Program „Klimatolubne Przedszkolaki”
advertisement
Program „Klimatolubne Przedszkolaki” podręcznik dla nauczycieli ORGANIZATOR PARTNER ul. Wawelska 52/54 00-922 Warszawa ul. Hoża 3 m. 5, 00-528 Warszawa tel./fax: 22 622 51 58, 622 81 18 www.mos.gov.pl www.naszaziemia.pl Program objęty jest honorowym patronatem Ministra Środowiska, Pana Andrzeja Kraszewskiego. SPIS TREŚCI ABC zmian klimatu klimat część teoretyczna 2 Klimatyczne ABC, każde dziecko o tym wie! scenariusz zajęć 6 Kłótnia pór roku bajka w wykonaniu dzieci 9 Oszczędność energii a zmiany klimatu energia część teoretyczna 12 Gdy energię oszczędzamy, o środowisko i klimat dbamy! scenariusz zajęć 16 Wędrówki energooszczędnej żarówki bajka w wykonaniu dzieci 19 Woda a zmiany klimatu woda część teoretyczna 22 Kto oszczędza wodę, od klimatu dostanie nagrodę! scenariusz zajęć 26 O wędkarzu i smutnej rybce bajka w wykonaniu dzieci Materiały stworzone w ramach programu „Klimatolubne Przedszkolaki” zostały pozytywnie zaopiniowane przez doradcę metodycznego wychowania przedszkolnego. ISBN: 83-906300-9-5 29 Szanowni Państwo, Zmiany klimatu i ich skutki to jeden z najważniejszych tematów polityki, gospodarki i środowiska. Ważne decyzje dotyczące przeciwdziałania zmianom klimatu podejmują dorośli. Co na to zatem świat dzieci? Niniejsza publikacja powstała z myślą o najmłodszych mieszkańcach Ziemi – przedszkolakach. To one niedługo dorosną i będą wprowadzać zasady zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi we własne życie. Żeby jednak tak się stało, to Wy, nauczyciele, macie możliwość kształtowania w nich poczucia świadomości i odpowiedzialności za otaczające środowisko. W sposób prosty i zrozumiały możecie przekazywać im wiedzę na temat zmian klimatu i ich wpływu na środowisko oraz na ludzi, a przede wszystkim uczyć, jak można im zapobiegać na co dzień. Dzięki tej broszurze dzieci nie tylko dowiedzą się, co to jest globalne ocieplenie czy odnawialne źródła energii, ale również poznają sposoby oszczędzania wody, energii i ciepła. Wykształcanie postaw proekologicznych jest nie tylko zadaniem rodziców, ale również Waszym – osób, które na co dzień zajmują się uczeniem naszych najmłodszych. Gorąco zachęcam do korzystania z broszury! Minister Środowiska Dr hab. inż. Andrzej Kraszewski Drodzy nauczyciele! Granice nas nie dzielą. Wodę, powietrze, ziemię używamy z ludźmi z całego świata. Każdego dnia mamy wybór: dbamy o środowisko, oszczędzając wodę i energię w domu, w pracy, przemieszczając się transportem publicznym, na rowerze lub pieszo, segregując odpady czy sadząc drzewa; lub nie robimy nic, a wręcz szkodzimy Ziemi. Czy tak nieodpowiedzialnie zachowuje się „homo sapiens” w XXI wieku? Tylko od nas zależy, czy będziemy żyć w świecie zdrowym, pięknym i bezpiecznym. To od Was, jako tych, którzy wychowują najmłodsze pokolenia mieszkańców Ziemi, zależy, czy dzieci będą wiedzieć, jak powinno się postępować wedle zasad rozwoju zrównoważonego. Wiedza przekazana na tak wczesnym etapie zostaje na długo, a nauka poprzez zabawę przynosi najlepsze efekty. W Wasze ręce trafia publikacja oferująca unikalną możliwość pogłębienia wiedzy na temat zmian klimatu i zdobycia umiejętności potrzebnych do przekazywania jej swoim podopiecznym. Przedstawiamy Wam starannie opracowane scenariusze zajęć dla przedszkoli, poświęcone tematyce zmian klimatu, oszczędzania energii oraz wody. Obok konspektów zajęć znajdziecie również odpowiadające im tematycznie scenariusze teatrzyków, przeznaczone do wykorzystania przy organizowaniu przedszkolnych przedstawień. Są one tak skonstruowane, aby starsze przedszkolaki mogły wystawić „zielone” przedstawienie dla swoich kolegów z młodszych grup. Życzę sukcesów w realizacji przedsięwzięć na rzecz klimatu, Prezes Fundacji Nasza Ziemia Mira Stanisławska-Meysztowicz część teoretyczna ABC zmian klimatu Wyjątkowo mroźny dzień skłania nas do żartobliwego pytania: a może globalne ocieplenie to fikcja? Zastanówmy się więc, czym różni się pogoda od klimatu. Czym różni się klimat danego miejsca od pogody w tymże miejscu? Pogoda to stan atmosfery w danym momencie. Czasem zmienia się z minuty na minutę. Prognoza pogody określa temperaturę, prędkość wiatru, zachmurzenie, ilość opadów oraz możliwość wystąpienia burz czy gradobić. Klimat to stan składowych pogody (takich jak temperatura, opady, prędkości wiatrów), uśredniony po wielu latach obserwacji. To klimat powie nam, jakiej temperatury spodziewać się w danej porze roku czy miesiącu. I w których miesiącach w Polsce występują burze. Nie powie nam jednak, jaka będzie dokładnie temperatura np. za cztery miesiące. I czy będzie wtedy padać. Klimat to również oczekiwane zmiany pór roku. W Polsce wyróżnia się obecnie przedwiośnie, wiosnę, lato, jesień, przedzimie i zimę. Do czego służy nam informacja o pogodzie, a do czego o klimacie? To prezenter prognozy pogody powie nam, czy jutro będzie padać. A wiedza o klimacie pozwala nam kupić w marcu bilet na grudniowy wypad do Meksyku. Spodziewamy się – i słusznie – że będzie ciepło i słonecznie. Jak bardzo się ociepla? Odkąd rozpoczęto regularne pomiary w 1850 roku 20 najgorętszych lat w historii pomiarów zdarzyło się w ostatnim ćwierćwieczu. Przez XX wiek temperatura na Ziemi wzrosła średnio o 0,7–0,8°C. Wydaje się, że to niewiele. Z pomiarów i obserwacji wyłania się jednak niepokojący obraz: T emperatura na Ziemi rzeczywiście rośnie, jednak nie wszędzie w takim samym tempie. Najszybciej rośnie w Arktyce i w Azji. Lądy ocieplają się szybciej niż oceany (te drugie charakteryzują się ogromną bezwładnością termiczną). Z uwagi na to, że na półkuli północnej jest więcej lądów niż na półkuli południowej – na północy ociepla się szybciej. Ocieplenie wywołuje zjawiska, które jeszcze potęgują ocieplenie. To tzw. dodatnie sprzężenie zwrotne. Topnienie lodu w Arktyce odsłania ciemną powierzchnię wody. Taka woda pochłania więcej światła, po czym oddaje je w postaci promieniowania podczerwonego. Podczerwień jest zatrzymywana przez warstwę gazów cieplarnianych zgromadzonych w atmosferze. Temperatura rośnie jeszcze bardziej, powodując topnienie większej ilości lodu, odsłaniając jeszcze więcej ciemnej powierzchni wody, itd. Badania paleoklimatyczne (przede wszystkim rdzeni lodowych) wskazują, że na przestrzeni ostatnich kilkuset tysięcy lat stężenie dwutlenku węgla (CO2) w atmosferze nigdy nie było tak wysokie. Stąd wiemy, że nastąpiło bezprecedensowe zachwianie naturalnego cyklu obiegu węgla w atmosferze. część teoretyczna Zmiany stężenia CO2 mierzone na Mauna Loa na Hawajach (skala w ppm – ilość cząsteczek CO2 na milion cząsteczek powietrza). źródło: globalwarmingart.com Stabilny wzrost stężenia gazów cieplarnianych nie oznacza, że temperatura bę­dzie rosła równomiernie z roku na rok. W perspektywie dziesięcioleci zwiększa się nie­ubła­ganie, ale czasem zdarza się przecież rok chłodniejszy niż poprzedni. Z czego to wynika? Na ten wzrost nakładają się naturalne zjawiska, takie jak zmiany w cyrkulacji prądów oceanicznych, erupcje wulkaniczne czy też zmienność aktywności Słońca. To na te czynniki powołują się sceptycy twierdzący, że człowiek nie jest odpowiedzialny za obecnie obserwowane ocieplenie. Klimatolodzy, weryfikując teorię globalnego ocieplenia, uwzględniają jednak te czynniki. Efekt cieplarniany a zmiany klimatu Atmosfera to cieniutka warstewka okalająca Ziemię. Gazy cieplarniane, m.in. dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4), podtlenek azotu (N2O) i freony (CFC), stanowią zaledwie 0,035% zawartości atmosfery. O co więc ten cały raban? Tak jak ludzki organizm nie jest w stanie funkcjonować bez pierwiastków śladowych, tak życie na Ziemi nie byłoby możliwe bez klimatycznych pierwiastków śladowych, czyli gazów cieplarnianych. Zapewniają one tzw. efekt cieplarniany, zwany czasem efektem szklarniowym. Efekt cieplarniany a globalne ocieplenie Efekt cieplarniany to błogosławieństwo. Bez warstwy gazów cieplarnianych znacznie większa ilość promieniowania słonecznego wracałaby w przestrzeń kosmiczną. Efekt cieplarniany podnosi temperaturę aż o 33°C, zapewniając sprzyjającą życiu, średnią temperaturę 14°C. Wywołane przez człowieka zmiany klimatu potęgują efekt cieplarniany. Dotąd dobroczynny mechanizm staje się dla nas groźny. Zilustrujmy działanie efektu cieplarnianego za pomocą szklarni. Każdy, kto spędził kilka chwil zrywając pomidory szklarniowe wie, że temperatura wewnątrz jest znacznie wyższa niż na zewnątrz. Z czego to wynika? Energia słoneczna dociera do Ziemi głównie jako światło widzialne. Część tej energii jest natychmiast odbijana, część nagrzewa powierzchnię Ziemi. Ziemia zwraca pochłoniętą energię, ale już pod inną postacią – jako promieniowanie podczerwone, czyli energię cieplną. Docierające do szklarni promieniowanie świetlne łatwo się tam dostaje. Promieniowanie podczerwone, które chce szklarnię opuścić, ma z tym pewien problem. Jest częściowo zatrzymywane przez szkło. Szkło się nagrzewa, a pod gorącym szkłem nagrzewa się powietrze, ziemia i pomidory. W atmosferze rolę szkła odgrywają gazy cieplarniane. One również przepuszczają promieniowanie widzialne Słońca, a pochłaniają promieniowanie podczerwone emitowane przez Ziemię. Sceptycy wskazują, że najsilniejszym gazem cieplarnianym jest para wodna i że w związku z tym nie powinniśmy przejmować się emisjami CO2 z kominów elektrowni. To błędne rozumowanie. Sztuczne zmiany stężenia pary wodnej w atmosferze są krótkotrwałe i nie wpływają na klimat. Klimat zmieniają takie gazy jak dwutlenek węgla i metan, które mogą istnieć w atmosferze setki, a nawet tysiące lat. A skutki? Termin „globalne ocieplenie” nie w pełni oddaje skalę zjawiska. Mówmy raczej o globalnych zmianach klimatu, bo na wzroście temperatury się nie kończy. Zmiany klimatu przejawiają się przez: część teoretyczna fale upałów, susze, pustynnienie i pożary, przesuwanie się stref klimatycznych , a co za tym idzie stref upraw i stref występowania niektórych gatunków roślin i zwierząt, rozpad czapy lodowej Arktyki (co odsłania ciemne powierzchnie i potęguje ocieplenie), topnienie lodów Antarktydy, topnienie lodowców górskich (w tym lodowców w Himalajach i Andach, zapewniających dostęp do wody pitnej setkom milionów ludzi), w zrost intensywności i częstotliwości ekstremalnych zjawisk pogodowych: powodzi, huraganów, burz i nawałnic, powiększanie zasięgu chorób tropikalnych, podnoszenie się poziomu mórz i oceanów, rozmarzanie wiecznej zmarzliny, co uszkadza drogi i budynki, a w przyszłości może zdestabilizować schowane pod nią hydraty metanu (podobną do lodu krystaliczną formę wody i metanu); uwolniony metan jeszcze pogłębi problem zmian klimatu, zamieranie raf koralowych w wyniku wzrostu zakwaszenia wód oceanicznych. Jak zmiany klimatu przebiegają w Polsce? Bałtyk nie zamarza od 70 lat. Zimy są coraz cieplejsze, śnieg pojawia się późno i szybko się kończy. Wydłuża się okres wegetacji. Według Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej klimat w Europie Środkowej (w tym w Polsce) będzie ocieplał się szybciej, niż wskazuje średnia światowa. Na przestrzeni następnych stu lat temperatura w Polsce może wzrosnąć nawet o 4°C. 35-stopniowa temperatura będzie na porządku dziennym, należy liczyć się z upałami rzędu 40°C. W przeciągu kilkudziesięciu lat może dojść do ujednolicenia pór roku – zamiast tradycyjnych czterech pór będziemy mieli dwie: chłodną porę deszczową i ciepłą suchą. Strefy klimatyczne w Europie wędrują na północ – dziś klimat na Dolnym Śląsku odpowiada klimatowi węgierskiego regionu Tokaj sprzed 20 lat, a na południu kraju uprawia się afrykańskie sorgo. Wrażliwe na zmiany klimatu są przede wszystkim: ybrzeże Bałtyku, w obszary górskie, gminy na terenach zalewowych, Wielkopolska, obszary miejskie. Wiosenne powodzie roztopowe, związane z topnieniem śniegu, ustępują powodziom opadowym, których przyczyną są gwałtowne oberwania chmury i długotrwałe fale opadów. Rośnie częstotliwość tornad i trąb powietrznych. Długotrwałe susze przeplatają się z okresami wielodniowych deszczy. Jak odczujemy wzrost temperatury? Pogoda uważana dziś za upalną będzie na porządku dziennym, wzrośnie częstotliwość występowania rekordowo wysokiej temperatury, takiej jak fala upałów w 2003, która w Europie Zachodniej doprowadziła do śmierci 35 tys. osób. Lub taka, jak na południu Europy w 2007 r., kiedy to temperatura przekraczała 45°C. Zmiany klimatu zawsze miały miejsce. Klimat na naszym terenie różnił się od dzisiejszego spektakularnie. Kilkadziesiąt tysięcy lat temu, w czasie ostatniej epoki lodowcowej, nasz region pokrywał lądolód gruby na kilometr. Dlaczego więc dziś wiążemy je z działalnością człowieka? Choć na przestrzeni ostatnich tysięcy lat klimat zmieniał się często bardzo gwałtownie (weźmy chociażby pod uwagę okresy „średniowiecznego ocieplenia klimatu” w IX–XIII wieku oraz „małą epokę lodowcową” w XV–XVIII wieku), to obserwowane obecnie zmiany temperatury są większe, a ich tempo znacznie szybsze. Ten widoczny wzrost temperatury pokrywa się z nastaniem epoki przemysłowej i znaczną intensyfikacją wykorzystania paliw kopalnych. część teoretyczna Jak oceniają naukowcy, większość notowanego wzrostu jest najprawdopodobniej spowodowana zwiększeniem koncentracji antropogenicznych gazów cieplarnianych, powstających właśnie wskutek spalania węgla, ropy i gazu. Odchylenia temperatury względem średniej z lat 1961–1990. źródło: III Raport Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu IPCC Skąd się biorą antropogeniczne gazy cieplarniane? Populacja ludzka rośnie dynamicznie. Siłą logiki rośnie też zapotrzebowanie na energię elektryczną, ciepło i paliwa transportowe. Pozyskujemy je przede wszystkim z paliw kopalnych. Niemalże do końca XIX wieku potrzeby energetyczne naszych przodków zaspokajało drewno. W pierwszej połowie wieku XX dominował węgiel. Dziś króluje ropa, następnie gaz i węgiel, które wspólnie dostarczają 85% energii na świecie. Przyjrzyjmy się trzem najważniejszym gazom cieplarnianym: E misje dwutlenku węgla są wynikiem spalania ropy, węgla i gazu na potrzeby przemysłu, transportu, rolnictwa, ogrzania i schłodzenia budynków. Oddzielnym problemem jest wylesianie, które zmniejsza powierzchnię naturalnego rezerwuaru, wychwytującego CO2 z atmosfery, czyli lasów. Szczególnie dotkliwe jest karczowanie lasów równikowych. Metan powstaje przede wszystkim w wyniku beztlenowego rozkładu szczątek roślinnych przez bakterie (naturalne źródła metanu to m.in. bagna czy oceany). Emisje spowodowane działalnością człowieka wiążą się ze spalaniem paliw kopalnych (metan jest głównym składnikiem gazu ziemnego), hodowlą bydła, uprawą ryżu, pożarami, a także ze składowaniem odpadów, gdzie dochodzi do beztlenowego rozkładu materii. Tlenki azotu wydzielane są przede wszystkim przez glebę w strefie tropikalnej, jak również wskutek parowania oceanów. Antropogeniczne emisje stanowią ok. 40% całości i pochodzą głównie ze spalania paliw kopalnych, użytkowania nawozów rolniczych oraz przemysłowej produkcji nylonu. W 2008 roku spowodowana przez człowieka emisja CO2 wyniosła 35 miliardów ton. Głównym źródłem tych emisji jest spalanie ropy, węgla i gazu w elektrowniach i elektrociepłowniach (do produkcji prądu i ciepła), spalanie paliw w transporcie drogowym i lotniczym oraz produkcja dóbr. Przy emisji 35 miliardów ton CO2 rocznie, na jednego mieszkańca Ziemi przypada średnio 5 ton CO2. Tymczasem naukowcy wskazują, że aby zatrzymać zmiany klimatu na bezpiecznym poziomie, trzeba zejść do poziomu 1 tony CO2 na osobę. Pojedyncze drzewo wychwytuje i wiąże zaledwie 5 kg CO2 rocznie. Oznacza to, że „uśredniony” Ziemianin potrzebuje aż tysiąca drzew, by zneutralizować prywatną emisję gazów cieplarnianych, przy czym Polak potrzebuje 2 tysięcy, a Amerykanin 5 tysięcy drzew! Nie tylko klimat… Zmiany klimatu będą miały poważne konsekwencje dla światowych gospodarek. Noblista Nicolas Stern wylicza, że straty gospodarcze na przestrzeni najbliższego półwiecza mogą wynieść nawet 10 000 miliardów euro rocznie. Unia Europejska i amerykański Pentagon przewidują, że brak wody, żywności i podnoszenie się poziomu wód oceanicznych będą skutkować konfliktami zbrojnymi i intensywną migracją klimatyczną do bezpieczniejszych regionów. przebieg zajęć Temat: K limatyczne ABC, każde dziecko o tym wie! Czas spotkania: 70 minut (z możliwością podziału spotkania na krótsze części) Cele: dziecko odróżnia pogodę od klimatu, dziecko wskazuje podstawowe przyczyny i konsekwencje zmian klimatu, dziecko rozwija umiejętności muzyczne i plastyczne, dziecko pracuje samodzielnie i w grupie. Metody pracy: burza mózgów, gry dydaktyczne, nauka piosenki, praca pod kierunkiem Formy pracy: praca grupowa, zespołowa, indywidualna Środki dydaktyczne: • w teczce 4 kolorowanki formatu A3 przedstawiające postaci dzieci ubrane odpowiednio do warunków pogodowych panujących podczas jednej z czterech pór roku; • na płycie CD konturowa mapa Polski, ilustracje 3 różnych rodzajów pogody i 3 różnych stref klimatycznych, ilustracje przedstawiające zmiany w porach roku, lizaki z buzią uśmiechniętą i smutną, ilustracje ze zjawiskami przyjaznymi i nieprzyjaznymi dla środowiska i klimatu, 4 rozsypanki przedstawiające konsekwencje zmian klimatu; • pozostałe: wata, sreberko, pastele, żółty błyszczący papier, biały i granatowy miękki papier, plastelina, skakanki/gumy do skakania/taśma/sznurek Przebieg zajęć: Wprowadzenie Nauczyciel prosi dzieci, aby spojrzały przez okno i zadaje pytanie, jaka jest dziś pogoda (świeci słońce, pada deszcz/śnieg, wieje łagodny/silny wiatr, niebo jest czyste/zachmurzone). A jaka była wczoraj? Czy ktoś domyśla się, jaka będzie jutro? 2 min. Realizacja tematu 1. E lementy pogody. Nauczyciel dzieli zespół na cztery grupy. Z materiałów leżących przy stolikach dzieci przygotowują elementy pogody: wycięte przez siebie chmurki (z miękkiego białego i granatowego papieru), słoneczka (błyszczący żółty papier), śnieg (watka), deszcz (kuleczki zrobione ze sreberka), pioruny (czerwona plastelina), wiatr (białe, szare pastele). Elementy pogody do przygotowania można wybrać w zależności od pory roku, np.: zima – śnieg, wiatr, słońce, chmury, lato – słońce, deszcz, pioruny, chmury. 2. Prognoza pogody. Nauczyciel wiesza planszę z wyrysowanym konturem Polski (z zaznaczonym morzem na północy i górami na południu) i czyta prognozę pogody. Dzieci doczepiają przygotowane przez siebie elementy pogody w odpowiednie miejsca na mapie. Przykładowa prognoza pogody W dniu dzisiejszym nad morzem przewidziana jest piękna, słoneczna pogoda. Na całym wybrzeżu Bałtyku będzie świeciło słońce, a temperatura osiągnie 22°C. Tylko gdzieniegdzie pojawią się chmury. W stolicy Polski, Warszawie, również dużo słońca, jednak wieczorem przez miasto mogą przejść gwałtowne burze. W górach należy spodziewać się nieco gorszej pogody. Temperatura dojdzie jedynie do 15°C, pojawią się gęste chmury, z których będzie padać ulewny deszcz. Będzie wiał silny wiatr. 10 min. 5 min. Fot. Marta Szczypek Wspólne malowanie kolorowanki pokazującej właściwy strój na daną porę roku. 3. N auka piosenki: „Słoneczko nasze rozchmurz buzię, bo nie do twarzy ci w tej chmurze, słoneczko nasze rozchmurz się, maszerować z tobą będzie lżej!” – dzieci śpiewają utwór, stojąc w kółku, wykonując przy tym ruchy: „Słoneczko nasze rozchmurz buzię” – dzieci wskazują na uśmiechniętą buzię, „bo nie do twarzy ci w tej chmurze” – dzieci łapią się za twarz, udają zatroskanie, smutek, „słoneczko nasze rozchmurz się” – dzieci ponownie wskazują na uśmiechniętą buzię, „maszerować z tobą będzie lżej”– dzieci w jednym miejscu maszerują. Piosenkę można zaśpiewać bez muzyki bądź skorzystać z nagrania. 4. Co to jest pogoda? Nauczyciel pokazuje dzieciom sztywne karty z ilustracjami przedstawiającymi trzy różne rodzaje pogody (np. deszczową, słoneczną, wietrzną), przyczepia je na tablicy i wyjaśnia, co to jest pogoda (stan atmosfery w danej chwili; niekiedy zmienia się z godziny na godzinę; pogodę możemy obserwować, np. gdy wyjrzymy za okno: czy pada deszcz/śnieg, czy jest ciepło/zimno, czy jest wietrznie/pochmurnie, itp). 5. Pory roku. Nauczyciel zadaje dzieciom pytanie, którą porę roku lubią najbardziej i dlaczego (odpowiedzi dzieci: zimę, bo jest dużo śniegu, lato – jest ciepło, wiosnę – wszystko kwitnie, jesień – spadają liście, itp.). 6. Kolorowanki. Każda grupa otrzymuje białą kartkę formatu A3 z obrazkiem do pokolorowania; kolorowanki przedstawiają dzieci ubrane odpowiednio do warunków pogodowych panujących podczas jednej z czterech pór roku (lato – koszulka, krótkie spodenki/spódniczka, kostium kąpielowy; zima – czapka, szalik, kombinezon, itp.); w grupach dzieci mają za zadanie pokolorować wspólnie swoją postać. 7. Co to jest klimat? Nauczyciel pokazuje dzieciom sztywne karty z ilustracjami przedstawiającymi trzy różne rodzaje klimatu (np. równikowy, polarny i umiarkowany), przyczepia je po przeciwnej stronie tablicy niż obrazki dotyczące pogody i wyjaśnia, co to jest klimat (charakterystyczne dla danego obszaru zjawiska pogodowe, np. ilość opadów deszczu lub temperatura, o których wiemy dzięki wieloletnim obserwacjom; klimat danego miejsca nie powinien się zmieniać; w Polsce panuje taki klimat, że występują cztery różne pory roku – wiosna, lato, jesień, zima; na tropikalnej wyspie przez cały rok jest ciepło i słonecznie, a w okolicach bieguna północnego klimat polarny charakteryzuje się długą zimą i krótkim latem). Wspólnie dochodzą do wniosku, że pogoda i klimat to dwa różne zjawiska. 8. N auka wierszyka. Dzieci stają w kółku i uczą się wierszyka. Słowa zawarte w wierszyku ilustrują odpowiednimi ruchami: „Gdy o POGODĘ pytamy, za okno wyglądamy, Pór roku następowanie to o KLIMAT pytanie. Pogoda i klimat – dwie różne rzeczy, o czym od dziś wiedzą dzieci!” 5 min. 2 min. 3 min. 10 min. 3 min. 5 min. przebieg zajęć 9. Zmiany w porach roku. Nauczyciel zadaje dzieciom pytanie, czy zaobserwowały zmiany w porach roku w Polsce. Pokazuje zestawy obrazków przedstawiających sytuację kiedyś i teraz. Dzieci mają za zadanie podać kolejność chronologiczną obrazków: z aśnieżony stok w górach, wielu zjeżdżających narciarzy / stok górski prawie bez śniegu, niewielu narciarzy, ludzie spacerujący po ulicy, lekko ubrani / ludzie kąpiący się w mieście w fontannach, rodzina świętująca Boże Narodzenie, a za oknem śnieg i mróz / rodzina świętująca Boże Narodzenie, a za oknem szarozielone pole. 5 min. 10. Przyczyny zmian klimatu. Nauczyciel prosi dzieci, aby pomogły mu wskazać przyczyny tego, że na Ziemi jest coraz cieplej. Dzieci siadają przodem do nauczyciela, dostają tekturowe lizaki – z buzią uśmiechniętą po jednej stronie, po drugiej – z buzią smutną; w zależności od pokazanego przez nauczyciela obrazka dzieci mają pokazać lizak z właściwą buźką: zjawiska nieprzyjazne dla środowiska i klimatu (dzieci podnoszą tabliczkę z buzią smutną): samochody stojące w korku, dymiące fabryki, samoloty zostawiające smugi dymu, ludzie spalający odpady na ognisku, wycinanie lasów, zjawiska przyjazne dla środowiska i klimatu (dzieci podnoszą tabliczkę z buzią uśmiechniętą): jeżdżenie na rowerze, chodzenie pieszo, pływanie żaglówką, sadzenie drzew, segregowanie odpadów, chodzenie na zakupy z torbą materiałową. 8 min. 11. Konsekwencje zmian klimatu. Każda z czterech grup otrzymuje od nauczyciela rozsypankę przedstawiającą inną konsekwencję zmian klimatu (np. topniejący lodowiec górski, lodowce zamienione w pływające kry w Arktyce, wysuszone pole, zalewanie wyspy koralowej, pożar szalejący w Australii, zalany Nowy Orlean); każda z grup określa, co ukazuje ich obrazek i omawia z nauczycielem zaobserwowaną sytuację. 5 min. Fot. Marta Szczypek 12. Zwierzęta i zmiany klimatu. Nauczyciel układa na podłodze trzy koła (ze skakanek, gumy do skakania, taśmy czy sznurka, najlepiej koloru niebieskiego), które symbolizują oczka wodne. Podczas gry dzieci naśladują skaczące żaby. Gdy gra muzyka (np. odgłosy natury), żaby poruszają się wokół oczek wodnych, gdy muzyka ucichnie, muszą wrócić do wody. Po pierwszej rundzie nauczyciel głośno zauważa, że temperatura się podnosi, co powoduje, że jedno oczko wysycha (nauczyciel zabiera jedno koło). Gdy milknie muzyka, dzieci-płazy muszą zmieścić się do pozostałych dwóch oczek. Zabawa jest kontynuowana, aż nie pozostanie żadne oczko. Dzieci wspólnie z nauczycielem analizują sytuację. 5 min. Przedszkolaki za pomocą lizaków ze smutną i uśmiechniętą buzią wskazują zjawiska pozytywne i negatywne dla klimatu. Podsumowanie Dzieci siadają przodem do ozdobionej wcześniej elementami pogody mapy Polski, nauczyciel zadaje pytanie, jaka pogoda może być za 20–30 lat, gdy nie będziemy dbać o klimat i wymienia negatywne czynności przyczyniające się do ocieplenia atmosfery. Zaprasza chętnego przedszkolaka do zostania na chwilę „przedszkolnym prezenterem pogody” i ułożenia „pogody przyszłości” – np. wszędzie słoneczka, dużo burz z piorunami. 2 min. przedstawienie Kłótnia pór roku Bajka w wykonaniu dzieci 5-, 6-letnich OBSADA: NARRATORZY WIOSNA, LATO, JESIEŃ, ZIMA SŁOŃCE 3 CHMURKI WIATR REKWIZYTY: III SCENY Scenografia: dowolna, związana z pogodą, przyrodą, mogą pojawić się w tle obrazki przedstawiające pory roku, symbole pogody, niszczycielską działalność człowieka (np. dymiące kominy, samochody stojące w korku, wycinanie lasów itd.). Symboliczne elementy strojów pór roku – mogą być zaznaczone kolorystycznie. Chmurki dobrze wyglądają, gdy przytulają do siebie nieduże białe poduszki. Wiatr potrzebuje kawałek zwiewnej tkaniny, którą trzyma podczas krążenia wokół zgromadzonych. Narratorzy mogą być przebrani za inne elementy pogody (deszcz, śnieg, chmury w innych kolorach, itp.). Scena I (Wchodzi słońce, rozgląda się, przeciąga, kłania się publiczności i siada na środku, najlepiej na dużym krześle. Wchodzi narrator, kłania się i mówi) NARRATOR:Wszystkie cztery pory roku pełne dumy i uroku, kolorowe są i młode, własną mają też pogodę. Wiosną słońce, gwiazdy gasną, zimą śnieg i już jest jasno, z małej chmurki duży deszcz, w ciepłe lato miło jest. A jesienią? Tak, jesienią chłodne wiatry w polu wieją. To jest właśnie polski klimat. Pory roku klimat trzyma. Wszystko ma swe miejsce, czas. Pory roku cieszą nas. (Wchodzą pory roku i głośno dyskutują wszystkie naraz, obok stoją chmurki. Gdy narrator zaczyna mówić, pory roku stają daleko od siebie wielce obrażone) NARRATOR: K łóciły się pory roku w piękny noworoczny ranek, która z nich jest najważniejsza, która królową zostanie. Pierwsza przemówiła wiosna: WIOSNA:Jestem piękna i radosna, Ze mną życie się zaczyna, nie to, co ta sroga zima. Budzę pąki, sypię kwiatem i przyjemniej jest niż latem Czyż nie jestem najpiękniejsza, najzieleńsza i najszczersza? NARRATOR:Pokiwało głową lato: LATO:A ja na to jak na lato. Zanim się tu zazielenisz, wiele błota jest na ziemi. Zimno, ciemno, deszcz i słota – to wiosenna jest robota. Są i burze i roztopy, potem powódź i potopy. Latem wszystko jest inaczej – ja na świecie więcej znaczę. Dam jeść wszystkim, to ma rola, bo bogato w lasach, polach. JESIEŃ:Jak nie upał, to znów susza, co do głodu wszystkich zmusza. Bo gdzie susza – tam jest głód i pomoże tylko cud. Nie ma to jak sad jesienią: wszystkie jabłka się rumienią, pełne warzyw są ogrody, zanim przyjdą późne chłody. przedstawienie ZIMA:Jakie to są twoje chłody – dużo błota, dużo wody. Brudno robi się, ponuro – brzydkie niebo z ciemną chmurą. No a zimą czysto, jasno, ziemia ma kołderkę własną. Śpią roślinki i zwierzęta, jest wesoło, idą święta. WIOSNA:Zima – pora doskonała? Lodem skuta ziemia cała. Twardo, zimno, zawierucha, nie wychodzić bez kożucha. Wiosną można zdjąć czapeczkę i zamienić na chusteczkę. 3 CHMURKA:A co człowiek ma do tego, że w pogodzie dużo złego? Jak człowiek postąpić może, żeby już nie było gorzej? NARRATOR:I tak długo kłótnia trwała. Każda pora rację miała. WIATR:Szszszszszsz! Co za czasy, wycinają ludzie lasy! Gdzie ja teraz się podzieję? Nie powieję – oszaleję. I w tornado się zawinę i popsuję coś lub zginę. (Słońce łapie wiatr za ramię) (Pory roku siadają tyłem do siebie) SŁOŃCE:Cicho, wietrze! Plany snuję, kto dziś ciebie potrzebuje?... Błyskawiczny pomysł taki: tam na polu są wiatraki, zatańcz z nimi, niech się kręcą, dużo prądu zaoszczędzą. WIATR:Lecę, pędzę tam na pole, zamiast jęczeć, pomóc wolę! Scena II NARRATOR:Tej kłótni się przyglądały dwie malutkie chmurki białe. Na niebie się zatrzymały, z kłótni nic nie zrozumiały. SŁOŃCE:Wszystkim ludziom dobrze znany straszny efekt cieplarniany. No a to się wzięło stąd, że nieoszczędzany prąd. Ludzie mogą porom pomóc, a nie prąd marnować w domu. (Chmurki mogą stać z boku, blisko przodu sceny) 1 CHMURKA:Taki dzisiaj piękny dzionek. O co kłócą się, szalone? Każda pora jest wspaniała, czemu nie chcą wspólnie działać? 2 CHMURKA:Każda pora roku płynie i ze swych zwiastunów słynie: wiosna ze snu ziemię budzi, lato w mig opala ludzi, a jesień liście maluje, zima śnieżką w nas celuje. (Słońce wstaje z krzesła) 10 SŁOŃCE:Macie rację, moje panie. Lepiej niech już tak zostanie. Choć bywają zagadkowe złe warunki pogodowe, to najbardziej ja się wściekam na działalność złą człowieka. (Odlatuje robiąc okrążenie wokół zgromadzonych) 1 CHMURKA:Takich ludzi nam potrzeba, bo na ziemi działać trzeba: uspokoić roku pory i złagodzić wszystkie spory. 2 CHMURKA:Żeby ludzie na rowerze, albo pieszo, mówiąc szczerze, mogą dla zdrowia żaglówką, a nie wciąż tylko taksówką. 3 CHMURKA:Błyskawicznie działać trzeba, by nie było dymu z nieba, a deszcze czyste padały, zdrową wodę dostarczały. (Wszyscy wzajemnie podają sobie ręce – jak do powitania. Potem siadają w jednym kole, razem z nimi pory roku) przedstawienie Scena III (epilog) (Jak poprzednio. Wchodzi narrator) NARRATOR:Wiecie, co się stało dalej? Wszyscy ciężko pracowali i uczyli ludzi co dzień, by z klimatem żyli w zgodzie. SŁOŃCE:Ziemia naszym domem jest czy w pogodę, czy też w deszcz. Bądź dziś królem – dbaj o klimat. Klimat nas przy życiu trzyma. Pomagajmy póki czas, by był zdrowy każdy z nas. Piosenka „Słoneczko, uśmiechnij się” muz. K. Gaertner, sł. A. Bernat (W tym momencie aktorzy mogą widzom rozdawać obrazki, np. kolorowanki ekologiczne. Mogą też z tym zaczekać do końca inscenizacji, żeby nie odwrócić obrazkami uwagi dzieci od tego, co przedstawiają) Słoneczko śpiewa na cały głos, Choćbyś miał bracie kłopotów sto, Słoneczko z góry uśmiecha się, Słoneczko woła przez cały dzień. Refren: Uśmiechnij się, wyprostuj się, Słoneczko śpiewa i woła cię. Uśmiechnij się, wyprostuj się, Słoneczko śpiewa i woła cię. NARRATOR:Wszystko do normy wróciło. I dobrze się zakończyło. Na jakiś czas, daję słowo, każda pora jest królową. Słoneczko, słonko ma złoty blask, Wędruje ciągle przez cały świat, Słoneczko do nas woła zza gór, A ze słoneczkiem woła nasz bór. (Na te słowa chmurki i słońce zakładają porom roku korony) Refren: Uśmiechnij się, wyprostuj się... koniec 11 część teoretyczna Oszczędność energii a zmiany klimatu Populacja ludzka stale rośnie. Siłą rzeczy rośnie zapotrzebowanie na energię. I to gwałtownie – do połowy wieku przewiduje się dwukrotny wzrost popytu na prąd. Ten trend pozostaje w jawnym kontraście do innego fundamentalnego zjawiska – czas tanich, łatwo dostępnych źródeł ropy i gazu właśnie dobiega końca. Jak więc sprostać temu wyzwaniu i uniknąć poważnego kryzysu energetycznego? Jak zapobiec kryzysowi klimatycznemu? Należy jak najszybciej odejść od paliw kopalnych (wyczerpywalnych) do źródeł odnawialnych (niewyczerpywalnych). Do wyprodukowania wiatraków, turbin do elektrowni wodnych i paneli słonecznych też trzeba energii. I to na to powinniśmy przeznaczyć nasze ostatnie złoża ropy i gazu. Z czego obecnie czerpiemy energię? W 85% z paliw kopalnych: ropy, węgla i gazu. Pozostałe to energetyka jądrowa i źródła odnawialne: wiatr, słońce, energetyka wodna, geotermalna, energia pływów i fal oceanicznych, biopaliwa pierwszej i drugiej generacji oraz algi (biopaliwa trzeciej generacji). energia wody 6,3% energia nuklearna 5,9% ropa naftowa 36% 6,3% energia geotermalna i inne źródła 27,4% węgiel kamienny 22,8% gaz ziemny Co z tym węglem? Obiegowa opinia głosi, że „Polska węglem stoi”. Ściśle rzecz ujmując – stała. Upieranie się przy inwestycjach w nowe elektrownie węglowe jest zagrożeniem nie tylko dla klimatu, ale też dla naszej gospodarki. Dlaczego? W dłuższej perspektywie ceny węgla będą rosły. Chiny już dziś spalają 3 mld ton węgla rocznie, co stanowi ponad połowę światowego wydobycia. Apetyt Chin stale rośnie, co przełoży się na glo­balny wzrost cen tego surowca. Wykorzystanie źródeł energii na świecie (2006). źródło: Amerykańska Agencja Informacji Energetycznej (EIA) Węgiel jest najbrudniejszym z paliw kopalnych. Ma najwyższą emisję gazów cieplarnianych na jednostkę wyprodukowanej energii. Oprócz gazów groźnych dla klimatu z kominów elektrowni ulatniają się siarka i metale ciężkie, zwiększając zachorowalność na choroby cywilizacyjne. Co więcej, węgiel spalany jest w elektrowniach wysoce nieefektywnie. W przestarzałych polskich zakładach zaledwie 25–35% energii zawartej w węglu przetwarza się na elektryczność. Energetyka wiatrowa Energetyka wiatrowa rzeczywiście nabrała wiatru w żagle. Spośród źródeł odnawialnych rozwija się najbardziej dynamicznie – instalowana moc rośnie o około 30% rocznie. Przez 10 lat, między 1999 a 2009 rokiem, produkcja energii z wiatru wzrosła ponad sześć razy! Liderem są Stany Zjednoczone, z ponad dwudziestoprocentowym udziałem w światowym rynku produkcji energii wiatrowej. Farmy wiatrowe stają i na lądzie, i na morzu. Siła wiatru, a więc i moc elektrowni, jest na morzu wyższa, ale wyższe też są koszty postawienia morskiej farmy wiatrowej. Nie zniechęca to inwestorów. Brytyjczycy budują u ujścia Tamizy elektrownię o mocy 1,3 GW. Tylko ta jedna elektrownia zaspokoi zapotrzebowanie na prąd 1/3 Londynu. Energetyka wiatrowa to nie tylko wielkie elektrownie. W Europie Zachodniej coraz popularniejsze stają się nieduże elektrownie przydomowe, do nabycia w marketach budowlanych. 12 część teoretyczna Nasycenie elektrowniami wiatrowymi w Polsce należy do najniższych w Europie. Moc zainstalowana w energetyce wiatrowej to zaledwie 1005 MW. Należymy do krajów średnio zasobnych w energię wiatru. Najlepsze warunki wiatrowe ma wybrzeże Bałtyku, Pobrzeże Kaszubskie i Suwalszczyzna. Wiatraki warto stawiać również na Nizinie Mazowieckiej, w centralnej Wielkopolsce, w Beskidzie Śląskim i Żywieckim. Roczne promieniowanie całkowite na terenie Polski źródło: thermalenergy.com.pl Energetyka słoneczna Energia słoneczna ma mnóstwo zalet. Jest powszechnie dostępna, w czasie eksploatacji nie szkodzi środowisku naturalnemu. Co ważne, panele fotowoltaiczne (służące do produkcji prądu) nie zużywają się. Po 20 latach produkują prawie tyle samo prądu, co na początku. Koszt eksploatacji jest minimalny i ogranicza się do serwisowania instalacji. Słońce jest uniwersalnym źródłem energii – pozwala zaspokoić nasze zapotrzebowanie na prąd (panele fotowoltaiczne), ciepło (kolektory słoneczne), a nawet potrzeby transportowe (prąd zasili akumulatory samochodu elektrycznego). Wbrew obiegowej opinii nasłonecznienie w Polsce (1600 godzin w ciągu roku) jest wystarczające, by instalowanie paneli fotowoltaicznych miało sens. Panele pracują również przy zachmurzonym niebie, pochłaniając światło rozproszone. Ogniwa fotowoltaiczne są kosztowne. Ich cena jednak stale spada – wraz z postępem technologicznym i zwiększaniem produkcji. Dziś energia ze słońca jest 2–3 razy droższa od energii z węgla, gazu i ropy. Eksperci oceniają jednak, że na przestrzeni najbliższych 10 lat energetyka słoneczna stanie się w pełni konkurencyjna wobec tradycyjnych źródeł energii. Prąd z dobrze zlokalizowanych farm słonecznych może być nawet dwa razy tańszy niż prąd z węgla. Energia z wody To źródło odnawialne wykorzystywane na największą skalę. Potężne elektrownie wodne lokuje się zazwyczaj w regionach górzystych (o wysokich spadkach wody). Liderem hydroenergetyki jest Norwegia (energia z wody zapewnia tam niemalże 100% zapotrzebowania na prąd). Elektrownie wodne częściowo rozwiążą problem niestabilności produkcji energii z innych źródeł odnawialnych. Tzw. elektrownie szczytowo-pompowe potrafią magazynować energię. W dni wietrzne lub słoneczne mogą wykorzystać nadwyżki odnawialnego prądu do wpompowania wody ze zbiornika na dole do zbiornika na górze. Kiedy nie ma słońca i wiatru, odzyskują ten prąd, przepuszczając zgromadzoną wodę przez turbiny. Ocenia się, że w Polsce wykorzystujemy nasze wodne zasoby zaledwie w 12%. Rozwój dużych hydroelektrowni jest jednak rozwiązaniem kontrowersyjnym ekologicznie – instalacje przerywają szlaki migracyjne ryb, mieląc je w turbinach prądotwórczych. Mniej problematyczne są małe elektrownie wodne, usytuowane na rzeczkach, a zarządzane przez lokalnych, indywidualnych inwestorów. Geotermia W przypadku energii geotermalnej sięgamy po ciepło zgromadzone we wnętrzu Ziemi. Geotermia wykorzystywana jest głównie do ogrzewania budynków (produkcja prądu możliwa jest tylko w przypadku bardzo gorących źródeł). Liderem wykorzystania energii geotermalnej jest Islandia – ciepłem wnętrza Ziemi ogrzewa się tam niemal 90% budynków. Sęk w tym, że z dobrodziejstw energii Ziemi mogą korzystać tylko miejscowości położone w pobliżu instalacji geotermalnych – tak jak Pyrzyce, gdzie wody geotermalne zaspokajają zapotrzebowanie na ciepło 13 tysięcy mieszkańców. Co więcej, liczba miejsc o sprzyjających warunkach do produkcji energii geotermalnej jest ograniczona. Polska ma ponoć niezłe warunki geotermalne, jednak wobec rozbieżności szacunków konieczne jest dokładniejsze zbadanie naszego potencjału. 13 część teoretyczna Biomasa i biopaliwa Skąd się bierze energia w biomasie? Rośliny w procesie fotosyntezy wiążą w swoich strukturach pierwiastek węgla. A to węgiel (tak jak w paliwach kopalnych) jest źródłem energii. Energię zawartą w biomasie można przekształcić na energię użyteczną w postaci prądu, ciepła i paliw transportowych. Spalanie biomasy a spalanie węgla i ropy Spalanie biomasy i umieranie drzew również uwalnia do atmosfery dwutlenek węgla. Dlaczego więc postrzegamy to jako receptę na zmiany klimatu, a piętnujemy emisje ze spalania węgla i ropy? Teoretycznie, spalanie biomasy nie zwiększa zawartości CO2 w atmosferze, gdyż wcześniej, wzrastając, drzewa wychwytywały z atmosfery dwutlenek węgla. Spalając drewno wypuszczamy to, co wcześniej zostało związane. Wychodzi na zero. Inaczej ma się sprawa z paliwami kopalnymi. Węgiel był w nich wiązany przez miliony lat, głęboko pod ziemią. Teraz w bardzo krótkim czasie wypuszczamy dodatkowe ilości CO2, których nie jest w stanie pochłonąć naziemna roślinność. Biopaliwa pierwszej generacji to rośliny uprawne (rzepak, kukurydza, buraki cukrowe, trzcina cukrowa). Ich rozwój jest problematyczny, bo potrzeby energetyczne pozostają w bezpośredniej konkurencji wobec potrzeb żywnościowych. Biopaliwa drugiej generacji to pozostałe formy biomasy. To m.in. celulozowe resztki organiczne, odpady leśne i rolne, ale też biogaz. Na razie technologie wykorzystania resztek organicznych mają niewielkie zastosowanie. Są droższe i charakteryzują się wyższym stopniem skomplikowania niż technologie dla biopaliw pierwszej generacji. Negawaty – złota żyła efektywności energetycznej Nie wolno zapominać, że najlepsza energia to ta niewykorzystana. Inwestycje w efektywność energetyczną pozwolą nam ograniczyć zapotrzebowanie na prąd i ciepło. Ocenia się, że najbardziej obiecujące jest inwestowanie właśnie w efektywne wykorzystanie energii, energetykę słoneczną, wiatrową, a także rozwijanie biopaliw z alg, hodowanych obecnie w instalacjach eksperymentalnych. Jak oszczędzać energię? Oto cztery filary oszczędzania energii w domu i w biurze: 1) wymiana urządzeń na bardziej energooszczędne; 2) wyłączenie trybu czuwania urządzeń (tzw. stand-by); 3) pozbycie się tych urządzeń, które nie są nam potrzebne; 4) krótsze lub rzadsze używanie urządzeń, zmiana nawyków. Wymiana urządzeń na bardziej energooszczędne Wymiana żarówki żarowej na świetlówkę energooszczędną pozwala zaoszczędzić 80% energii. Wyższy koszt świetlówki zwraca się dzięki oszczędnościom na rachunkach za prąd. Wysoki pobór mocy przy zapalaniu świetlówki to pieśń przeszłości – nowoczesne świetlówki rozpalają się szybko i nie pobierają wtedy więcej prądu. Nie psują się częściej niż żarówki, o ile wybieramy wiarygodnego producenta. Lodówka jest najbardziej prądożernym urządzeniem w domu. Wymiana starej lodówki (o zużyciu 800 kWh energii rocznie) na lodówkę klasy A++ (zużycie 200 kWh rocznie) to oszczędność rzędu nawet kilkuset złotych rocznie. Różnice w zużyciu energii pomiędzy klasą A+ i A++ jest na tyle duża, że warto od razu inwestować w sprzęt wysoce energooszczędny. 14 Przykładowa etykieta efektywności energetycznej. część teoretyczna Komputer z monitorem w wielu domach detronizuje lodówkę w zakresie zużycia prądu. Przy wymianie komputera warto zwrócić uwagę na zużycie energii procesora i karty graficznej. Pomocne będzie również zainstalowanie specjalnego programu dostosowującego wydajność procesora do aktualnych potrzeb. Etykieta efektywności energetycznej określa energochłonność całej gamy produktów dostępnych na rynku. Klasy efektywności energetycznej obejmują zakres od G do A++, gdzie A++ oznacza urządzenie najbardziej efektywne. Taką etykietę znajdziemy na urządzeniach RTV i AGD, takich jak chłodziarki i zamrażarki, pralki, zmywarki, piekarniki elektryczne, kuchenki mikrofalowe, klimatyzatory, bojlery i kotły centralnego ogrzewania oraz żarówki i świetlówki. Inną formą promowania sprzętu energooszczędnego są certyfikaty dla najlepszych dostępnych produktów. Warto szukać produktów oznaczonych znaczkiem Energy Star (który gwarantuje, że sprzęt jest co najmniej o 30% wydajniejszy niż inne urządzenia w tej samej klasie). Wyłączenie trybu czuwania Tryb stand-by to złodziej energii. Wiele urządzeń pochłania więcej prądu w trybie czuwania, niż kiedy z nich rzeczywiście korzystamy. Na przykład w przypadku drukarek średnio 93% prądu idzie na czuwanie, a jedynie 7% na drukowanie. Co więcej, większość używanych przez nas sprzętów pracuje średnio tylko kilka godzin dziennie, a przez resztę czasu pozostaje w trybie czuwania, co powoduje znaczące straty prądu. Rozwiązaniem jest podłączenie wszystkich urządzeń elektrycznych do listwy z wyłącznikiem. Urządzenia pracujące wspólnie można pogrupować na oddzielnych listwach. I tak, zestaw „do pracy” (komputer, monitor, drukarka, skaner, router bezprzewodowy) można podłączyć oddzielnie, a zestaw „do relaksu” (telewizor, tuner telewizji kablowej, DVD) oddzielnie. Pozbycie się tych urządzeń, które nie są nam potrzebne Czy rzeczywiście potrzebujemy zegarka na prąd? A elektrycznego podgrzewacza do kawy? Co ze zbędnymi kartami w komputerze, które bezproduktywnie wysysają prąd? Krótsze lub rzadsze używanie urządzeń, zmiana nawyków: alanie mniejszej ilości wody do czajnika (elektrycznego lub zwykłego) skróci czas N gotowania. Podobnie jak przykrycie garnka pokrywką. Pranie przy niepełnym załadowaniu również jest niepotrzebną stratą energii. Podobnie jak zmywanie w zmywarce trzech kubków po kakao. Warto uruchamiać te urządzenia, kiedy są pełne. Szybkie i zdecydowane odkurzanie skróci czas użytkowania odkurzacza. A zmniejszenie jego mocy, kiedy czyścimy parkiet, a nie gęsty dywan, zmniejszy zużycie energii. Sprawne prasowanie skróci czas używania żelazka. R zadsze siadanie przed telewizorem i komputerem otwiera nowe możliwości towarzyskie i rekreacyjne. Przy okazji możemy liczyć na pozytywne zaskoczenie przy kolejnym rachunku za prąd. Przykręcenie termostatu z 23°C do 20°C wyraźnie ograniczy rachunki za prąd. Inteligentne wietrzenie mieszkania to wietrzenie krótko i zdecydowanie, otwieranie na oścież drzwi balkonowych, a potem zamykanie okna. Wąska szpara uchylonego okna przez wiele godzin to istny złodziej ciepła. 15 przebieg zajęć Temat: G dy energię oszczędzamy, o środowisko i klimat dbamy! Czas spotkania: 70 minut (z możliwością podziału spotkania na krótsze części) Cele: dziecko zna terminy „energia elektryczna” i „elektrownia”, dziecko umie odróżnić czynności właściwe od niewłaściwych związanych z używaniem urządzeń elektrycznych, dziecko wskazuje wiatr i słońce jako źródła energii przyjazne środowisku i klimatowi. Metody pracy: pogadanka, burza mózgów, gra dydaktyczna, zabawa, zajęcia praktyczne Formy pracy: praca grupowa, zespołowa, indywidualna Środki dydaktyczne: • w teczce rysunek bloku mieszkalnego i elektrowni, plansze z zachowaniami, instrukcja wykonania wiatraczka; • na płycie CD obrazki wielu urządzeń elektrycznych, elementy do czterech rozsypanek prezentujących różne sposoby wykorzystania paneli słonecznych; • pozostałe: kwadraty wycięte z białego papieru, korki, patyki do szaszłyków, pinezki, nagranie z dźwiękami szumiącego wiatru, żarówka zwykła i energooszczędna Przebieg zajęć: Wprowadzenie Nauczyciel rozdaje dzieciom obrazki wielu urządzeń (m.in.: komputer, radio, odkurzacz, pralka, lampka, lodówka, kuchenka elektryczna, czajnik, suszarka), dzieci opowiadają, jaki sprzęt przedstawia ich obrazek i do czego służy. Następnie nauczyciel pyta, co je łączy. Dzieci: wszystkie są podłączane do gniazdka, skąd pobierają energię elektryczną; energia elektryczna prądu elektrycznego to energia, jaką prąd elektryczny przekazuje odbiornikowi wykonującemu pracę; każde urządzenie, żeby działać, musi być podłączone do źródła prądu, z którego czerpie moc, dzieci odżywiają się, żeby mieć siłę, tak samo urządzenia pobierają energię, by działać. Nauczyciel pyta też, gdzie powstaje energia elektryczna (w elektrowniach, elektrownia: zakład przemysłowy wytwarzający energię elektryczną przez przetwarzanie innych rodzajów energii; duże budynki, w których powstaje prąd). 8 min. Realizacja tematu 1. E nergia a zanieczyszczenia. Nauczyciel pokazuje duży rysunek bloku mieszkalnego oraz elektrowni i pyta dzieci, co on przedstawia. Co robią poszczególne osoby na obrazku? Nauczyciel zaznacza, że każdy korzysta z wielu urządzeń, przez co elektrownie muszą intensywnie działać, by wytwarzać ogromną ilość energii. Nauczyciel pyta, co należy robić, aby elektrownie nie produkowały takiej ilości spalin (jak najmniej używać urządzeń elektrycznych). Korzystanie z których urządzeń można ograniczyć (komputer – pobawić się w grę planszową, suszarka – latem włosy same wyschną itd.)? Za chwilę dzieci poznają zachowania, które przyczynią się do ograniczenia pracy elektrowni, a przez to do ograniczenia wytwarzania spalin. 2. Z abawa „znajdź różnicę”. Nauczyciel przedstawia dzieciom kilka plansz, na których ukazane są dwie bardzo podobne sytuacje; dzieci mają wskazać zarówno różnicę, jak i zachowanie bohatera, które promuje oszczędzanie energii: 16 5 min. 10 min. Fot. Marta Kałużyńska Przedszkolaki poznają różnice pomiędzy żarówką zwykłą a energooszczędną 1. Za oknem słońce, Tomek w swoim pokoju bawi się klockami... a) przy zapalonym świetle b) przy zgaszonym świetle 2. Karolinka bawi się lalkami, a na biurku... a) komputer jest wyłączony b) komputer jest włączony 3. Mama czyta Kasi książkę na dobranoc, a w pokoju... a) zapalona jest tylko lampka nocna przy łóżku, ułatwiająca czytanie b) zapalona jest lampka nocna oraz lampka na oddalonym stoliku 4. Tata wstawia wodę na herbatę (obok stoi kubek), czajnik jest... a) zapełniony cały b) zapełniony w ilości potrzebnej do zapełnienia jednego kubka 5. Ciocia zrobiła pranie, obok pralki na sznurku wiszą... a) dwie bluzki b) trzy bluzki, skarpetki, spodnie 6. Za oknem śnieg, a w pokoju... a) szeroko otwarte okno, grzejnik włączony na wysoką temperaturę b) okno zamknięte, grzejnik wskazuje umiarkowaną temperaturę 3. Nauka piosenki. Dzieci uczą się piosenki do melodii „Mało nas, mało nas do pieczenia chleba”: „Wielki dym, wielki dym leci wprost do nieba więcej nam, więcej nam dymu nie potrzeba” Podczas śpiewania trzymają się za ręce i spacerują w kółeczku. 4. Ż arówki. Nauczyciel pokazuje dwie żarówki – tradycyjną i energooszczędną, następnie pyta, które dziecko ma w domu żarówkę energooszczędną, pozostałe dzieci namawia do ich używania. 5 min. 2 min. 17 Fot. Marta Kałużyńska przebieg zajęć Mali konstruktorzy z własnoręcznie wykonanymi papierowymi wiatraczkami. 5. O dnawialne źródła energii – energia wiatrowa. Nauczyciel oznajmia dzieciom, że energię do działania sprzętów domowych można też pozyskiwać w inny, bardziej przyjazny dla środowiska sposób, a jaki, niedługo się dowiedzą. Dzieci podchodzą do stolików i wykonują proste wiatraczki z papieru, korka, patyczków i pinezek. Nauczyciel prosi dzieci, by pokazały, jak wprawić wiatraczek w ruch. Co jeszcze wiatr wprawia w ruch? Dzieci odpowiadają: latawiec, szybowiec, żaglowiec, nasiona dmuchawca, pozwala szybować ptakom, porusza koronami drzew. Przy odgłosach szumiącego wiatru dzieci na sygnał nauczyciela imitują poruszane przez wiatr elementy: szybowiec (wyginają się do przodu i na bok z wyprostowanymi w bok rękoma), ptaki (machają rękoma w górę i w dół), drzewo (przeginają się całym ciałem na boki z rękami w górze) etc. 6. Energia słoneczna. Nauczyciel dzieli zespół na cztery grupy i informuje dzieci, że wiatr to niejedyne przyjazne dla środowiska źródło energii. Dzieci poznają kolejne, gdy ułożą zagadkę-rozsypankę. Każda grupa otrzymuje rozsypankę przedstawiającą inny sposób wykorzystania paneli słonecznych (np. do podgrzewania wody w basenie, do zasilania znaków drogowych, do zasilania domów prywatnych, do zasilania kalkulatora, do zasilania pojazdów solarnych, do gotowania/grillowania). Dlaczego słońce pozwala na podgrzanie wody? Nauczyciel prosi dzieci, by zamknęły oczy i wystawiły buzię do słońca/lampy, a następnie opisały swoje odczucia. Dzieci wspólnie z nauczycielem dochodzą do wniosku, że słońce ogrzewa twarz, a więc jest źródłem energii. 20 min. 5 min. 5 min. 7. Zadanie fakultatywne: wykonanie kuchenki solarnej. Do skonstruowania urządzenia potrzebujemy dwóch kartonowych pudeł, z których jedno jest nieco mniejsze od drugiego. Mniejsze w całości malujemy czarną farbą, np. plakatową, a większe oklejamy od wewnątrz spożywczą folią aluminiową, łącznie z kartonowym zamknięciem. Aby ugotować np. wodę, wystarczy na dnie czarnego pudła ustawić garnek z cieczą, pudełko przykryć od góry przezroczystą folią, czarne pudło włożyć do kartonu pokrytego folią aluminiową i wystawić na słońce. Pomalowane na czarno pudełko lepiej absorbuje promienie słoneczne, folia aluminiowa odbija je i skupia na garnku z wodą, zaś przezroczysta folia nie pozwala uciec ciepłu. W tak wykonanej kuchence można zagotować 10 litrów wody w dwie godziny. Urządzenie to można wykonać wspólnie z całą grupą przedszkolną. Podsumowanie Zabawa ruchowa: dzieci stają w kółeczku i śpiewają piosenkę: „Ojciec Wirgiliusz uczył dzieci swoje, a miał ich wszystkich sto dwadzieścia troje, hejże dzieci, hejże ha, hejże ha, hejże ha, róbcie wszystko co i ja, co i ja”, chętne dziecko wchodzi do środka kółeczka i mówi np.: Kiedy bawię się klockami, mam wyłączony komputer, pozostałe dzieci biją brawo, przedszkolak wraca na swoje miejsce, piosenka śpiewana jest jeszcze raz, kolejne dziecko wymienia inną czynność promującą oszczędzanie energii, itd. Piosenkę można zaśpiewać bez muzyki bądź skorzystać z nagrania (gdy dzieci wypowiadają się, nagranie jest zatrzymywane). 18 10 min. przedstawienie Wędrówki energooszczędnej żarówki Bajka w wykonaniu dzieci 5-, 6-letnich OBSADA: III SCENY: DOM, ELEKTROWNIA, POLANA NARRATORZY Scenografia: na podłodze rozłożony jest dywan, najlepiej w kolorze zieloENERGOOSZCZĘDNA ŻARÓWKA nym, żeby w scenie III imitował polanę (może być w kwiaty). Na nim stoją ZWYKŁA ŻARÓWKA urządzenia domowe, może być ich więcej, np. magnetofon, wentylator, radio, LAMPA STOJĄCA itp. LATARKA REKWIZYTY: ODKURZACZ Postać główna – energooszczędna żarówka ma wokół głowy biały rulon z plastiku (materiału, ELEKTRYCY (4) papieru). SŁOŃCE Zwykła żarówka może mieć białą czapkę. Dzieci odgrywające urządzenia mogą je mieć narysowane lub stać obok tych prawdziwych na dywanie. Elektrycy – symbolicznie w czapkach np. z narysowaną błyskawicą. Scena I Bo wyglądam jak żarówka, nie jak pokręcona główka. (W kącie sali siedzi smutna żarówka. Wchodzi narrator, chwilę patrzy na publiczność i pyta) (Podchodzi do niej energooszczędna żarówka i kłania się) NARRATOR:Wiecie, co to jest żarówka? Cienka szyjka, szklana główka. I jak wiedzą wszystkie dzieci, co żarówka robi? Świeci. Bo żarówka to jest światło. Trudno zgadnąć? Bardzo łatwo. (Wskazuje na żarówkę w kącie) Ta żarówka była inna i mówili do niej „dziwna”. Prawdę mówiąc, była ona trochę jakby zakręcona. EN. ŻARÓWKA:Jestem żaróweczka biała, do świecenia doskonała. Chcę oszczędnie świecić wam, na prądzie się nieźle znam. Może ty odpocznij sobie, ja za ciebie wszystko zrobię. Chętnie dla was popracuję, kto mnie dzisiaj potrzebuje? NARRATOR:Tu się lampa odezwała, co w pokoju dużym stała: (Wchodzi zwykła żarówka z wyraźnie zadartym nosem) ZW. ŻARÓWKA: Jestem zwykła żarówka: cienka szyja, kształtna główka. Świecę jasno, znakomicie, ze mną ludzie mają życie. Znają mnie tu doskonale i nie martwią się tym wcale, że zużywam prądu wiele, bo to moi przyjaciele. LAMPA:Co z nią zrobić? Sama nie wiem… Tu pożytek żaden z ciebie. Nic wymyślić nie możemy, dziwoląga tu nie chcemy. Tu potrzeba tęgiej główki, a nie skręconej żarówki. Wcale sobie rady nie dasz i na próżno się nabiegasz. Jasno ma być w domu mym, a ty świecić nie masz czym. NARRATOR:Odezwała się latarka: 19 przedstawienie LATARKA:Może byłaby z nas parka, lecz gdy ja mam świecić chęć, muszę mieć żarówek pięć. Przyjmie cię odkurzacz może?! ODKURZACZ:To mi w pracy nie pomoże! Ja poważny jestem gość, takich żartów mam już dość. Któżby chciał odkurzać dziś, gdybyś ty świeciła mi? Jesteś dziwna – odejdź sobie, ja porządki tutaj robię. (Odwraca się do żarówki tyłem) 1 ELEKTRYK:Każdy prądu potrzebuje, więc dlaczego nie szanuje? Nikt dziś prądu nie oszczędza, przez to nas w kłopoty wpędza. I niedługo przez to wszystko ludzie zniszczą środowisko. 2 ELEKTRYK:Gdy popsute okna mają, dużo ciepła zużywają. 3 ELEKTRYK:Gdy za oknem jasno mają, światła wciąż nie wyłączają. NARRATOR:A suszarka rzecze dumnie: 4 ELEKTRYK:Telewizor ciągle gra. Dlaczego? Przecież nikt nie patrzy w niego, a jak gra, zużywa prąd. NARRATOR:I stąd straty? SUSZARKA:Chcesz pracować? To nie u mnie. Ja układam włosy, suszę, no i świecić już nie muszę. Mogę chwilę się poświęcić I twój lok bardziej podkręcić… ELEKTRYCY:Właśnie stąd! Zacznijmy oszczędzać prąd! (Odchodzą) EN. ŻARÓWKA:Suszyć włosy można w słońcu, a przy tobie – za gorąco. Scena III (epilog) (Żarówka siada na środku i się martwi) NARRATOR:„Dziwna” żaróweczka siadła i ze smutku bardziej zbladła: EN. ŻARÓWKA:Czy ktoś w końcu się przekona, że ta główka zakręcona, nieco inna, lecz też silna, będzie w pracy bardzo pilna? Trudno, wnet wyruszę w drogę, zostać w tym domu nie mogę. Pójdę w świat, bo tu mi źle, może ktoś polubi mnie?! NARRATOR:I jak rzekła, tak zrobiła, Czym prędzej się oddaliła. (Odchodzi) Scena II (w elektrowni stoi czterech elektryków) NARRATOR:A tymczasem w kamienicy elektrownią nazywaną czterej wielcy elektrycy narzekają dzisiaj rano: 20 (Polana, żarówka siedzi pośrodku) NARRATOR:Wróćmy jednak do żarówki i jej zakręconej główki. Zobaczyło ją słoneczko, zawołało: SŁOŃCE:Żaróweczko! Czemu smucisz się szalenie? Dzisiaj ja twój los odmienię. Nie chcą ciebie, bo się boją, zostań koleżanką moją. Jesteś jasna tak jak słońce i serduszko masz gorące. Ja oszczędzam prąd i światło, tak jak ty, choć nie jest łatwo. Jesteś warta pięć żarówek, pięć okrągłych, białych główek. Jesteś dla wszystkich bezcenna, jesteś energooszczędna! Jesteś wszystkim nam potrzebna, żeby ludzie zrozumieli i oszczędzać prąd zaczęli. EN. ŻARÓWKA:Och! Dziękuję ci słoneczko, jestem cenną żaróweczką, więc potrzebna jestem wam, chętnie swoją siłę dam. przedstawienie Obiecuję, zrobię wszystko, by oszczędzić środowisko. Przede wszystkim i do końca czerpać energię ze słońca. A nie tylko grzecznie czeka, aż ktoś zrobi coś z daleka. SŁOŃCE:Nikt cię w domu nie docenia, żadne z prądem urządzenia. Muszą teraz cię przeprosić i oszczędną cię ogłosić. Piosenka do melodii „Słoneczko późno dzisiaj wstało…” (Żarówka i urządzenia podają sobie ręce) NARRATOR:Żaróweczka powróciła i los wszystkich odmieniła. Stała się im bardziej bliska, bo nie niszczy środowiska. Przy niej mniejsze jest spalanie – to energii oszczędzanie. Kiedy im pogoda sprzyja – ze słoneczkiem – wielka przyjaźń. Obie są zapracowane, bo pracują dziś na zmianę: Śpi słoneczko – lampa świeci, lampa śpi – słoneczko świeci i opala buźki dzieci. WSZYSCY:Niech nam żaróweczka świeci sto lat albo dłużej, Niech oszczędzać prąd naucza, jasność niech jej służy! Słoneczko zawsze wcześnie wstaje i wciąż energii nam dodaje. Zaprzyjaźniło się z żarówką – z tą zakręconą białą główką. Słoneczko uczy wszystkich z bliska, co to ochrona środowiska. I my energię oszczędzamy, bo ze słoneczkiem dziś działamy. Refren: S łoneczko nasze pokaż buzię, energii starczy nam na dłużej. Słoneczko nasze zostań tu, my jeszcze nie chcemy iść do snu. Słoneczko nasze zostań z nami, czule nas otocz promieniami. Słoneczko nasze rozchmurz się, bo z twojej energii żyć się chce. SŁOŃCE:Pamiętajcie moi mili, co wam powiem tu w tej chwili: choć różnimy się tak wiele, mamy jednak wspólne cele: Przyjacielem środowiska każdy, kto pomaga z bliska. koniec 21 część teoretyczna Woda a zmiany klimatu Ilość wilgoci na Ziemi nie zmienia się od tysiącleci. Tę samą wodę, którą dziś spożywamy, piły pterodaktyle. Jednakże zmiany klimatu zmieniają wzorce pogodowe. Niedobory wody stają się jednym z największych zagrożeń XXI wieku. Pamiętajmy, że zmiany klimatu to nie tylko globalne ocieplenie, czyli podnoszenie się temperatury. To cały szereg groźnych zjawisk, skutkujących pogarszaniem się warunków życia setek milionów mieszkańców globu. Podstawowym problemem staje się dostęp do wody pitnej. Symulacje zmian klimatu wskazują, że regiony dzisiaj suche wyschną jeszcze bardziej, a wilgotne – dotknie wzrost opadów. Temperatura a woda Wzrost temperatur sprawia, że rośnie ilość energii zgromadzona w atmosferze, co sprzyja gwałtownym rozładowaniom. To dlatego rośnie intensywność huraganów i tornad. Wzrasta również parowanie – gorące powietrze zatrzymuje więcej wody niż zimne. Powoduje to susze. W pustynniejącej Australii słowo „kataklizm” przestało robić na kimkolwiek wrażenie. To, co kiedyś było kataklizmem, dziś jest stanem normalnym. Do tej pory ludzkość korzystała z wody wyjątkowo rozrzutnie. Traktowaliśmy ją jako dobro niewyczerpywalne. I słusznie, woda jest niewyczerpywalna. Każda kropla trafi wreszcie do mórz i oceanów, a te, parując, oddadzą je powietrzu. Sęk w tym, że gospodarując wodą nierozsądnie, zamykamy sobie do niej dostęp. Doprowadzamy do pustynnienia całych połaci kontynentów oraz obniżamy lustro wody w złożach podziemnych. Wodny bilans Wiek XXI może być nie tylko wiekiem konfliktów o wyczerpujące się zasoby ropy i gazu, ale też wiekiem sporów o dostęp do wody. Eksperci oceniają, że w ciągu kolejnych 15 lat już 2/3 ludzkości będzie cierpieć na chroniczne niedobory wody. A zapotrzebowanie na wodę stale rośnie – na przestrzeni 50 lat potroiło się! To wynik nie tylko wzrostu populacji, ale też industrializacji – więcej zakładów przemysłowych oznacza większe zapotrzebowanie na wodę, np. do chłodzenia silników. To również wynik wzrostu poziomu życia w wielu obszarach globu – i my pobudowaliśmy domki jednorodzinne z ogródkami, które podlewamy czystą, pitną wodą. Już teraz ponad miliard ludzi nie ma dostępu do czystej wody pitnej. W krajach rozwijających się miliony kobiet i dzieci godzinami wędrują do źródeł wody, często mocno zanieczyszczonych. Nawet w Europie swobodnego dostępu do wody jest pozbawionych 41 milionów osób. Prognozowana zmiana w ilości opadów na koniec XXI stulecia źródło: NOAA/GFDL 22 Według ONZ w roku 2015 aż 40% ludzkości nie będzie miało dostępu do najprostszych urządzeń sanitarnych. Już dziś 2,4 miliarda ludzi na świecie nie ma zapewnionej dostatecznej higieny osobistej, co potęguje problemy zdrowotne. W każdym momencie połowę miejsc w szpitalach na świecie zajmują pacjenci chorujący na schorzenia związane z brakiem wody i jej zanieczyszczeniem. 3,6 milionów ludzi rocznie umiera z powodu takich chorób. Drugą stronę medalu stanowią ścieki. Jedynie 62% populacji świata ma dostęp do dobrej jakości sieci kanalizacyjnej, oddzielającej ścieki od wody użytkowej. 1,2 miliarda ludzi w ogóle nie ma dostępu do kanalizacji. Odchody powodują wiele chorób na świecie, a brak kanalizacji jest największą pojedynczą przyczyną zakażeń. 1973 r. 1987 r. Fot. NASA 1997 r. Wysychanie jeziora Czad – 2001 rok. Wiek konfliktów o wodę Konflikt o dostęp do wody pitnej już dziś dotyczy zarówno krajów rozwijających się, takich, jak Chiny i Indie, jak i uprzemysłowionych, m.in. Stanów Zjednoczonych. AFRYKA Na ironię zakrawa fakt, że kraje Afryki, za zmiany klimatu odpowiedzialne w minimalnym stopniu, są tymi zmianami najsilniej dotknięte. Obszar Afryki objęty dramatyczną suszą obejmuje cały wschód i południe kontynentu: Kenię, Tanzanię, RPA, Zambię, Angolę, Namibię, Zimbabwe, Botswanę i Etiopię. O dostęp do wody walczą nawet sąsiadujące wioski. Ożywają odwieczne konflikty plemienne i religijne, co prowadzi do wojen i ludobójstwa. Sfrustrowani brakiem wody Somalijczycy parają się piractwem. Inni nielegalnie przekraczają granicę z Etiopią i Kenią, gdzie kradną wodę pitną. To susza spowodowała problemy gospodarcze, które zradykalizowały społeczeństwa Burkina Faso i Nigru, co doprowadziło do wojskowych zamachów stanu. Należy jednak pamiętać, że nie tylko zmiany klimatu zaostrzają problem deficytu wody w Afryce. Tragedię potęgują również ludzkie działania, takie jak niekontrolowane rozrastanie się stad bydła, erozja gleb spowodowana rujnującymi praktykami rolniczymi czy wypalanie sawanny, karczowanie lasów pod pola i pastwiska. AZJA ŚRODKOWO-WSCHODNIA Lodowce płaskowyżu tybetańskiego dają źródło największym rzekom zasilającym Azję Środkowo-Wschodnią: Jangcy i Huang He w Chinach, Gangesowi w Indiach, Indusowi w Pakistanie, Brahmaputrze w Bangladeszu, Salween i Irrawaddzie w Birmie, a także Mekongowi, płynącemu przez Chiny, Birmę, Tajlandię, Laos, Kambodżę i Wietnam. Lodowce są największym rezerwuarem słodkiej wody kontynentu azjatyckiego. Zimą gromadziły wodę, którą uwalniały wiosną, zasilając rzeki. Teraz topnieją trwale, co warunkowane jest zmianami klimatu. Przestały gromadzić wodę. Chiny nękane są dziś ekstremalnymi suszami. Najdłuższa rzeka Chin, Jangcy, notuje najniższe poziomy w historii. Wielka Huang He jest eksploatowana przez chińską gospodarkę tak mocno, że przez ponad 200 dni w roku jej wody w ogóle nie docierają do ujścia w morzu. Chiny zamierzają przeorać kraj kanałami i skierować wody rzek wypływających z Tybetu z południa na suchą północ. Jedną z tych rzek jest Brahmaputra, źródło wody dla północnowschodniej części Indii oraz Bangladeszu. Podobnie jak w Afryce, przyczyną susz są nie tylko zmiany klimatu. Rabunkowa wycinka lasów i eksploatacja gleb na potrzeby rolnicze sprawia, że wiele miejsc w Chinach, z Pekinem włącznie, jest narażona na burze piaskowe. STANY ZJEDNOCZONE W USA poszczególne stany rywalizują o dostęp do wód rzek. W roku 2007 Karolina Południowa zaskarżyła w sądzie plany Karoliny Północnej dotyczące zwiększenia pobierania wody z rzeki Catawba na użytek miast Kannapolis i Concord. Alabama i Floryda wygrały spór sądowy z Georgią, która zamierzała spuścić wodę z jeziora Lanier – głównego źródła wody pitnej regionu Atlanty. Floryda ponownie weszła w konflikt prawny, tym razem z Korpusem Inżynierów Sił Lądowych USA, który zamierzał ograniczyć ilość wody spuszczanej ze zbiorników w Georgii, zasilających strategiczną dla Florydy rzekę Apalachicola. 23 część teoretyczna AUSTRALIA Według naukowców kraina kangurów najdotkliwiej odczuje deficyty wody. Już teraz Australia nie jest zasobna w wodę. Leży w suchej strefie zwrotnikowej, a płaski teren nie sprzyja opadom. Zimny prąd u zachodnich wybrzeży ochładza ocean, co nie stymuluje parowania wody. Powietrze nadciągające nad kontynent znad oceanu nie zawiera więc wystarczającej ilości wody. Wraz ze wzrostem temperatur problem susz i pustynnienia będzie się pogłębiał. Przesuwanie się stref klimatycznych i opadów (tutaj na południe, od równika) sprawi, że deszcze, które niegdyś spadały na gęsto zaludnioną południową część Australii, spadną kilkaset kilometrów dalej na południe, prosto do oceanu. Na południu Australii zapanuje zaś wieczna susza. Pewnym pocieszeniem dla Australijczyków może być fakt, że na północy będzie padać bardziej (więc suma opadów pozostanie zasadniczo taka sama). Niestety, obecnie to teren praktycznie niezamieszkany. Ponad 3/4 farm i pastwisk ulokowano w południowowschodniej Australii. A tam, po raz pierwszy w historii, poziom jezior spadł poniżej poziomu wód oceanu. Susze są tak dramatyczne, że przekroczyły nawet najgorsze prognozy ocieplenia na lata 50. tego wieku! Z wysuszonych gleb podnoszą się burze pyłowe. Uprawy zbóż spadają drastycznie, co nasili kryzys żywnościowy nie tylko w Australii, ale na całym świecie. Z przyczyn humanitarnych zabija się zwierzęta hodowlane, by nie konały z pragnienia. Usychająca plantacja słoneczników w Hiszpanii. BASEN MORZA ŚRÓDZIEMNEGO I EUROPA Basen Morza Śródziemnego również pustynnieje. Już dziś około 20 milionów ludzi nie ma dostępu do odpowiednich ilości wody pitnej (na osobę przypada poniżej 500 m3 wody rocznie). Za 15 lat już 80 milionów ludzi w tym regionie będzie miało ograniczony dostęp do wody. W połowie wieku będzie to niemalże 300 milionów. W 2007 roku w tureckiej Ankarze władze były zmuszone racjonować wodę. Cypr sprowadza wodę statkami z Grecji. Susze sprzyjają pożarom, o czym dotkliwie przekonała się Grecja, spustoszona występującymi rok po roku klęskami pożarów. Według różnych szacunków do końca wieku połowa Hiszpanii stanie się pustynią. Ociepla się tam szybciej, niż wskazuje średnia światowa. Barcelona, podobnie jak Cypr, importuje wodę pitną tankowcami. ONZ szacuje, że pustynnienie obejmie 12% terytorium Europy. Brak wody zaszkodzi turystyce, która stanowi istotną gałąź gospodarek regionu Morza Śródziemnego. Skutkiem pustynnienia i problemów gospodarczych w krajach południa Europy może być fala migracji na północ, również do Polski. 24 część teoretyczna POLSKA Przesuwanie się stref klimatycznych sprawia, że do Polski częściej dociera gorące powietrze zwrotnikowe. Zderza się tutaj z zimnym powietrzem z obszarów polarnych. Latem powoduje to wzrost intensywności burz i nawałnic. Klimatolodzy ostrzegają, że czekają nas wielkie powodzie opadowe. Jeszcze do niedawna głównym zagrożeniem było topnienie śniegów po zimie, które skutkowało powodziami roztopowymi i zatorowymi na przełomie zimy i wiosny. Dziś zaczynają przeważać powodzie opadowe, letnie, związane z gwałtownym oberwaniem chmury lub wielodniowymi opadami. Czekają nas na przemian długotrwałe susze i potężne, kilkudniowe opady. Groźbę powodzi opadowych potęgują bogate w wodę układy niżowe, które docierają do nas znad Europy południowej, zwane „niżami genueńskimi”. To właśnie taki niż stał się przyczyną wielkiej powodzi na Odrze w 1997 roku. Wskutek gwałtownych ulew będziemy tracić coraz więcej cennej słodkiej wody na rzecz Bałtyku. Wielki, gwałtowny opad natychmiast spływa do rzek. Ziemia nie nadąża z pochłanianiem wody, nie gromadzi jej więc na dalszy nasz użytek. Rzeki wzbierają, wylewają, a większość wody opadowej unoszą do słonego Bałtyku. Ponadto nie dbamy szczególnie o rozsądne gospodarowanie źródłami wód podziemnych, eksploatując je ponad miarę. Jak rozsądnie gospodarować wodą? Potrzebujemy minimum 50 litrów wody dziennie, by zaspokoić nasze potrzeby związane z piciem, gotowaniem i higieną. Przeciętny Polak każdego dnia zużywa około 100–150 litrów uzdatnionej wody. Tymczasem Polska, na tle Europy, należy do krajów ubogich w wodę. Zaledwie 5% wód ma pierwszą klasę czystości. Warto szanować te ograniczone zasoby wody. Codzienne oszczędzanie wody nie musi oznaczać obniżenia komfortu życia. Czasem wystarczą drobne zmiany zachowań. W przeciętnej polskiej rodzinie zabiegi higieniczne pochłaniają ok. 40% całości zużycia wody. Można to zmienić: mieniając wannę na prysznic. Kąpiel w wannie pochłania 150–200 litrów wody. Pod Z prysznicem zadowolimy się 60 litrami wody, obniżając jej zużycie nawet o 2/3! Płucząc zęby w kubku, a nie pod bieżącą wodą. Zużyjemy pół litra wody, zamiast 16. Zamykając kurek przy mydleniu rąk. Pamiętajmy, że w ciągu minuty z kranu wycieknie 12–18 litrów wody. Czy to konieczne? Ograniczając bezproduktywne kapanie. Sprawdzając stan uszczelek możemy zapobiec ucieczce nawet 90 litrów na dobę. Instalując baterię oszczędzającą wodę, np. jednouchwytową lub bezdotykową. Pozwoli nam to oszczędzić nawet 30% wody. Inwestując w nowoczesną zmywarkę, o niskim zużyciu wody. Warto pamiętać, by zmywarka pracowała tylko przy pełnym załadunku lub w specjalnym trybie oszczędzania wody i energii „pół wsadu”. Piorąc tylko przy pełnym załadunku lub korzystając z oszczędnościowego trybu „pół wsadu”. Woda pitna i woda deszczowa Przeciętny Polak zużywa 100–150 litrów wody dziennie. Cenna woda pitna, uzdatniona, pozyskana z wodociągu bądź studni, stanowi tylko połowę naszego zapotrzebowania. Potrzebujemy jej do picia, gotowania, kąpieli i zmywania naczyń. Resztę potrzeb możemy zaspokoić deszczówką. Miękka woda deszczowa doskonale nadaje się do prania, mycia podłóg, mycia samochodu i spłukiwania wody w toalecie (znika problem kamienia). Wolą ją rośliny doniczkowe i ogrodowe. Deszczówkę przechwytuje się z dachów i balkonów za pomocą rynien, które sprowadzają wodę do specjalnego zbiornika. Nawet w domu już stojącym można zainstalować prosty zbiornik, który zgromadzi wodę do podlewania ogrodu. Pełne wykorzystanie możliwości wody deszczowej wymaga jednak uwzględnienia tego pomysłu już na etapie projektowania domu. 25 przebieg zajęć Temat: K to oszczędza wodę, od klimatu dostanie nagrodę! Czas spotkania: 60 minut (z możliwością podziału spotkania na krótsze części) Cele ogólne: dziecko zna wartość wody dla człowieka, zwierząt i roślin, dziecko zna zasady oszczędzania wody, dziecko zna możliwość wykorzystania wody deszczowej, poznaje termin „deszczówka”. Metody pracy: burza mózgów, eksperyment, rozmowa, pokaz, gra dydaktyczna, zabawa, praca techniczna Formy pracy: praca grupowa, zespołowa, indywidualna Środki dydaktyczne: • w teczce sztywne kartki z rysunkami konewki i kwiatka do pokolorowania, plansze z zachowaniami; • na płycie CD zdjęcia/rysunki wielu zwierząt; • pozostałe: miska z wodą, papierowe opaski, kredki, nożyczki, zszywacz, nasiona rzeżuchy, zakrętki od słoików, watka/ręczniki papierowe Przebieg zajęć: Wprowadzenie Co wiemy o wodzie. Nauczyciel pokazuje dzieciom (siedzącym w kółeczku) wodę (przyniesioną najlepiej w misce – butelka nasunęłaby konkretne skojarzenia z piciem) i pyta: Co to jest woda? Do czego służy (do picia, mycia, gotowania, podlewania kwiatów, itp.)? Gdzie można ją spotkać/nabyć (w kranie, jeziorze, rzece, morzu, sklepie, itp.)? C zy dzieci wyobrażają sobie jeden dzień bez wody? C zy wodę można zastąpić czymś innym? 5 min. Nauczyciel wspomina, że są kraje, w których jest bardzo ograniczony dostęp do wody, nie ma kranów, ludzie muszą pokonywać wiele kilometrów, by zdobyć wodę, którą będą musieli bardzo oszczędnie używać, by starczyła im do picia, mycia, itd. W Afryce na jednego mieszkańca w ciągu doby przypada tyle wody, ile my zużywamy podczas umycia rąk. Realizacja tematu 1. E ksperyment. Nauczyciel proponuje dzieciom, by wspólnie zrobić eksperyment: pod kapiący kran podstawiają miskę, by sprawdzić, ile wody nagromadzi się w niej podczas zajęć. Do eksperymentu wrócą pod koniec spotkania. 2. Woda potrzebna zwierzętom. Nauczyciel rozsypuje na dywanie wizerunki różnych zwierząt (przygotować bardzo wiele), następnie prosi, by każde dziecko po kolei wstało i wybrało jedno zwierzę, które potrzebuje wody do życia. Dziecko, które wybrało np. psa, mówi: Jestem psem i potrzebuję wody do picia i mycia, rybę – Jestem rybą i potrzebuję wody do pływania. Okazuje się, że wybrane zostały wszystkie zwierzęta, co znaczy, że każde potrzebuje wody do życia. 3. Woda potrzebna roślinom. Nauczyciel ustala z grupą, które dziecko będzie kwiatkiem, a które konewką i rozdaje dzieciom te rekwizyty do pokolorowania. Następnie dzieci samodzielnie wycinają kształt konewki bądź kwiatka. Kwiatki przyczepiane są zszywką do papierowych opasek, a następnie zakładane na głowę bądź na nadgarstek dziecka. 26 3 min. 10 min. 15 min. Fot. Marta Szczypek Przedszkolaki obserwują, ile wody kąpiącej z niedokręconego kranu zebrało się w misce podczas trwania zajęć. Nauczyciel prosi, by dzieci dobrały się w pary – jedna osoba będzie przedstawiać kwiatka, druga konewkę, a następnie puszcza wesołą melodyjkę, podczas której dzieci w parach tańczą. Kiedy przestaje grać muzyka, na sygnał nauczyciela, „dzieci-konewki” „podlewają” kwiaty, po czym te „rosną”, podnoszą się, rozwijają (ramiona, dłonie) płatki. Nauczyciel mówi, że kwiaty urosły dzięki starannemu i częstemu podlewaniu, tak więc kwiaty – tak samo jak zwierzęta – potrzebują do życia wody, bez niej by uschły, zwiędły. 4. Woda deszczowa. Nauczyciel pyta, które dziecko mieszka w domu jednorodzinnym (pozostałe dzieci prosi o wyobrażenie sobie takiej sytuacji), następnie zadaje dzieciom pytanie, jak można wykorzystać wodę deszczową, inaczej zwaną deszczówką (koło domu postawić duży zbiornik, w którym gromadzić będzie się deszczówka, podczas słonecznych dni, kiedy brakuje deszczu, można tę wodę wykorzystać do podlania ogródka). 5. Wybór właściwego postępowania. Dzieci siadają naprzeciw nauczyciela, a ten pokazuje obrazki przedstawiające dwie sytuacje, z których jedna promuje właściwe postępowanie, druga – negatywne. Dzieci wskazują sytuację godną naśladowania i uzasadniają swój wybór: a) Mycie zębów 1. Jaś, który myje zęby z użyciem kubeczka. 2. Jaś, który myje zęby przy odkręconym kranie. b) Kąpiel 1. Ola, która bierze prysznic. 2. Ola, która bierze kąpiel w wannie. c) Podlewanie kwiatów 1. Mama, która nabiera do konewki wody deszczowej z pojemnika na deszczówkę do podlania ogródka. 2. Mama, która nabiera do konewki wody z kranu do podlania ogródka. 5 min. 7 min. d) Zmywanie naczyń 1. Tata, który zmywa naczynia w misce. 2. Tata, który zmywa naczynia pod bieżącą wodą. e) Golenie się 1. Wujek, który goli się z użyciem miseczki napełnionej wodą. 2. Wujek, który goli się pod bieżącą wodą. f) Pranie ręczne 1. Sąsiadka, która pierze ręcznie w misce. 2. Sąsiadka, która pierze ręcznie pod bieżącą wodą. 27 przebieg zajęć 6. Z abawa ruchowa. Dzieci stają w kółeczku i śpiewają piosenkę, wykonując przy tym ruchy ukazujące daną czynność: 10 min. „Kotek, kotek nosek myje pyszczek, pyszczek, uszka, szyję a ja, a ja wraz z koteczkiem piorę dla mamy chusteczkę! Woda z kranu kap, kap, kap piorę chustę, chlap, chlap, chlap woda z kranu ciur, ciur, ciur piorę chustkę szur szur szur!” Fot. Marta Szczypek Fot. Marta Szczypek Sianie rzeżuchy, którą od tej pory przedszkolaki mają za zadanie się opiekować. Podsumowanie 1. Nauczyciel z dziećmi wracają do swojego eksperymentu – sprawdzają, ile wody przez czas trwania zajęć zdążyło nakapać do miski. Uzyskany wynik nauczyciel porównuje z czasem, w którym dzieci się bawią, są z rodzicami na zakupach, są w odwiedzinach u babci, wyszły na spacer, itd. Nauczyciel pyta dzieci, co by było, gdyby u każdego w domu był niedokręcony kran. Prosi również, by po przyjściu do domu sprawdziły, czy krany w ich domach są należycie dokręcone. Zebraną wodę zabierają do kolejnego zadania. 2. Sianie rzeżuchy – dzieci siadają do stolików, każdy dostaje np. dużą przykrywkę od słoika (lub kubeczek po małym jogurcie), mają wyłożyć ją watką/ręcznikiem papierowym i posypać ziarenkami rzeżuchy, po czym pokropić wodą (zebraną podczas eksperymentu). Pozostałą ilością wody nauczyciel podlewa kwiaty. Przedszkolaki zabierają do domu zasianą rzeżuchę i mają za zadanie się nią opiekować. 28 5 min. 10 min. przedstawienie O wędkarzu i smutnej rybce Bajka w wykonaniu dzieci 5-, 6-letnich OBSADA: NARRATORZY WISŁA WĘDKARZ ZŁOTA RYBKA PIESEK BIAŁY PIESEK CZARNY 3 GRUPKI DZIECI (po dwoje, troje lub więcej) III SCENY Scenografia: nad Wisłą. Na podłodze rozłożony jest błękitny materiał lub tiul. Na nim porozrzucane są zgniecione kule gazet. Poza materiałem leży średnia obręcz dla Złotej Rybki. Postać Wisły: ubrana na niebiesko, z ubrudzoną twarzą i kawałkiem błękitnej tkaniny na głowie. Do tkaniny przypięte skrawki gazety lub podartych szmatek. W scenie II pojawia się łódka – mogą to być symbolicznie dwa związane krzesełka. REKWIZYTY: Torba ekologiczna, obrazek I – A3 z pojemnikami do segregacji odpadów, obrazek II – chmury z kroplami deszczu i obrazek III – z niekapiącym kranem, kwiatek w doniczce, filiżanka ze spodkiem i długa szczotka do mycia pleców. Scena I (Wchodzi narrator, kłania się i mówi) NARRATOR:Nie tak dawno, niedaleko, nie za górą, nie za lasem martwiła się pewna rzeka, popłakując sobie czasem: (Wisła wstaje i mówi) WISŁA:Jestem Wisła – wód królowa, lecz to oczywiste słowa. Kiedyś byłam jak wstążeczka, dzisiaj jestem brudną rzeczką. I do tego coś się stało, że jest mnie zupełnie mało. Jeśli mi ktoś nie pomoże, to się strasznie skończyć może. (Siada i płacze, słychać chlupanie wody) NARRATOR:Tuż nad brzegiem naszej wody dwa wesołe pieski młode po piasku sobie biegały: jeden czarny, drugi biały. (Wbiegają dwa pieski i przez chwilę biegają przy dźwiękach skocznej muzyki. Po chwili zatrzymują się i patrzą na siebie) NARRATOR:Biały mówi do czarnego: BIAŁY PIESEK:Oj! Zmęczyłem się kolego. Napić wody by się zdało, lecz jej w Wiśle strasznie mało. Trudno, wskoczę, ledwo żyję, przy okazji się napiję. CZARNY P IESEK:Nie rób tego, mój kolego! Zaraz powiem ci dlaczego: (Wskazuje na śmieci) Wisła brudna jest i chora i potrzeba jej doktora, bo zostało jej niewiele, nie jest dla nas przyjacielem. Ludziom i pieskom zagraża. Unikniesz weterynarza, gdy na miskę swą poczekasz. Wisłę omijaj z daleka! BIAŁY PIESEK:Choć wytrzymać już nie mogę, zapamiętam twą przestrogę. Lecz gdzie się podziała woda? Nie ma wody, strasznie szkoda... (Pieski znikają ze sceny) A Wisła brudna została i zapłakana cała 29 przedstawienie nasza Wisła, nasza miła czystą rzek Królową była. Może tobie to się uda, człowiek czasem czyni cuda… Scena II (Na Wiśle pojawia się łódka. Wchodzi wędkarz z wędką i podbierakiem lub siatką). NARRATOR:Obok mostu, tam, gdzie schody, zszedł nad Wisłę wędkarz młody. Zapakował swój sprzęt cały na uroczą łódkę małą. (Rybka siada do obręczy) (Na słowa narratora, wędkarz siada na krzesełko ze swoimi rekwizytami) WĘDKARZ:Dziś mam chęć na rybkę tłustą. nad tą rzeką prawie pustą. I sam nie wiem, co się stało, że tak w Wiśle wody mało. Scena III (epilog) NARRATOR:Rzucił wędką hak daleko i cierpliwie, cicho czekał. Ale cóż to? Co się stało? Coś mu złapać się udało? Wśród wiślanej wody śmieci coś w wyschniętej rzece świeci. Złota, brudna rybka mała na haczyk się złapać dała. RYBKA:Wielkie dzięki, mój kolego, wyrwałeś mnie z błota tego. (Ociera twarz chusteczką) To przez ludzi tak się stało, że w tej rzece wody mało. W Wiśle szybko się uduszę. Do akwarium trafić muszę. Jest mi bardzo, bardzo smutno, kocham Wisłę, płytką, brudną. To mój dom, to moje miejsce, dla niej bije moje serce. 30 WĘDKARZ:A życzenia, powiedz szybko, przecież jesteś złotą rybką. Czyń zaklęcie póki czas, zwrócisz Wiśle dawny blask. RYBKA:Już nie mogę, choć bym chciała, wszystkie czary ludziom dałam. Choć spełniałam ich potrzeby, nikt z nich nie poprosił, żeby WĘDKARZ:Moi mali przyjaciele, Wisła bronić się nie umie, każdy musi to zrozumieć. Trzeba skończyć z tym gadaniem, pora wziąć się za działanie i ratować, daję słowo, żeby była znów Królową! (Dzieci dzielą się na trzy grupy i rozchodzą się w różnych kierunkach) (Złota rybka wskakuje do łódki i siada obok wędkarza) NARRATOR:Do akwarium rybkę wrzucił, do przedszkola wnet się zwrócił. Tu mądrych dzieciaków wiele. (Wraz z wędkarzem wchodzą dzieci) (Kręci głową, zarzuca wędkę) WĘDKARZ:No dobrze, może spróbuję Ale nic nie obiecuję… NARRATOR:No i co się stało dalej? NARRATOR:Wszyscy się poumawiali: Pierwsza grupa – super dzieci oczyściła z Wisły śmieci. Wywiesiła zarządzenia: (Dzieci zbierają do ekologicznej torby kule z gazet) DZIECI:Zakaz w Wiśle jest śmiecenia! (Pokazują obrazek I) NARRATOR:Druga grupa – pomysł miała i deszczówki nałapała. DZIECI:Z tej deszczówki świetna woda. Deszczyk złap, bo Wisły szkoda! (Pokazują obrazek II) przedstawienie NARRATOR:A ta trzecia – to rzecz jasna, ruszyła prosto do miasta. I żeby wodę oszczędzać, kazała krany przykręcać: I do picia, i do mycia, i do prania, gotowania, i do kwiatów podlewania. Piosenka „Ach, jak przyjemnie…” (Pokazują obrazek III) DZIECI:Bo to wielkie jest odkrycie: Szanuj wodę – wygrasz życie! I dla zdrowia i urody każdy potrzebuje wody! DZIECKO 1:Odkręcony kran zostawi ten, co wodę marnotrawi. A, jak dobrze wszyscy wiecie, wciąż mniej wody jest na świecie. Ach, jak przyjemnie kołysać się wśród fal, Gdy szumi, szumi woda i płynie sobie w dal. Ach, jak przyjemnie, radosny słychać śpiew, Gdy szumi, szumi woda i młoda szumi krew. Bo tak uroczo, tak ochoczo serca biją w nas. Gdy jest pogoda, szumi woda, tak nam mało brak do szczęścia. Ach, jak przyjemnie kołysać się wśród fal, Gdy szumi, szumi woda i płynie sobie w dal. Ach, jak przyjemnie, radosny słychać śpiew, Gdy szumi, szumi woda i młoda szumi krew. (DZIECKO 2 trzyma kwiatek w doniczce) DZIECKO 2:Więc, gdy czystą chcesz mieć główkę, możesz łapać w dzban deszczówkę. I z deszczówki czerpać wodę, gdy chcą pić roślinki młode. (DZIECKO 3 trzyma filiżankę ze spodkiem) DZIECKO 3:Do herbaty wcześnie rano lepiej lej przegotowaną., Dla pragnienia i ochłody mineralnej popij wody. (DZIECKO 4 trzyma długą szczotkę do mycia pleców) DZIECKO 4:A gdy się wykąpać chcesz, szybki, chłodny prysznic bierz. Tu nie będzie wielkiej szkody, bo zużyjesz mało wody. WĘDKARZ:Świetnie żeście się sprawili. Teraz trzeba, moi mili, żeby własnym czynem, słowem wszystkim ludziom wbić do głowy, aby wodę oszczędzali i oszczędzać pamiętali. WSZYSTKIE DZIECI: Rozumiemy naszą misję, więc przez radio, telewizję i po domach rozpowiemy: Od dziś wodę szanujemy! NARRATOR:No a co ze złotą rybką? Proszę nam powiedzieć szybko! WĘDKARZ:Dobrze sprawa się skończyła, rybka do Wisły wróciła. NARRATOR:A co z Wisłą? Jak tam Wisła? WĘDKARZ:Wisła wielkością rozbłysła i jak kiedyś, tak na nowo nazywano ją Królową. NARRATOR:Wszystko dobrze się skończyło. a żeby tak zawsze było, wody – pamiętajcie dzieci nie marnować, nie zaśmiecić. Szanuj wodę, póki czas, bo bez wody nie ma nas! WSZYSCY:Szanuj wodę, póki czas, bo bez wody nie ma nas! (Kłaniają się) koniec 31 Wykaz załączników drukowanych, które zostały dołączone do publikacji wraz z ich oznaczeniami: Scenariusz 1 „Klimatyczne ABC, każde dziecko o tym wie!” A1 do A2 – kolorowanki „Pory roku” Scenariusz 2 „Gdy energię oszczędzamy, o środowisko i klimat dbamy!” B – plansza „Blok mieszkalny i elektrownia” C1 do C6 – zabawa „Znajdź różnicę” – oszczędność energii D – instrukcja wykonania papierowego wiatraczka Scenariusz 3 „Kto oszczędza wodę, od klimatu dostanie nagrodę!” E – konewka i kwiatek – wzory F1 do F6 – zabawa „Znajdź różnicę” – oszczędność wody NOTATKI 32 Polecamy strony internetowe www.mos.gov.pl – oficjalna witryna Ministerstwa Środowiska www.dzieci.mos.gov.pl – strona Ministerstwa Środowiska dla dzieci www.klimatolubni.pl – portal dla wszystkich tych, którzy chcą aktywnie przeciwdziałać zmianom klimatu Strona partnera programu www.naszaziemia.pl – strona domowa Fundacji Nasza Ziemia Serwisy informacyjno-edukacyjne poświęcone ochronie środowiska i klimatu www.sprzatanieswiata-polska.pl – strona dorocznej akcji „Sprzątanie świata – Polska” www.klimatdlaziemi.pl – serwis dedykowany kwestiom przeciwdziałania zmianom klimatu www.ekoedukacja.pl – internetowa baza materiałów edukacyjnych www.ziemianarozdrozu.pl – strona kompleksowo porusza kwestie zmian klimatu, wyczerpywania się zasobów paliw kopalnych i kryzysu światowego www.chronmyklimat.pl – serwis zawiera rzetelne, bieżące informacje i fachowe opracowania związane ze zmianami klimatu w różnych obszarach życia i gospodarki www.twojapogoda.pl – najnowsze doniesienia na temat pogody na świecie, anomalie, prognozy Ważne instytucje www.ipcc.ch – strona Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) www.unfccc.int – strona Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu www.imgw.pl – strona Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie Ciekawe programy edukacyjne poświęcone zmianom klimatu www.zaklinaczedeszczu.pl – strona programu Kids4Future, zawiera materiały dla nauczycieli oraz gry i zabawy dla dzieci w zakresie oszczędzania energii www.climatetrackers.net – witryna organizacji ekologicznej WWF poświęcona wpływowi zmian klimatu na zwierzęta www.klimat.edu.pl – strona projektu edukacyjnego „Nie podgrzewaj atmosfery” Ośrodka Działań Ekologicznych „Źródła”; zawiera scenariusze lekcji, rysunki, multimedia www.ec.europa.eu/environment/climat/campaign – strona kampanii Komisji Europejskiej „Change” Kalkulatory www.ziemianarozdrozu.pl/kalkulator – kalkulator emisji dwutlenku węgla www.kape.gov.pl/php/kalkulator_ecodriven – kalkulator oszczędności paliwa Ekologiczne gry dla dzieci http://dzieci.mos.gov/Gry,301.html http://honoloko.eea.europa.eu/Honoloko.html http://www.zaklinaczedeszczu.pl/flash/index.htm http://www.buliba.pl/gry/gry-ekologiczne.html http://www.gry.jeja.pl/2233,ekologiczna-przeprawa.html http://www.gry.jeja.pl/3881,ekostrategia.html http://www.e-gierki.com/tag-ekologiczne.html http://www.sciencemuseum.org.uk/exhibitions/energy/site/QuizInteractive10.asp Zapraszamy na stronę internetową programu: www.klimatolubneprzedszkolaki.pl z apisy na szkolenia z zakresu nauczania na temat zmian klimatu na poziomie przedszkolnym k urs internetowy c iekawe materiały edukacyjne do pobrania f ilmy instruktażowe b aza wiedzy na temat zmian klimatu n ajświeższe wiadomości dotyczące programu oraz aktualności związane ze zmianami klimatu Warszawa 2010 nakład 1000 egzemplarzy wydrukowano na papierze pochodzącym w 100% z makulatury Egzemplarz bezpłatny
