N.Kordaczuk-Wąs, S. Sosnowski, Materialny wymiar kultury
advertisement
ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS No 3096 SOCJOLOGIA XLV WROCŁAW 2009 MARZENA KORDACZUK-WĄS Uniwersytet Wrocławski SEBASTIAN SOSNOWSKI Uniwersytet Wrocławski MATERIALNY WYMIAR KULTURY BEZPIECZEŃSTWA A TOŻSAMOŚĆ FUNKCJONARIUSZY POLICJI Zapewnienie potrzeb bezpieczeństwa państwa, a w konsekwencji wszystkich obywateli realizowane jest poprzez struktury polityczne państwa, które wytyczają kierunki i zakres działań w zewnętrznym oraz wewnętrznym obszarze bezpieczeństwa. Kierunki te zależne są od stanu i rodzajów zagrożeń, a także potrzeb społecznych w zakresie ich zwalczania oraz przeciwdziałania. Na bezpieczeństwo zewnętrzne współczesnej Polski wpływa wiele czynników natury obiektywnej i subiektywnej. Do pierwszej grupy zaliczyć można m.in. położenie geopolityczne kraju, stan gospodarki, potencjał obronny, stan sojuszy czy też poziom życia obywateli. Do grupy drugiej natomiast zaliczone mogą zostać takie czynniki, jak prestiż międzynarodowy, autorytet przywódców, sprawność dyplomacji, poparcie społeczne w głównych kwestiach racji stanu, rola i znaczenie państwa w międzynarodowym systemie politycznym, a także poczucie bezpieczeństwa jego obywateli1. Na bezpieczeństwo wewnętrzne wpływają natomiast takie czynniki, jak przemiany ustrojowe i gospodarcze zachodzące w Polsce, przystąpienie do wspólnoty krajów Unii Europejskiej, a także następujący w konsekwencji po otwarciu granic rozwój przestępczości transgranicznej. Aktywność przestępcza koncentruje się bowiem szczególnie wzdłuż nowych granic Wspólnoty i wynika częściowo z podziału Europy na obszary związane z układem z Schengen. Współczesne granice można przekraczać bez trudu również w celu działań przestępczych, a jednocześnie wciąż są one przeszkodą utrudniającą pracę Policji oraz realizację polityki 1 W. Łepkowski, Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne. Materiały z konwersatorium, AON, Warszawa 1991, s. 49. druk_soc_XLV.indd 119 2009-03-10 09:23:31 120 MARZENA KORDACZUK-WĄS, SEBASTIAN SOSNOWSKI prewencyjnej i represyjnej2. W trakcie procesu przemian społecznych oraz coraz to nowych wyzwań na arenie międzynarodowej nieustające zmiany ekonomiczno-gospodarcze niosą za sobą dodatkowo coraz większe rozwarstwienie i różnice w standardach życia Polaków, budząc tym niezadowolenie społeczne i pojawianie się w konsekwencji zagrożeń w postaci rozwoju przestępczości pospolitej czy też innych niepożądanych zjawisk kryminogennych. Zmiany zachodzące w kraju pociągają za sobą konieczność adaptacji do nowej rzeczywistości również w zakresie utrzymywania ładu i porządku prawnego, a wymagania wobec funkcjonariuszy grup dyspozycyjnych odpowiedzialnych za jego utrzymanie rosną wraz z tempem tych przemian. Podobnie jak w wojsku odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa zewnętrznego państwa, tak i w Policji, ukierunkowanej na zapewnianie bezpieczeństwa wewnętrznego, konieczność adaptacji do warunków oraz sprostanie wymaganiom występującym w środowisku społecznym staje się wyznacznikiem licznych zmian organizacyjnych wewnątrz instytucji. Nieustanna zmienność warunków pełnienia służby pociągać może jednak za sobą rezygnację z pracy, a tym samym brak ciągłości zatrudnienia i utrudnienia w realizacji jej ustawowych zadań. Brak poczucia stabilności z kolei skutkować może zupełnym brakiem lub też jedynie częściowym utożsamianiem się funkcjonariuszy z misją służby, co w zdecydowany sposób wpłynąć może na obniżenie jakości wykonywanych obowiązków. Nie jest bowiem możliwe rzetelne realizowanie stojących przed policjantami trudnych zadań, które niejednokrotnie wymagają od nich narażenia własnego zdrowia, a nawet życia, bez wewnętrznego zaangażowania i silnej motywacji wypływającej z przekonania o słuszności i konieczności identyfikowania się z celami służby. TOŻSAMOŚĆ FUNKCJONARIUSZY A STRATEGIA ROZWOJU ORAZ MISJA POLICJI Problematyka tożsamości, jej społeczna geneza i funkcja są przedmiotem badań wielu gałęzi nauki, w tym również nauk socjologicznych. Zdaniem socjologów pojęcie tożsamości wiąże się z procesem „wywoływania” ludzi do społecznej egzystencji. W społeczeństwach współczesnych oraz próbach wyjaśniania bądź zrozumienia fenomenów społecznych naszych czasów jest niezbędnym narzędziem pojęciowym w analizach sytuacji życiowych współczesnego człowieka. Umożliwia bowiem zrozumienie zachowań związanych zarówno z jego indywidualnością, jak i z jego miejscem w strukturze społecznej3. Termin „poczucie tożsamości” czy też „utożsamianie się” funkcjonuje również w mowie potocznej. Używając tego pojęcia, możemy mieć na myśli poczucie przynależności człowie2 Zapobieganie przestępczości w miastach. Poradnik Rady Europy dla władz samorządowych, Integrated Project, Council of Europe 2003. 3 Z. Bokszański, Tożsamość jednostki, „Kultura i Społeczeństwo”, 1988, nr 2, s. 6. druk_soc_XLV.indd 120 2009-03-10 09:23:31 Kultura bezpieczeństwa a tożsamość funkcjonariuszy Policji 121 ka do jakiejś konkretnej grupy, a także identyfikowanie się z pewnymi ideami, celami czy też wartościami, które w konsekwencji przyjmuje on jako własne. Określając tożsamość, czyli poczucie tego, kim jest człowiek, na podstawie jego indywidualnych cech oraz osobistej historii, mówimy o tożsamości osobistej. Natomiast charakteryzując ją według narodowości, obywatelstwa, religii pełnionych funkcji społecznych, mówimy o tożsamości społecznej. Przy czym tożsamość osobista zapewnia poczucie własnej niepowtarzalności, natomiast dzięki tożsamości społecznej człowiek ma poczucie przynależności do innych ludzi, do określonych grup, organizacji, a także ma świadomość posiadania swojego miejsca w świecie4. W czasach globalizacji problem samoświadomości, tożsamości i uświadomienia sobie wspólnych właściwości z grupą czy organizacją, w której jednostka funkcjonuje, poczucia przynależności do grupy, a także dostrzeżenia odrębności tej grupy jest bardzo aktualny. Jak pisze J. Szczepański, jednostka będąca elementem grupy, aby stać się jej integralną częścią, musi, choć częściowo, zinternalizować jej wartości. Musi również zidentyfikować się z jej zbiorowymi dążeniami, uznając jednocześnie cele grupy za własne. Wydaje się, że może się to dokonać poprzez sprawowanie funkcji społecznej w grupie. Każdy człowiek należy bowiem do różnych grup społecznych i pełni w nich różne role, a w każdej z nich kształtuje swą odrębną indywidualność lub też wykorzystuje pewną część posiadanej osobowości społecznej5. Z jednej strony pełnienie różnych funkcji społecznych umożliwia współczesnemu człowiekowi budowanie własnej tożsamości społecznej, z drugiej natomiast w każdej grupie społecznej występuje dążenie do ciągłości, trwałości i odrębności, a tym samym do zachowania przez tę grupę jej własnej tożsamości. Pojęcie tożsamości odnosi się do podstawowej potrzeby jednostek i grup, którą jest potrzeba przynależenia. Poprzez funkcjonowanie w grupie kształtuje się bowiem poczucie bliskości oraz wzajemnych więzi, poczucie zakorzeniania, stabilności i swojskości6. Zachowanie tożsamości umożliwia zatem również zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, którego brak wyrządza szkody zarówno jednostce, jak i grupie ludzkiej. Zdaniem J. Szczepańskiego destabilizuje ich funkcjonowanie, zmniejszając jednocześnie efektywność działania zależną od tzw. woli zbiorowej grupy, rozumianej jako suma dążeń członków do realizowania zadania zbiorowego7. Udział w realizacji zadania grupowego powinien natomiast rodzić u jej członków gotowość podporządkowania interesów i celów własnych interesom i celom grupy. Jednakże w przypadku braku poczucia bezpieczeństwa przejawiają oni tendencje do zmiany istniejącego stanu rzeczy, a nawet do oporu wobec niekorzystnych zmian i stosowania środków ochronnych, które mogą przy4 www.wsub.waw.pl J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1972, s. 242. 6 M. Sokolik, Psychoanaliza i Ja. Kliniczna problematyka poczucia tożsamości, Warszawa 1996, s. 8. 7 J. Szczepański, op. cit. 5 druk_soc_XLV.indd 121 2009-03-10 09:23:31 122 MARZENA KORDACZUK-WĄS, SEBASTIAN SOSNOWSKI wrócić im poczucie bezpieczeństwa. Dowodzi to, że bezpieczeństwo jest nie tyle określonym stanem rzeczy, ile ciągłym procesem społecznym, w ramach którego podmioty starają się stosować mechanizmy zapewniające im poczucie bezpieczeństwa8. Można zatem stwierdzić, że kierunek indywidualnych dążeń pojedynczych członków grupy zależny jest również od tożsamości społecznej jednostki. Z kolei poziom owego poczucia zależny jest od kondycji organizacji oraz sposobu jej funkcjonowania, a także od stopnia zapewnienia poczucia stabilizacji jej członkom. Taką zależność można bezsprzecznie odnieść również do grupy społecznej, którą tworzą funkcjonariusze Policji. A wspomniana wcześniej zmienność warunków pełnienia służby oraz brak poczucia stabilizacji może powodować kryzys „utożsamiania się” policjantów z instytucją Policji, a w konsekwencji utrudniać lub nawet uniemożliwiać internalizację celów całej grupy społecznej oraz realizację jej ustawowych zadań. Nieustanne przeobrażanie się rzeczywistości społeczno-gospodarczej kraju wymaga dostosowania także zadań Policji i kompetencji jej funkcjonariuszy do potrzeb zmieniającej się rzeczywistości oraz oczekiwań społecznych, dlatego od roku 1989 wizja funkcjonowania tej instytucji ulegała stopniowym przeobrażeniom, by w strategii rozwoju na lata 2005–2010 celem nadrzędnym stało się „doskonalenie skuteczności działań [...] zmierzające do poprawy poczucia bezpieczeństwa obywateli i wzrostu zaufania do Policji”. Osiągnięcie tak sformułowanej misji założono natomiast za sprawą realizacji trzech celów strategicznych, które obejmują poprawę stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego, zwiększenie skuteczności działania Policji poprzez usprawnienie zarządzania zasobami i informacją oraz poprawę jej wizerunku w społeczeństwie i wzrost zaufania społecznego do tej instytucji. O ile cel drugi realizowany jest głównie przez działania dotyczące stricte wewnętrznego funkcjonowania Policji jako instytucji, o tyle realizacja celu pierwszego i trzeciego ściśle dotyczy jej działań zewnętrznych, czyli aktywności skierowanej na kontakty ze społeczeństwem oraz społeczeństwu służących. Zgodnie ze strategią na poprawę stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego składają się takie elementy, jak poprawa efektywności zapobiegania i zwalczania przestępczości pospolitej, skuteczne zwalczanie zorganizowanej przestępczości transgranicznej oraz innych przestępstw, w tym terroryzmu, poprawa stanu bezpieczeństwa w ruchu drogowym, a także wprowadzenie skutecznych mechanizmów ograniczania skutków poważnych wypadków czy też klęsk żywiołowych. Poprawa natomiast wizerunku Policji w społeczeństwie i wzrost zaufania społecznego do tej instytucji powinny być realizowane poprzez dbałość o poprawę wizerunku w mediach, zwalczanie korupcji i patologii w szeregach Policji, a także rozwijanie współpracy z organami samorządu terytorialnego i innymi podmiotami zewnętrznymi w zakresie dotyczącym realizacji oczekiwań i postula- 8 druk_soc_XLV.indd 122 Ibidem. 2009-03-10 09:23:31 Kultura bezpieczeństwa a tożsamość funkcjonariuszy Policji 123 tów społeczności lokalnych9. Cele założone w strategii rozwoju są systematycznie realizowane, a ich dodatkowe połączenie z zadaniami, które na Policję nakłada ustawa, determinuje rodzaj obowiązków i czynności służbowych podejmowanych na co dzień przez jej funkcjonariuszy. W wielu przypadkach są to obowiązki, których realizacja niesie ze sobą ryzyko zagrożenia zdrowia, a nawet życia, dlatego należy jeszcze raz podkreślić, że niezwykle istotnym elementem mającym wpływ na jakość i skuteczność wykonywanych zadań jest identyfikacja z wykonywanym zawodem i wypływające z niej głębokie wewnętrzne zaangażowanie policjantów. Motywacja do pracy z całą pewnością wiąże się również z kwestią poczucia stabilizacji, związanej z sytuacją materialną i życiową tych osób. SYTUACJA MATERIALNA FUNKCJONARIUSZY POLICJI A MATERIALNY WYMIAR KULTURY BEZPIECZEŃSTWA Rozpatrując kwestie związane z bezpieczeństwem, nie sposób nie zastanowić się nad spotykanymi w literaturze przedmiotu określeniami tego pojęcia. L. Korzeniowski twierdzi, że bezpieczeństwo można rozumieć jako odczuwany subiektywnie przez jednostkę lub grupę pewien stan obiektywny, który polega na braku zagrożenia10. Stanowi ono konfigurację zdarzeń, sytuacji czy też stanów rzeczy zarówno niezależnych, jak i zależnych od ludzi. Zdaniem W. Tulibackiego tak rozumiane bezpieczeństwo poprzedza inne wartości, stając się jedną z wartości podstawowych11. Nie jest więc jedynie pewnym stanem, którego wielkość można określić, ale również nieustannie toczącym się procesem, a jego poziom zależy od wielu elementów i czynników. Zgodnie z socjologicznym modelem kultury bezpieczeństwa opracowanym przez M. Cieślarczyka można stwierdzić, iż w tym pojęciu zawiera się pewien sposób myślenia o bezpieczeństwie, a dokładniej o wyzwaniach, jakie pojawiają się w tym obszarze, o zagrożeniach, a także szansach ich ograniczania bądź eliminacji. Obejmuje ono również sposób odczuwania bezpieczeństwa oraz reagowania na jego brak, a w konsekwencji sposób działania podmiotu w kierunku jego zapewnienia oraz jego współdziałanie z innymi ludźmi12. Ten sam autor wymienia w obszarze kultury bezpieczeństwa elementy kultury mentalnej i duchowej w postaci wartości, wiedzy, zasad, a także pewnych obowiązujących norm. Wskazuje również na elementy kultury organizacyjnej, wyrażające się w obowiązujących regulacjach 9 „Policja 997”, 2005, nr 1, s. 42. L. Korzeniowski, Menedżment. Podstawy zarządania, EAS, Kraków 2003, s. 183. 11 W. Tulibacki, Etyczne aspekty bezpieczeństwa na tle pewnych „stałych” cech natury ludzkiej, [w:] Edukacja dla bezpieczeństwa i pokoju w jednoczącej się Europie, R. Rosa (red.), WSRP, Siedlce 1999, s. 33. 12 M. Cieślarczyk, Tożsamość służb reagowania kryzysowego w świetle socjologicznego modelu kultury bezpieczeństwa, materiał XIII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, 13–15.09.2007 r. w Zielonej Górze. 10 druk_soc_XLV.indd 123 2009-03-10 09:23:31 124 MARZENA KORDACZUK-WĄS, SEBASTIAN SOSNOWSKI prawnych, strukturach organizacyjnych czy też procedurach normujących działania na rzecz bezpieczeństwa. Ze względu na zakres tematyczny niniejszego opracowania najistotniejszy jest jednak element kultury materialnej, na który składają się takie czynniki, jak infrastruktura, sprzęt techniczny oraz środowisko pracy osób działających w zakresie zapewniania bezpieczeństwa, a więc także ich sytuacja materialna i bytowa13. Jeśli zatem bezpieczeństwo szeroko rozumiane jest procesem, który nieustannie „dzieje się”, to jego poziom zależy od wielu czynników, do których z całą pewnością można zaliczyć tzw. czynnik ludzki wraz z potencjałem, jaki tkwi w funkcjonariuszach realizujących zadania związane z jego zapewnianiem. Ludzie to bowiem z jednej strony wiedza, umiejętności i kompetencje przekładające się bezpośrednio na jakość działań, ale również potrzeby i oczekiwania wobec zawodu oraz instytucji, która daje im zatrudnienie. A skoro zaspokojenie potrzeb wpływa na poczucie bezpieczeństwa ludzi, przekładając się na poczucie pewnej stabilizacji i utożsamianie się z wykonywanym zawodem, to sytuacja materialna funkcjonariuszy jest czynnikiem wpływającym zarówno na poczucie bezpieczeństwa w wymiarze osobistym, a w konsekwencji na bezpieczeństwo rozumiane szeroko w wymiarze społecznym. Tymczasem sytuacja materialna funkcjonariuszy Policji wywołuje ciągłe niezadowolenie, budzi kontrowersje i bez wątpienia w sposób znaczący wpływa na stopień ich utożsamiania się z zawodem i misją Policji. W konsekwencji przekłada się na stopień zaangażowania i jakość wykonywanych obowiązków oraz plany zawodowe zmierzające do zmiany własnej sytuacji bytowej. Jak wskazują badania, przeprowadzone na zlecenie Komendy Głównej Policji przez TNS OBOP w lutym i marcu 2004 r. na grupie 7091 policjantów, niskie zarobki sytuują te osoby poniżej średniej krajowej wśród 54% polskich rodzin, którym nie wystarcza na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Udział rodzin policyjnych pozostających w tak skrajnej sytuacji jest nawet o 18% większy aniżeli liczba takich rodzin wśród wszystkich Polaków. Wyniki badań wskazują, że zaledwie 6% policjantów ocenia swoją sytuację materialną jako dobrą, natomiast 57% jako znośną, a 37% jako złą. W konsekwencji aż 59% funkcjonariuszy Policji musi ratować budżet domowy pożyczkami, 48% musi rezygnować z zaspokajania niektórych podstawowych potrzeb życiowych, a 39% z nich stale korzysta z pomocy finansowej oferowanej przez krewnych. Ponadto 10% rodzin policjantów plasuje się wśród najuboższych rodzin korzystających systematycznie z pomocy socjalnej, 7% policjantów deklaruje podejmowanie dodatkowej pracy zarobkowej, a jedynie 13% nie musi podejmować żadnych dodatkowych działań, by zaspokoić podstawowe potrzeby życiowe swych rodzin14. Ponadto zdaniem 67% funkcjonariuszy jednym z istotnych czynników wywołującym największe niezadowolenie w polskiej Policji, oprócz nadmiaru for13 Ibidem. E. Sitek, Pesymizm w Policji, „Gazeta Policyjna” z 23 maja 2004, nr 20, s. 2; T. Noszczyński, Gdzie jest średnia?, „Policja 997”, lipiec 1997, nr 7, s. 6. 14 druk_soc_XLV.indd 124 2009-03-10 09:23:32 Kultura bezpieczeństwa a tożsamość funkcjonariuszy Policji 125 malności i biurokracji, ciągłych zmian organizacyjnych oraz złych warunków pracy, jest właśnie słabe wynagrodzenie. Wskazują na to badania, przeprowadzone przez TNS OBOP na początku 2006 r., które pozwoliły dodatkowo określić procent policjantów deklarujących, że sytuacja, w której nie wystarcza im środków finansowych na opłacenie podstawowych świadczeń (34%), zdarza im się czasami, a także tych, którym zdarza się ona bardzo często (16%). Natomiast w tym samym badaniu policjanci częściej stwierdzali, że nie mogą sobie pozwolić na żadne wydatki, które wykraczałyby poza podstawowe potrzeby. W roku 2006 co jakiś czas mogło bowiem sobie na takie wydatki pozwolić nieco mniej policjantów (6%), aniżeli w 2004 r. (7%)15. Widoczne jest zatem, że sytuacja bytowa policjantów oraz ich rodzin może powodować w wielu przypadkach frustrację i pociągać za sobą niechęć do wykonywanych obowiązków. Wpływać więc może na negatywną ocenę funkcjonowania całej Policji jako niezdolnej do zapewnienia godziwych warunków swym funkcjonariuszom. Sytuacja taka z kolei może powodować brak satysfakcji z pełnienia służby i chęć rezygnacji z przynależności do tej grupy społecznej. Wskutek pojawiania się coraz większej liczby policjantów zaniepokojonych sytuacją materialną swych rodzin w październiku 2006 r. przeprowadzono drugą edycję badania, którego celem, oprócz określenia warunków materialnych, była chęć poznania opinii funkcjonariuszy dotyczącej sytuacji panującej w pracy oraz ocena poziomu satysfakcji ze służby. Badania na grupie około 10 tys. policjantów wykazały, że zdecydowana większość policjantów (61%) wyraża przekonanie, że sytuacja w ich organizacji zmierza w złym kierunku. Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, iż coraz więcej funkcjonariuszy (32%) nie ma zdania na ten temat bądź też obawia się je wyrazić. Można zatem przypuszczać, że ogólny obraz procesów zachodzących wewnątrz organizacji powoduje, iż w oczach jej pracowników Policja nie jest instytucją, z którą chcą się utożsamiać. Zadowolenie z wykonywanej pracy deklaruje blisko 1/4 policjantów (24%), z kolei 1/5 badanych wyraża małe zadowolenie (20%), a ponad połowa mundurowych (56%) jest usatysfakcjonowana pełnioną służbą zaledwie w stopniu przeciętnym. Przy czym poziom zadowolenia z wykonywanej pracy rośnie wraz z wyższym usytuowaniem jednostki w strukturze Policji. Najwyższy poziom satysfakcji deklarują bowiem policjanci z komendy głównej (38%), najniższy zaś z komisariatów, oddziałów prewencji czy też szkół Policji (22%). Deklaracje te mogą wiązać się z zakresem obowiązków i dużym obciążeniem zadaniami służbowymi w jednostkach niższego szczebla, a jednocześnie nieadekwatnymi do tego obciążenia zarobkami. Zadowolenie w jednostkach najwyższych w hierarchii jest największe z całą pewnością ze względu na dużo wyższe uposażenia pracujących w nich funkcjonariuszy. Te same badania pozwoliły również zaobserwować nieznaczną zmianę w zakresie oceny sytuacji materialnej 15 I. Czerniec, Wyniki badania na temat satysfakcji policjantów z pracy w policji – opinie o sytuacji i warunkach pracy oraz kondycji materialnej gospodarstw, Biuro Komunikacji Społecznej Komendy Głównej Policji, Warszawa 2006. druk_soc_XLV.indd 125 2009-03-10 09:23:32 126 MARZENA KORDACZUK-WĄS, SEBASTIAN SOSNOWSKI policjantów. W porównaniu z wynikami badań przeprowadzonych w roku 2004 obniżył się bowiem odsetek badanych, którzy sięgają po różne formy pomocy, umożliwiające zaspokojenie podstawowych potrzeb rodziny. I tak, do zaciągnięcia pożyczki w 2006 r. była zmuszona ponad połowa funkcjonariuszy (57%, w 2004 r. – 59%), do rezygnacji z innych niezbędnych wydatków 44% z nich (2004 r. – 48%), ponad 1/3 prosiła o pomoc swych krewnych (34%, w 2004 r. – 39%), a 6% badanych zwracało się o pomoc socjalną do pracodawcy lub innych instytucji (w roku 2004 – 10%). W 2006 r. natomiast większy odsetek policjantów (10%) podjął dodatkowe zatrudnienie (2004 r. – 7%)16. Należy również zauważyć, że wysokość uposażenia może pozostawać w ścisłym związku z planami zawodowymi funkcjonariuszy Policji. W konsekwencji rezygnacja z pełnienia służby powodować może brak ciągłości zatrudnienia na stanowiskach i obniżenie jakości realizowanych zadań, a odchodzenie z pracy doświadczonych policjantów przekładać się może na poziom bezpieczeństwa społecznego. Dlatego też w edycji badania zrealizowanej w 2006 r. zadano funkcjonariuszom Policji dodatkowe pytania, mające na celu rozszerzenie wiedzy dotyczącej ich motywacji do pracy oraz planów zawodowych. Zdecydowanie najwięcej badanych przyznało, że pozytywnie motywują ich do pracy nagrody pieniężne otrzymane za osiągnięte wyniki (57%). Dopiero w dalszej kolejności wskazali na takie czynniki, jak dobra opinia przełożonych (45%), uznanie społeczne (26%) czy też lepsze warunki pracy (24%). Odpowiedzi dotyczące planów zawodowych pozwaliły natomiast stwierdzić, że zaledwie 1/3 funkcjonariuszy planuje pozostanie w Policji (37%), natomiast blisko 1/4 bierze pod uwagę możliwość rezygnacji ze służby, choć jednocześnie nie rozpoczęła jeszcze starań w tym kierunku (23%). Podjęcie takich starań zadeklarowało jednak 5% policjantów. Pozostali chcieliby jedynie zmienić jednostkę lub komórkę organizacyjną i podjęli już stosowne kroki (9%) albo też mają je dopiero w planach (17%). Można ponadto zauważyć, że wraz z wiekiem i stażem pracy policjanci częściej myślą o odejściu z Policji, ale nie podejmują żadnych starań w tym kierunku. Podobna tendencja zaznacza się w przypadku tych mundurowych, którzy planują rezygnację ze służby i podjęli stosowne działania, choć ich odsetek jest jednak bardzo niski17. Wyniki prowadzonych badań wskazują zatem, że co czwarty policjant myśli o tym, aby zrezygnować ze służby, a 5% czyni w tym kierunku starania. W zawodzie takim jak policjant, którego największym kapitałem i atutem jest doświadczenie zawodowe nabywane w miarę upływu lat, taka zmienność nie jest pożądana. Podkreślić także należy, że w Policji wciąż pozostaje duża liczba wolnych stanowisk służbowych, a rekrutacja nie przynosi zamierzonych efektów, co powoduje, że do służby tej zgłaszają się coraz mniej kompetentni kandydaci. Świadomość złej sytuacji materialnej funkcjonariuszy pozostających w służbie sprawia, że Po16 17 druk_soc_XLV.indd 126 I. Czerniec, op. cit. Ibidem. 2009-03-10 09:23:32 Kultura bezpieczeństwa a tożsamość funkcjonariuszy Policji 127 licja nie jest instytucją konkurencyjną w stosunku do innych podmiotów, a dobrze wykształceni młodzi ludzie skłaniają się ku firmom, które proponują lepsze wynagrodzenie. Tymczasem sytuacja finansowa funkcjonariuszy Policji zawiera się w materialnym elemencie kultury bezpieczeństwa, a więc w konsekwencji przekłada się na poziom bezpieczeństwa kraju. Bezpieczeństwo ma charakter przedmiotowy, a będąc naczelną potrzebą człowieka i całych grup społecznych, jest zarazem podstawową potrzebą państw, a nawet systemów międzynarodowych. Jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Dlatego każdy z wymienionych podmiotów stara się oddziaływać zarówno na otoczenie zewnętrzne, jak i sferę wewnętrzną, aby usuwać lub przynajmniej oddalać zagrożenia i eliminować własny lęk, obawy, niepokój i niepewność. Dążenie do poprawy warunków bytowych policjantów bezsprzecznie wpływać będzie więc na poprawę poziomu satysfakcji z wykonywanych obowiązków, zwiększy motywację pracowników do zaangażowania w realizację zadań, podnosić będzie ogólną efektywność służby, lecz przede wszystkim wpłynąć może na poczucie przynależności i stopień utożsamiania się policjantów z misją i zadaniami Policji. Powinno zatem stanowić obszar zainteresowania nie tylko samych policjantów oraz ich przełożonych, ale również polityki państwa odpowiedzialnej z jednej strony za kształtowanie poziomu bezpieczeństwa, a z drugiej regulującej kwestie nakładów finansowych na funkcjonowanie i rozwój tej grupy społecznej. LITERATURA Bokszański Z., 1988, Tożsamość jednostki, „Kultura i Społeczeństwo” nr 2, s. 6. Cieślarczyk M., Tożsamość służb reagowania kryzysowego w świetle socjologicznego modelu kultury bezpieczeństwa, materiał XIII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, 13–15.09.2007 r. w Zielonej Górze. Czerniec I., 2006, Wyniki badania na temat satysfakcji policjantów z pracy w policji – opinie o sytuacji i warunkach pracy oraz kondycji materialnej gospodarstw, Biuro Komunikacji Społecznej Komendy Głównej Policji, Warszawa. Jak się czuje polski glina?, „Policja 997”, grudzień 2006, nr 12, s. 4–7. Korzeniowski L., 2003, Menedżment. Podstawy zarządzania, EAS, Kraków, s. 183. Łepkowski W., 1991, Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne. Materiały z konwersatorium, AON, Warszawa, s. 49. Noszczyński T., 1997, Gdzie jest średnia?, „Policja 997”, nr 7, s. 6. „Policja 997”, 2005, nr 1, s. 42. Sitek E., 2004, Pesymizm w Policji, „Gazeta Policyjna”, nr 20, s. 2. Sokolik M., 1996, Psychoanaliza i Ja. Kliniczna problematyka poczucia tożsamości, Warszawa, s. 8. Szczepański J., 1972, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa. Tulibacki W., 1999, Etyczne aspekty bezpieczeństwa na tle pewnych „stałych” cech natury ludzkiej, [w:] Edukacja dla bezpieczeństwa i pokoju w jednoczącej się Europie, R. Rosa (red.), WSRP, Siedlce, s. 33. www.wsub.waw.pl Zapobieganie przestępczości w miastach. Poradnik Rady Europy dla władz samorządowych, Integrated Project, Council of Europe 2003. druk_soc_XLV.indd 127 2009-03-10 09:23:32
