego.
V.2.c. Strategia rozwoju województwa podlaskiego.
Strategia przyjęta przez sejmik województwa 28 sierpnia 2000 r. przewiduje trzy scenariusze
rozwoju województwa: zachowawczo-ostrzegawczy, umiarkowany i optymistyczny. Przyjęto, że
najbardziej realnym będzie scenariusz umiarkowany i na jego podstawie sformułowano szczegółowo
misję rozwoju województwa. Scenariusz ten zakłada stały wzrost gospodarczy w całym okresie
objętym strategią, a priorytety przewidują kierunki działań, których realizacja zmierzać będzie do
zachowania jakości środowiska naturalnego.
Priorytet 1 – podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej województwa – przewiduje
między innymi następujące kierunki działań:
1. W zakresie rozwoju systemu transportowego województwa:
 budowę i modernizację dróg krajowych i wojewódzkich zgodnie ze stosownymi programami,
zapewniającą prawidłowe funkcjonowanie międzynarodowego, krajowego i regionalnego
ruchu kołowego,
 rozbudowę i modernizację istniejących oraz budowę nowych miejsc obsługi podróżnych
(MOP), stosownie do potrzeb ruchu turystycznego i towarowego przy drogach krajowych
i wojewódzkich,
 modernizację linii i urządzeń kolejowych w dostosowaniu do międzynarodowych i krajowych
potrzeb przewozowych oraz wymogów ekonomiki,
 tworzenie warunków do poprawy obsługi ludności województwa podlaskiego w zakresie
komunikacji zbiorowej,
 tworzenie warunków do realizacji lotnisk,
 wspieranie sukcesywnej modernizacji i rozbudowy miejskich układów komunikacyjnych,
 opracowanie koncepcji rozwoju białostockiego węzła komunikacyjnego, umożliwiającej
w szczególności rezerwowanie korytarzy dla perspektywicznych i kierunkowych elementów
drogowych i kolejowych oraz etapowanie ich realizacji.
2. W zakresie rozwoju systemów energetycznych:
 dostarczenie energii w normatywnym standardzie jakościowym stosownie do potrzeb
województwa,
 rozwój systemu gazowniczego województwa,

rozwój systemów ciepłowniczych, zwłaszcza miast, stosownych do potrzeb rozwoju
zagospodarowania i standardów ochrony środowiska.
3. W zakresie rozwoju systemów zaopatrzenia w wodę, odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz
usuwania i utylizacji odpadów stałych:
a. rozwój systemu zaopatrzenia w wodę ukierunkowanego na objęcie scentralizowanymi
systemami wszystkich mieszkańców jednostek osadniczych o zwartej przestrzennie
zabudowie,
b. rozwój systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków, ukierunkowany w szczególności na
zapewnienie współczesnych standardów cywilizacyjnych zamieszkiwania oraz eliminację
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, wymagać będzie wspierania:
 budowy oczyszczalni ścieków w miastach, wiejskich ośrodkach gminnych i wsiach nie
posiadających takich urządzeń,
 modernizacji istniejących oczyszczalni pod kątem zwiększenia ich sprawności, zwłaszcza
w redukcji związków biogennych,
 budowy sieci kanalizacji sanitarnej zwłaszcza w miejscowościach położonych
na obszarach ochrony prawnej i obszarach rozwoju gospodarczego,
c. rozwój systemów usuwania i utylizacji odpadów stałych ukierunkowany na ochronę
środowiska i gospodarcze wykorzystanie części odpadów wymagać będzie wspomagania:
 modernizacji istniejących i budowy nowych wysypisk dla potrzeb miast i gmin,
w szczególności na obszarach chronionych i rekreacyjnych,
 powszechnej selektywnej zbiórki odpadów,
 rozwiązania problemu unieszkodliwiania odpadów medycznych, utylizacji odpadów
pochodzenia zwierzęcego i likwidacji zagrożeń z istniejących składów odpadów
niebezpiecznych.
Priorytet 2 – wzmocnienie bazy ekonomicznej województwa – przewiduje między innymi
następujące kierunki działań:
1. W zakresie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich:
 tworzenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych do poprawy jakości
i struktury rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
 wspieranie specjalizacji i intensyfikacji produkcji rolniczej, dostosowanej do potrzeb rynku
żywnościowego, przetwórstwa rolno-spożywczego i eksportu,
 stymulowanie rozwoju otoczenia rolnictwa i wzrostu zatrudnienia pozarolniczego
na wsi,
 wspomaganie przedsięwzięć zmierzających do poprawy warunków cywilizacyjnych życia i
pracy ludności rolniczej.
2. W zakresie rozwoju turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego:
 koncentrację działań wspierających, w tym z udziałem środków pomocowych zewnętrznych,
na kompleksowym zagospodarowaniu turystycznym jednostek osadniczych, obszarów
i obiektów o najwyższych w województwie walorach przyrodniczych i kulturowych (np.
Białowieża, Kanał Augustowski, Tykocin, Wigry, Drohiczyn, Rajgród, Ciechanowiec,
Supraśl),
 tworzenie warunków lokalizacyjnych oraz preferencji finansowych, organizacyjnych
i prawnych sprzyjających pozyskiwaniu inwestorów do modernizacji i realizacji bazy
turystycznej w najatrakcyjniejszych do tego celu obszarach,
 wspieranie rozwoju agroturystyki.
Priorytet 4 - zrównoważone gospodarowanie przestrzenią województwa z zachowaniem
ważnych w skali krajowej i europejskiej walorów przyrodniczych i kulturowych, a także z ich
racjonalnym wykorzystaniem dla przyspieszonego rozwoju - przewiduje podjęcie następujących
działań w zakresie ochrony i kształtowania środowiska:
1. Tworzenie warunków prawnych do zachowania ciągłości przestrzennej i prawidłowego
funkcjonowania podstawowych elementów środowiska przyrodniczego poprzez:

podniesienie statusu ochronnego Puszczy Białowieskiej, części Parku Krajobrazowego
Puszczy Knyszyńskiej, Obszarów Chronionego Krajobrazu – Doliny Bugu oraz Równiny
Kurpiowskiej i Doliny Dolnej Narwi,
 objęcie ochroną transgranicznych elementów systemu przyrodniczego województwa,
tj. Suwalsko-Wisztynieckiego i Augustowsko-Druskiennickiego,
 objęcie ochroną prawną Niecki Michałowsko-Gródeckiej oraz niektórych dolin rzecznych
istotnych dla funkcjonowania systemu ekologicznego województwa,
 uwzględnianie zasad ochrony prawnej w planach zagospodarowania przestrzennego miast
i gmin.
2. Wzbogacenie systemu przyrodniczego województwa w szczególności poprzez:
 zalesiania gruntów marginalnych dla produkcji rolniczej zgodnie ze stosownymi programami
dla zwiększenia stopnia lesistości województwa,
 sukcesywne zwiększania ilości zieleni przeciwerozyjnej na terenach rolniczych,
 modernizację i budowę zbiorników wodnych wg programu rozwoju małej retencji
i racjonalnego ich wykorzystania.
3. Ochronę wód powierzchniowych i podziemnych w szczególności poprzez:
 objęcie ochroną prawną głównych zbiorników wód podziemnych pradolin rzek: Supraśli
(GZW-218), Biebrzy (GZW-217) oraz Sandru Kurpie (GZW-216) - ujęcie w planach
zagospodarowania przestrzennego,
 aktualizację porozumień międzynarodowych dotyczących gospodarki wodnej w zlewniach
transgranicznych (głównie rzek Narwi, Bugu i Świsłoczy),
 wspieranie rozwoju systemów kanalizacji sanitarnej i deszczowej oraz innych działań
zapobiegających zanieczyszczeniom i degradacji wód z priorytetem ochrony obszarów
zasobowych ujęć komunalnych oraz wód w obszarach cennych przyrodniczo i rekreacyjnych.
4. Ochronę powierzchni ziemi i powietrza oraz wykorzystanie surowców mineralnych
w szczególności poprzez:
 ochronę wartościowej rolniczej przestrzeni produkcyjnej przed nieuzasadnionym
przeznaczeniem na cele nierolnicze w planach zagospodarowania przestrzennego
i ekologizację technologii produkcji rolniczej z priorytetem obszarów chronionych,
 racjonalną eksploatację złóż surowców mineralnych i rekultywację wyrobisk oraz zachowanie
w dotychczasowym użytkowaniu rejonów perspektywicznej ich eksploatacji,
 wspieranie zwiększania udziału proekologicznych nośników energetycznych w źródłach
ciepła oraz wprowadzania na szerszą skalę technologii ograniczających emisję zanieczyszczeń
i zmniejszenie strat ciepła w budownictwie,
 rozwój stałego monitoringu urządzeń i obiektów zagrażających środowisku i przygotowanie
środków zapobiegających zagrożeniom,
 wspieranie rozwoju nowoczesnego systemu przetwarzania i utylizacji odpadów stałych
z priorytetem w obszarach chronionych.
5. Ochronę ludzi i środowiska przed hałasem, wibracjami i elektromagnetycznym
promieniowaniem niejonizującym poprzez:
 stosowne rozwiązania planistyczne i projektowe głównych urządzeń komunikacyjnych,
energetycznych i telekomunikacyjnych województwa,
 zastosowanie urządzeń technicznych eliminujących i ograniczających uciążliwości.
6. Ochronę przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska w szczególności poprzez :
 system monitoringu obiektów i urządzeń mogących spowodować nadzwyczajne zagrożenia
środowiska,
 planowanie i przygotowywanie środków przeciwdziałania tym zagrożeniom.
7. Sporządzanie opracowań studialnych zagospodarowania przestrzennego dla
wyodrębniających się obszarów województwa takich, jak np.:
 metropolitalny m. Białegostoku,
 obszar funkcjonalny Puszczy Białowieskiej
 „Przyrodnicza Perła Polski Biebrza – Wigry”
 turystyczny doliny rz. Bugu,


turystyczny doliny górnej Narwi,
szczególnej aktywności lub recesji gospodarczej.
Priorytet 5 – Rozwój międzynarodowych kontaktów regionalnych i wymiany, w tym współpracy
przygranicznej i transgranicznej województwa z regionami Białorusi i Litwy oraz
międzynarodowa promocja regionu – przewiduje między innymi kierunek działań:

rozwój współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony transgranicznych walorów
środowiska przyrodniczego.
Zapisy zawarte w tych dokumentach określiły ramy polityki ochrony środowiska
przyrodniczego na terenie powiatu hajnowskiego.
VI. Misja i cele programu.
Sformułowana misja programu ochrony środowiska przyrodniczego powiatu hajnowskiego i
cele tego programu stanowią wytyczne do podejmowanych działań na terenie powiatu zmierzających
do ochrony środowiska naturalnego. Fundamentalną zasadą, która przyświeca opracowaniu tego
dokumentu jest zasada zachowania środowiska w stanie jak najbardziej zbliżonym do stanu
pierwotnego.
VI.1 Misja programu.
Sformułowana misja rozwoju powiatu wychodzi naprzeciw wyzwaniom niesionym przez
teraźniejszość i nadchodzącą przyszłość. W dążeniu do realizacji sformułowanej misji i celów
programu podejmie się działania zmierzające do zachowania środowiska przyrodniczego w jak
najbardziej zbliżonym stanie do stanu pierwotnego.
Położenie powiatu hajnowskiego na południu województwa podlaskiego w mało skażonym
środowisku przyrodniczym, przy wschodniej granicy państwa polskiego determinuje misje i cele
programu. Zachowanie środowiska przyrodniczego w nie zdewastowanym stanie wskutek
prowadzonej przez człowieka działalności gospodarczej jest naczelną zasadą opracowanego programu.
CZYSTE ŚRODOWISKO NATURALNE O DUŻEJ
BIORÓŻNORODNOŚCI MOTOREM ROZWOJU GOSPODARCZEGO I
MIEJSCEM HARMONIJNEGO ŻYCIA MIESZKAŃCÓW POWIATU
HAJNOWSKIEGO.
VI.2 Cele programu.
W celu realizacji misji rozwoju przyjęto 8 celów strategicznych. Nawiązują one do celów
przyjętych w „Programie ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2003-2006” oraz
zawartych w „Nowej polityce ekologicznej państwa” i „Narodowej Strategii ochrony środowiska na
lata 2000-2006”. W ten sposób określone cele nawiązują do idei ochrony środowiska przyrodniczego i
tworzenia warunków życia i rozwoju gospodarczego opartego o zasadę zrównoważonego rozwoju.
A Zachowanie oraz odtwarzanie bogactwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych.
B Ochrona zasobów wód i poprawa ich jakości, racjonalne użytkowanie kopalin, gleb i
powierzchni ziemi.
C Zapobieganie zanieczyszczeniu powierzchni ziemi, poprawa stanu czystości.
D Poprawa jakości powietrza atmosferycznego i klimatu akustycznego.
E Zmniejszenie dyskomfortu pracy i zamieszkiwania na terenach zurbanizowanych.
F Ograniczanie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz sprawne usuwanie ich skutków.
G Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz wiedzy o stanie środowiska
przyrodniczego i zasadach racjonalnego wykorzystania jego zasobów.
H Rozwój świadomości ekologicznej oraz innowacyjności, transfer i wdrażanie
nowoczesnych, proekologicznych technologii.
Wymienione cele realizowane będą poprzez działania o charakterze inwestycyjnym i
nieinwestycyjnym, prowadzące do eliminacji lub ograniczenia natężenia oddziaływania czynników
zagrażających zasobom środowiska naturalnego oraz do odtwarzania użytkowanych zasobów. Należą
do nich:
1) monitorowanie stanu środowiska oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń,
2) racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych; zmniejszanie materiałochłonności,
wodochłonności i energochłonności produkcji oraz zmniejszanie poboru wody
na cele komunalne,
3) zmniejszanie ilości wytwarzanych ścieków, odpadów stałych oraz pyłów i gazów,
4) unieszkodliwianie czynników zagrożenia dla środowiska,
5) aktywna ochrona przyrody i krajobrazu,
6) mobilizowanie społeczeństwa do podejmowania działań proekologicznych
Wymienione działania w zależności od sytuacji na poziomie powiatu mogą być wzbogacane o
inne działania, które będą przeciwdziałać nowo pojawiającym się zagrożeniom dla środowiska
naturalnego.
VII. Finanse.
Wielkość dochodów osiąganych przez powiat i poszczególne gminy powiatu hajnowskiego
oraz związane z nimi wydatki, w tym wydatki inwestycyjne warunkują możliwości rozwoju
poszczególnych gmin i powiatu hajnowskiego. Na wielkość wydatków poszczególnych gmin i
powiatu istotny wpływ ma planowanie inwestycji współfinansowanych ze środków zewnętrznych.
VII.1 Dochody i wydatki.
Zasoby będące w dyspozycji powiatu i gmin decydują o sile i zakresie samorządności.
Najważniejszym zasobem będącym w dyspozycji powiatu i gmin są środki finansowe, które zgodnie z
obiegowym powiedzeniem „rządzi ten, kto ma pieniądze” potwierdzają wagę tego zasobu w
realizowanych działaniach i warunkują pozycję samorządu w systemie administracji publicznej.
Kompetencje organu samorządu terytorialnego w zakresie kształtowania dochodów są jednym z
najważniejszych mierników samodzielności.
Kształt i charakter rozwiązań prawnych determinuje pozycję samorządu terytorialnego w
relacji z władzami centralnymi. Regulacje te wpływają na układ dochodów i wydatków jednostek
samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują zróżnicowane pod względem
stopnia kompetencji i obligatoryjności zadania. Dlatego też powinien być dostosowany do nich system
dochodów, z uwzględnieniem uprawnień władz samorządowych do ich kształtowania. Wzajemne
dopasowanie systemu dochodów i wydatków pozwala na pełną i racjonalną realizację zadań oraz na
lepsze zaspokojenie potrzeb społeczności lokalnych.
Źródła dochodów oraz struktura tych dochodów mają istotne znaczenie dla gospodarki i
polityki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Posiadanie dochodów własnych, pewnych i
wyraźnie określonych co do kryteriów ich poboru zwiększa stopień samodzielności władz
samorządowych. Ważny jest również poziom perturbacji w realizacji tych dochodów. Znaczny
natomiast udział dochodów transferowych (dotacje, subwencje), opartych w dużej mierze na
uznaniowości i ich redystrybucja przez centrum ogranicza samodzielność finansową jednostek
samorządu terytorialnego.
System dochodów jednostek samorządu terytorialnego w Polsce ma charakter mieszany.
Gminy, powiaty, województwa samorządowe dysponują bowiem dochodami własnymi, a te
wspierane są dochodami transferowymi występującymi w formie dotacji i subwencji (redystrybucja
pionowa) oraz wpływami z tytułu udziałów jednostek samorządu terytorialnego we wpływach
stanowiących dochód budżetu państwa. Ponadto władze samorządowe mogą korzystać z dochodów
zwrotnych (pożyczki, kredyty, obligacje - posiadanie przez samorząd terytorialny osobowości
prawnej uprawnia do zaciągania zobowiązań w sferze dochodów zwrotnych). Ponadto można
wyróżnić jeszcze dochody o charakterze uzupełniającym i nieperiodycznym (np. darowizny,
spadki, zapisy, kary, grzywny).
Dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego są dochodami i wydatkami sektora
finansów publicznych. Dlatego też tradycyjny ich podział (podobnie jak dochodów państwowych)
wyróżnia dochody bezzwrotne i dochody zwrotne. Do pierwszej grupy należy zaliczyć wpływy z
podatków, opłat, subwencji i dotacji, natomiast do drugiej zalicza się dochody w formie zaciągniętych
pożyczek, kredytów oraz wyemitowanych obligacji. Można również wyodrębnić dochody
nieodpłatne (np. podatki, darowizny, spadki, zapisy) i odpłatne (np. opłaty, wpływy z pożyczek,
kredytów, obligacji). Ponadto, można je także podzielić na przymusowe (np. podatki, opłaty, kary,
grzywny) i dobrowolne (np. spadki, zapisy, darowizny) oraz na zasadnicze (np. podatki, opłaty,
subwencje, dotacje, udziały we wpływach z podatków centralnych) i uboczne (kary, grzywny, spadki,
zapisy, darowizny
Ponadto w dokonanych analizach można wskazać na dochody jednostek samorządu
terytorialnego pochodzące z dochodów podatkowych:
 podatki lokalne (stanowiące dochód gminy), których elementy konstrukcyjne mogą być
kształtowane przez władze gminy, tj. podatki: od nieruchomości, od środków transportowych i
od posiadania psów,

podatki w całości pobierane przez gminy, przy których rady gmin nie kształtują ich stawek
oraz nie mają prawa wprowadzania generalnych zwolnień, czy przyznawania ulg w podatku
rolnym, leśnym, od spadków i darowizn, podatki dochodowe opłacane na zasadzie
uproszczonej, tj. w formie karty podatkowej,
 dochody z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, tj. w podatku
dochodowym od osób fizycznych (udziały gmin, powiatów, województw samorządowych) i w
podatku dochodowym od osób prawnych (udziały gmin i województw samorządowych).
 dochody z samoopodatkowania się mieszkańców gminy w drodze referendum,
oraz z dochodów niepodatkowych:
 subwencje ogólne (podzielone na części),
 dotacje celowe z budżetu państwa i funduszy celowych,
 dochody z majątku (wpływy ze sprzedaży, dzierżawy i najmu składników majątku
jednostki samorządu terytorialnego, z użytkowania wieczystego, dochody z tytułu
posiadanych akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego itd.),
 dochody z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej,
za usługi świadczone przez: spółki komunalne, zakłady budżetowe, jednostki
budżetowe i inne jednostki organizacyjne,
 kredyty, pożyczki, obligacje,
 zapisy, darowizny, spadki,
 kary i grzywny.
Z punktu widzenia usytuowania źródeł dochodów można je podzielić na wewnętrzne (np.
podatki i opłaty z terenu jednostki samorządu terytorialnego) i zewnętrzne, czyli subwencje, dotacje,
kredyty, pożyczki, obligacje.
Należy również wskazać na klasyfikację dochodów jako dochodów własnych i pozostałych
dochodów. Kryterium ich podziału jest posiadanie tzw. władztwa podatkowego oraz posiadanie praw
do własności określonych źródeł dochodów.
Według kryterium podmiotowego oraz miejsca wpływu dochodów można wyróżnić dochody
budżetowe gmin, powiatów, województw oraz dochody innych jednostek komunalnych, gminnych,
powiatowych, wojewódzkich, posiadających osobowość prawną i własny majątek.
Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo do czerpania korzyści z tytułu posiadania
majątku, którym sprawnie zarządzają. Majątek ten stanowi mienie komunalne i składają się na niego:
 obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej, np. urządzenia wodnokanalizacyjne,
komunikacji miejskiej, lokalne elektrownie oraz grunty,
 obiekty i urządzenia infrastruktury społecznej, np. przedszkola, szkoły, szpitale, domy
kultury oraz związane z nimi grunty,
 grunty przeznaczone na cele publiczne, np. pod budownictwo, drogi, parki, ogródki,
 majątek będący we władaniu spółek – samorządowych - (spółek z całkowitym lub
większościowym udziałem gmin, powiatów, województw),
 wody, lasy, zasoby surowcowe związane bezpośrednio z realizacją zadań,
 pozostałe budynki mieszkalne i użytkowe.
Do dochodów majątkowych i pozostałych dochodów własnych samorządu terytorialnego można
zaliczyć:
 wpływy z najmu i dzierżawy lokalu, budynku, gruntu lub innych rzeczy bądź praw
będących własnością gminy, powiatu, województwa,
 opłaty z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste na rzecz osób fizycznych lub
osób prawnych albo w zarząd na rzecz jednostek organizacyjnych nie mających
osobowości prawnej,
 opłaty adiacenckie pobierane od właścicieli gruntów zobowiązanych do wnoszenia
udziału w kosztach budowy urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych,
odpowiednio do wzrostu wartości nieruchomości w wyniku wybudowania na nich
tych urządzeń; opłata adiacencka dotyczy także osób, które otrzymały wydzielone
działki budowlane w wyniku odpowiedniego postępowania prowadzonego przez
gminę związanego ze scalaniem i podziałem nieruchomości,


opłaty za niezabudowanie lub niezagospodarowanie gruntów w określonym czasie,
opłaty za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej z zakresu:
ochrony środowiska, dróg, mostów, placów i organizacji ruchu, wodociągów i
zaopatrzenia w wodę, kanalizacji i oczyszczania ścieków, utrzymania czystości oraz
urządzeń sanitarnych i utylizacji odpadów, zaopatrzenia w energię elektryczną i
cieplną, lokalnego transportu zbiorowego, ochrony zdrowia, pomocy społecznej,
komunalnego budownictwa mieszkaniowego, oświaty, kultury, kultury fizycznej,
zieleni komunalnej, porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej,
 wpływy ze sprzedaży nieruchomości stanowiących własność gminy, powiatu,
województwa,
 dywidendy od przedsiębiorstw komunalnych (od 1 lipca 1997 r. jednoosobowe spółki
gminy) i wpłaty z zysku, do których mają zastosowanie przepisy o przedsiębiorstwach
państwowych,
 dochody związane z przepisami o prywatyzacji przedsiębiorstw komunalnych: ze
sprzedaży przedsiębiorstwa, ze sprzedaży lub innego udostępnienia akcji
prywatyzowanych przedsiębiorstw, z oddania do odpłatnego korzystania
przedsiębiorstwa lub jego części odpowiednio utworzonej spółce i inne dochody
związane z procesami prywatyzacji przedsiębiorstw,
 dochody z odsetek od środków gromadzonych przez gminę, powiat, województwo na
rachunkach bankowych,
 dochody z odsetek od pożyczek udzielonych przez gminy, powiaty, województwa,
 opłaty planistyczne z tytułu wzrostu wartości nieruchomości przeznaczonych w planie
zagospodarowania przestrzennego na cele nie związane z produkcją rolną w wypadku
ich sprzedaży,
 dochody z dywidend z tytułu posiadanych akcji w spółkach akcyjnych oraz zyski z
tytułu posiadanych udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, a także
nadwyżki finansowe wpłacane przez gminne, powiatowe, wojewódzkie zakłady
budżetowe,
 dochody z tytułu sprzedaży akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego.
Sprzedaż majątku samorządu terytorialnego, ze względu na jednorazowość zasilenia budżetu
samorządowego, traktowana jest jako źródło dochodów nadzwyczajnych. Jednostki samorządu
terytorialnego nie powinny, więc wyzbywać się swojego majątku jedynie w celu pozyskania środków
(np. na finansowanie bieżących wydatków lub pokrywanie niedoborów budżetowych), gdyż nie jest to
narzędziem realizacji celów polityki.
Sposób zasilania budżetów samorządu terytorialnego ma formę dotacji celowych oraz dotacji
ogólnych - subwencje. Subwencje ogólne występują w budżetach jednostek samorządu terytorialnego
obok dotacji celowych. Są one przeznaczone na finansowanie zadań własnych, natomiast dotacje
celowe służą finansowaniu zadań własnych i zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.
Dotacje i subwencje są formą dofinansowania z budżetu państwa zadań wykonywanych przez
samorząd terytorialny.
Dochody powiatu hajnowskiego w 2002 roku uległy zmniejszeniu w porównaniu do roku
2001 o 15% dla porównania w analogicznym roku dochody w skali województwa zmniejszyły się
tylko o 7%. Wydatki w 2002 roku również uległy zmniejszeniu w budżecie powiatu hajnowskiego o
4,6% a w budżetach powiatów województwa podlaskiego o 7%. Średnio wydatki na jednego
mieszkańca powiatu hajnowskiego w 2002 roku wyniosły 611,33 zł i były wyższe od średnich
wydatków (498,25 zł) w województwie.
Budżet powiatu hajnowskiego w 2001 i 2002 roku cechował się większymi wydatkami nad
dochodami. Deficyt w 2001 i 2002 roku wyniósł 0,3% dochodów. W skali województwa odnotowano
nadwyżkę 0.5% dochodów nad wydatkami.
Tabela 56 Dochody i wydatki budżetów powiatów w latach 2000-2002 (w tys. zł).
Wielkość
Dochody
Wydatki
Dynamika
Na 1 osobę
Saldo dochodów
i wydatków
Dochody Wydatki Dochody Wydatki
Powiat hajnowski
2000
29 947,4
29 713,1
234,3
568,63
564,18
2001
35 668,2
35 768,7
-100,5 119,1% 120,4%
683,00
684,92
2002
30 446,3
30 532,1
-85,8
85,4% 85,4%
609,61
611,33
Województwo podlaskie - powiaty
2000
368 442,5
366 215,6
2 226,9
459,74
456,96
2001
421 275,5
419 148,3
2 127,2 114,3% 114,5%
527,14
524,48
2002
391 666,2
389 688,5
1 977,7
93,0% 93,0%
500,78
498,25
Źródło Dane US w Białymstoku. W obliczeniach nie uwzględniono budżetów miast będących powiatami
grodzkimi.
Rok
Analizując strukturę wydatków budżetu powiatu hajnowskiego można stwierdzić, że
największą pozycję stanowią wydatki bieżąc, które w 2002 roku wyniosły 82,8%. Dla porównania
wydatki te w skali powiatów województwa podlaskiego wyniosły 76,8%. W strukturze wydatków
bieżących wynagrodzenia stanowiły w 2002 roku 55,9% wydatków powiatu hajnowskiego i 48,3%
średnich wydatków powiatów województwa podlaskiego. Wydatki inwestycyjne w 2002 roku powiatu
hajnowskiego stanowiły 6,6% ogółu wydatków i w porównaniu do roku 2001 (14,9%) nastąpił ich
spadek. W skali województwa wydatki te wyniosły w 2002 roku 10,6% ogółu wydatków. Wydatki
inwestycyjne na jednego mieszkańca powiatu hajnowskiego w 2002 roku wyniosły przeciętnie 40,3 zł
i były niższe od średnich (52,8 zł) powiatów wydatków.
Tabela 57 Struktura wydatków budżetów powiatów w latach 2000-2002 (w tys. zł).
Ogółem
Rok
2000
2001
2002
świadczenia
na rzecz osób
fizycznych
29713,1
35768,7
30532,1
2000
366215,6
2001
419148,3
2002
389688,5
Źródło Dane US w Białymstoku.
W tym
wydatki bieżące
w tym
razem
Wynagrodzenia
w tysiącach złotych
Powiat hajnowski
1687,6
24120,3
15829,2
2020,3
26370,1
17750,0
2321,7
25273,3
17082,5
Województwo podlaskie powiaty
18520,9
297915,2
179268,0
22403,3
304289,0
195951,3
23315,3
299370,0
188312,0
zakup
materiałów i
usług
inwestycje
4707,7
5098,9
4840,5
3050,0
5335,0
2022,3
67638,6
66069,9
70012,1
37847,9
49447,5
41408,8
Analizując na przestrzeni lat 1995-2002 dochody gmin powiatu hajnowskiego można
stwierdzić załamanie się dynamiki ich wzrostu na przestrzeni ostatnich dwóch lat. Najwyższe dochody
gminy powiatu hajnowskiego osiągnęły w 2000 roku i wyniosły one łącznie 64 258 800 zł. Dochody
w 2002 roku były niższe o 5% w porównaniu do roku 2002. Na terenie województwa podlaskiego nie
stwierdzono spadku wielkości osiąganych przez gminy dochodów. Podobnie w Polsce nie wystąpiło to
zjawisko. Średnio na jednego mieszkańca powiatu hajnowskiego dochody wyniosły w 2002 roku
1 222,22 zł i były niższe od dochodów na statystycznego mieszkańca województwa o 17,7% i kraju o
26,5%.
Wydatki gmin powiatu hajnowskiego były zbliżone do osiąganych dochodów. Do 2000 roku
poziom wydatków w stosunku do dochodów wykazywał się deficytem, który w 1997 roku osiągnął
największą wartość - 4,7%. W latach 2001-2002 budżety gmin powiatu hajnowskiego były
zrównoważone i cechowały się przewagą dochodów nad wydatkami. W 2002 roku saldo dochodów i
wydatków wyniosło 0,7%. Dla porównania saldo dochodów i wydatków ogółu gmin województwa
podlaskiego i Polski w latach 1995-2002 zawsze cechowało się występowaniem wyższych wydatków
niż dochodów. Różnica ta w 2002 roku wyniosła -1,9% w województwie podlaskim, a w Polsce
-4,1%. Utrzymanie tej tendencji w wydatkach gmin powiatu hajnowskiego będzie tworzyło w
przyszłości korzystne możliwości do absorpcji pomocowych środków finansowych zewnętrznych na
realizację inwestycji proekologicznych.
Średnie wydatki na jednego mieszkańca gmin powiatu hajnowskiego w 2002 roku osiągnęły
wysokość 1 214,05 zł i w porównaniu do województwa podlaskiego były niższe o 19,7%, a w
stosunku do wydatków na statystycznego mieszkańca Polski były niższe o 29,9%.
Dynamika dochodów w porównaniu rok do roku gmin powiatu hajnowskiego do 2000 roku
cechowała się wartością dodatnią z tendencją spadkową. Od 2000 roku zanotowano ujemną dynamikę
dochodów, która w 2002 roku wyniosła -3%. Dla porównania w analogicznym okresie lat 1995-2002
dynamika dochodów ogółu gmin województwa podlaskiego cechowała się zawsze wartością dodatnią
przy spadku wzrostu osiąganych dochodów. Podobnie sytuacja kształtowała się w skali Polski.
Wydatki będące pochodną osiąganych dochodów podlegały tym samym prawidłowościom.
Dynamika wydatków ogółu gmin powiatu hajnowskiego w 2000 roku uległa zahamowaniu i
odnotowano wartość ujemną w 2002 roku wynoszącą –1%. Dynamika wydatków ogółu gmin
województwa podlaskiego uległa również spadkowi, ale zawsze cechowała się wartością dodatnią,
która w 2002 roku wyniosła +1%. W skali Polski dynamika wydatków cechowała się również
wartością dodatnią przy mniejszej głębokości spadku wydatków. W 2002 roku wyniosła ona w skali
kraju +4%. W tabeli poniżej zamieszczono dane na temat dochodów gmin powiatu hajnowskiego,
województwa podlaskiego i Polski.
Tabela 58 Dochody i wydatki budżetów gmin w latach 1995-2002 (w zł).
Rok
Wielkość
Dochody
Wydatki
Dynamika
Na 1 osobę
Saldo dochodów
i wydatków
Dochody Wydatki Dochody Wydatki
Powiat hajnowski gminy
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
23 368 385
38 668 844
49 470 355
51 427 090
63 716 739
64 258 800
62 402 804
61 042 359
24 199 533
40 472 431
51 786 933
52 629 693
65 867 126
65 823 282
61 039 164
60 634 482
-831 148
-1 803 587
-2 316 578
-1 202 603
-2 150 387
-1 564 482
1 363 640
407 877
167%
128%
102%
125%
100%
93%
99%
421,77
706,19
910,75
955,82
1 197,50
1 220,12
1 194,93
1 222,22
436,78
739,13
953,40
978,17
1 237,92
1 249,82
1 168,82
1 214,05
173%
128%
114%
123%
109%
109%
103%
174%
130%
115%
126%
110%
107%
101%
386,54
668,76
853,86
974,24
1 203,80
1 312,48
1 432,58
1 485,04
383,45
667,12
864,01
993,02
1 250,30
1 377,24
1 477,61
1 512,74
155%
128%
517,84
159%
801,16
129% 1 022,20
513,56
815,21
1 047,71
165%
128%
104%
124%
101%
97%
98%
Województwo podlaskie gminy
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
472 303 537
817 984 929
1 045 072 634
1 192 280 160
1 471 893 142
1 602 710 935
1 747 575 927
1 793 483 513
468 528 566
815 970 857
1 057 498 099
1 215 261 465
1 528 751 460
1 681 789 741
1 802 504 786
1 826 936 678
3 774 971
2 014 072
-12 425 465
-22 981 305
-56 858 318
-79 078 806
-54 928 859
-33 453 165
Polska gminy
1995 19 993 434 745 19 828 434 376
1996 30 956 376 199 31 499 006 262
1997 39 518 247 691 40 504 329 092
165 000 369
-542 630 063
-986 081 401
1998 46 119 407 972 47 495 157 630
1999 51 741 684 532 52 796 395 328
2000 56 350 183 662 59 295 203 140
2001 60 954 011 564 63 704 490 394
2002 63 562 894 335 66 188 669 744
Źródło Opracowano na podstawie danych
statut powiatów grodzkich.
-1 375 749 658
-1 054 710 796
-2 945 019 478
-2 750 478 830
-2 625 775 409
GUS Bank Danych
117% 117%
112% 111%
109% 112%
108% 107%
104% 104%
Regionach. Dane
1 192,73
1 228,31
1 338,60
1 365,89
1 458,18
1 534,39
1 577,79
1 648,99
1 663,14
1 731,85
łącznie z miastami mającymi
W strukturze wydatków gmin powiatu hajnowskiego największy udział procentowy mają
wydatki bieżące. W 2002 roku stanowiły one 65,7% wszystkich wydatków. W województwie
podlaskim wydatki te stanowiły 64,7% ogółu wydatków. Wydatki na wynagrodzenia w gminach
powiatu hajnowskiego stanowiły 39,2% ogółu wydatków. W skali województwa wyniosły one 37,9%.
Najmniejszy udział w wydatkach stanowiły wydatki na inwestycje. W 2002 roku w gminach powiatu
hajnowskiego stanowiły one 10,5% ogółu wydatków, a w skali województwa podlaskiego 18,4%.
Tabela 59 Struktura wydatków budżetów gmin w latach 2000-2002 (w tys. zł).
Rok
Ogółem
świadczenia
na rzecz osób
fizycznych
W tym
wydatki bieżące
w tym
razem
wynagrodzenia
zakup
materiałów i
usług
w tysiącach złotych
Powiat hajnowski gminy
2000
65823,4
6530,0
38397,3
22957,9
9140,7
2001
56432,3
6694,6
39195,8
22181,4
8794,7
2002
60634,5
8032,2
39862,9
23794,4
9359,4
Województwo podlaskie gminy
2000
916577,7
94982,5
605817,2
364407,6
143509,1
2001
971083,4
104714,4
621835,2
374958,8
142035,5
2002
1020347,3
115456,8
659724,8
386871,4
163544,3
Źródło Dane US w Białymstoku. Dane bez miast mających statut powiatów grodzkich.
inwestycje
14303,5
8259,6
6387,5
166547,3
190908,4
187646,0
VII.2 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska.
Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska w skali powiatu hajnowskiego stanowiły w
2000 roku 9,1% ogółu wydatków, a w 2001 roku 11,7%. Wśród ponoszonych wydatków środki
własne na inwestycje jednostek samorządu terytorialnego powiatu hajnowskiego w 2000 roku
stanowiły 2,7%, a w 2001 2,3%. W ogólnej wielkości wydatków inwestycyjnych na ochronę
środowiska środki własne jednostek samorządu terytorialnego wyniosły w 2000 roku 30%, a w 2001
roku 19,5%.
Dla porównania w województwie podlaskim nakłady na ochronę środowiska w 2000 roku
wynosiły 9,9% ogółu wydatków, a w 2001 roku 8,5%. W ponoszonych wydatkach środki własne w
2000 roku stanowiły 4,7% ogółu wydatków, a w 2001 roku 3,2%. W strukturze ponoszonych
nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska środki własne w skali województwa stanowiły w
2000 roku 47,3%, a w 2001 roku 19,6%.
Analizując strukturę nakładów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego powiatu
hajnowskiego można stwierdzić, że największy udział procentowy w nakładach inwestycyjnych na
ochronę środowiska stanowiły środki pochodzące z funduszy ekologicznych (61,1%) następnie środki
własne (19,6%), środki z budżetu centralnego (10,6%), kredyty i pożyczki krajowe (1,6%), środki z
budżetu województwa (1,4%). Środki z budżetów gmin w 2000 roku stanowiły 161%. Środki z
zagranicy w 2000 roku stanowiły 6,3% ogółu wydatków inwestycyjnych poniesionych na ochronę
środowiska. W 2001 roku nie odnotowano środków pochodzących z tego źródła.
Struktura źródeł finansowania inwestycji ochrony środowiska w województwie podlaskim jest
zbliżona do struktury powiatu hajnowskiego. Największy udział w finansowaniu tych inwestycji mają
fundusze ekologiczne (44,3%). Na następnym miejscu znajdują się środki własne inwestorów
(37,7%), które obejmują środki z budżetu centralnego (1,4%), środki z budżetu województwa (2%) i
środki budżetów gmin (1,1%). Kredyty i pożyczki krajowe (3,8%) stanowiły uzupełnienie środków
inwestycyjnych. Środki inwestycyjne z zagranicy stanowiły w skali województwa 1,1% ogółu
wydatków inwestycyjnych.
Tabela 60 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska.
Środki
z budżetu
Wyszczeg Ogółem
ólnienie
własne
centralne wojewódzkie
Fundusze
ekologiczn
e (pożyczki
z zagranicy kredyty
gminy
dotacje)
Kredyty
i
pożyczki
krajowe
(w tym
bankowe
Inne
środki
(w tym
nakłady
niefinans
owe)
w tysiącach złotych
Województwo podlaskie
2000
126413,5 59772,4
481,1
3486,5 7321,9
1795,3
28584,0 17984,4
2001
118046,7 44540,5
1705,4
2402,9 1328,4
1345,3
52282,4
4435,2
miasto
86157,3 34189,9
532,0
1203,2 1328,4
811,0
38344,8
3305,1
wieś
31889,4 10350,6
1173,4
1199,7
534,3
13937,6
1130,1
Powiat hajnowski
2000
8661,8
2602,0
481,1
857,0 1395,8
543,9
2166,8
402,3
2001
10830,3
2118,9
1149,0
146,2
6616,7
170,9
miasto
4235,7
763,0
182,0
2908,7
wieś
6594,6
1355,9
967,0
146,2
3708,0
170,9
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r., Urząd Statystyczny w
Białymstoku, tab.3/96 s.145, Białystok 2002.
Analizując kierunki nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska można wskazać, że
największy udział w ponoszonych nakładach mają wydatki na ochronę wód. W strukturze nakładów
powiatu hajnowskiego stanowiły one 63,5% ogółu nakładów. Na drugim miejscu znalazły się nakłady
na ochronę powietrza atmosferycznego i klimatu (18,4%). Nakłady na ochronę powierzchni ziemi
znalazły się na trzecim miejscu pod względem kierunków inwestowania (18,1%).
Nakłady inwestycyjne
63,5%
54,2%
powiat
28,7%
województwo
18,4%
powietrze
18,1%
16,3%
woda
ziemia
6845,1
9742,6
6260,9
3481,7
185,1
434,6
200,,0
234,6
W tabelach zamieszczonych poniżej przedstawiono informacje o kierunkach inwestowania na
terenie powiatu hajnowskiego i województwa podlaskiego. Tabele te zawierają również efekty
rzeczowe zrealizowanych inwestycji na terenie powiatu hajnowskiego i województwa.
Tabela 61 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska według kierunków inwestowania – ochrona
powietrza atmosferycznego i klimatu.
Ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu
w tym
nowe techniki i technologie
redukcja zanieczyszczeń
spalania paliw
Ogółem
Wyszczególnienie
razem
razem
w tym
razem
w tym
modernizacja
pyłowych
kotłowni i
ciepłowni
w tysiącach złotych
Województwo
2000
126413,5
29440,5
16922,9
15622,3
92,73,7
6492,3
2001
118046,7
33869,3
25361,6
24026,0
4477,5
1966,4
miasto
86157,3
31842,3
23996,5
23462,7
4351,5
1840,4
wieś
31889,4
2027,0
1365,1
563,3
126,0
126,0
Powiat hajnowski
2000
8661,8
1536,9
1536,9
1536,9
2001
10830,3
1990,5
266,2
221,3
1521,0
826,0
miasto
4235,7
1571,3
176,3
176,3
1395,0
700,0
wieś
6594,6
419,2
89,9
45,0
126,0
126,0
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r., Urząd Statystyczny w
Białymstoku, tab.4/96 s.148, Białystok 2002.
Tabela 62 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska według kierunków inwestowania – ochrona wód.
Ochrona wód
w tym
Ogółem
oczyszczanie ścieków
kanalizacja odprowadzająca
Wyszczególnienie
razem
razem
w tym
ścieki
wody
komunalne
opadowe
w tysiącach złotych
Województwo
2000
126413,5
73636,5
28432,8
22151,5
31029,3
10671,5
2001
118046,7
63996,1
17452,3
11151,4
24954,4
8825,2
miasto
86157,3
36819,2
7114,6
2445,9
9312,7
7627,7
wieś
31889,4
27176,9
10337,7
8705,5
15641,7
1197,5
Powiat hajnowski
2000
8661,8
6939,9
949,4
884,4
5915,2
75,3
2001
10830,3
6876,9
2499,8
2499,8
4377,1
miasto
4235,7
812,9
812,9
wieś
6594,6
6064,0
2499,8/
2499,8
3564,2
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r., Urząd Statystyczny w
Białymstoku, tab.4/96 s.152, Białystok 2002.
Tabela 63 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska według kierunków inwestowania – ochrona
powierzchni ziemi.
Wyszczegól
Ogółem
nienie
razem
Ochrona powierzchni ziemi
w tym
zbieranie unieszkodli
unieszkodliwianie i usuwanie
odpadów
wianie i
odpadów innych niż niebezpieczne
Ochrona Pozostał
gleby i
a
wód
działalno
podziem
ść
i ich
transport
usuwanie
odpadów
niebezpiec
znych
razem
w tym
składowanie kompost
odpadów
owanie
komunalnych
w tysiącach złotych
Województwo
2000
126413,5 22984,8
216,0
18,2 21488,3
2820,2 17500,4
2001
118046,7 19202,1
1233,9
1858,9 16004,3
2352,8 10606,4
miasto
86157,3 16538,0
1008,3
1858,9 13670,8
19,3 10606,4
wieś
31889,4
2664,1
225,6
2333,5
2333,5
Powiat hajnowski
2000
8661,8
154,2
154,2
2001
10830,3
1962,9
145,7
1817,2
miasto
4235,7
1851,5
34,3
1817,2
wieś
6594,6
111,4
111,4
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r., Urząd Statystyczny w
Białymstoku, tab.4/96 s.156, Białystok 2002.
związana
z
ochroną
środowis
ka
nych
214,4
540,0
540,0
-
137,3
439,2
417,8
21,4
22,8
-
8,0
-
Tabela 64 Nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną według źródeł finansowania.
Środki
Wyszczególnienie
Ogółem
własne
centralne
wojewódz
kie
gminne
Fundusze Kredyty i
ekologiczn pożyczki
e
krajowe
(pożyczki,
(w tym
kredyty,
bankowe)
dotacje)
w tysiącach złotych
Województwo
2000
36820,6
25601,6
40,39
3126,9
1510,2
2020,5
1284,4
2001
36067,1
21299,3
136,5
3979,2
387,3
4037,5
2486,8
miasto
133351,6
11150,7
172,8
51,4
529,0
1328,9
wieś
22715,5
10148,6
136,5
3806,4
335,9
3508,5
1157,9
Powiat hajnowski
2000
2941,2
600,5
375,6
689,6
460,0
480,0
119,8
2001
1291,4
116,0
221,7
138,8
657,5
miasto
wieś
1291,4
116,0
221,7
138,8
657,5
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r., Urząd Statystyczny w
Białymstoku, tab.9/102 s.160, Białystok 2002.
Tabela 65 Nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną według kierunków inwestowania.
Wyszczególnienie
2000
2001
miasto
wieś
2000
2001
Ogółem
36820,6
36067,1
133351,6
22715,5
2941,2
1291,4
Ujęcia i
Budowa i
Zbiorniki
doprowadzenia modernizacja
wody
wody
stacji
uzdatniania
wody
w tysiącach złotych
Województwo
22587,9
9326,3
3374,5
21510,8
10751,2
1503,6
4611,2
8726,9
13,5
16899,6
2024,3
1490,1
Powiat hajnowski
1412,8
1528,4
326,3
965,1
Regulacja i
zabudowa
rzek i
potoków
1531,9
2301,5
2301,5
-
Inne
środki (w
tym
nakłady
niesfinans
owane)
2873,1
3740,5
118,8
3621,7
215,7
157,4
157,4
miasto
wieś
1291,4
326,3
965,1
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r., Urząd Statystyczny w
Białymstoku, tab.10/103 s.162, Białystok 2002.
Tabela 66 Efekty rzeczowe oddanych do użytku inwestycji ochrony środowiska.
Zdolność
zainstalowanych
urządzeń do redukcji
Wyszczególnienie
zanieczyszczeń
powietrza
pyłowych gazowych
w t/rok
Sieć kanalizacyjna
odprowadzająca
ścieki
wody
(ścieki
opadowe)
w km
Oczyszczalnie ścieków
razem
liczba
przepusto
wość w
m3/dobę
ogółem
w tym komunalne
liczba
Województwo
148,3
28,1
7
24684
5
137,9
23,7
3
642
5
miasto
45,0
17,2
wieś
92,9
6,5
5
642
5
Powiat hajnowski
2000
29,9
0,5
2001
3
32,3
2
243
2
miasto
6,3
wieś
3
26,0
2
243
2
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r., Urząd Statystyczny w
Białymstoku, tab.10/103 s.162, Białystok 2002.
2000
2001
408
1736
1733
3
285
8
8
-
przepust wskaźnik
owość w
LRM
m3/dobę
20771
642
642
100422
5773
5773
243
243
1091
1091
VII.3 Prognoza dochodów i wydatków.
Prognozowanie dochodów budżetów gmin i powiatu jest bardzo trudnym zadaniem. Dochody
są normowane przez różne szczegółowe regulacje prawne i finansowe. Zasadą generalną, która
przyświeca w większości rozwiązań finansowych przyjętych w państwach demokratycznych jest
zapewnienie jednostkom samorządu terytorialnego jak największego udziału dochodów własnych w
strukturze ogólnej dochodów. Funkcjonowanie różnego rodzaju subwencji i dotacji, które często są
uznaniowo rozdzielane przez administrację rządową szczebla centralnego i wojewódzkiego oraz
samorządową szczebla wojewódzkiego rodzi mechanizm rozwiązań klientelskich.
Brak stabilności rozwiązań ustawowych w dochodach jednostek samorządu terytorialnego
wszystkich szczebli powoduje, że opracowanie tego typu prognozy zawsze jest obarczone bardzo
dużym prawdopodobieństwem błędu. Zmiany ustawowe wprowadzane w źródłach dochodów
jednostek samorządu terytorialnego, które będą miały miejsce w okresie realizacji programu będą
wpływały modyfikująco na dochody samorządu terytorialnego. Obecnie są finalizowane prace nad
nowelizacją dochodów jednostek samorządu terytorialnego.
Wielkość i struktura dochodów są determinowane przez przyjęte na poziomie centrum
rozwiązania regulacyjne w zakresie dochodów budżetu gminnego i powiatowego. Przedstawione
wcześniej źródła dochodów występujące obecnie mogą w czasie realizacji programu ulegać zmianie, a
ich wzajemna relacja przybierać różne wielkości. Przy opracowaniu prognozy dochodów możliwych
do uzyskania brano pod uwagę ogólne założenia makroekonomiczne sformułowane dla polskiej
gospodarki. Na uwarunkowania te istotny wpływ wywierają czynniki związane z zachodzącymi
procesami integracji Polski ze strukturami Unii Europejskiej. Prognozując dochody powiatu i gmin
miano na uwadze strukturę obecnie osiąganych dochodów.
W trakcie dyskusji nad rozwiązaniami w zakresie dochodów jednostek samorządu
terytorialnego rysuje się coraz bardziej dominujące stanowisko, że jednostki samorządu terytorialnego
powinny uzyskać taki poziom dochodów własnych, który pozwoli na realizację przez te jednostki
nałożonych na nie zadań. Przy realizacji takich rozwiązań będą ograniczane subwencje i dotacje na
rzecz własnych dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Zmieniła się również dotychczasowa
rola wojewody, który z organu wspierającego różnego rodzaju zadania powierzone i zlecone
przekształca się w organ nadzorujący rozdział środków finansowych. Wprowadza się nowy
mechanizm przydziału środków finansowych, które mają być dzielone za pośrednictwem samorządu
szczebla wojewódzkiego realizującego politykę rozwoju regionalnego. Środki finansowe mają być
alokowane do gmin i powiatu na konkretne zadania, które będą podlegały procedurom kontraktacji
podobnym jak przy programach pomocowych np. Phare kierowanym przez Unię Europejską dla
Polski.
Głównym czynnikiem mającym wpływ na wielkość dochodów i wydatków gmin i powiatu
hajnowskiego jest sytuacja gospodarcza Polski. Gospodarka Polski, w tym również gospodarka
województwa podlaskiego przechodzi głębokie zmiany. W rezultacie tego zmieniają się podstawowe
wielkości ekonomiczne: produkcja, wydajność pracy, zatrudnienie, wyniki finansowe, inwestycje itp.
oraz relacje między nimi. W tych warunkach szybkich i wielokierunkowych przeobrażeń trudno jest
przewidzieć, jak będą kształtować się te relacje ekonomiczne w dłuższym okresie. W takiej sytuacji,
gdy nie dysponuje się pełną wiedzą o prawidłowościach rozwojowych analizowanych procesów i
zjawisk do przewidywania przyszłego ich przebiegu stosuje się metodę scenariuszową.
Prognozowanie rozwoju za pomocą scenariuszy wymaga rozpatrzenia wieloelementowego
zbioru czynników i występujących zależności. Analiza tak wielu czynników jest trudna do
operacjonalizacji. Dlatego prognozowanie budżetów przy wykorzystaniu funkcji trendu liniowego i
wykładniczego wykonano w oparciu o wskaźnik, na który składają się prognozy kilku wskaźników
ekonomicznych. Są to: PKB, dochody realne ludności, indeks cen towarów i usług, kurs dolara i euro.
Dodatkowo rozpatrywano inflację i bezrobocie. Przy prognozowaniu wzięto też pod uwagę liczbę
ludności i przyrost naturalny. Nie uwzględniono możliwości finansowania wydatków z pomocą
kredytów.
W opracowanej prognozie dochodów jednostek samorządu terytorialnego powiatu
hajnowskiego obejmującej lata 2005–2015 można wyróżnić trzy podokresy, które będą cechowały się
różnym poziomem dochodów i dynamiką ich realnego wzrostu. Pierwszy podokres obejmuje lata
2005-2006, drugi podokres lata 2007-2012 i trzeci podokres lata po 2012 roku.
Pierwszy podokres będzie się cechował wprowadzaniem nowych rozwiązań w zakresie
regulacji ustawowych określonych dochodów własnych. W pierwszym podokresie będą również
pozyskiwane środki zewnętrzne pochodzące z budżetu państwa i Unii Europejskiej, które mogą
stanowić istotną pozycję uzupełniającą przy realizacji zadań inwestycyjnych, w tym inwestycji
realizowanych w ochronie środowiska. Duży wpływ na poziom dochodów będzie również miała
koniunktura gospodarcza notowana w kraju.
W drugim podokresie Polska, będąc już członkiem Unii Europejskiej, będzie uczestniczyła już
w pełni w funkcjonowaniu struktur unii. Członkostwo w Unii Europejskiej będzie oddziaływało na
przyjmowane rozwiązania w zakresie lokalnych podatków, opłat oraz udzielanych zwolnień.
Przynależność do Unii Europejskiej będzie również oddziaływała na realizowaną politykę lokalną i
pozyskiwane na jej realizację środki finansowe.
Przedstawiona prognoza dochodów i wydatków gmin i powiatu do prowadzonych analiz
została przyjęta w wariancie umiarkowanym, który na obecnym etapie prac wydał się najbardziej
prawdopodobny w przyszłości.
Przyjęty wariant prognozy dochodów cechuje się spadkiem wzrostu dochodów nominalnych
(od 4,1% do 2,3% w roku 2015) i wzrostem dochodów realnych (od 1,4% do 2,0% w 2015 roku).
Związane jest to z prognozowanym spadkiem inflacji i ze wzrostem wartości produktu PKB
wytwarzanego w Polsce. Założenia te przyjmują stały wzrost PKB i ożywienie gospodarcze z tym
związane. Korzystne zjawiska gospodarcze tym inicjowane będą również oddziaływały stymulująco
na rozwój gospodarczy powiatu hajnowskiego i na poziom dochodów osiąganych przez budżety gmin
i powiatu.
W pierwszym okresie do 2006, średni poziom dochodów może wzrastać o około 4,1%. W
drugim okresie poziom wzrostu może się obniżyć do 3,0%, w trzecim okresie po roku 2012 wzrost ten
może oscylować wokół 2,3%. Przy analizie tych parametrów należy pamiętać, że w pierwszym
okresie średni dochód realny może wzrosnąć o 1,2%, a w drugim okresie o 1,5% i w trzecim o 1,9%.
Stan taki powinien zaowocować realnym wzrostem dochodów w dłuższym okresie i wpłynąć dodatnio
na dynamikę rozwoju gospodarczego terenu powiatu. W opracowanym wariancie będzie występował
systematyczny spadek udziału dochodów pochodzących z subwencji i wszelkiego rodzaju dotacji na
rzecz dochodów własnych.
Tabela 67 Prognoza dochodów i wydatków.
Wydatki
Rok
Dochody
ogółem
bieżące
inwestycyjne
ogółem
ochrona
środowiska
w tysiącach zł
2004
104 012,5
104 012,5
72 403,1
18 722,2
14 910,4
2005
110 981,3
110 981,3
76 699,2
21 086,4
16 793,2
2006
119 249,4
119 249,4
81 817,0
22 657,4
18 044,3
2007
128 014,2
128 014,2
87 190,5
25 602,8
20 390,1
2008
137 359,3
137 359,3
92 868,6
28 158,6
22 425,5
2009
147 139,2
147 139,2
98 745,1
30 752,1
24 491,0
2010
157 880,4
157 880,4
105 164,1
33 154,9
26 404,5
2011
169 326,7
169 326,7
111 941,9
36 405,2
28 993,1
2012
181 687,6
181 687,6
119 205,2
39 971,3
31 833,1
2013
195 041,6
195 041,6
126 991,6
43 884,4
34 949,5
2014
208 889,6
208 889,6
134 963,6
47 417,9
37 763,6
2015
223 303,0
223 303,0
143 159,5
48 903,3
38 946,6
Uwaga Dochody i wydatki obliczono dla budżetu powiatu i wszystkich gmin powiatu hajnowskiego łącznie.
W opracowanej prognozie założono, że wydatki będą się równały dochodom, te zaś były w
całości wydatkowane w okresach przejściowych. Przy realizacji inwestycji będzie istniała możliwość
zaciągnięcia kredytu przez jednostki samorządu terytorialnego, który zostanie spłacony w następnych
latach tak, że finanse ulegną zbilansowaniu.
Na podstawie opracowanej prognozy dochodów jednostek samorządu terytorialnego powiatu
hajnowskiego opracowano prognozę wydatków. W prognozie założono możliwość pozyskania
środków zewnętrznych do budżetów gmin i powiatu w ramach realizowanej polityki regionalnej w
województwie lub z programów pomocowych realizowanych ze środków finansowych Unii
Europejskiej. Część wsparcia finansowego może nie trafiać bezpośrednio do budżetów gmin i powiatu
tylko do podmiotów gospodarczych sektora publicznego świadczących usługi na rzecz społeczeństwa
powiatu.
W opracowanej prognozie wydatków określono, że wydatki bieżące ulegną zmniejszeniu z
poziomu 70% do 64%. Wydatki inwestycyjne ulegną zwiększeniu z 18% do 22%. Wydatki
inwestycyjne związane z ochroną środowiska mogą stanowić od 13% do 18% ogółu wydatków.
Wydatki inwestycyjne na ochronę środowiska przyrodniczego mogą ulec wzrostowi i tym samym
mogą stanowić wyższy odsetek od planowanego w opracowanej prognozie przy dopływie większych
środków na ten cel z zewnątrz, ale będzie to wymagało również wzrostu wielkości udziału własnego w
realizowanych zadaniach. Dodatkowych środków jako wkładu własnego można będzie poszukiwać w
ograniczaniu wydatków bieżących.
Opracowana prognoza wydatków i dochodów jest wyjściową analizą do umiejscowienia w
czasie planowanych zamierzeń inwestycyjnych zgłoszonych do opracowanego programu przez
jednostki samorządu terytorialnego z terenu powiatu hajnowskiego.
VII Zamierzenia inwestycyjne proekologiczne gmin i powiatu hajnowskiego.
W rozdziale tym dokonano zestawienia zadań zgłoszonych przez powiat hajnowski, jego
jednostki, gminy z terenu powiatu hajnowskiego oraz przez inne jednostki znajdujące się na terenie
powiatu hajnowskiego. Zgłoszone zadania poddano usystematyzowaniu i podziałowi na trzy grupy.
Uzupełnieniem tych zadań są zadania przewidziane do realizacji przez powiaty znajdujące się w
„Programie ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2003-2006”
VII.1 Zadania realizacyjne w ramach celów.
Przedstawione zadania w tej części programu nawiązują do zadań zawartych w programie
wojewódzkim i są powtórzeniem ich zapisów dopasowanych do celów przyjętych w programie
powiatu hajnowskiego. Zapis w ten sposób zamieszczony ukazuje kontekst wojewódzki ochrony
środowiska przyrodniczego. Działania podejmowane na terenie powiatu hajnowskiego w postaci
zadań wpisują się w przyjęte zapisy dla województwa podlaskiego.
VII.1.a. Cele i zadania w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu
Cel nadrzędny:
Zachowanie oraz odtwarzanie bogactwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych.
realizowany poprzez:
 utrzymanie istniejących i powołanie nowych obszarów i obiektów prawnie chronionej
przyrody i krajobrazu, w tym sieci obszarów Natura 2000,
 zachowanie i wzbogacanie istniejących oraz odtwarzanie zanikłych elementów
różnorodności biologicznej, w tym renaturalizacja cennych ekosystemów i siedlisk,
 usuwanie lub ograniczanie aktualnych i potencjalnych zagrożeń dla zachowania
różnorodności biologicznej,
 wzmocnienie służb ochrony przyrody, wspieranie działalności proekologicznych
organizacji pozarządowych i ruchów społecznych.
Zadania:
1. Rozwój systemu obszarów chronionych:
a) opracowanie regionalnego, docelowego projektu Sieci Obszarów Chronionych, w tym
uszczegółowienie propozycji sieci obszarów Natura 2000 i łączących je korytarzy
ekologicznych,
b) uzupełnienie i kontynuacja sporządzania planów ochrony parków narodowych,
parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody, z uwzględnieniem zasad związanych
z planowanym utworzeniem sieci obszarów Natura 2000,
c) doskonalenie koncepcji utworzenia transgranicznych obszarów chronionych:
Suwalsko-Wisztynieckiego, Augustowsko-Druskiennickiego, Puszczy Białowieskiej i
Doliny Przełomu Bugu,
2. Ochrona i renaturalizacja siedlisk:
d) opracowanie regionalnej „czerwonej listy” zbiorowisk roślinnych i biotopów
wymagających specjalnej troski,
e) wprowadzenie do planu zagospodarowania przestrzennego województwa zapisów
określających sposoby użytkowania cennych elementów przyrodniczych i
krajobrazowych (w szczególności torfowisk, drobnych zbiorników wodnych, tarasów
zalewowych, stref brzegowych jezior, lokalnych kulminacji terenu); wyznaczenie stref
ochronnych wokół jezior i rzek województwa,
f) inwentaryzacja zdegradowanych ekosystemów wodno-błotnych oraz opracowanie
programów ich renaturalizacji,
g) opracowanie i realizacja regionalnego programu wprowadzania zadrzewień i
zakrzaczeń śródpolnych oraz zaktualizowanego programu zwiększania lesistości
kraju,
h) intensyfikacja prac związanych z opracowywaniem i aktualizacją operatów
urządzeniowych lasów niepaństwowych oraz doskonalenie nadzoru nad realizacją
tych planów,
i) zalesianie gruntów o znaczeniu marginalnym dla produkcji rolniczej,
j) tworzenie nowych obszarów zieleni i zadrzewień na terenach zabudowanych,
k) wspieranie zachowania tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach przyrodniczo
cennych; wspieranie rolnictwa ekologicznego,
3. Ochrona gatunków:
l) opracowanie regionalnej listy gatunków zagrożonych wyginięciem oraz wdrożenie
regionalnego programu ochrony tych gatunków,
m) opracowanie i wdrożenie zasad postępowania z gatunkami konfliktowymi, w tym
określenie sposobów minimalizacji szkód,
n) opracowanie regionalnego programu ochrony rodzimych ras i odmian zwierząt
gospodarskich oraz lokalnych odmian roślin uprawnych,
o) doskonalenie kontroli zakazu handlu zagrożonymi gatunkami roślin i zwierząt,
VII.1.b. Cele i zadania w zakresie wód, kopalin, gleb i powierzchni ziemi
Cel nadrzędny:
Ochrona zasobów wód i poprawa ich jakości, racjonalne użytkowanie kopalin,
gleb i powierzchni ziemi.
realizowany poprzez:
 eliminację czynników zagrożenia dla jakości wód podziemnych,
 restrukturyzację poboru wód dla celów użytkowych,
 zmniejszenie wodochłonności gospodarki,
 racjonalne użytkowanie gleb, zasobów kopalin i rekultywację terenów poeksploatacyjnych,
 zapobieganie zmniejszaniu się zasobów wód powierzchniowych,
 zwiększenie retencji wód,
 stałe ograniczanie zanieczyszczeń wód powierzchniowych,
 przywracanie jakości wód do stanu wynikającego z ich funkcji ekologicznych oraz sposobów
użytkowania.
Zadania:
1. Wody podziemne:
a) doskonalenie nadzoru nad przestrzeganiem ustaleń zawartych w decyzjach
dotyczących stref ochronnych wokół ujęć wody,
b) dokonanie inwentaryzacji oraz likwidacja nieczynnych i nie nadających się do
eksploatacji studni wierconych i kopanych,
c) ustanowienie stref ochronnych dla głównych zbiorników wód podziemnych: Sandru
Kurpie, pradoliny rzeki Biebrzy i pradoliny rzeki Supraśl,
d) opracowanie i wdrożenie programów oszczędności wody dla celów komunalnych w
miastach pow. 50 tys. mieszkańców,
e) restrukturyzacja poboru wody dla celów użytkowych, w taki sposób, aby zasoby wód
podziemnych były użytkowane wyłącznie dla potrzeb ludności, jako woda do picia i
surowiec dla przemysłu spożywczego,
f) modernizacja technologii uzdatniania wody do picia,
g) wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarce,
h) wprowadzenie obowiązku umieszczenia w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego granic obszarów udokumentowanych i potencjalnych złóż kopalin,
i) opracowanie perspektywicznego programu eksploatacji kopalin i rekultywacji
terenów poeksploatacyjnych z uwzględnieniem prognozy skutków wydobycia kopalin
dla przyrody i środowiska,
j) kompleksowa rekultywacja starych składowisk i terenów poprzemysłowych.
2. Ochrona zasobów wodnych:
k) opracowanie programu zwiększenia retencji wód oraz racjonalizacji gospodarowania
spływami wód opadowych na wydzielonych obszarach hydrograficznych,
l) zapewnienie ochrony naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny
podmokłe
i nieuregulowane cieki wodne poprzez wprowadzenie odpowiednich zapisów do
planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego gmin,
m) realizacja inwestycji związanych z tworzeniem nowych i odtwarzaniem zanikających
drobnych zbiorników wodnych,
n) zmniejszenie wodochłonności produkcji przemysłowej oraz wprowadzanie
zamkniętych obiegów wody,
2. Ograniczanie zanieczyszczeń wód:
o) opracowanie regionalnego programu redukcji zanieczyszczeń w wydzielonych
obszarach hydrograficznych – zlewniach lub grupach zlewni,
p) opracowanie programów optymalizacji wykorzystania istniejących oczyszczalni
ścieków z uwzględnieniem programu rozwoju sieci kanalizacji sanitarnej,
q) budowa nowych, rozbudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków oraz
rozbudowa zbiorczej kanalizacji sanitarnej w aglomeracjach o równoważnej liczbie
mieszkańców (RLM)15 powyżej 2000 oraz w innych miejscowościach,
r) budowa urządzeń oczyszczających wody deszczowe wprowadzane siecią
kanalizacyjną do odbiorników,
s) modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków w zakładach przemysłu
spożywczego oraz podczyszczalni i oczyszczalni ścieków w innych zakładach
przemysłowych,
t) wyposażanie gospodarstw wiejskich w zabudowie rozproszonej w indywidualne
systemy asenizacyjne – przydomowe oczyszczalnie ścieków,
u) realizacja inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z
rolnictwa (głównie budowa płyt gnojowych i zbiorników na gnojowicę),
v) stała modernizacja i usprawnianie funkcjonowania oczyszczalni ścieków, poprzez
wprowadzanie najlepszych dostępnych technik,
3. Poprawa jakości wód:
w) opracowanie programów (operatów) rekultywacji silnie zanieczyszczonych
zbiorników wodnych (z wodami pozaklasowymi) oraz wspieranie realizacji
programów rekultywacji wód.
15
RLM = równoważna liczba mieszkańców-liczba określająca jaką wielokrotność stanowią zanieczyszczenia
powstające przy wyprodukowaniu określonej ilości produktu lub przy użyciu określonej ilości surowca w
stosunku do dobowej ilości zanieczyszczeń odprowadzanych od jednego mieszkańca; przyjęto, że jednostkowy
ładunek zanieczyszczeń = 60g BZT5 na dobę /wg A. Królikowskiego i innych. Określenie używane także przez
MOŚ w pracach legislacyjnych/.
Uwaga. LRM /określenie przyjęte przez autorów planu gospodarki odpadami/ = liczba równoważnych
mieszkańców – liczba wyrażająca wielokrotność ładunku zanieczyszczeń zawartych w ściekach w stosunku do
jednostkowego ładunku zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych od jednego mieszkańca w ciągu doby.
Praktycznie przyjęto, że jednostkowy ładunek = 60g BZT 5 na dobę /rozporządzenie RM z dnia 2 marca 1999r. w
sprawie Polskiej Klasyfikacji Statystycznej Dotyczącej Działalności i Urządzeń Związanych z Ochroną
Środowiska – Dz. U. nr 25, poz. 218/
VII.1.c. Cele i zadania w zakresie gospodarki odpadami.
Cel nadrzędny:
Zapobieganie zanieczyszczeniu powierzchni ziemi, poprawa stanu czystości.
realizowany poprzez:
 zmniejszanie ilości produkowanych odpadów,
 odzysk surowców wtórnych oraz odpadów organicznych w celu ich dalszego wykorzystania,
 właściwe składowanie i unieszkodliwianie odpadów.
Rozwinięcie zadań znajduje się w „Powiatowym Planie Gospodarki Odpadami”
VII.1.d. Cele i zadania w zakresie ochrony powietrza.
Cel nadrzędny:
Poprawa jakości powietrza atmosferycznego i klimatu akustycznego.
realizowany poprzez:
 utrzymanie trendu zmniejszania zużycia energii na potrzeby produkcyjne i bytowe ludności,
 ograniczanie emisji „u źródła” w energetyce,
 ograniczanie zanieczyszczeń komunikacyjnych powietrza.
Zadania:
1. Zmniejszanie energochłonności produkcji oraz zużycia energii na potrzeby bytowe:
ograniczanie zużycia energii cieplnej poprzez termomodernizację budynków, montaż
liczników ciepła i zaworów termostatycznych,
b) zmniejszanie energochłonności produkcji, wprowadzanie nowych energooszczędnych
procesów technologicznych wykorzystujących najlepsze dostępne technologie,
a)
2. Ograniczanie emisji „u źródła”:
opracowanie i wdrożenie programu zwiększania udziału stosowanych paliw gazowych,
ciekłych, wykorzystania biomasy oraz innych odnawialnych źródeł energii,
d) opracowanie i realizacja programów poprawy jakości powietrza dla stref o
przekroczonych dopuszczalnych poziomach substancji w powietrzu,
e) modernizacja lub wymiana istniejących źródeł ciepła opalanych paliwem stałym na
nowoczesne kotły opalane paliwem gazowym, płynnym lub biomasą wyposażone w
automatyczną regulację procesów spalania podnoszącą wydajność cieplną źródła,
f) realizacja inwestycji związanych w wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii,
g) budowa nowych i modernizacja istniejących instalacji oczyszczających gazy odlotowe
wprowadzane do atmosfery, a w szczególności mających na celu poprawę skuteczności
usuwania cząstek o średnicy ziarna poniżej 10 μm,
h) racjonalizacja wykorzystania i modernizacja istniejących, scentralizowanych systemów
grzewczych (modernizacja lub rozbudowa ciepłociągów i węzłów cieplnych z
zastosowaniem najnowszych technologii i rozwiązań technicznych),
i) likwidacja tzw. „niskiej emisji” ze źródeł opalanych paliwem stałym na obszarach
ochrony uzdrowiskowej (Augustów, Supraśl) i parków narodowych poprzez rozbudowę
istniejących sieci ciepłowniczych i gazowych oraz wykorzystanie biomasy i innych źródeł
energii odnawialnej,
j) modernizacja istniejących spalarni odpadów medycznych w szpitalach w Łomży i
Suwałkach,
c)
3. Ograniczanie zanieczyszczeń komunikacyjnych powietrza:
k) ograniczenie emisji spalin ze źródeł mobilnych poprzez: wycofanie benzyn
ołowiowych do 2005 r., wprowadzanie biopaliw, sukcesywną wymianę
autobusów i innych pojazdów nie posiadających homologacji na mniej uciążliwe
dla środowiska,
l) opracowanie i wdrożenie planu ograniczania emisji spalin oraz wtórnej emisji
pyłu spowodowanej motoryzacją poprzez poprawę stanu dróg, budowę obwodnic
terenów zabudowanych, rozbudowę systemów parkingowych w centrach
administracyjno-usługowych oraz zagospodarowanie zielenią otoczenia dróg,
VII.1.e. Cele i zadania w zakresie ochrony przed hałasem i promieniowaniem.
Cel nadrzędny:
Zmniejszenie dyskomfortu pracy i zamieszkiwania na terenach zurbanizowanych.
realizowany poprzez:
 zmniejszanie i eliminowanie źródeł emisji czynników szkodliwych,
 zmniejszanie natężenia oddziaływania czynników szkodliwych w miejscu pracy
i zamieszkania.
Zadania:
sporządzenie mapy akustycznej oraz programu ochrony przed hałasem dla miasta
Białegostoku,
b) sporządzenie map akustycznych i programów ochrony przed hałasem obszarów położonych
wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych,
c) eliminowanie z eksploatacji środków transportu, maszyn i urządzeń nie odpowiadających
standardom UE,
d) budowa ekranów dźwiękochłonnych w miejscach nasilonej emisji hałasu,
e) ustanowienie obszarów ograniczonego użytkowania wokół emitorów promieniowania
niejonizującego
a)
VII.1.f. Cele i zadania w zakresie ograniczania ryzyka wystąpienia poważnych awarii.
Cel nadrzędny:
Ograniczanie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz sprawne usuwanie ich
skutków.
realizowany poprzez:
 eliminowanie źródeł i ograniczanie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz zmniejszanie
ich skutków,
 doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk
żywiołowych.
Zadania:
wdrażanie przepisów prawnych zgodnych z dyrektywami Unii Europejskiej odnoszących się
do przeciwdziałania poważnym zagrożeniom środowiska,
b) tworzenie infrastruktury przy głównych szlakach komunikacyjnych niezbędnej
dla ratownictwa ekologicznego,
c) opracowanie programu informowania społeczeństwa o nadzwyczajnych zagrożeniach
środowiska i edukacji w tym zakresie, obejmującego działania na szczeblu lokalnym
i regionalnym,
a)
d) wprowadzenie systemu ubezpieczeń ekologicznych dla tych rodzajów obiektów
i działań niebezpiecznych, dla których ewentualna sytuacja awaryjna może oznaczać
konieczność szybkiego sfinansowania działań ratowniczych i naprawczych,
e) opracowanie programu technicznego wzmocnienia wojewódzkiego systemu ratowniczogaśniczego,
f) modernizacja i stała poprawa wyposażenia jednostek ratowniczo-gaśniczych w środki
ratownictwa ekologicznego.
VII.1.g. Cele i zadania w zakresie monitoringu środowiska i badań naukowych.
Cel nadrzędny:
Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz wiedzy o stanie środowiska
przyrodniczego i zasadach racjonalnego wykorzystania jego zasobów.
realizowany poprzez:
 doskonalenie monitoringu stanu środowiska, analizę zmian zachodzących w środowisku
i ocenę zagrożeń,
 rozwój badań naukowych nad stanem i zagrożeniami środowiska, doskonalenie metod
przeciwdziałania zagrożeniom oraz usprawnienie technologii służących ochronie środowiska,
 upowszechnianie wyników prac badawczych.
Zadania:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
k)
l)
m)
n)
o)
p)
rozpoznawanie i monitorowanie stanu różnorodności biologicznej oraz istniejących i
potencjalnych zagrożeń,
realizacja badań naukowych nad stanem i zagrożeniami środowiska oraz doskonaleniem
technologii służących jego ochronie; upowszechnianie wyników prac badawczych,
doskonalenie monitoringu jakości powietrza atmosferycznego - identyfikacja obszarów (stref)
z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu,
modernizacja i rozbudowa sieci monitoringu zanieczyszczeń powietrza na obszarze
województwa wynikająca z potrzeby dostosowania badań monitoringowych do aktualnie
obowiązujących przepisów,
doskonalenie systemu monitoringu jakości wód podziemnych i wielkości ich poboru na cele
bytowe i gospodarcze,
doskonalenie monitoringu zasobów i jakości wód powierzchniowych; usprawnienie i
rozszerzenie zakresu monitoringu,
realizacja zadań zarządców składowisk odpadów i oczyszczalni ścieków w zakresie
monitoringu,
doskonalenie i rozszerzenie monitoringu akustycznego; aktualizacja danych dotyczących
hałasu w aglomeracjach miejskich oraz wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych,
uzupełnienie systemu informatycznego pozwalającego na efektywną kontrolę wnoszenia opłat
za emisję gazów lub pyłów do powietrza – utworzenie wojewódzkiej bazy danych,
przygotowanie oferty dla wdrażanego systemu handlu emisjami zanieczyszczeń do powietrza
w zakresie SO2, CO2 i NO2, wdrożenie pomiarów ciągłych emisji z dużych emitorów,
wdrożenie systemu informatycznego pozwalającego na efektywną kontrolę gospodarki
odpadami, w tym opakowaniowymi – utworzenie wojewódzkiej bazy danych,
utworzenie ogólnodostępnych elektronicznych powiatowych baz danych o stanie
zanieczyszczenia powierzchni ziemi,
wprowadzenie systemu monitoringu pól elektromagnetycznych oraz opracowanie baz danych
o polach elektromagnetycznych w środowisku,
utworzenie ogólnodostępnych elektronicznych wojewódzkich baz danych o stanie środowiska,
uzupełnienie wyposażenia służb ochrony środowiska w związku ze wzrostem zakresu zadań,
wdrożenie systemów informatycznych PRTR (Uwalnianie i transfer zanieczyszczeń) i SPIRS
(Rejestracja obiektów niebezpiecznych).
VII.1.h. Cele i zadania w zakresie edukacji ekologicznej.
Cel nadrzędny:
Rozwój świadomości ekologicznej oraz innowacyjności, transfer i wdrażanie
nowoczesnych, proekologicznych technologii.
realizowany poprzez:
 wspieranie działań uzupełniających system edukacji formalnej, podnoszących ekologiczną
świadomość społeczności i władz lokalnych,
 zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej
form i najważniejszych treści.
 troska o transfer nowoczesnych technologii proekologicznych.
Zadania:
a) opracowanie wojewódzkiego programu edukacji ekologicznej,
b) organizacja regionalnego systemu informacji o edukacji ekologicznej,
c) prowadzenie szkoleń zawodowych w zakresie prawa, zarządzania, technik ochrony
środowiska, zagospodarowania przestrzennego, źródeł finansowania ochrony środowiska,
d) upowszechnianie i praktyczne wdrażanie zasad „Kodeksu dobrej praktyki rolniczej”,
e) wspomaganie istniejących i tworzenie nowych ośrodków edukacji środowiskowej,
f) wspomaganie prowadzenia edukacji ekologicznej przez samorządy, lokalne organizacje
pozarządowe i grupy obywatelskie,
g) utworzenie rad ekologicznych przy urzędach gmin,
h) propagowanie umiarkowanego użytkowania zasobów naturalnych zgodnie z zasadami
trwałego i zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie proekologicznych wzorców
konsumpcji w gospodarstwach domowych,
i) organizacja szkoleń w zakresie „czystszej produkcji”,
j) rozwój zagospodarowania edukacyjnego i turystycznego obszarów leśnych (ścieżki
edukacyjne, szlaki turystyczne, tablice informacyjne itp.),
k) prowadzenie działalności wydawniczej, wspieranie produkcji filmów i innych materiałów
posiadających walory edukacyjne,
l) organizowanie kampanii informacyjno-edukacyjnych, wspieranie imprez prośrodowiskowych
o zasięgu wojewódzkim i ogólnopolskim,
m) upowszechnianie informacji o podejmowanych akcjach, kampaniach i działaniach na rzecz
aktywnej ochrony środowiska w województwie, kraju i na świecie,
n) wspieranie szkolnych kół zainteresowań, konkursów ekologicznych, „ekologizacja” obiektów
dydaktycznych i otoczenia szkół.
VII.2. Priorytety.
Przedłożony program powiatowy oparł się na stopniu priorytetowości przyjętym w programie
wojewódzkim. Zgodnie z treścią tezy 189 "II Polityki ekologicznej państwa" autorzy „Programu
wykonawczego do II polityki ekologicznej państwa” przyjęli następujące oznaczenia liczbowe
charakteryzujące stopień priorytetowości:
1. najwyższy priorytet, wynikający z konieczności likwidacji bezpośrednich zagrożeń dla
życia i zdrowia ludzi (w tym likwidacja tzw. "gorących punktów"),
2. średni priorytet, wynikający z konieczności przeciwdziałania degradacji środowiska
w obrębie terytorium naszego kraju,
3. niski priorytet, wynikający z konieczności partycypowania Polski w przeciwdziałaniu
zagrożeniom globalnym (zmiany klimatyczne, warstwa ozonowa).
Tak ustalone priorytety wynikają z faktu, że Polska nie wyszła jeszcze z okresu transformacji,
ma szereg nie rozwiązanych własnych problemów ekologicznych i w rozwiązywaniu problemów
globalnych może partycypować jedynie w takim zakresie, jaki wynika z przyjętych zobowiązań z
tytułu ratyfikowanych konwencji międzynarodowych i protokołów do tych konwencji. W miarę
postępującego procesu implementacji wymogów prawa ochrony środowiska Unii Europejskiej i
poprawy sytuacji ekologicznej w Polsce, powyższe priorytety powinny ulec przewartościowaniu.
Autorzy programu uważają za stosowne – zgodnie z zasadą klauzul zabezpieczających
umożliwiającą stosowanie ostrzejszych kryteriów - do priorytetu I zaliczyć także zadania
przeciwdziałające nieodwracalnym zmianom w stanie flory i fauny regionu. W związku z powyższym
priorytety obejmować będą:
Priorytet I
– zadania przeciwdziałające zagrożeniom dla zdrowia i życia ludzkiego oraz
nieodwracalnym zmianom w stanie flory i fauny regionu,
Priorytet II
– zadania przeciwdziałające bezpośrednim zagrożeniom dla zasobów i jakości
środowiska,
Priorytet III – pozostałe zadania.
Tak sformułowane priorytety wynikają z faktu przynależności województwa do obszaru
Zielonych Płuc Polski, charakteryzującego się wysoką różnorodnością biologiczną (krajobrazową,
siedliskową i gatunkową), niskim stopniem degradacji środowiska przyrodniczego, znaczną
powierzchnią obszarów chronionych oraz możliwością zrównoważonego rozwoju regionu w
warunkach racjonalnego użytkowania zasobów przyrodniczych. Tak sformułowane priorytety stały się
również obowiązujące w opracowanym programie powiatu.
VII.3 Zadania programu powiatowego.
Do opracowanego programu powiatowego zostało zgłoszonych 137 zadań, z których 80
zgłosiły gminy, a 57 jednostki powiatu hajnowskiego. Część zadań, które będą realizowane przez
powiat są zawarte w programie wojewódzkim. Zadania te będą przenoszone na poziom powiatu i
powiat, poprzez swój udział, będzie realizował zadania ogólnowojewódzkie. Niektóre zadania
realizowane przez powiat są traktowane jako zadania bieżące powtarzane w każdym roku z drobnymi
modyfikacjami. Do takich zadań należą np. zadania z zakresu szeroko rozumianej edukacji
ekologicznej, czy promocji racjonalnego korzystania ze środowiska naturalnego przez mieszkańców
powiatu. Realizacji tych i szeregu innych tego typu zadań służą prowadzone przez starostwo
powiatowe działania. Spośród zgłoszonych zadań zdecydowana większość to zadania inwestycyjne
realizowane przez gminy lub przez podmioty gospodarcze jednostek samorządu terytorialnego.
Wartość zgłoszonych zadań do realizacji w latach 2004-2012 oszacowano na 300 773,3 tys. zł
w skali powiatu hajnowskiego. Udział własnych środków finansowych w realizacji zadań oszacowano
na 33 842,8 tys. zł, co stanowi 12,3% ogółu nakładów. Wsparcie zgłoszonych zadań przez budżet
państwa zostało oszacowane na 69 824,6 tys. zł (25,3%). Największe oczekiwania związane z
realizacją zgłoszonych zadań wiążą się ze środkami do pozyskania z różnego rodzaju dotacji
udzielanych ze środków Unii Europejskiej. Wielkość oczekiwanych dotacji oszacowano na
150 137,8 tys. zł (54,4%). Najniższa kwota oczekiwanego wsparcia finansowego zgłoszonych zadań
została określona jako inne źródła finansowania. Z tych źródeł oczekuje się wsparcia w kwocie
22 393,1 tys. zł (8,1%).
Udział źródeł finansowania zadań
8,1%
12,3%
Wkład własny
Wkład budżetu
25,3% państwa
54,4%
Subwencja
oczekiwana ze strony
UE:
Inne źródła
W tabeli poniżej dokonano zestawienia zadań przewidzianych do realizacji w latach 20042012 z kwotami niezbędnych nakładów finansowych i prognozowaną wielkością wydatków na
zadania inwestycyjne. Po porównaniu przedstawionych wielkości wydać, że aby zrealizować
zaproponowane zadania w podanych latach musi nastąpić znaczny dopływ środków zewnętrznych na
inwestycje proekologiczne wynoszący od 8% do 43% (w zależności od roku) lub rozłożyć realizację
części zadań na lata późniejsze, po roku 2012. W toku realizacji zadań należy oczekiwać dopływu
środków finansowych zewnętrznych, które złagodzą obecnie prognozowany deficyt środków
finansowych na inwestycje proekologiczne, co spowoduje wzrost efektów rzeczowych osiąganych w
toku realizacji opracowanego programu.
Tabela 68 Zestawienie kosztów realizacji zadań z prognozowaną wielkością nakładów inwestycyjnych na
ochronę środowiska. (w tys. zł)
Rok
Kwota
nakładów
oszacowana
Liczba zadań
Prognozowana
wielkość
wydatków
inwestycyjnych
na ochronę
środowiska
Saldo
Prognozowany
procent
pokrycia
wydatków
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
15 334,4
31
14 910,4
-424,0
97,23%
21 239,4
37
16 793,2
-4 446,2
79,07%
25 397,0
42
18 044,3
-7 352,7
71,05%
32 789,3
41
20 390,1
-12 399,2
62,19%
32 410,6
39
22 425,5
-9 985,1
69,19%
34 577,1
28
24 491,0
-10 086,1
70,83%
31 189,9
31
26 404,5
-4 785,4
84,66%
29 730,9
29
28 993,1
-737,8
97,52%
25 890,8
24
31 833,1
5 942,3
122,95%
Uwaga Nie we wszystkich kartach zadań określono lata realizacji zadań i kwoty.
VII.3.a. Zadania własne.
Jednostki powiatu hajnowskiego zgłosiły 57 zadań inwestycyjnych, które zostały określone
jako zadania własne Ponadto pewna liczba zadań realizowanych przez powiat jest określona jako
zadania nieinwestycyjne i jest finansowania z działalności bieżącej starostwa. Zadania te nie znalazły
się w poniższym zestawieniu kosztów ze względu na małą wielkość nakładów ponoszonych na ich
realizację, a ponadto ze względu na ich specyfikę, są traktowane jako zadania bieżące realizowane w
każdym roku.
Wśród zadań zgłoszonych przez starostwo przeważają zadania związane z inwestycjami we
układzie dróg powiatowych. Są tu również zadania związane z jednostkami podlegającymi
bezpośrednio pod starostwo takimi jak służba zdrowia oświata czy kultura. Zadania te w większości są
traktowane jako nieinwestycyjne, stąd ich brak w umieszczonych zestawieniach.
W wyniku realizacji zadań starostwa w układzie drogowym oczekuje się następujących efektów
rzeczowych:
 poprawy bezpieczeństwa ruchu,
 usprawnienia przejazdu samochodów,
 skrócenie czasu przejazdu,
 zmniejszenia zapylenia i zanieczyszczenia powietrza,
 spadku wypadkowości notowanej na drogach,
 zmniejszenia zagrożenia katastrofami ekologicznymi w wyniku transportu substancji
niebezpiecznych,
 ograniczenia hałasu przez poruszające się pojazdy,
 wyprowadzenia ruchu pojazdów ciężarowych tranzytowych z obszarów o zabudowie
zwartej, miejskiej.
Realizacja 57 zadań własnych inwestycyjnych starostwa będzie się wiązała z nakładami w
wielkości 20 148 tys. zł w latach 2004-2012. Wkład własny został oceniony na 5 239,9 tys. zł (26%).
Subwencje oczekiwane ze strony Unii Europejskiej zostały określone w wielkości 14 886,8 tys. zł.
(74%). Wszystkie zadania własne powiatu mają priorytet III stopnia określony według programu
wojewódzkiego.
Nakłady inwestycyjne na zadania własne
26,03%
Wkład własny
Subwencja
oczekiwana ze strony
UE:
73,97%
Tabela 69 Zadania własne inwestycyjne starostwa (w tys. zł)
Lp.
Tytuł projektu
1.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1480B
Dawidowicze - Soce Trześcianka
2.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1481B
Puchły - Trześcianka
3.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1561B
Mikłaszewo
4.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1604B
granica powiatu Gorodczyno
5.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1605B
Kożliki - Lachy
6.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1606B
Klejniki - Hukowicze
7.
Przebudowa drogi
Opis projektu
Gmina
wyrównanie podbudowy i Narew
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narew
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narewka
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narew
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narew
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Czyże
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Czyże
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
Drogi
2012
Całkowity Wkład własny
koszt
projektu:
2012
373494
93374
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
Drogi
2010
2010
487411
121853
365558
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
Drogi
2006
2007
275497
68874
206623
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2009
2009
247986
61997
185990
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2010
2011
346781
86695
260086
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2007
2007
246251
61563
184689
Poprawa stanu
drogi
2004
161980
161980
40495
121485
Cel projektu
Dziedzina
projektu
Rok rozpoczęcia Rok zakończenia
projektu
projektu
Wkład
budżetu
państwa
Subwencja
oczekiwana ze
strony UE:
280121
Lp.
Tytuł projektu
powiatowej Nr 1611B
Podrzeczany - Czyże
8.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1613B
Klejniki - Sapowo
9.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1614B
Kuraszewo - Lady Leniewo - Łoknica
10.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1615B
Podrzeczany
11.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1616 B
granica powiatu Rakowicze - Czyże
12.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1617 B
Czyże - Lady
13.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1619B
Dubicze Osoczne Jagodniki
Opis projektu
Gmina
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Czyże
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Cyże
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Czyże
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Czyże
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Czyże
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Dubicze
Cerkiewne
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
Cel projektu
Dziedzina
projektu
Rok rozpoczęcia Rok zakończenia
projektu
projektu
Całkowity
koszt
projektu:
Wkład własny
Wkład
budżetu
państwa
Subwencja
oczekiwana ze
strony UE:
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2011
2012
389476
97369
292107
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
Drogi
2004
2012
896863
224216
672647
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2008
2008
73158
18290
54869
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2006
2007
205007
51252
153755
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2008
2009
251626
62907
188720
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2006
2007
214857
53714
161143
Lp.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
Cel projektu
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Pow hajnowski Poprawa stanu
powiatowej Nr 1621B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Kuraszewo - Nowokornino asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Pow hajnowski Poprawa stanu
powiatowej Nr 1622B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Kotówka - Trywieża - Wólka asfaltowego metodą
powiecie
- Kuraszewo
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Hajnówka gmina Poprawa stanu
powiatowej Nr 1624B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Bielszczyzna - Dubiny
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Pow hajnowski Poprawa stanu
powiatowej Nr 1625B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Ptrzybudki - Grodzisk asfaltowego metodą
powiecie
Borysówka - Wasilkowo potrójnego
hajnowskim
Kotówka
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Pow hajnowski Poprawa stanu
powiatowej Nr
ułożenie dywanika
infrastruktury w
1625BKotłówka - Koweła - asfaltowego metodą
powiecie
Rzepiska
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Narew
Poprawa stanu
powiatowej Nr 1627B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Tyniewicze - Łapuchówka asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Dziedzina
projektu
Rok rozpoczęcia Rok zakończenia
projektu
projektu
Całkowity
koszt
projektu:
Wkład własny
Wkład
budżetu
państwa
Subwencja
oczekiwana ze
strony UE:
drogi
2008
2009
305612
76403
229209
drogi
2011
2012
457038
114260
342779
drogi
2009
2009
100069
25017
75051
drogi
2005
2010
464852
116213
348639
drogi
2006
2008
342729
116213
348639
drogi
2010
2010
154839
38710
116129
Lp.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Narew
powiatowej Nr 1628 Łosinka ułożenie dywanika
- Kutowa - Chrabostówka - asfaltowego metodą
Waśki
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Narew
powiatowej Nr 1629B
ułożenie dywanika
Narew - Planty
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Narew
powiatowej Nr 1630B
ułożenie dywanika
Trześcianka - Białki asfaltowego metodą
Ogrodniki - Rohozy
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Narew
powiatowej Nr 1632 Odrynki ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Narew
powiatowej Nr 1633B
ułożenie dywanika
Hoźna
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Narewka
powiatowej Nr 1635B
ułożenie dywanika
Lewkowo Nowe
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Narewka
powiatowej Nr 1636B
ułożenie dywanika
Lewkowo Stare
asfaltowego metodą
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2010
Całkowity Wkład własny
koszt
projektu:
2011
336935
84234
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2004
2006
359353
89838
269515
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2004
2009
584388
146097
438291
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2007
2007
99580
24895
74685
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2010
2010
93136
23284
69852
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2004
2004
131690
32923
98768
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
drogi
2011
2012
378450
94613
283838
Cel projektu
Dziedzina
projektu
Rok rozpoczęcia Rok zakończenia
projektu
projektu
Wkład
budżetu
państwa
Subwencja
oczekiwana ze
strony UE:
252701
Lp.
Tytuł projektu
27.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1637B
Michnówka
28.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1638 B
Lewkowo Stare.
29.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1639B
Podlewkowie.
30.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1640B
Krzywiec
31.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1642B
Skupowo
32.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1643
Słobódka
Opis projektu
Gmina
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narewka
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narewka
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narewka
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami.
wyrównanie podbudowy i Pow hajnowski
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narewka
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narewka
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
Cel projektu
Dziedzina
projektu
Rok rozpoczęcia Rok zakończenia
projektu
projektu
Całkowity
koszt
projektu:
Wkład własny
Wkład
budżetu
państwa
Subwencja
oczekiwana ze
strony UE:
hajnowskim
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2007
2007
72164
18041
54123
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2008
2088
115443
28861
86583
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2008
2008
105713
26428
79285
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2009
2012
797178
199294
597883
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2004
2004
39260
9815
29445
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2010
2010
182624
9815
29445
Lp.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
Cel projektu
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Narewka
Poprawa stanu
powiatowej Nr 1645B Leśna ułożenie dywanika
infrastruktury w
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Białowieża
Poprawa stanu
powiatowej Nr 1649
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Białowieża ul
asfaltowego , poprawa
powiecie
Waszkiewicza.
odwodnienia i
hajnowskim
przebudowa ciągów
pieszych.
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Pow hajnowski Poprawa stanu
powiatowej Nr 1652B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Poryjewo
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Hajnówka gmina Poprawa stanu
powiatowej Nr 1653 B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Orzeszkowo
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Dubicze
Poprawa stanu
Cerkiewne
powiatowej Nr 1666B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Witowo.
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Dubicze
Poprawa stanu
Cerkiewne
powiatowej Nr 1667B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Kraskowszczyzna
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Dubicze
Poprawa stanu
Cerkiewne
powiatowej Nr 1668B Górny ułożenie dywanika
infrastruktury w
Gród
asfaltowego metodą
powiecie
Dziedzina
projektu
Rok rozpoczęcia Rok zakończenia
projektu
projektu
Całkowity
koszt
projektu:
Wkład własny
Wkład
budżetu
państwa
Subwencja
oczekiwana ze
strony UE:
drogi
2006
2009
142837
35709
107127
drogi
2005
2007
2 202 000
550500
1651500
drogi
2005
2010
868688
217172
651516
drogi
2004
2004
165425
41356
124069
drogi
2007
2009
429959
107490
322469
drogi
2004
2008
252184
63046
189138
drogi
2012
2012
124498
31125
93374
Lp.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
Cel projektu
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami .
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Dubicze
Poprawa stanu
Cerkiewne
powiatowej Nr 1669B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Czechy Orlańskie .
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Dubicze
Poprawa stanu
Cerkiewne
powiatowej Nr 1671B Stary ułożenie dywanika
infrastruktury w
Kornin.
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Hajnówka gmina Poprawa stanu
powiatowej Nr 1672B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Dubicze Osoczne
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Hajnówka gmina Poprawa stanu
powiatowej Nr 1674 B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Progale
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Dubicze
Poprawa stanu
Cerkiewne
powiatowej Nr 1675B
ułożenie dywanika
infrastruktury w
Dubicze -Tofiłowce
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Dubicze
Poprawa stanu
Cerkiewne
powiatowej Nr 1676B Rutka ułożenie dywanika
infrastruktury w
asfaltowego metodą
powiecie
potrójnego
hajnowskim
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
Dziedzina
projektu
Rok rozpoczęcia Rok zakończenia
projektu
projektu
Całkowity
koszt
projektu:
Wkład własny
Wkład
budżetu
państwa
Subwencja
oczekiwana ze
strony UE:
drogi
2012
2012
86210
21553
64658
drogi
2005
2005
166036
41509
124527
drogi
2007
2007
93046
23261
69784
drogi
2006
2006
82888
20722
62166
drogi
2011
2011
104324
26081
78243
drogi
2010
2010
164540
41135
123405
Lp.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Kleszczele
powiatowej Nr 1742B Żuki. ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Kleszczele
powiatowej Nr 1743B
ułożenie dywanika
Piotrowszczyzna.
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Kleszczele
powiatowej Nr 1744B
ułożenie dywanika
Pogreby.
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Kleszczele
powiatowej Nr 1747B
ułożenie dywanika
Kleszczele.
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Kleszczele
powiatowej Nr 1748B
ułożenie dywanika
Toporki
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Czeremcha
powiatowej Nr 1774B
ułożenie dywanika
Miedwieżyki.
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
Przebudowa drogi
wyrównanie podbudowy i Kleszczele
powiatowej Nr 1775B
ułożenie dywanika
Cel projektu
Dziedzina
projektu
Rok rozpoczęcia Rok zakończenia
projektu
projektu
Całkowity
koszt
projektu:
Wkład własny
Wkład
budżetu
państwa
Subwencja
oczekiwana ze
strony UE:
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2008
2008
81205
20301
60904
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2006
2007
333242
83310
249931
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2012
2012
174561
43640
130921
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2009
2011
405961
101490
304471
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2004
2004
57460
14365
43095
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2006
2006
106196
26546
79647
Poprawa stanu
infrastruktury w
drogi
2004
2005
361673
90418
271255
Lp.
Tytuł projektu
Kleszczele.
53.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1776B
Planta
54.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1777B
Dobrowoda
55.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1779B
Stawiszcze
56.
Przebudowa drogi
powiatowej Nr 1780B
Kuzawa
57.
Przebudowa ulicy Stefana
Batorego w Hajnówce
Opis projektu
Gmina
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Narewka
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Kleszczele
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Czeremcha
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
wyrównanie podbudowy i Czeremcha
ułożenie dywanika
asfaltowego metodą
potrójnego
powierzchniowego
utrwalenia emulsją i
grysami
przebudowa ulicy wraz z Hajnówka
chodnikami, przebudowa miasto
mostu, przebudowa
kanalizacji deszczowej,
przebudowa
skrzyżowania z ulicą
Lipową, budowa
kanalizacji sanitarnej.
Cel projektu
Dziedzina
projektu
Rok rozpoczęcia Rok zakończenia
projektu
projektu
Całkowity
koszt
projektu:
Wkład własny
Wkład
budżetu
państwa
Subwencja
oczekiwana ze
strony UE:
powiecie
hajnowskim
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2005
2005
116828
29207
87621
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2008
2008
46236
11559
34677
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2007
2007
44037
11009
33028
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2004
2004
19500
4875
14625
Poprawa stanu
infrastruktury w
powiecie
hajnowskim
drogi
2004
2004
4227000
1265000
2962000
VII.3.a. Zadania koordynowane.
Gminy i ich jednostki powiatu hajnowskiego zgłosiły do realizacji 80 zadania. Wartość
zgłoszonych zadań do programu została oceniona na 280 625,4 tys. zł w latach 2004-2012. Wkład
własny jednostek zgłaszających zadania został oszacowany na 27 642,9 tys. zł (9,9%) udział budżetu
państwa został wyceniony na 70 784,6 tys. zł. (25,2%) Największe nadzieje na dofinansowanie
zgłoszonych zadań są związane z pozyskaniem środków finansowych z Unii Europejskiej. Wielkość
tych środków do pozyskania została oceniona na kwotę 135 251,0 tys. zł (48,2%). W zgłoszonych
zadaniach do programu wskazano również na inne źródła dofinansowania zgłoszonych projektów
inwestycyjnych. Wartość środków finansowych ze tych źródeł została oceniona na 22 393,1 tys. zł
(8,0%).
Nakłady inwestycyjne na zadania koordynowane
22393,1
27642,9
Wkład własny
Wkład budżetu państwa
57784,6
Subwencja oczekiwana
ze strony UE:
Inne źródła
135251
Wszystkie zadania koordynowane przez powiat w opracowanym programie mają priorytet III
stopnia ich realizacji.
Spośród 80 zadań zgłoszonych 27 zadań zostało zaliczonych do zadań mających na celu
ochronę wody. Wartość tych zadań została oszacowana na 54 000,1 tys. zł. W obszarze ochrony
powietrza zgłoszono 6 zadań na łączną wartość 116 000 tys. zł. Obszar ochrona ziemi zawiera 38
zadań na kwotę 94 065,2 tys. zł. W obszarze pozostałe zadania znalazło się 9 zadań na kwotę
16 560,0 tys. zł.
Tabela 70 Zestawienie kosztów realizacji zadań w obszarach ( w tys. zł).
Liczba
zadań
Obszar
27
Ochrona wody
6
Ochrona powierza
Całkowity
koszt
projektów:
54 000,1
Wkład własny
6 029,4
Wkład
budżetu
państwa
12 699,6
Subwencja
oczekiwana ze Inne źródła
strony UE
32 677,3
2 577,0
116 000,0
4 725,0
36 300,0
60 875,0
12 211,1
Ochrona powierzchni
38
ziemi
94 065,2
12 378,5
6 925,0
31 961,7
7 550,0
Ochrona pozostałe
9
dziedziny
16 560,0
4 510,0
1 860,0
9 737,0
55,0
80
Razem
280 625,30
27 642,90
57 784,60
135 251,00
22 393,10
Uwaga Środki nie bilansują się w źródłach finansowania dlatego, że w części zadań nie dokonano
wyszczególnienia źródeł finansowania
W tabeli poniżej dokonano zestawienia zadań zgłoszonych do programu koordynowanych
przez starostwo.
Tabela 71 Zadania inwestycyjne koordynowane przez starostwo
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
Centrum Odzysku
Zagospodarowanie
Narew
Opakowań Odpadowych w odpadowych opakowań
GRADOCZNIE
pochodzących z terenu gminy
Narew oraz Stowarzyszenia
GREEN WAYw
Białymstoku poprzez ich
magazynowanie i
dostosowywanie do formy
handlowej.
Selektywna zbiórka
Objęcie selektywną zbiórką Kleszczele
odpadów
odpadów całą gminę. Zakup
kontenerów do segregacji
odpadów i ustawienie we
wszystkich wsiach.
Stworzenie Centrum
Odzysku Surowców
Wtórnych w m. Kleszczele.
Wybudowanie boksów.
Zakup belownicy i innego
sprzętu do prawdłowego
funkcjonowania Centrum
Odzysku Surowców
Wtórnych
Modernizacja 3 kotłowni na Realizacja zadania ma na
Kleszczele
olejowe
celu zmodernizowanie 3
kotłowni opalanych węglem
kamiennym. Są to budynki
Ochotniczej Straży Pożarnej,
Urzędu Miejskiego w
Kleszczelach oraz
Przychodni Zdrowia. Po
modernizacji - kotłownie
będą opalane olejem
Utylizacja eternitowych
Wymiana pokryć dachowych Narewka
pokryć dachowych
budynków osób fizycznych z
płyt eternitowych na inne, nie
szkodliwe dla otoczenia
Budowa sieci
Realizacja zadania ma na
Kleszczele
wodociągowej
celu wybudowanie sieci
wodociągowej we wsiach
Biała Straż, Saki
Cel projektu
Dziedzina projektu
Stworzenie
Zbiórka odpadów
możliwości odzysku Sortownia odpadów
odpadów
Sortownia odpadów
opakowaniowych z
terenu Gminy Narew
oraz Stowarzyszenia
GREEN WAY w
Białymstoku
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
2004
2004
Poprawa stanu
środowiska w
rejonie Puszczy
Białowieskiej
Zbiórka odpadów
2004
2006
300 000
75 000
225 000
Poprawa stanu
środowiska w
rejonie Puszczy
Białowieskiej
Zanieczyszczenie
powietrza
2006
2008
500 000
125 000
375 000
eliminacja azbestu
Zanieczyszczenia
2004
2012
600 000
100 000
300 000
2005
2006
300 000
75 000
225 000
Poprawa poziomu Wodociągi
życia mieszkańców
200 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
6.
7.
8.
Tytuł projektu
Gmina
Cel projektu
Wymiana rur azbestowych Projekt dotyczy: - wymiany Kleszczele
w m. Kleszczele
rur azbestowych w sieci
wodociągowej na rury PCV, odbudowy nawierzchni
Budowa wodociągu
Budowa sieci głównej
Czeremcha
gminnego do Wsi Zubacze, wodociągu gminnego o
Bobrówka, Berezyszcze,
łącznej długości ok.19,6 km
Opaka Duża, Pohulanka.
oraz podłączenie do
wybudowanej sieci głównej
wodociągu ok.180
gospodarstw domowych.
Budowa składowiska
Wybudowanie 1 składowiska Kleszczele
odpadów w m. Kleszczele odpadów - spełniającego
wymogi UE
Poprawa stanu
środowiska w m.
Kleszczele
9.
Selektywna zbiórka
odpadów
10.
Likwidacja wysypiska
odpadów komunalnych w
Białowieży
Budowa gminnego
składowiska odpadów
stałych w Dubinach
11.
12.
13.
Opis projektu
Zakup, przygotowanie miejsc Białowieża
i ustawienie kontenerów i
pojemników pozwalających
na selektywną zbiórkę
odpadów
Likwidacja wysypiska oraz Białowieża
rekultywacja terenu
Gminne skladowisko
Hajnówka
odpadow stalych w Dubinach gmina
zlokalizowane zostalo przy
drodze powiatowej Dubiny Kotówka . Teren
przewidziany pod
projektowane skladowisko w
planie zagospodarowania
przestrzennego gminy
Hajnówka. Przeznaczony
został pod ten cel uchwałą
Rady Gminy Hajnówka z
2000 r.
Budowa II etapu gminnego wykonanie uszczelnienia pola Narewka
składowiska odpadów w
Nr 2 z folii HDPE 2 mm,
Olchówce
drenażu odcieków do
zbiornika studni odgazowania
odpadów. Zakup wagi oraz
niezbędnych urządzeń
Budowa zbiorników
Teren gminy Dubicze
Dubicze
wodnych małej retencji na Cerkiewne obejmuje około Cerkiewne
rzece Orlanka w m. Czechy 151 km kw. z tego 45%
Dziedzina projektu
Wodociągi
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
2005
2007
2 000 000
500 000
1 500 000
Dostarczenie wody Wodociągi
do gospodarstw
rolnych we wsiach
Zubacze,Bobrówka,
Berezyszcze,Opaka
Duża, Pohulanka.
2004
2010
1 999 000
608 100
1 390 900
Poprawa stanu
Sortowanie odpadów
środowiska w
rejonie Puszczy
Białowieskiej
poprawa jakości
Sortowanie odpadów
środowiska Puszczy
Białowieskiej
2008
2009
1 200 000
300 000
900 000
2004
2005
350 000
50 000
125 000
175 000
Składowiska
odpadów
2007
2008
2 000 000
400 000
600 000
1 000 000
Składowiska
odpadów
2005
2008
2 028 000
607 000
100 000
1 321 000
ochrona powierzchni Składowiska
ziemi
odpadów
2010
2011
400 000
100 000
100 000
200 000
Realizacja zadania
umożliwi
prowadzenie
2005
2010
10 000 000
100 000
Zaspokojenie
potrzeb
mieszkańców
Ochrona przed
zanieczyszczeniami
przedostajacymi do
gleby , wody i
powietrza z
odpadow stalych
Rolnictwo
123
7 000 000
2 900 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
Orlańskie i rzece Policzna stanowią lasy. Przez tereny
w m. Wojnówka gmina
gminy przepływają 2 rzeki:
Dubicze Cerkiewne.
Orlanka i Policzna. W celu
poprawienia stosunków
wodnych i wzbogacenia
środowiska naturalnego
zachodzi potrzeba budowy
zbiorników małej retencji na
rzece Orlanka i Policzna w
w/w. miejscowościach.
14.
Budowa zbiornika małej
retencji na rzece Leśnej
Prawej w Dubinach
15.
Poprawa stanu środowiska Zadanie dotyczyć będzie
Kleszczele
w rejonie Puszczy
dobudowy do istniejącej
Białowieskiej
kontenerowej oczyszczalni
ścieków BOS-100, dwóch
bloków BOS-100 w celu
przyjęcia ścieków z m.
Kleszczele, wsi Repczyce i
Dobrowody
Kanalizacja wsi
Budowa oczyszczalni
Białowieża
puszczańskich
ścieków i kolektora
sanitarnego we wsi Czerlonka
Przebudowa i rozbudowa Przebudowa i rozbudowa
Czeremcha
istniejącej oczyszczalni
oczyszczalni ścieków
ścieków typu BOS-100
obejmuje: wymianę rusztów
16.
17.
Zbiornik małej retencji w
Hajnówka
Dubinach zlokalizowany
gmina
został w południowej części
obrębu Dubiny w
bezpośrednim sąsiedztwie
gruntów wsi Lipiny i miasta
Hajnówka .
Cel projektu
Dziedzina projektu
właściwej
gospodarki wodnej,
zostaną stworzone
warunki do
odwodnienia i
nawodnienia
użytków rolnych.
Produktem
ubocznym będą
warunki do rozwoju
turystyki i
agroturystyki
budowa zbiornika Rolnictwo
retencyjnego ma na
celu zatrzymanie
wód
powierzchniowych i
gruntowych przed
ich szybkim
spłynięciem, a w
efekcie poprawę
warunków dla
prowadzenia upraw
rolnych oraz
poprawę warunków
gruntowo-wodnych
w rezerwatach
Puszczy
Białowieskiej i w
Białowieskim Parku
Narodowym
Poprawa gospodarki Oczyszczalnie
wodno-ściekowej w ścieków
m. Kleszczele
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
2007
2009
20 000 000
6 000 000
2005
2006
500 000
125 000
zaspokojenie potrzeb Oczyszczalnie
mieszkańców
ścieków
2005
2007
500 000
100 000
Realizowana
inwestycja ma na
celu ochronę wód
2004
2005
350 000
175 000
Oczyszczalnie
ścieków
124
4 000 000
6 000 000
375 000
150 000
250 000
175 000
4 000 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
Tytuł projektu
zlokalizowanej w
Czeremsze Osadzie przy
ulicy Fabrycznej .
18
19
20.
Zmiana węglowych
systemów grzewczych na
olejowe, gazowe lub
odnawialne
Opis projektu
Gmina
napowietrzających, wymianę
dmuchaw powietrza,
wymianę instalacji
elektrycznej, remont
wyposażenia
technologicznego,
zainstalowanie aparatury
kontrolno-pomiarowej,
wybudowanie stacji
odwadniania osadu
,,Dreimad", agregatu
prądotwórczego,
pomieszczenia socjalnego.
Wymiana istniejących
Białowieża
systemów grzewczych
emitujących duże ilości
substancji szkodliwych na
systemy ekologiczne
Alternatywne źródła energii Instalacja pomp ciepła do
Narewka
- pompy ciepła
ogrzewania pomieszczeń i
produkcji ciepłej wody w
budynkach indywidualnych i
osób prawnych
Budowa oczyszczlni
Oczyszczalnia ścieków
Czyże
ścieków w Czyżach
mechaniczno-biologiczna.
Przepustowość oczyszczalni
150 m3/d. Przepompownie
Q/m3/d - 86 - 2 szt.,
przykanaliki - 113 szt o
dł.2369 mb, studnie
rewizyjne na kanale głównym
Cel projektu
Dziedzina projektu
gruntowych,
głębinowego ujęcia
wody rzeki Nurzec z
wybudowanym na
niej zbiornikiem
wodnym wraz z
kąpieliskiem,
dostosowania
wskaźników
ścieków
oczyszczonych do
obowiązujących
norm oraz
parametrów
określonych w
pozwoleniu wodnoprawnym oraz
stworzenia
warunków do
rozbudowy systemu
kanalizacji sanitarnej
do oczyszczalni
ścieków BOS
100.Zmniejszenie
kosztów
oczyszczenia 1 m
sześć. ścieków.
poprawa jakości
Ciepłownictwo
środowiska Puszczy
Białowieskiej
instalacja pomp
ciepła
Ciepłownictwo
Poprawa
Oczyszczalnie
infrastruktury wodno ścieków
- kanalizacyjnej
125
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
2004
2012
1 000 000
200 000
300 000
500 000
2008
2011
2 500 000
500 000
1 500 000
2005
2006
2 900 000
800 000
2 100 000
500 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
21.
22.
23.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
- 59 szt.,dł. kanalizacji
grawitacyjnej 4092 mb, dł.
kanalizacji ciśnieniowej 986
mb.
Przebudowa oczyszczalni Przebudowa i rozbudowa
Czeremcha
ścieków typu BOS 50 przy oczyszczalni ścieków
Zakładzie Taboru PKP
obejmuje: wymianę rusztów
napowietrzających, wymianę
dmuchaw powietrza,
wymianę instalacji
elektrycznej, remont
wyposażenia
technologicznego,
zainstalowanie aparatury
kontrolno-pomiarowej,
wybudowanie stacji
odwadniania osadu
,,Dreimad", agregatu
prądotwórczego,
pomieszczenia socjalnego.
Poprawa stanu środowiska Budowa przyzagrodowych Kleszczele
w regionie Puszczy
oczyszczalni we wsiach:
Białowieskiej
Dasze, Pogreby, Żuki,
Piotrowszczyzna,
Suchowolce, Zaleszany,
Saki,Toporki, Policzna, Biała
Straż, Kuraszewo
Budowa 100
Na terenie Gminy Dubicze Dubicze
przydomowych
Cerkiewne ze względu na
Cerkiewne
oczyszczalni ścieków
duże rozproszenie
miejscowości położonych w
Cel projektu
Dziedzina projektu
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
Realizowana
Oczyszczalnie
inwestycja ma na
ścieków
celu ochronę wód
gruntowych,
głębinowego ujęcia
wody rzeki Nurzec z
wybudowanym na
niej zbiornikiem
wodnym wraz z
kąpieliskiem,
dostosowania
wskaźników
ścieków
oczyszczonych do
obowiązujących
norm oraz
parametrów
określonych w
pozwoleniu wodnoprawnym oraz
stworzenia
warunków do
rozbudowy systemu
kanalizacji sanitarnej
do oczyszczalni
ścieków BOS
50.Zmniejszenie
kosztów
oczyszczenia 1 m
sześć. ścieków.
Poprawa stanu
Oczyszczalnie
środowiska w
przydomowe
regionie Puszczy
Białowieskiej
2006
2007
350 000
105 000
245 000
2008
2012
1 000 000
250 000
750 000
ochrona wód
Oczyszczalnie
gruntowych przed przydomowe
zanieczyszczeniami,
poprawa stanu
2011
2012
1 000 000
150 000
750 000
126
100 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
24.
25.
26.
27.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
sąsiedztwie Puszczy
Białowieskiej oraz wysokie
koszty budowy kolektorów
sanitarnych istnieje potrzeba
wybudowania ok. 100
funkcjonalnych
przydomowych oczyszczalni
ścieków.
Budowa kanalizacji
Projekt dotyczy: -budowy
Kleszczele
sanitarnej Kleszczelekolektora sanitarnego wraz z
Dobrowoda
przyłączami KleszczeleDobrowoda, -budowy
kanalizacji burzowej w m.
Kleszczcie, -odbudowę
nawierzchni po ułożeniu sieci
kanalizacyjnej KleszczeleDobrowoda
Kanalizacja wsi
Budowa kolektora do
Białowieża
puszczańskich
oczyszczalni w Białowieży
lub oczyszczalni ścieków we
wsiach Budy, Teremiski,
Pogorzelce
Budowa zbiornika wodno- Budowa zbiornika
Białowieża
retencyjnego
retencyjnego wraz z terenami
wypoczynku i rekreacji
Budowa kanalizacji
sanitarnej wraz z
przyłączami
kanalizacyjnymi ulic:
Sportowej, Podleśnej i
Szkolnej w Czeremsze
Osadzie-II etap
Wybudowanie kanału
Czeremcha
głównego o łącznej długości
952,00m oraz podłączenie do
wybudowanej kanalizacji 17
gospodarstw domowych.
Cel projektu
Dziedzina projektu
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
sanitarnego wsi
przypuszczańskich,
poprawa warunków
życia mieszkańców,
podniesienie
atrakcyjności
turystycznej gminy
Poprawa stanu
środowiska w
rejonie Puszczy
Białowieskiej
Kanalizacja
sanitarna
2004
2008
3 000 000
750 000
zaspokojenie potrzeb Kanalizacja
mieszkańców
sanitarna
2004
2005
1 835 000
367 000
549 582
916 582
poprawa stosunków Kanalizacja
wodnych na terenie sanitarna
Puszczy
Białowieskiej
Stworzenie
Kanalizacja
warunków do dalszej sanitarna
rozbudowy
kanalizacji sanitarnej
oraz zmniejszenie
zanieczyszczeń
wprowadzanych do
ziemi, wód
powierzchniowych i
głębinowych, jak też
poprawa
infrastruktury
technicznej.
Stworzenie
warunków do
rozwoju
gospodarczego oraz
łagodzenie skutków
postępującego
2008
2012
25 000 000
500 000
12 000 000
12 500 000
2004
2004
517 991
258 996
127
2 250 000
258 995
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
28.
Budowa kanalizacji
sanitarnej ulica Fabryczna i
Boczna w Czeremsze
Osadzie wraz z przyłączami
kanalizacyjnymi .
Wybudowanie kanału
Czeremcha
głównego o łącznej długości
700,00 m oraz podłączenie do
wybudowanej kanalizacji 20
gospodarstw domowych.
29.
Rozbudowa istniejącej
kanalizacji sanitarnej w
Czeremsze Osadzie.
Wybudowanie kanału
Czeremcha
głównego o łącznej długości
4,00 km oraz podłączenie do
wybudowanej kanalizacji 50
gospodarstw domowych.
Cel projektu
Dziedzina projektu
bezrobocia.
Dociążenie
istniejącej
oczyszczalni
ścieków i tym
samym zmniejszenie
kosztów
oczyszczenia 1 m
sześ. ścieków.
Stworzenie
Kanalizacja
warunków do dalszej sanitarna
rozbudowy
kanalizacji sanitarnej
oraz zmniejszenie
zanieczyszczeń
wprowadzanych do
ziemi, wód
powierzchniowych i
głebinowych jak też
poprawa
infrastruktury
technicznej.
Stworzenie
warunków do
rozwoju
gospodarczego oraz
łagodzenie skutków
postępującego
bezrobocia.
Dociążenie
istniejącej
oczyszczalni
ścieków i tym
samym zmniejszenie
kosztów
oczyszczenia 1 m
sześ. ścieków.
Stworzenie
Kanalizacja
warunków do dalszej sanitarna
rozbudowy
kanalizacji sanitarnej
oraz zmniejszenie
zanieczyszczeń
wprowadzanych do
ziemi, wód
128
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
2004
2005
450 000
12 500
337 500
100 000
2005
2009
1 155 000
92 700
662 300
400 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
30.
31.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
Budowa kanału sanitarnego. Budowa sieci kanalizacjnej o Czyże
dł.2 125 mb. przykanaliki -25
szt.
Budowa kanału sanitarnego Budowa sieci kanalizacyjnej Czyże
.
o dł.7050 mb.przykanaliki
100 szt.
32.
Budowa kanału sanitarnego. Budowa sieci kanalizacyjnej Czyże
odł.1075 mb., przykanaliki
30szt
33.
Budowa kanału sanitarnego Budowa sieci kanalizacjnej o Czyże
.
dł.6 150 mb.przykanaliki 45
szt.
Budowa kanału sanitarnego Budowa sieci kanalizacjnej o Czyże
.
dł.15000 mb
34.
35.
Budowa kanału sanitarnego. Budowa sieci kanalizacjnej o Czyże
dł. 7000 mb., przykanaliki
113 szt.
Cel projektu
Dziedzina projektu
powierzchniowych i
głebinowych jak też
poprawa
infrastruktury
technicznej.
Stworzenie
warunków do
rozwoju
gospodarczego oraz
łagodzenie skutków
postępującego
bezrobocia.
Dociążenie
istniejącej
oczyszczalni
ścieków i tym
samym zmniejszenie
kosztów
oczyszczenia 1 m
sześ. ścieków.
Poprawa
Kanalizacja
infrastruktury wodno Sanitarna
- kanalizacyjnej
Poprawa
Kanalizacja
infrastruktury
Sanitarna
wodnokanalizacyjnej
Poprawa
Kanalizacja
infrastruktury
Sanitarna
wodnokanalizacyjnej
Poprawa
Kanalizacja
infrastruktury wodno Sanitarna
- kanalizacyjnej
gmina położona jest Kanalizacja
w zachodniej części Sanitarna
powiatu
hajnowskiego i
graniczy z gminami:
Hajnówka, Dubicze
Cerk., Orla Narew i
Bielsk Podlaski
Poprawa
Kanalizacja
infrastruktury wodno Sanitarna
- kanalizacyjnej
129
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
2011
2012
63 800
15 950
47 850
2009
2010
275 900
68 975
206 925
2011
2012
56 975
14 244
42 731
2008
2010
325 950
16 297
309 653
2010
2012
448 500
112 125
336 375
2009
2010
210 000
52 500
157 500
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
Tytuł projektu
36.
Budowa kanalizacji
sanitarnej w m. Czechy
Orlańskie, Grabowiec,
Tofiłowce, Rutka.
37.
Budowa kanalizacji
sanitarnej do wsi
Guszczewina
38.
39.
40.
41.
Opis projektu
Gmina
Wybudowanie kanału
Dubicze
głównego o łącznej długości Cerkiewne
20 km oraz przyłączeń do
wybudowanej kanalizacji 350
gospodarstw domowych i
podmiotów gospodarczych
Budowa 705 m kanalizacji Narewka
grawitacyjnej, 1340 m kanału
tłocznego, 503 m przyłączy
kanalizacyjnych i 1
przepompowni ścieków
Budowa kanalizacji
Zakres rzeczowy to: 2350 m Narewka
sanitarnej we wsi
kanalizacji grawitacyjnej, 190
Siemianówka
m kanału tłocznego, 1
przepompownia i 802 m
przykanalików
Budowa kanalizacji
Budowa kanalizacji
Narewka
sanitarnej do wsi
grawitacyjnej 436 mb, 720 m
Zabłotczyzna.
kanału tłocznego, 342 m
przykanalików oraz
przepompowni ścieków.
Budowa kanalizacji
Budowa 2775 m kanalizacji Narewka
sanitarnej w Tarnopolu grawitacyjnej i 1143 m
Mostki i Kruhlik
przykanalików
Utworzenie szlaku
Istnienie turystycznej i
Dubicze
turystycznego Dubicze
agroturystycznej bazy
Cerkiewne
Cerkiewne - Starzyna noclegowej w Hajnówce , w
Hajnówka dla miłośników Dubiczach Cerkiewnych
turystyki pieszej i
oraz jej rozbudowa
rowerowej, które przebiegać powoduje wzrost ruchu
będą przez najbardziej
turystycznego stwarzającego
atrakcyjne pod względem szansę spopularyzowania
krajoznawczym tereny
tworzonego szlaku
gminy
turystycznego. Atutem gminy
Dubicze Cerkiewne jest
atrakcyjność terenu pod
względem przyrodniczym
oraz jej położenie przy
Cel projektu
Dziedzina projektu
stworzenie
Kanalizacja
warunków do
Sanitarna
rozbudowy sieci
kanalizacji sanitarnej
, zmniejszenie
zanieczyszczeń
wprowadzanych do
ziemi, wód
powierzchniowych i
głębinowych,
poprawa stanu
infrastruktury
technicznej .
ochrona wód
Kanalizacja
sanitarna
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
2008
2011
7 500 000
150 000
5 600 000 1 750 000
2005
2005
468 000
150 000
300 000
18 000
140 000
ochrona wód
Kanalizacja
sanitarna
2004
2005
770 000
260 000
370 000
ochrona wód
Kanalizacja
sanitarna
2004
2004
255 000
120 000
120 000
ochrona wód
Kanalizacja
sanitarna
2005
2006
769 000
200 000
500 000
69 000
2006
2006
120 000
20 000
90 000
10 000
rozwój turystyki
Inne
pieszej i rowerowej
130
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
42.
43.
44.
45.
46.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
Puszczy Białowieskiej w
strefie krajobrazu
chronionego.
Rekultywacja gruntu
Rekultywacja gruntu z
Czeremcha
zastosowaniem technologii
intensywnej bioremediacji
Modernizacja drogi gminnej Wykonanie nawierzchni
Narewka
Michnówka - Nowa Łuka drogi przy użyciu emulsji
asfaltowej o szerokości jezdni
5 m.
Budowa zbiornika
Budowa zbiornika o
Czyże
wodnego
powierzchni 6 ha.
Na trasie Białowieża Dubicze
Hajnówka - Kleszczele oraz Cerkiewne
Dubicze Cerkiewne-Starzyna
brak jest urządzonych
parkingów i miejsc
parkingowych dla
podróżnych. W związku z
przygranicznym położeniem
gminy Dubicze Cerkiewne
niedaleko przejścia
granicznego Połowce na
trasie Białowieża- Hajnówka
- Siemiatycze natężenie ruchu
z roku na rok wzrasta. Z
powodu braku urządzonych
miejsc postoju i odpoczynku,
podróżujący korzystają z
dzikich miejsc postoju po
trasie przejazdu ,co wpływa
negatywnie na stan
środowiska przyrodniczego(
zaśmiecanie,
zanieczyszczanie, w
szczególności okolicznych
lasów położonych przy trasie
w strefie krajobrazu
chronionego.
Rozbudowa i modernizacja Adaptacja trzech budynków Narewka
obiektów poszkolnych na poszkolnych z
potrzeby Instytutu
przeznaczeniem na potrzeby
Zrównoważonego Rozwoju edukacji ekologicznej wraz z
Budowa 2 parkingów na
trasie Hajnówka-Kleszczele
(przy wsi Grabowiec i
Istok) oraz 2 parkingów na
trasie Dubicze Cerkiewne Starzyna i ich urządzenie i
zagospodarowanie
Cel projektu
Dziedzina projektu
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
Oczyszczenie gruntu Inne
skażonego olejem
kreozotowym
poprawa
Drogi
nawierzchni drogi
2005
2011
2 500 000
1 250 000
1 250 000
2006
2008
800 000
300 000
500 000
Stworzenie
Inne
warunków dla
rozwoju turystyki i
agroturystyki.
stworzenie miejsc Inne
parkingowych dla
podróżnych, ochrona
środowiska
naturalnego
2005
2007
2 500 000
290 000
2008
2008
300 000
30 000
225 000
przygotowanie
placówki edukacji
ekologicznej
2004
2006
1 200 000
600 000
400 000
Inne
131
960 000
1 250 000
45 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
Tytuł projektu
Sp. z o.o w Narewce
47.
Budowa Ośrodka
Rekreacyjno-Turystycznego
oraz tras turystycznych
pieszych i rowerowych przy
zalewie "REPCZYCE"
48.
Gazyfikacja obszaru gminy
Kleszczele
49.
Gazyfikacja Gminy
Białowieża
50.
Alternatywne źródła energii
- baterie słoneczne
51.
Utwardzenie stanowiska
magazynowego materiałów
nasyconych.
52.
Rozbudowa i modernizacja
Ośrodka Wypoczynkowego
Bachmaty
Opis projektu
Gmina
zapleczem hotelowym i
aneksem gastronomicznym
W związku z wybudowaniem Kleszczele
zbiornika wodnego
"REPCZYCE" zachodzi
konieczność wybudowania
Ośrodka RekreacyjnoTurystycznego na 100 miejsc
noclegowych oraz
wybudowanie ścieżek
rowerowych, pieszych w głąb
Puszczy Białowieskiej
Gmina Kleszczele położona Kleszczele
jest na obrzeżach Puszczy
Białowieskiej. W celu
zachowania jej unikatowych
walorów przyrodniczych
zachodzi konieczność
gazyfikacji obszaru całej
gminy Kleszczele.
budowa gazociągu
Białowieża
przesyłowego, rozdzielczego
i przyłączy domowych we
wszystkich miejscowościach
leżących na terenie Gminy
Instalacja baterii słonecznych Narewka
w budynkach użyteczności
publicznej, zakładach
produkcyjnych i budynkach
indywidualnych
Utwardzenie stanowiska
Czeremcha
materiałów nasyconych z
wykonaniem kanalizacji i
odprowadzeniem ścieków do
podczyszczalni ścieków
przemysłowych. Budowa
podczyszczalni.
Kompleks rekreacyjnoDubicze
wypoczynkowy Bachmaty, Cerkiewne
zlokalizowany jest z dala od
przemysłu i inwestycji
szkodliwych dla środowiska
w obszarze krajobrazu
chronionego o wysokich
walorach krajobrazowych i
Cel projektu
Dziedzina projektu
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
Rozbudowa
infrastruktury
turystycznej na
obrzeżach Puszczy
Białowieskiej
Inna
2005
2008
1 000 000
250 000
750 000
Poprawa stanu
środowiska w
rejonie Puszczy
Białowieskiej
Gazownictwo
2010
2012
10 000 000
2 500 000
7 500 000
poprawa jakości
Gazownictwo
środowiska Puszczy
Białowieskiej
2004
2012
100 000 000
1 000 000
instalacja baterii
słonecznych
2006
2010
2 000 000
400 000
1 000 000
Zebranie odcieków z Działania
powierzchni
gospodarcze
magazynowej
2004
2006
440 000
220 000
22 000
Wzrost jakości usług Działania
świadczonych przez gospodarcze
ośrodek, rozwój na
terenie gminy
turystyki
przyjazdowej i
wewnętrznej,
poprawa stanu
2004
2010
6 000 000
600 000
Energetyka
132
49 000 000
900 000
50 000 000 11 111 111
4 500 000
600 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
53.
54.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
przyrodniczych. Teren
przeznaczony na potrzeby
turystyki i rekreacji to obszar
23,23 ha, w tym tafla wody 6
ha. Ośrodek na dzień
dzisiejszy dysponuje 37.
miejscami noclegowymi w
pokojach 2-3 osobowych (21
miejsc noclegowych wymaga
modernizacji). W chwili
obecnej na terenie ośrodka
funkcjonują 2 kąpieliska ,
pole biwakowe i namiotowe
(niezagospodarowane),
wypożyczalnia sprzętu
turystycznego. Posiadana
baza noclegowa jest za mała
w stosunku do potrzeb.
Barierą rozwoju ośrodka jest
również brak zaplecza
rekreacyjno-sportowego
(boisk, kortów tenisowych,
zagospodarowania kąpielisk,
pól namiotowych i
parkingów itp.)
Przebudowa drogi gminnej W wyniku realizacji projektu Dubicze
Werstok-Wiluki
przebudowana zostanie droga Cerkiewne
gminna o łącznej długości 3
km o nawierzchni z masy
mineralno-asfaltowej
Przebudowa drogi gminnej
Dubicze Cerkiewne Czechy Orlańskie (obok
zalewu)
W wyniku realizacji projektu Dubicze
przebudowana zostanie droga Cerkiewne
gminna o łącznej długości 4,5
km o nawierzchni z masy
mineralno-asfaltowej
Cel projektu
Dziedzina projektu
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
infrastruktury
technicznej, poprawa
wizerunku
turystycznego
gminy, wzrost
zatrudnienia.
celem projektu jest Drogi
poprawa systemu
komunikacji ,
wyrównanie
dysproporcji
rozwoju na obszarze
województwa,
poprawa
bezpieczeństwa
ruchu drogowego,
poprawa
infrastruktury
technicznej.
celem projektu jest Drogi
poprawa systemu
komunikacji ,
wyrównanie
dysproporcji
rozwoju na obszarze
województwa,
133
2007
2007
900 000
225 000
675 000
2008
2008
1 300 000
325 000
975 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
55.
Przebudowa drogi gminnej W wyniku realizacji projektu Dubicze
Tofiłowce-Rutka
przebudowana zostanie droga Cerkiewne
gminna o łącznej długości 3
km o nawierzchni z masy
mineralno-asfaltowej
56.
Przebudowa ul. Osiedlowej W wyniku realizacji projektu Dubicze
w m. Dubicze Cerkiewne przebudowana zostanie droga Cerkiewne
gminna o łącznej długości 0.7
km o nawierzchni z masy
mineralno-asfaltowej
57.
Modernizacja drogi gminnej Modernizacja 1,7 km.
Narewka
Siemieniakowszczyzna odcinka drogi poprzez
Babia Góra
powierzchniowe utrwalenie
nawierzchni emulsją
asfaltową.
Budowa obwodnicy wokół Realizacja projektu dotyczyć Kleszczele
m. Kleszczele
będzie wybudowania
obwodnicy w celu
zmniejszenia ruchu
samochodowego przez
centrum m. Kleszczele ,które
jest objęte ochroną
konserwatorską
58.
Cel projektu
Dziedzina projektu
poprawa
bezpieczeństwa
ruchu drogowego,
poprawa
infrastruktury
technicznej.
celem projektu jest Drogi
poprawa systemu
komunikacji ,
wyrównanie
dysproporcji
rozwoju na obszarze
województwa,
poprawa
bezpieczeństwa
ruchu drogowego,
poprawa
infrastruktury
technicznej.
celem projektu jest Drogi
poprawa systemu
komunikacji ,
wyrównanie
dysproporcji
rozwoju na obszarze
województwa,
poprawa
bezpieczeństwa
ruchu drogowego,
poprawa
infrastruktury
technicznej.
poprawa
Drogi
nawierzchni drogi
Poprawa stanu
środowiska
Drogi
134
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
20012
2012
600 000
150 000
450 000
2006
2007
700 000
175 000
525 000
2006
2006
300 000
100 000
100 000
2008
2012
4 500 000
1 125 000
3 375 000
100 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
Tytuł projektu
59.
Modernizacja dróg
gminnych
60.
Budowa odcinka drogi
gminnej do wsi
Berezyszcze, Gmina
Czeremcha
61.
Budowa drogi gminnej do
wsi Bobrówka, Gmina
Czeremcha
62.
Budowa ulicy Sportowej i
Opis projektu
Modernizacja drogi gminnej
Kleszczele-Repczyce
Modernizacja drogi gminnej
Dasze-Żuki Modernizacja
drogi gminnej Saki Zaleszany Modernizacja
drogi gminnej Biała Straż Kuraszewo Modernizacja
drogi gminnej we wsi
Dobrowoda Modernizacja
drogi gminnej we wsi
Pogreby
W wyniku realizacji projektu
zostanie wybudowana
nawierzchnia bitumiczna na
odcinku drogi gminnej o
łącznej długości 1107,00 m.
Zostanie stworzony ciąg
komunikacyjny dróg o
nawierzchni bitumicznej.
Stworzone zostaną warunki
do rozwoju turystyki,
agroturystyki. Nastąpi
poprawa struktury
gospodarstw wiejskich. Po
wybudowaniu drogi zostanie
uruchomiona komunikacja
PKS.
W wyniku realizacji projektu
zostanie wybudowan
nawierzchnia bitumiczna na
odcinku drogi gminnej o
łącznej długości 1,377 km.
Zostanie stworzony ciąg
komunikacyjny dróg o
nawierzchni bitumicznej.
Stworzone zostaną warunki
do rozwoju turystyki,
agroturystyki. Nastąpi
poprawa struktury
gospodarstw wiejskich. Po
wybudowaniu drogi zostanie
uruchomiona komunikacja
PKS.
W wyniku realizacji projektu
Gmina
Cel projektu
Dziedzina projektu
Drogi
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
2005
2012
1 000 000
250 000
750 000
Kleszczele
Poprawa stanu
środowiska w
regionie Puszczy
Białowieskiej
Czeremcha
Celem projektu jest Drogi
poprawa warunków
dojazdu do wsi
Berezyszcze,
stworzenie
alternatywnego
źródła dochodu
mieszkańców,
skrócenie czasu
przejazdu,
zmniejszenie
bieżących kosztów
utrzymania drogi.
2004
2004
226 123
113 062
113 061
Czeremcha
Celem projektu jest Drogi
poprawa warunków
dojazdu do wsi
Berezyszcze,
stworzenie
alternatywnego
źródła dochodu
mieszkańców,
skrócenie czasu
przejazdu,
zmniejszenie
bieżących kosztów
utrzymania drogi.
2005
2006
314 000
119 000
195 000
Czeremcha
Celem projektu jest Drogi
2004
2005
350 000
105 000
245 000
135
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
Tytuł projektu
Podleśnej w Czeremsze
Osadzie
63.
Opis projektu
Gmina
zostanie wybudowana
nawierzchnia bitumiczna na
drogach gminnych- ulicach o
łącznej długości 900 m.
Zostanie stworzony ciąg
komunikacyjny dróg o
nawierzchni bitumicznej.
Stworzone zostaną warunki
do rozwoju turystyki,
agroturystyki. Nastąpi
poprawa struktury
gospodarstw domowych. Po
wybudowaniu ulic zostanie
stworzony ciąg dróg o
nawierzchni bitumicznej stworzone zostaną
powiązania komunikacyjne dojazd do funkcjonujących na
terenie gminy przejść
granicznych(drogowe
osobowe i kolejowe osobowe
i towarowe). Nastąpi
poprawa bezpieczeństwa
ruchu drogowego.
Budowa ciągu ulic w
W wyniku realizacji projektu Czeremcha
Czeremsze Osadzie:
zostanie wybudowany ciąg
Leszczynowej, Wierzbowej, ulic o nawierzchni
Jałowcowej i odcinka ulicy bitumicznej na drogach
Klonowej.
gminnych- ulicach o łącznej
długości 1,174 km.
Stworzone zostaną warunki
do rozwoju turystyki,
agroturystyki oraz rozwoju
gospodarczego funkcjonowania podmiotów
gospodarczych. Nastąpi
poprawa struktury
gospodarstw domowych. Po
wybudowaniu ulic zostanie
stworzony ciąg dróg o
nawierzchni bitumicznej stworzone zostaną
powiązania komunikacyjne dojazd do funkcjonujących na
terenie gminy przejść
Cel projektu
Dziedzina projektu
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
rozwój i poprawa
systemu
komunikacji,
wyrównanie
dysproporcji na
obszarze
województwa,
rozwój
przedsiębiorczości,
poprawa
bezpieczeństwa
ruchu drogowego,
poprawa
infrastruktury
technicznej i
doprowadzenie do
stanu niezbędnego
dla rozwoju
przedsiębiorczości.
Celem projektu jest Drogi
rozwój i poprawa
systemu
komunikacji,
wyrównanie
dysproporcji na
obszarze
województwa,
rozwój
przedsiębiorczości,
poprawa
bezpieczeństwa
ruchu drogowego,
poprawa
infrastruktury
technicznej i
doprowadzenie do
stanu niezbędnego
dla rozwoju
przedsiębiorczości.
136
2006
2008
1 361 000
439 000
922 000
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
64.
65.
66.
67.
68.
Tytuł projektu
Opis projektu
Gmina
granicznych(drogowe
osobowe i kolejowe osobowe
i towarowe). Nastąpi
poprawa bezpieczeństwa
ruchu drogowego.
Budowa ulic Sosnowej i
W wyniku realizacji projektu Czeremcha
Polnej w Czeremsze
zostanie wybudowany ciąg
Osadzie
ulic o nawierzchni
bitumicznej na drogach
gminnych- ulicach o łącznej
długości 2,185 km.
Stworzone zostaną warunki
do rozwoju turystyki,
agroturystyki oraz rozwoju
gospodarczego funkcjonowania podmiotów
gospodarczych. Nastąpi
poprawa struktury
gospodarstw domowych. Po
wybudowaniu ulic zostanie
stworzony ciąg dróg o
nawierzchni bitumicznej stworzone zostaną
powiązania komunikacyjne dojazd do funkcjonujących na
terenie gminy przejść
granicznych(drogowe
osobowe i kolejowe osobowe
i towarowe). Nastąpi
poprawa bezpieczeństwa
ruchu drogowego.
Modernizacja drogi
Zmodernizowanie drogi o
Czyże
gminnej
dł.2 300 mb przebudowa
drogi gruntowej poprzez
wykonanie podbudowy i
nawierzchni bitumicznej
Modernizacja drogi
Zmodernizowanie drogi o
Czyże
gminnej
dł.3 375 mb
Modernizacja drogi gminnej Przebudowa drogi żwirowej o Czyże
.
dł. 1205 mb poprzez
wykonanie podbudowy i
nawierzchni bitumicznej
Modernizacja drogi gminnej Zmodernizowanie drogi o dł. Czyże
Klejniki kol.Śliwowo 2600 mb.
Lady
Cel projektu
Dziedzina projektu
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
Celem projektu jest Drogi
rozwój i poprawa
systemu
komunikacji,
wyrównanie
dysproporcji na
obszarze
województwa,
rozwój
przedsiębiorczości,
poprawa
bezpieczeństwa
ruchu drogowego,
poprawa
infrastruktury
technicznej i
doprowadzenie do
stanu niezbędnego
dla rozwoju
przedsiębiorczości.
2006
2008
1 327 000
427 000
900 000
Poprawa dostępności Drogi
komunikacyjnej
2012
2012
496 800
124 200
372 600
Poprawa dostępności Drogi
komunikacyjnej
Poprawa warunków Drogi
ekologicznych
środowiska.
2011
2012
729 000
182 250
546 750
2004
2004
284 678
142 340
142 338
Poprawa warunków Drogi
ekologicznych
środowiska.
2006
2007
780 000
240 000
540 000
137
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
69.
70.
Tytuł projektu
Opis projektu
Modernizacja drogi
Zmodernizowanie drogi o
gminnej
dł.690 mb
Modernizacja drogi gminnej Zmodernizowanie drogi o
dł.3100mb.
Gmina
Czyże
Czyże
71.
Przebudowa drogi gminnej W wyniku realizacji projektu Dubicze
Dubicze Cerkiewne przebudowana zostanie droga Cerkiewne
Grabowiec
gminna o łącznej długości 1
km o nawierzchni z masy
mineralno-asfaltowej
72.
Budowa obwodnicy wsi
Nowosady i Dubiny
73.
74.
Obwodnica , której zadaniem
jest skierowanie ruchu
drogowego tranzytowego
poza teren zabudowy
zagrodowej i mieszkaniowej
jednorodzinnej miejscowości
Dubiny i Nowosady ,
posiadać powinna
nawierzchnię utwardzoną o
podwyższonych parametrach
nośności . Projektowana
obwodnica , ze względów
ekonomicznych i
ekologicznych zlokalizować
należy wzdłuż toru
kolejowego Cisówka Hajnówka.
Modernizacja drogi gminnej Modernizacja żwirowej
Eliaszuki - Porosłe
nawierzchni drogi poprzez
powierzchniowe utwardzenie
przy pomocy emulsji
asfaltowej.
Modernizacj drogi gminnej Powierzchniowe utrwalenie
Narewka - Gruszki i ulicy przy pomocy emulsji
we wsi Gruszki
asfaltowych żwirowej
nawierzchni drogi oraz
ułożenie asfaltowego
Hajnówka
gmina
Cel projektu
Dziedzina projektu
Poprawa dostępności Drogi
komunikacyjnej
Poprawa warunków Drogi
ekologicznych
środowiska
celem projektu jest Drogi
poprawa systemu
komunikacji ,
wyrównanie
dysproporcji
rozwoju na obszarze
województwa,
poprawa
bezpieczeństwa
ruchu drogowego,
poprawa
infrastruktury
technicznej.
Ochrona przed
Drogi
zagrożeniami
nadzwyczajnymi ,
zapyleniem ,
hałasem , emisją
substancji
szkodliwych
powstających w
wyniku
wprowadzania do
powietrza spalin z
silników
samochodowych .
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
2099
2010
149 040
37 260
111 780
2009
2010
669 600
167 400
502 200
2011
2011
500 000
125 000
375 000
2008
2012
35 000 000
Narewka
poprawa
nawierzchni drogi
Drogi
2007
2007
800 000
200 000
400 000
200 000
Narewka
poprawa
nawierzchni drogi
Drogi
2007
2007
500 000
150 000
300 000
50 000
138
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Lp.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
Tytuł projektu
Opis projektu
dywanika na ulicy we wsi
Gruszki
Modernizacja drogi gminnej Powierzchniowe utrwalenie
we wsi Krynica
przy pomocy emulsji
asfaltowej drogi o
nawierzchni żwirowej
Modernizacja drogi gminnej Powierzchnia utrwalenia
Ludwinowo - Zbiornik
nawierzchni drogi przy
Wodny "Siemianówka"
użyciu emulsji asfaltowej o
długości 2 km. i szerokości
jezdni 6 m
Modernizacja drogi gminnej Budowa asfaltowej
Narewka - Janowo
nawierzchni drogi o
szerokości 5 m. jezdni
Modernizacja drogi gminnej Powierzchniowe utrwalenie
Nowa Łuka - Tarnopol
nawierzchni żwirowej drogi
Mostki
gminnej łączącej drogę
wojewódzką Nr 684 z
osiedlem domków
letniskowych i Zbiornikiem
Siemianówka
Modernizacja drogi gminnej powierzchniowe utwardzenie
Pręty - Borowe
żwirowej nawierzchni drogi
przy użyciu emulsji
asfaltowej
Budowa obwodnicy
Budowa obwodnicy wsi
drogowej wsi Gruszki,
położonych na obrzeżu
Narewka i Świnoroje
Puszczy Białowieskiej.Przez
te wsie przebiega droga
wojewódzka Nr 687, którą
przewożone są towary
masowe z terminali
przeładunkowych w Plancie i
Siemianówce. Jest to główna
droga dojazdowa do
Zbiornika "Siemianówka".
Zakres rzeczowy - 4 km.
drogi wraz z mostami.
Gmina
Cel projektu
Dziedzina projektu
Rok
Rok
Całkowity koszt Wkład własny Wkład budżetu
Subwencja
Inne źródła
rozpoczęcia zakończenia
projektu:
państwa
oczekiwana ze
projektu
projektu
strony UE:
Narewka
poprawa
nawierzchni drogi
Drogi
2007
2007
400 000
100 000
200 000
Narewka
poprawa
nawierzchni drogi
Drogi
2005
2005
300 000
100 000
200 000
Narewka
poprawa
nawierzchni drogi
Drogi
2004
2004
250 000
125 000
125 000
Narewka
poprawa
nawierzchni drogi
Drogi
2006
2006
450 000
150 000
150 000
Narewka
poprawa
nawierzchni drogi
Drogi
2008
2008
700 000
200 000
400 000
Narewka
ochrona Puszczy
Drogi
Białowieskiej, przez
w/w wsie przebiega
droga,którą są
przewożone ładunki
towarów masowych
z terminali
przeładunkowych
PKP w Plancie i w
Siemianówce.
2008
2011
4 000 000
139
2 000 000
2 000 000
100 000
VIII. Monitoring programu.
VIII.1. Mierniki stanu wyjściowego.
W celu zapewnienia sprawnego i systematycznego monitorowania zmian zachodzących na
terenie powiatu hajnowskiego w zakresie parametrów opisujących środowisko naturalne
wyselekcjonowano grupę mierników odzwierciedlających te zmiany i ukazujących pozycję powiatu
hajnowskiego na tle innych powiatów ziemskich województwa podlaskiego. Dane użyte do
rankingowania poszczególnych powiatów zostały zaczerpnięte z materiałów Głównego Urzędu
Statystycznego. Pozwoli to na przeprowadzenie ponownej analizy sytuacji w oparciu o dane źródłowe,
które będą przystawały do siebie pod względem metodologii gromadzenia i obróbki danych.
Monitorowanie zmian zachodzących w powiecie i porównanie ich na tle innych powiatów
pozwoli na bieżącą ocenę skuteczności opracowanego programu, a zwłaszcza wpływu realizowanych
zadań na stan środowiska naturalnego. Mierniki zostały opracowane na podstawie dostępnych danych
statystycznych GUS za 2002 rok.
W poniższych tabelach przedstawiono powiat hajnowski na tle 14 powiatów ziemskich
województwa podlaskiego. Analizując uzyskany wskaźnik syntetyczny można stwierdzić, że powiat
hajnowski znalazł się na 6 miejscu ze średnią 7,47 punktu. W wykonanej analizie ocenie poddano 34
elementy opisujące środowisko naturalne otaczające człowieka i warunki życia ludzi w nim
zamieszkujących. Ocenę wykonywano w ten sposób, że im lepiej dany parametr kształtował się, tym
powiat zajmował lepsze miejsce w rankingu 14 ocenianych powiatów. Przy bardzo dobrej ocenie
powiat uzyskiwał 1 punkt przy bardzo złej ocenie powiat uzyskiwał 14 punktów.
Tabela 72 Klasyfikacja powiatów według wskaźnika syntetycznego średniego.
Powiat
Powiat augustowski
Powiat białostocki
Powiat bielski
Powiat grajewski
Powiat hajnowski
Powiat kolneński
Powiat łomżyński
Powiat moniecki
Powiat sejneński
Powiat siemiatycki
Powiat sokólski
Powiat suwalski
Powiat wysokomazowiecki
Powiat zambrowski
Średnia liczba
punktów
6,29
7,59
7,76
6,56
7,47
8,35
8,29
7,59
7,00
8,62
8,59
7,29
7,29
8,29
Miejsce
1
7
9
2
6
12
10
8
3
14
13
4
5
11
Przy ocenie poszczególnych elementów środowiska najlepiej powiat hajnowski uplasował się
we wskaźnikach opisujących środowisko przyrodnicze. Najgorsze notowania wystąpiły przy ocenie
zagadnień demograficznych, które ukazują obecną trudną sytuację powiatu na tym polu.
Tabela 73 Wskaźnik syntetyczny powiatów.
Powiat
augustowski
białostocki
bielski
grajewski
hajnowski
kolneński
łomżyński
Wodociągi
Kanalizacja
Budynki na Mieszkania
Wodociągi
Kanalizacja
na
na
2
1000
na 1000
na km
na km2
miejscowość
miejscowość
ludności
ludności
powierzchni
powierzchni
w km
w km
170,18
282,59
0,44
0,42
0,06
256,13
206,05
299,23
0,40
0,54
0,11
233,73
222,01
328,19
0,47
0,28
0,05
230,81
150,62
270,65
0,35
0,31
0,06
269,25
249,24
365,51
0,36
0,53
0,08
206,38
168,88
239,01
0,20
0,12
0,02
226,71
222,21
240,35
0,43
0,09
0,02
166,97
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
moniecki
sejneński
siemiatycki
sokólski
suwalski
wysokomazowiecki
zambrowski
199,22
205,26
230,33
212,73
210,69
213,17
133,71
265,75
275,13
301,13
290,55
249,67
261,11
277,04
0,37
0,49
0,47
0,43
0,69
0,69
0,66
0,49
0,10
0,12
0,23
0,19
0,15
0,34
0,06
0,02
0,02
0,05
0,05
0,05
0,08
249,59
117,93
181,62
159,41
109,00
159,76
275,54
Tabela 74 Wskaźnik syntetyczny powiatów.
Powiat
augustowski
białostocki
bielski
grajewski
hajnowski
kolneński
łomżyński
moniecki
sejneński
siemiatycki
sokólski
suwalski
wysokomazowiecki
zambrowski
Gęstość
Liczba osób
zaludnienia
na 1
na 1 km2
miejscowość
256,13
35,7
233,73
46,4
230,81
44,3
269,25
52,6
206,38
30,8
226,71
42,9
166,97
37,7
249,59
32,0
117,93
25,3
181,62
34,5
159,41
36,3
109,00
27,2
159,76
47,1
275,54
61,6
Liczba
mężczyzn
na 100
kobiet
96,43
97,57
97,61
98,38
94,73
101,12
102,63
100,75
100,27
97,24
98,62
104,21
100,97
99,20
Liczba
Liczb
Liczb
małżeństw zgonów na urodzeń na
na 1000
1000
1000
ludności
ludności
ludności
5,510
10,378
10,563
4,228
10,653
8,767
4,593
12,525
8,698
5,207
8,627
10,533
5,166
15,197
7,689
5,823
9,119
11,226
5,441
10,334
11,391
5,365
11,001
9,394
6,452
9,263
9,494
4,731
12,006
9,203
6,072
12,077
9,932
5,797
10,046
12,607
4,935
10,151
9,985
5,466
7,613
9,803
Tabela 75 Wskaźnik syntetyczny powiatów.
Powiat
augustowski
białostocki
bielski
grajewski
hajnowski
kolneński
łomżyński
moniecki
sejneński
siemiatycki
sokólski
suwalski
wysokomazowiecki
zambrowski
Przyrost
% ludności % ludności % ludności
naturalny
w wieku
w wieku
w wieku
na 1000
przedprodu produkcyjn poprodukcy
ludności
kcyjnym
ym
jnym
0,186
25,63
57,68
16,69
-1,886
24,27
58,63
17,10
-3,828
22,90
55,29
21,81
1,906
26,56
59,13
14,32
-7,508
19,69
56,82
23,48
2,106
27,77
56,58
15,65
1,057
27,07
54,88
18,05
-1,607
25,83
55,69
18,48
0,230
24,73
57,16
18,10
-2,803
24,13
55,30
20,57
-2,145
23,98
56,98
19,05
2,561
28,79
54,22
16,99
-0,166
26,01
55,35
18,64
2,191
26,22
58,47
15,31
Pracujący
na 1000
ludności
121,76
97,75
133,35
114,07
164,46
81,95
59,70
79,20
91,34
102,15
103,89
68,19
104,67
115,16
Ośrodki
zdrowia i
przychodnie
na 1000
ludności
0,09
0,22
0,10
0,18
0,28
0,16
0,08
0,23
0,20
0,23
0,07
0,02
0,12
0,18
Dochody
gmin na
1000
ludności
2054,72
Wydatki
gmin na
1000
ludności
1317,58
Tabela 76 Wskaźnik syntetyczny powiatów.
Powiat
augustowski
Łóżka
Apteki na
szpitalne na
1000
1000
ludności
ludności
0,220
3,448
Miejsca
noclegowe
na 1000
ludności
76,919
141
Podmioty
gospodarcze
na 1000
ludności
49,709
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
białostocki
bielski
grajewski
hajnowski
kolneński
łomżyński
moniecki
sejneński
siemiatycki
sokólski
suwalski
wysokomazowiecki
zambrowski
0,166
0,228
0,216
0,180
0,149
0,098
0,181
0,230
0,139
0,214
0,056
0,182
0,199
1,171
3,649
5,424
6,607
3,420
0,000
5,795
3,917
2,982
5,147
0,000
3,891
2,434
10,299
5,440
14,148
14,917
1,487
15,364
3,079
29,448
11,707
2,949
44,716
3,262
1,328
53,528
56,500
72,694
52,813
72,541
47,131
68,426
52,543
64,567
58,166
43,929
73,028
52,436
1235,23
1287,92
1253,38
1270,22
1301,79
1405,57
1304,91
2136,72
1328,28
1380,56
1707,42
1222,22
1346,16
1271,04
1310,75
1275,58
1214,05
1215,60
1248,72
1425,59
1295,27
1238,53
1313,15
1362,09
1509,02
1472,66
Tabela 77 Wskaźnik syntetyczny powiatów.
Powiat
augustowski
białostocki
bielski
grajewski
hajnowski
kolneński
łomżyński
moniecki
sejneński
siemiatycki
sokólski
suwalski
wysokomazowiecki
zambrowski
%
powierzchni
lasów w
powierzchni
powiatu
47,27
39,64
19,36
22,11
50,51
20,75
22,05
20,60
42,43
33,17
24,20
18,01
18,63
24,55
%
powierzchni
użytków
rolnych w
powierzchni
powiatu
42,80
50,73
75,69
67,88
43,45
74,64
72,46
58,13
48,74
61,63
69,52
70,45
76,20
64,98
Pobór
wody na
1 km2 w
dam3
1,7
10,7
3,1
3,3
1,7
1,3
1,4
7,1
1,3
2,3
1,4
1,6
3,0
5,5
Zużycie
wody na
mieszkańca
z
wodociągów
w m3
24,2
22,7
27,6
19,6
24,9
15,3
16,0
20,8
23,5
21,0
18,4
22,2
30,0
31,1
Przyłącza
wodociągowe
na 100
budynków
65,4
83,3
82,1
56,2
88,1
49,8
70,9
70,0
61,9
74,7
62,7
75,2
90,5
91,0
Tabela 78 Wskaźnik syntetyczny powiatów.
Powiat
augustowski
białostocki
bielski
grajewski
hajnowski
kolneński
łomżyński
moniecki
sejneński
siemiatycki
sokólski
suwalski
wysokomazowiecki
zambrowski
% ludności
korzystającej z
oczyszczalni
% powierzchni
prawnie
chronionej
Nakłady
inwestycyjne
na ochronę
środowiska na
1 osobę
49,8
39,5
39,6
44,5
44,8
9,2
6,5
30,8
22,8
23,0
39,4
15,3
22,3
53,9
3,0
60,8
21,4
26,1
66,8
25,7
56,2
19,0
33,6
0,4
2,4
58,5
32,2
22,4
107,93
180,81
34,92
60,01
14,85
45,25
15,07
24,06
255,53
18,87
105,27
216,85
32,01
22,01
142
Odpady
komunalne
wywiezione na
1 miejscowość
w dekametrach
dm3
0,15
0,06
0,06
0,02
0,31
0,12
0,02
0,23
0,22
0,28
0,07
0,14
0,17
0,14
Przyłącza
kanalizacyjne
na 100
budynków
27,3
24,1
11,4
16,0
24,5
8,5
5,5
16,8
5,9
5,3
18,5
9,0
12,5
12,8
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
VIII.2. Monitorowanie programu.
Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada na zarząd powiatu obowiązek sporządzenia co 2
lata raportu z wykonania programu ochrony środowiska i przedłożenia go radzie powiatu.
„II Polityka ekologiczna państwa” zakłada, że głównym celem średniookresowym (do 2010 r.)
w sprawie kontroli i monitoringu jest pełna harmonizacja procedur i zakresu działań w tej dziedzinie z
zaleceniami OECD, wymogami Unii Europejskiej oraz zobowiązaniami wobec konwencji
międzynarodowych. Realizacja tego celu wymaga w latach 2003 – 2006 powołania nowych struktur
organizacyjnych i wdrożenia systemów obiegu informacji w dziedzinie środowiska, niezbędnych do
spełnienia przez Polskę warunków uczestnictwa w Unii Europejskiej i realizacji innych zobowiązań
międzynarodowych, w tym:
1. wzmocnienia etatowego służb inspekcji ochrony środowiska na szczeblu centralnym i
regionalnym (2004 r.);
2. wdrożenia systemu informatycznego PRTR (uwalnianie i transfer zanieczyszczeń – 2004 r.);
3. wdrożenia systemu informatycznego SPIRS (rejestracja obiektów niebezpiecznych zgodnie z
wymaganiami dyrektywy Seveso II – 2004 r.);
4. wdrożenia systemu rejestracji substancji niebezpiecznych spełniającego wszystkie wymagania
ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz ustawy o ochronie roślin uprawnych
(2004 r.);
5. wzmocnienia i rozwoju działalności Krajowego Centrum BAT (2004 r.);
6. utworzenia krajowego punktu kontaktowego do spraw wdrażania programu Unii Europejskiej
Natura 2000 (2004 r.);
7. po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w Europejskiej Agencji Środowiska – rozszerzenia
regularnej współpracy z Agencją już na zasadach odnoszących się do jej członków (2003 r.).
Realizacja wymienionych w pkt 1 – 4 zadań, a zwłaszcza wdrożenie systemów
informatycznych oraz modyfikacja systemu statystyki publicznej, państwowego monitoringu
środowiska i pozostałych mechanizmów nadzoru i kontroli umożliwi dokonywanie co 2 lata oceny
realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz oceny
realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska.
VIII.2.a. Mierniki oceny realizacji programu
Do szczególnie ważnych wskaźników stopnia realizacji „II Polityki ekologicznej państwa” należy
zaliczyć:
 ocenę dotrzymania norm jakości poszczególnych komponentów środowiska, określonych
wymogami prawnymi,
 stopień zmniejszenia różnicy (w %) między faktycznym zanieczyszczeniem środowiska
(np. depozycją lub koncentracją poszczególnych zanieczyszczeń), a naukowo
uzasadnionym zanieczyszczeniem dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym),
 stopień zmniejszenia zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz
stopień zmniejszenia całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce,
 stopień zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszczeń w
przeliczeniu na jednostkę dochodu narodowego lub wielkość produkcji,
 stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny
programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska),
 poprawę techniczno-ekologicznych charakterystyk materiałów, urządzeń, produktów (np.
zawartości ołowiu w benzynie, poziomu hałasu w czasie pracy samochodu itp.).
Poza wymienionymi głównymi wskaźnikami przy ocenie skuteczności realizacji „II Polityki
ekologicznej państwa” oraz „Programu ochrony środowiska powiatu hajnowskiego na lata 2004 –
2012” będą stosowane wskaźniki szczegółowe stanu środowiska:
 zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych,
poprawy jakości wód płynących, stojących i wód podziemnych, poprawy jakości wody do
picia oraz spełnienia przez wszystkie te rodzaje wód wymagań jakościowych
obowiązujących w Unii Europejskiej;
143
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO

poprawy jakości powietrza – zmniejszenia emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza
metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych, substancji zakwaszających, pyłów
i lotnych związków organicznych);
 zmniejszenia uciążliwości hałasu wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w
miastach oraz hałasu wzdłuż tras komunikacyjnych;
 zmniejszenia ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenia zakresu ich
gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenia zagrożeń dla środowiska ze strony
odpadów niebezpiecznych;
 ograniczenia degradacji gleb, zmniejszenia powierzchni obszarów zdegradowanych na
terenach poprzemysłowych, likwidacji starych składowisk odpadów, zwiększenia skali
przywracania obszarów bezpośrednio lub pośrednio zdegradowanych przez działalność
gospodarczą do stanu równowagi ekologicznej, ograniczenia pogarszania się jakości
środowiska w jednostkach osadniczych;
 wzrostu lesistości województwa, rozszerzenia renaturalizacji obszarów leśnych oraz
wzrostu zapasu i przyrostu masy drzewnej, a także wzrostu poziomu różnorodności
biologicznej ekosystemów leśnych i poprawy stanu zdrowotności lasów będących pod
wpływem zanieczyszczeń powietrza, wody lub gleby;
 zahamowania zaniku gatunków roślin i zwierząt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, a
także pomyślnych reintrodukcji gatunków;
 zmniejszenia negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowania estetycznego
krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą;
Wskaźnikami pośrednimi stopnia realizacji Programu będą wskaźniki społeczno – ekonomiczne:
 poprawy stanu zdrowia obywateli, mierzonego przy pomocy takich mierników jak
długość życia, spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności,
 zmniejszenia tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania
dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych;
 corocznego przyrostu netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięć ochrony
środowiska;
 spójności i efektywności działań w zakresie monitoringu i kontroli;
 zakresu i efektów działań edukacyjnych oraz stopnia udziału społeczeństwa
w procesach decyzyjnych;
 opracowywania i realizacji przez grupy i organizacje pozarządowe projektów
na rzecz ochrony środowiska.
VIII.2.2b. Ocena stopnia realizacji programu
Bezpośrednim wskaźnikiem zaawansowania realizacji zadań będzie wysokość ponoszonych
nakładów finansowych oraz uzyskiwane efekty rzeczowe.
Uzyskiwane efekty rzeczowe, zweryfikowane przez ocenę stanu jakości i dotrzymywania
norm komponentów środowiska, dokonaną w ramach systemu monitoringu, ilustrować będą
zaawansowanie realizacji programu w skali rocznej i umożliwiać dokonywanie niezbędnych korekt na
bieżąco.
144
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
Literatura wybrana.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
Asenizacja terenów wiejskich; przewodnik metodyczny, przekład z języka francuskiego Wyd."PLUM",
Kraków 1994
Atlas stanu czystości jezior Polski w badanych latach 1984-1988, praca zbiorowa, PIOŚ Warszawa, 1992
Boruszko D., Dąbrowski W., Magrel L.: Bilans ścieków i osadów ściekowych
w oczyszczalniach ścieków województwa podlaskiego, Fundacja Ekonomistów Środowiska
i Zasobów Naturalnych, Białystok, 2000
Boruszko D., Dąbrowski W., Magrel L.: Woda, ścieki i odpady w małych miejscowościach województwa
podlaskiego, Fundacja Ekonomistów Środowiska
i Zasobów Naturalnych, Białystok, 2001
Chronione gatunki roślin i zwierząt w polskich parkach narodowych, oprac. Cz. Okołów, KZPN-BPN,
Warszawa-Białowieża 1998
Dorochowicz E., Analiza wyników pomiarów zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego
w Suwałkach w 1998 roku, WIOŚ Białystok Delegatura w Suwałkach, 1999
Dostosowanie polskiego prawa i regulacji ekologicznych do rozwiązań unii europejskiej, praca zbiorowa
pod redakcją B. Fiedora:, Wrocław-Białystok, 1999-2000
Dylikowa A., Geografia Polski -krainy geograficzne, PZWS, Warszawa, 1973
Górniak A., Klimat województwa podlaskiego, IMGW, Białystok, 2000
Górniak A., Wody parku krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej, PKPK, Supraśl, 1999
Informacja o stanie czystości powietrza atmosferycznego na terenie działania Delegatury WIOŚ w Łomży
w roku, 1999, WIOŚ Białystok Delegatura w Łomży, 2000
Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu białostockiego. WIOŚ Białystok. 2000
Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu bielskiego.WIOŚ Białystok. 2002
Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu siemiatyckiego. WIOŚ Białystok. 2000
Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu sokólskiego. WIOŚ Białystok. 2001
Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu sokólskiego. WIOŚ Białystok. 2000
Informacja o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2001 roku,
WIOŚ w Białymstoku, Białystok, 2002
Informacja o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2001 roku,
PIOŚ WIOŚ Białystok, 2002
Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku
o stanie środowiska na terenie Łomży w 2001 roku, WIOŚ Białystok Delegatura
w Łomży, 2002
Informacja Podlaskiego WIOŚ o stanie środowiska na terenie powiatu łomżyńskiego
w 2001 r. WIOŚ Białystok. 2001
Informacja Podlaskiego WIOŚ o stanie środowiska na terenie powiatu zambrowskiego
w 2001 r. WIOŚ Białystok. 2002
Jagielak J., Biernacka M., Grabowski D., Henschke J., Zmiany sytuacji radiologicznej środowiska Polski w
okresie 10 lat po awarii w Czarnobylu, PIOŚ, Warszawa, 1996
Kamińska E., Analiza wyników pomiarów zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego
w Suwałkach w 1999 roku, WIOŚ Białystok Delegatura w Suwałkach, 2000
Kamińska E., Ulikowski G., Analiza wyników pomiarów zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w
Suwałkach w 2000 roku, WIOŚ Białystok Delegatura w Suwałkach, 2001
Kamińska E., Ulikowski G., Analiza wyników pomiarów zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w
Suwałkach w 2001 roku, WIOŚ Białystok Delegatura w Suwałkach, 2002
Kodeks dobrej praktyki rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska,
Warszawa, 2002
Kołożyn-Krajewska D., Sikora T.: Koncepcja i system zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego
żywności, SiTSpoż Warszawa, 1999
Kondracki J., Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa 1998
Leśnictwo 2001, GUS, Warszawa, 2001
Monografia zbiornika wodnego Siemianówka, praca zbiorowa pod kierunkiem
J. Sokołowskiego, WZMiUW, Białystok, 1999
Nadzwyczajne zagrożenia środowiska województwa podlaskiego, KWPSP w Białymstoku, 2002
Natura 2000 - europejska sieć ekologiczna, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa, Warszawa, 1999
Nowe zobowiązania podmiotów gospodarczych wynikające z wejścia w życie nowych ustaw
ekologicznych - materiały konferencyjne, Białystok, listopad 2001, Suwałki, marzec 2002
Ocena stanu czystości powietrza w Kuźnicy Białostockiej, PIOŚ WIOŚ Białystok, 2000
Ocena stanu czystości zbiornika Siemianówka, Wydział Monitoringu Środowiska
WIOŚ w Białymstoku, 2001
Ocena wstępna jakości powietrza na terenie województwa podlaskiego,
PIOŚ WIOŚ Białystok, PIS WSSE Białystok, 2001
Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim, US w Białymstoku, Białystok 2002
145
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
38. Ośrodek współpracy z państwami o transformującej się gospodarce OECD:
Przeglądy ekologiczne - Polska, Paryż,1995
39. Pismo Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Białymstoku nr D1.4184-9/2002
z dnia 14.03.2002
40. Planowanie i wdrażanie polityki ochrony środowiska - poradnik, praca zbiorowa, Warszawa, 2001
41. Podstawowe problemy środowiska w Polsce. Raport wskaźnikowy, Biblioteka Monitoringu Środowiska,
Warszawa, 2001
42. Polskie studium różnorodności biologicznej, red. R. Andrzejewski i A.Weigle,
NFOŚ, Warszawa, 1993
43. Poradnik - Metody badania i rozpoznawania wpływu na środowisko gruntowo-wodne składowisk
odpadów stałych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa,2000
44. Program rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, Urząd Marszałkowski województwa podlaskiego,
Białystok 2002
45. Przegląd realizacji przez Polskę konwencji międzynarodowych i porozumień wielostronnych i
dwustronnych w zakresie ochrony środowiska - materiał dla komisji sejmowej, Ministerstwo Środowiska,
Warszawa, kwiecień 2002
46. Przestrzeń ekologiczna dla Polski i Europy, praca zbiorowa, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Warszawa,
1997
47. Puszcza Knyszyńska, praca zbiorowa pod redakcją A. Czerwińskiego, Supraśl, 1995
48. Raport o stanie środowiska w województwie suwalskim w 1996 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska,
Suwałki, 1997
49. Raport o stanie środowiska w województwie suwalskim w 1997 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska,
Suwałki, 1998
50. Rejestry uwalniania i transferu zanieczyszczeń (PRTR) jako instrument realizacji polityki ekologicznej,
praca zbiorowa pod redakcją J. Jędrośki, Wrocław, 2001
51. Rocznik Statystyczny - Leśnictwo 2001, GUS, Warszawa,
52. Rocznik Statystyczny - Ochrona Środowiska 1991, GUS, Warszawa,
53. Rocznik Statystyczny - Ochrona Środowiska 1992, GUS, Warszawa,
54. Rocznik Statystyczny - Ochrona Środowiska 2000, GUS, Warszawa,
55. Rocznik Statystyczny - Ochrona Środowiska 2001, GUS, Warszawa,
56. Rocznik Statystyczny - Ochrona Środowiska 2001, GUS, Warszawa,
57. Rocznik Statystyczny - Ochrona Środowiska 2002, GUS, Warszawa,
58. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001, GUS, Warszawa,
59. Rocznik Statystyczny Województw 2001, GUS, Warszawa,
60. Rocznik Statystyczny Województw 2002, GUS, Warszawa,
61. Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2001, GUS, Warszawa,
62. Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2002, GUS, Warszawa,
63. Sektorowy program operacyjny ochrona środowiska i gospodarka wodna - tekst wstępny, Ministerstwo
Środowiska, Warszawa, czerwiec 2002
64. Sokołowski A.W., Kot J., Przyroda województwa suwalskiego, UW w Suwałkach, Suwałki, 1996
65. Sokołowski Z., Województwo białostockie - przewodnik, Wydawnictwo Sport
i Turystyka, Warszawa, 1972
66. Stan czystości wód powierzchniowych obszaru Zielonych Płuc Polski, praca zbiorowa:, WIOŚ Białystok,
1998
67. Stan środowiska województwa podlaskiego w 1999 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Białystok,
2000
68. Stan środowiska województwa podlaskiego, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Białystok, 1999
69. Stan uszkodzenia lasów w Polsce w 2000 roku na podstawie badań monitoringowych, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Warszawa, 2001
70. Stan zdrowotny lasów Polski w 2000 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa, 2001
71. Stan zdrowotny lasów w Polsce w 2001 r. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa. 2002
72. Sterowanie ekorozwojem t. I i II, praca zbiorowa por redakcją B. Poskrobko, Białystok, 1998
73. Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski - zapis tezowy, praca zbiorowa pod
kierunkiem E. Wysockiej, Białystok-Gdańsk-Olsztyn-Toruń-Warszawa, 1999
74. Strategia rozwoju województwa podlaskiego do roku 2010, Zarząd województwa podlaskiego, Białystok,
2000
75. Strategia rozwoju województwa podlaskiego. I. Diagnoza stanu istniejącego,
Zarząd Województwa Podlaskiego, Białystok, 1999
76. Wawrzoniak J., Małachowska J., Wójcik J., Liwińska A., Stan uszkodzenia lasów
w Polsce w 1995 roku na podstawie badań monitoringowych, PIOŚ, Warszawa, 1996
77. Wiatr I.: Inżynieria ekologiczna, Warszawa-Lublin, 1995
78. Wskaźniki ekorozwoju, praca zbiorowa pod redakcją T. Borysa, Białystok, 1999
79. Wybrane problemy rozwoju województwa podlaskiego w aspekcie ochrony środowiska - materiały
konferencyjne:, Białystok, maj 2002
146
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU HAJNOWSKIEGO
80. Wybrane problemy rozwoju województwa podlaskiego w aspekcie ochrony środowiska, materiały
konferencyjne, NOT, Białystok, 2002
81. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii na szczeblu lokalnym - poradnik,
praca zbiorowa pod redakcją G. Wiśniewskiego:, Suwałki, 1999
82. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym
i lokalnym - projekt, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, lipiec 2002
83. Zalesianie terenów porolnych, praca zbiorowa pod redakcją A. Gorzelaka:, Warszawa, 1999
84. Zanieczyszczenie środowiska hałasem w świetle badań WIOŚ w 1995 roku, praca zbiorowa, PIOŚ
Warszawa, 1996
85. Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest,
Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2001
86. Zestawienie parametrów chemicznych w opadach i depozycji jonów do podłoża dla Stacji Bazowej Wigry
w okresie wielolecia 1996-2001 (wersja elektroniczna), WPN, Krzywe, 2002
87. Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Stacja Bazowa Puszcza Borecka, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Warszawa, 1997
88. Źródła i zasady finansowania inwestycji w ochronie środowiska w Polsce - informator,
praca zbiorowa, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, 2001
147