Paulina Wildangier -pomoc społeczna ,,Rodzina

Paulina Wildangier
-pomoc społeczna
,,Rodzina- Coś prostego?”
Czym jest rodzina? Według J. Szczepańskiego1 rodzina „jest małą grupą pierwotną
złoŜoną z osób, które łączy stosunek małŜeński i rodzicielski oraz silna więź
międzyosobnicza, przy czym stosunek rodzicielski uŜywany jest w szerokim, społecznoprawnym rozumieniu tego terminu, umacniany z reguły prawem naturalnym, obyczajami i
kontekstem kulturowym”. Rodzina jest wspólnotą osób i jednocześnie instytucją, która
zaspokaja istotne potrzeby społeczne. W potocznym rozumieniu słowa – rodzina jest
podstawową komórką Ŝycia społecznego, grupą krewnych mających poczucie swojej
odrębności, wspólne cele i zadania.
Pojęcie ,,rodziny” odnosi się do najmniejszej, co wcale nie znaczy, Ŝe prostej grupy
społecznej. Jest to zbiorowość, w którą człowiek wchodzi od chwili narodzin i w której trwa
aŜ do śmierci, choć oczywiście z chwilą zawarcia związku małŜeńskiego zakłada swoją
własną rodzinę. Rodzina jest podstawową komórką społeczną, stanowiącą niezbędny element
właściwego funkcjonowania społeczeństwa. Społeczeństwo, aby było zdrowe musi składać
się z całej rzeszy prawidłowo funkcjonujący rodzin (rodzice i dzieci). Ludzie z reguły
zawierają związki małŜeńskie, by móc wychować własne dzieci. Proces socjalizacyjny
młodego człowieka przebiega na dwa róŜne sposoby. Z jednej strony ma on charakter działań
celowych, podejmowanych przez rodziców, z drugiej zaś jest on wynikiem specyficznej
atmosfery, panującej w domu rodzinnym. Na tą odrębną atmosferę składają się następujące
czynniki: tradycja, przywiązanie do religii lub jego brak, więzi emocjonalne łączące rodziców
z dziećmi oraz siebie wzajemnie, status społeczny rodziny, sposób rozwiązywania konfliktów,
bliskie otoczenie rodziny. Te wszystkie czynniki razem wzięte kształtują osobowość dziecka
w pewnym kierunku. Stosunki panujące w rodzinie jako pierwotnej grupie socjalizującej
dziecko ma ogromny wpływ na kształtowanie przez nie relacji społecznych w późniejszym
okresie. Jest teŜ niezwykle istotna na kształtowanie się cech osobowości u młodego
człowieka.
1
Zob. Szczepański J. Podstawowe pojęcia socjologii, Warszawa 1970.
RODZINA JAKO GRUPA SPOŁECZNA,
to nic innego jak związek intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej
odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji.
W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe:
1. MałŜeńską lub partnerską - bycie Ŝoną lub męŜem, partnerem lub partnerką,
2. Rodzicielską - bycie ojcem lub matką,
3. Braterską - bycie siostrą lub bratem.
Z rodziną wychodzi się
dobrze tylko na
zdjęciach?
KRYTERIUM KLASYFIKACJI:
Zazwyczaj jako rodzinę rozumie się dwójkę partnerów i wychowywane potomstwo. Tego
typu rodzinę określa się jako nuklearną (w genealogii to rodzina mała), gdy jedno z
partnerów zamieszkuje takŜe z rodzicami, to jest to rodzina wielopokoleniowa. Jednak tak
naprawdę granic rodziny nie da się jednoznacznie określić, choć da się stopniować
pokrewieństwo lub powinowactwo. Ogół osób, o których wiadomo, Ŝe są spokrewnione lub
spowinowacone chociaŜby w linii bocznej, w genealogii równieŜ nazywa się rodziną (dla
odróŜnienia od rodziny małej nazywa ją się rodziną wielką). Rodzinę równieŜ stanowi
samotny rodzic z wychowywanym własnym lub adoptowanym potomstwem stanowiący
rodzinę niepełną jak i dwie osoby tworzące związek małŜeński lub inny w tym takŜe
nieformalny konkubinat. Sam fakt zamieszkania razem moŜe klasyfikować pewną grupę ludzi
jako rodzinę.
FUNKCJE RODZINY:
1. Materialno-ekonomiczna- zaspokojenie materialnych potrzeb członków rodziny.
Pośrednio takŜe zaspokojenie niektórych materialnych potrzeb społeczeństwa. Składają się na
nią cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna.
2. Opiekuńczo-zabezpieczająca- stanowi materialne i fizyczne zabezpieczenie członków
rodziny, którzy w pewnych okresach Ŝycia mają ograniczone moŜliwości samorealizacji,
pozbawieni są środków do Ŝycia lub wymagają pomocy. W pierwszym rzędzie naleŜą tu
działania związane z pielęgnacją niemowląt i małych dzieci.
3. Prokreacyjna - polega na zaspokajaniu rodzicielskich potrzeb emocjonalnych - ojcostwa i
macierzyństwa, pozwala na utrzymywanie biologicznej ciągłości rodziny i społeczeństwa.
4. Seksualna- jest społecznie akceptowaną formą współŜycia płciowego, słuŜy zaspokojeniu
popędu płciowego małŜonków.
5. Legalizacyjno-kontrolna- polega na sankcjonowaniu szeregu zachowań i działań
uznanych za niewłaściwe poza rodziną, nadzorowaniu postępowania członków rodziny w celu
zapobiegania odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące.
Naganne zachowanie jednostki moŜe pociągnąć za sobą sankcje nie tylko ze strony
domowników lecz takŜe ze strony niektórych organizacji społecznych.
6. Socjalizacyjno-wychowawcza- jedną z funkcji jakie musi spełniać rodzina jest
wprowadzenie dzieci w świat kultury danego społeczeństwa, zapoznanie go z ogólnie
akceptowanymi normami i zasadami. Socjalizacja ma istotne znaczenie dla kształtowania się
osobowości najmłodszych członków rodziny, odgrywa równieŜ waŜną rolę w przygotowaniu
do pełnienia róŜnych ról społecznych. Socjalizacja jest waŜna nie tylko z punktu widzenia
rodziny ale równieŜ z punktu społeczeństwa bo jeŜeli jest prawidłowo dokonywana wówczas
społeczeństwo funkcjonuje prawidłowo. JeŜeli socjalizacja nie przebiega prawidłowo,
wówczas powoduje róŜne patologie społeczne.
7. Klasowa- pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycję społeczną członków w
strukturze społeczeństwa. Zwykle przynaleŜność klasowa męŜa wyznacza przynaleŜność
klasową Ŝony i dzieci, zwłaszcza, jeśli ta ostatnia nie pracuje zawodowo ani teŜ nie posiada
większej własności prywatnej. Nieusamodzielnione więc dziecko robotnika ma robotniczą
przynaleŜność klasową, podobnie jak jego nie pracująca Ŝona.
8. Kulturalna- jest związana z socjalizacyjną. Prowadzi do zapoznania dzieci z kulturą
danego narodu, kulturą dzięki której daje się wyróŜnić daną zbiorowość. Chodzi tutaj równieŜ
o umoŜliwienie młodemu człowiekowi uczestnictwa w świecie kultury i sztuki. W rodzinie
uczymy się języka, obyczajów, postaw, właściwych zachowań. Wypełnianie tej funkcji
pozwala na utrzymanie ciągłości kulturalnej społeczeństwa przez przekazywanie dziedzictwa
kulturalnego następnym pokoleniom. Rodzina stwarza takŜe własne środowisko kulturalne i
właśnie to środowisko kształtuje osobowość dzieci.
9. Rekreacyjno-towarzyska- w obrębie tej funkcji członkowie rodziny zaspokajają swoje
potrzeby duchowe a zwłaszcza te, które są związane z poczuciem bezpieczeństwa,
stabilizacji, zaufaniem, szacunkiem, akceptacją.
10. Emocjonalno-ekspresyjna- rodzina jest środowiskiem utrzymującym równowagę
emocjonalną człowieka – słuŜy zaspokajaniu podstawowych potrzeb emocjonalnych
człowieka – miłości, przynaleŜności, bezpieczeństwa. KaŜdy bowiem potrzebuje kogoś
bliskiego, kogoś komu moŜna zaufać, wypłakać się a takŜe dzielić z nim wszystkie swoje
radości. Dom rodzinny jest natomiast miejscem w którym eksponujemy swoje niepowtarzalne
cechy, zyskujemy uznanie ze strony pozostałych członków rodziny. Zaspokojenie tych
wszystkich potrzeb daje poczucie osobistego szczęścia i ma wpływ na prawidłowy rozwój
osobowości.
REGULAMIN PARTNERSTWA:
-egalitaryzm i współ partnerstwo zasadami współŜycia małŜonków,
-odwzajemniona miłość i szacunek,
-utrzymana w rozsądnych granicach wzajemna tolerancja i wyrozumiałość,
-prawo kobiety na równi z męŜczyzną do uczestniczenia w działalności zawodowej i
społecznej,
-równość kobiety i męŜczyzny w erotycznej dziedzinie Ŝycia,
-wspólne i świadome podejmowanie decyzji o ślubie i urodzeniu dziecka,
-troska o wspólny om, wychowanie dziecka i opieka nad nimi, wypełnianie zasad związanych
z prowadzeniem gospodarstwa domowego,
-kształtowanie indywidualnego stylu Ŝycia małŜeńskiego
DZIESIĘĆ PRZYKAZAŃ WYCHOWANIA DZIECI:
1. OkaŜ twojemu dziecku trwałą, nieustającą miłość i opiekę – jest to tak waŜne dla jego
umysłowego i duchowego zdrowia, jak poŜywienie dla ciała.
2. Bądź hojny w poświęcaniu dziecku swojego czasu i okazywaniu mu twojego zrozumienia –
bawienie z dzieckiem lub czytanie na głos liczy się o wiele więcej niŜ uporządkowane,
funkcjonujące bez zakłóceń gospodarstwo domowe.
3. UmoŜliwiaj twojemu dziecku zdobywanie nowych doświadczeń i juŜ od pierwszych dni
jego Ŝycia „zanurz” je w mówionym języku – wzbogaca to jego duchowy rozwój.
4. Zachęcaj dziecko do zabawy w kaŜdej formie: w pojedynkę, z innymi dziećmi, do badania
świata, naśladowania, eksperymentowania, budowania, kreatywnego tworzenia.
5. Chwal częściej i głośniej wysiłki niŜ osiągnięcia.
6. Powierzaj dziecku stale rosnącą odpowiedzialność – podobnie jak inne umiejętności trzeba
je wciąŜ trenować.
7. Pamiętaj o tym, Ŝe kaŜde dziecko jest wyjątkowe, jedyne w swoim rodzaju – sposób, w jaki
traktujesz jedno i który jest dla niego zupełnie w porządku, dla drugiego moŜe być
niewłaściwy.
8. Pokazuj swoją dezaprobatę i niezadowolenie w taki sposób, który nie będzie oznaczał dla
wieku, osobowości i rozumienia dziecka zbyt wygórowanych wymagań.
9. Nigdy nie uŜywaj groźby pozbawienia dziecka miłości albo Ŝe je komuś oddasz. MoŜesz
odrzucać i nie akceptować jego zachowania, ale nie pozwól nigdy, aby zrodziło się w nim
podejrzenie, Ŝe moŜesz odrzucać jego osobę.
10. Nie oczekuj wdzięczności. Twoje dziecko nie prosiło się, Ŝeby przyjść na świat – to była
twoja decyzja.
Rodzina to najmniejsza grupa społeczna, w której zachodzą interakcje miedzy jej
członkami i która ma wspólne cele. Winna zabezpieczać potrzeby materialne, psychiczne i
społeczne jej członków. Stanowi intymne środowisko, które powinno być przyjazne dla ludzi,
w szczególności dla tych najmniejszych. Idealnym rozwiązaniem byłoby, aby stosunki
między jej członkami były swobodne, bez przymusu i sformalizowanych rozwiązań. Jednak
w rzeczywistości jest to trudne do zrealizowania.
Stosunki w rodzinie zaleŜą w duŜej mierze od postaw rodziców i ich świadomości
wychowawczej. Maria Ziemska określa postawę rodzicielską (macierzyńską lub ojcowską)
jako: "tendencję do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka."
WyraŜa się ona w wypowiadanych opiniach, przekonaniu o tym, jakie jest dziecko, a takŜe w
uczuciach wobec niego i stosowanych metodach wychowawczych.
Badania psychologów wykazują zaleŜność postępowania dziecka i jego rozwoju od
stosunku rodziców do niego, czyli od postaw rodzicielskich. ZauwaŜono na przykład, Ŝe
dzieci matek i ojców o demokratycznych postawach cechował szybszy rozwój umysłowy,
łagodne i pogodne usposobienie oraz przyjazny stosunek do innych. "Dobry kontakt z
rodzicami zapewniający im poczucie bezpieczeństwa i wiarę we własne siły, wpłyną na
poczucie humoru i radość Ŝycia, ułatwia zdobycie uznania i przyjaźni wśród rówieśników.
Natomiast dzieci wychowywane przez rodziców pobłaŜliwych charakteryzował niŜszy
stopień wytrwałości, ograniczona ciekawość i fantazja. Zbytnie ochranianie dziecka nie
sprzyjało rozwojowi intelektualnemu. W najgorszej sytuacji znajdowały się dzieci odrzucone,
niekochane przez rodziców. Okazywały się agresywne, źle się uczyły, były kłótliwe,
występowały przeciw dorosłym, wyraŜały sprzeciw, a nawet bunt."
Maria Ziemska wyróŜnia cztery podstawowe typy rodziców:
1. Rodzice dominujący - mają najmniejsza skłonność czy zdolność okazywania pełnego
miłości i wsparcia, a największą do ustalania bardzo sztywnych zasad i ograniczeń.
2. Rodzice zaniedbujący - zasadniczo ani nie okazują miłości i pomocy dzieciom, ani teŜ nie
ustalają jasnych ograniczeń i zasad.
3. Rodzice pozwalający na wszystko - maja ogromne zdolności do okazywania miłości,
ciepła, wsparcia i pochwały, a jednocześnie brak im zdolności ustalania jasnych granic i
zasad.
4. Rodzice kochający i stanowczy - jasno określają granice i jednocześnie bardzo starają się
o to, aby w kaŜdej sytuacji okazywać dzieciom ciepło i miłość."
Obcując z rodzicami, dziecko nawiązuje trwałe kontakty emocjonalne a takŜe uczy się
określonych zachowań społecznych. Dlatego bardzo waŜną rolę spełnia styl wychowania,
który określa oddziaływanie względnie jednolite, zharmonizowane podporządkowanie się idei
wychowawczej. WyraŜa się on w określonym względnie stałym stosunku wychowawcy do
wychowanka, w metodach postępowania, takŜe w sposobie egzekwowania nałoŜonych na
niego obowiązków.
Najczęściej spotykane style wychowania w rodzinie:
1. Styl demokratyczny – główną jego zasadą jest wzajemne poszanowanie praw wszystkich
członków rodziny. "Dzieci wychowywane w ten sposób uczą się zasad współŜycia
społecznego nie na podstawie przymusu zewnętrznego i lęku przed karą, lecz w oparciu o
akceptację i świadomy wybór właściwej zasady postępowania." Rola rodziców polega na
koordynowaniu działań swoich dzieci.
2. Styl autokratyczny - przeciwieństwo stylu demokratycznego, ma charakter
konserwatywny i jest oparty na autorytecie przemocy i pedantyzmu. ZałoŜeniem
autokratyzmu jest stwierdzenie, Ŝe "rodzice zawsze mają rację, a obowiązkiem dzieci jest
bezwzględne posłuszeństwo". Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa,
podporządkowaniu się wszelkim poleceniom i nakazom rodziców. Dzieci mają ograniczoną
swobodę. Rodzi się w nich bunt, niezadowolenie uniemoŜliwiające istnienie prawidłowych,
Ŝyczliwych i harmonijnych stosunków z rodzicami, których zamierzenia są osiągane poprzez
stosowanie róŜnych kar. Dzieci są jednostkami mało samodzielnymi i mało aktywnymi,
poniewaŜ od wczesnego dzieciństwa nawykły do wykonywania poleceń.
3. Styl liberalny - nie ustala się niczego ani wspólnie, ani oddzielnie. Rodzice rozpieszczają
dzieci, pozostawiając im nadmierną swobodę. Ograniczają się do stworzenia dziecku
warunków do nauki i zabaw, zaspakajając jego potrzeby materialne. Aktywność rodziców jest
przypadkowa i niekonsekwentna. Interwencja w zachowaniu dziecka następuje tylko w
wyjątkowych przypadkach, w sytuacji drastycznego naruszenia norm społecznych. Dzieci są
egocentryczne i mają trudności z przystosowaniem w grupie rówieśniczej.
Ze stylem wychowania łączą się postawy rodzicielskie. Psycholodzy przyjęli definicję
postawy rodzicielskiej jako " tendencji do zachowania się w specyficzny sposób wobec
jakiejś osoby, sytuacji czy problemu". Aby dobrze pełnić role rodzicielskie, trzeba mieć do
nich pozytywny stosunek. Wiele czynników kształtuje i utrwala pozytywny lub negatywny
stosunek rodziców do dziecka. Postawy w stosunku do dziecka zaczynają się kształtować
jeszcze przed jego urodzeniem.
Do właściwych postaw naleŜy:
1. Postawa akceptująca – to okazywanie dziecku sympatii, aprobaty, przyjmowanie dziecka
takim jakie ono jest, w wypadku złych zachowań – krytykowanie ich, poznawanie i
zaspakajanie potrzeb dziecka. Sprzyja kształtowaniu zdolności do tworzenia trwałej więzi
emocjonalnej, do wyraŜania uczuć, odwagi, chęci pomocy.
2. Postawa współdziałająca – dobro dziecka jest tu wartością pierwszoplanową , aktywność
w nawiązaniu wzajemnych kontaktów, angaŜowanie dziecka w sprawy domu – dostosowanie
do wieku. Rozwija ufność zadowolenie z rezultatów pracy, wytrwałość, umiejętność
współdziałania i podejmowania zobowiązań.
3. Postawa uznająca prawa dziecka - uznanie praw dziecka, bez przeceniania i
niedoceniania jego roli, pozwalanie na postępowanie na własną odpowiedzialność, delikatne
kierowanie dzieckiem – stosowanie wyjaśniania i tłumaczenia, wyjaśnianie i uzasadnianie
stawianych wymagań i stosowanych kar. Uczy lojalności, solidarności w stosunku do innych
członków rodziny, twórczej postawy.
4. Postawa dawania dziecku rozumnej swobody - Rodzice wraz z wiekiem dają dziecku
więcej swobody, umiejętność utrzymania autorytetu i kierowania dzieckiem w poŜądanym
zakresie, rozumna troska o zdrowie i bezpieczeństwo, obiektywizm w ocenie groŜącego
niebezpieczeństwa. Daje dziecku umiejętność współdziałania z rówieśnikami, uspołecznienie,
pomysłowość, bystrość i wytrwałość.
Postawy nieprawidłowe to:
1. Postawa odtrącająca – to nieokazywanie uczuć pozytywnych, demonstrowanie uczuć
negatywnych, krytyka dziecka, dyktatorskie podejście, kierowanie dzieckiem: przez rozkazy,
surowe kary, zastraszanie, niedostrzeganie pozytywów, niszczenie słowem, "przykręcanie
śruby". Wywołuje u dziecka agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, zahamowanie
rozwoju uczuć wyŜszych, zachowanie aspołeczne, bezradność, zastraszanie i reakcje
nerwicowe.
2. Postawa unikająca - ukryta lub jawna jeśli chodzi o dobro dziecka, ignorowanie dziecka,
unikanie i ograniczanie kontaktu z dzieckiem do minimum, zbywanie prób nawiązania
kontaktu podejmowanych przez dziecko, szeroko pojęte zaniedbywanie dziecka, niedbałość i
niekonsekwencja w stawianiu wymagań, nieangaŜowanie się w sprawy dziecka,
nieangaŜowanie dziecka w sprawy domu. Dziecko jest niezdolne do nawiązywania trwałych
więzi uczuciowych, niezdolne do obiektywnych ocen, brakuje mu wytrwałości i koncentracji
w nauce, jest nieufne i bojaźliwe.
3. Postawa nadmiernie wymagająca – to stawianie wygórowanych wymagań, nie
przyznawanie prawa do samodzielności, rządzenie dzieckiem, ograniczanie swobody dziecka,
stosowanie sztywnych reguł, przesadne nastawienie na osiągnięcia. Wypowiedzi rodzica mają
charakter oceniający, często wyraŜają dezaprobatę i gniew. Dziecku brakuje wiary w siebie,
jest niepewne, lękliwe, przewraŜliwione, uległe, brakuje zdolności do koncentracji, ma
trudności szkolne i słabe aspiracje.
4. Postawa nadmiernie chroniąca – Traktowanie dziecka jako dzidziusia, niedocenianie
moŜliwości dziecka, rozwiązywanie za nie trudności, utrudnianie samodzielności – dziecko
trzymane "pod kloszem", postępowanie uzaleŜnia dziecko od rodziców, izolowanie dziecka
od rówieśników, lęk o zdrowie, zachęcanie do jednostronnego rozwoju zdolności, tolerowanie
złych zachowań. Powoduje opóźnienie dojrzałości społecznej, zaleŜność dziecka od rodziców,
bierność, ustępliwość, nadmierna pewność siebie, zarozumiałość, awanturowanie się, egoizm,
nadmierne wymagania w stosunku do rodziców, niepewność – gdy dziecko jest samo.
Postawy rodziców wobec dzieci decydują o stylu wychowania i o skuteczności środków
wychowawczych.
Najbardziej polecana przez wielu autorów postawa rodzicielska to postawa wspierająca,
mająca na celu pomoc dziecku w jego rozwoju, wsparcie w trudnych sytuacjach, ale
nierozumiana jako wyręczanie dziecka. Wspierać dziecko, to znaczy być otwartym na jego
problemy, potrzeby, zawsze gotowym do pomocy. Rozumna miłość rodzicielska wypływająca
z prawidłowo ukształtowanej świadomości wychowawczej zapewnia potomstwu poczucie
bezpieczeństwa, otwartość na innych ludzi oraz wiarę we własne siły i właściwy stosunek do
innych ludzi. Taka postawa jest godna polecenia rodzicom, jednak jest często źle
interpretowana lub nieumiejętnie wprowadzana w Ŝycie.
Dzieci są często odzwierciedleniem swoich rodziców i to od nich i ich postaw w duŜym
stopniu zaleŜy jakimi się staną w przyszłości, a takŜe czy będą cieszyły się swoim
dzieciństwem.
Postawy rodzicielskie wobec dzieci mogą stwarzać warunki do prawidłowego rozwoju lub wpływać
ujemnie na kształtowanie się jego osobowości. Wszystko jednak zaleŜy od tego jak rodzice
ustosunkowują się do tego, Ŝe są rodzicami, czyli jak rozumieją swoją rolę jako ojca i matki. Czy
przekonani są o waŜności swej roli, czy uwaŜają ją za mało waŜną. Czy mają poczucie, Ŝe nikt nie
moŜe ich zastąpić w roli rodziców? Czy rodzina jest dla nich czymś nadrzędnym czy moŜe jest
przeszkodą w realizacji własnych planów, zamierzeń?
Spójność rodziny świadczy o tym, Ŝe jest ona czymś waŜnym dla małŜonków. W rodzinie
zintegrowanej, w której spełniona jest funkcja zaspokojenia przynaleŜności uczuciowej, czyli
pragnienia posiadania osób bliskich, serdecznych, akceptujących, w której dobrze spełnione role
męŜa i Ŝony, rodziców, przyczyniają się do tzw. dobrego klimatu, dziecko czuje się bezpiecznie, jest
pewne siebie, ufne wobec rodziców a takŜe otwarte wobec innych ludzi. Jest swobodne, radosne,
aktywne i wytrwałe w działaniu.
Błędy wychowawcze
Błędy są rzeczą ludzką. Wszyscy je popełniamy. Błędy w dziedzinie wychowania popełniają
nawet specjaliści od wychowania, czyli pedagodzy. WaŜne jest jednak, abyśmy mieli
świadomość , Ŝe niektóre nasze zachowania, reakcje czy brak reakcji mogą mieć
konsekwencje wychowawcze. Powinniśmy wiedzieć co jest błędem a co nim nie jest. Wiedza
ta z kolei powinna nieść za sobą refleksję, czy mogę postępować unikając błędów
wychowawczych, choć pierwsze pytanie powinno chyba brzmieć - czy chcę?
Oto podstawowe popełniane błędy:
Nie mówimy dzieciom (lub zbyt rzadko), Ŝe są mądre, piękne, kochane, świetnie coś
robią itp. Niektórzy tego nie potrafią - nie słyszeli tego od swoich rodziców, a
niektórym wydaje się, Ŝe "zepsują dziecko",
Uwagi krytyczne przekazujemy zaś zbyt szybko i chętnie. Wydaje nam się, Ŝe to jest
dobra metoda wychowawcza - wskazywanie błędów. I tak jest - na pewno, ale
skuteczna będzie tylko wtedy, gdy pochwał będzie 2 razy więcej niŜ uwag
krytycznych,
UŜywamy draŜniących zwrotów- zawsze, nigdy.. Są one zwykle krzywdzące, bo to
nieprawda, Ŝe coś dziecko robi zawsze (źle), albo nigdy (dobrze),
Nie mówimy (lub zbyt rzadko) - kocham cię, cieszę się, Ŝe jesteś, Ŝe mam ciebie,
Nie oglądamy z dziećmi bajek. Włączymy im telewizor, magnetowid i mamy "je z
głowy". Później nie moŜemy z nimi podyskutować o np. postaciach w niej itp., a to
bardzo waŜne,
Nie bronimy własnego dziecka, wtedy gdy oczekuje ono od nas wsparcia,
Nie potrafimy słuchać dzieci,
Bardzo duŜo zakazujemy dzieciom . Czasami wprowadzamy niepotrzebne zakazy.
Dlaczego malec nie moŜe rozwinąć rolki papieru toaletowego?
Mówimy dzieciom ,,nic się nie stało” - gdy się przewróci, uderzy itp. - w dobrej
intencji, ale jak musi czuć się dziecko, które odczuwa ból (nawet niewielki),
przestraszyło się i jeszcze słyszy, Ŝe to nic! Lepiej powiedzmy - trochę boli, ale na
pewno za chwilę przestanie, wiem, Ŝe się przestraszyłeś - ale jestem przy tobie,
Bywamy niekonsekwentni w postępowaniu wobec dzieci, nie szanujemy swego
słowa, ulegamy dzieciom pod pretekstem, Ŝe to wyjątkowa sytuacja lub kiedy nie
dajemy sobie rady,
Traktujemy dziecko - jak dziecko, nie człowieka - z góry, nie na równych prawach z
dorosłymi w wyraŜaniu swoich emocji, swojego zdania; dziecko wyrasta w
przekonaniu, Ŝe jest mało waŜne,
Nie uczymy małych dzieci magicznych słów: Proszę, Przepraszam, Dziękuję oraz
dzień dobry, dowidzenia itp. A później nagle wymagamy od nich uŜywania tych słów,
PROBLEMY Z DZIEĆMI (brak kontaktu rodzice-dzieci)
Głównym powodem braku więzi i nieporozumień w rodzinie jest nie tylko brak
rozmowy, czy teŜ uŜywki, ale coraz mniej wspólnie spędzanego czasu.
Czy w ciągu ostatniego miesiąca miał/a Pan/i czas aby pójść ze swoim
dzieckiem/dziećmi…
Nie
Miałem/am czas i byłem/am
Nie
myślałem/am
Czynności
miałem/am
o tym, nie
NajwyŜej
Dwa lub
Cztery i
czasu
mam tego w
jeden raz
trzy razy
więcej razy
zwyczaju
Na spacer
20%
15%
12%
26%
27%
Do kina
65%
25%
4%
3%
3%
Do kościoła
18%
7%
16%
22%
37%
Na zakupy
14%
7%
20%
30%
29%
Do rodziny lub
znajomych
5%
9%
23%
38%
25%
Wyniki badań TNS-OBOP przedstawione w powyŜszej tabeli pokazują, Ŝe polscy rodzice
razem z dziećmi najchętniej odwiedzają rodzinę lub znajomych (86%), chodzą razem na
zakupy (79%), lub do kościoła (75%). Da się zauwaŜyć, Ŝe w te wszystkie miejsca dzieci są
zabierane ,,bo coś z nimi trzeba zrobić”. JednakŜe, coraz mniej zabierają je do kina czy teŜ na
spacer. Nie robią tego specjalnie dla nich, nie pokazują jak je kochają, Ŝe są nimi
zainteresowane. Z reguły rodzice tłumaczą się tutaj brakiem czasu, lecz dziecko ma swoje,
uczucia i potrzebuje zainteresowania ze strony swoich rodziców. Bardzo krzywdząca dla
dziecka jest sytuacja, w której opowiadają wzajemnie z kolegami gdzie był z rodzicami, a
sam musi powiedzieć, Ŝe nigdzie nie był. Dziecko zaczyna w tym momencie kłamać, Ŝeby nie
czuć się gorszym. Jednak po pewnym czasie kłamstwo jak i inne czynniki się nasilają i
dziecko popada w kłopoty oraz trudne sytuacje.
Czy często Pan/i ze swoim dzieckiem…
W
Czynności: zasadzie
codziennie
Kilka razy
w
tygodniu
Tylko w
niedzielę
lub inne
wolne dni
Prawie
wcale, nie
mam na to
czasu
Prawie
wcale nie
mam
takiej
potrzeby
Trudno
powiedzieć
Wspólnie
spoŜywa
posiłki
83%
9%
6%
2%
-
-
Odrabia
lekcje
34%
19%
8%
7%
31%
1%
Rozmawia
na róŜne
tematy
60%
24%
11%
3%
2%
-
Ogląda
telewizję
58%
22%
9%
9%
2%
-
Wykonuje
obowiązki
domowe
37%
28%
16%
8%
11%
-
Jak widać z powyŜszej tabelki, rodzice najwięcej czasu dają dzieciom podczas posiłków.
Jednak nie do przyjęcia jest to, Ŝe rodzice nie poświęcają dziecku uwagi podczas odrabianiu
lekcji. Część rodziców jest tak zapracowana ze posiada czas dla dziecka jedynie w wolne dni
(zapewne teŜ nie za długo). Obecnie rozpada się coraz więcej małŜeństw, częściej ludzie
decydują się Ŝyć w związkach nieformalnych, a dzieci wychowywane są w rozbitych
rodzinach. Tego typu zjawiska są przyczyną kryzysu rodziny i małŜeństwa, które coraz
częściej moŜna zauwaŜyć w Polsce.
Bardzo waŜnym problemem współczesnej rodziny jest alkoholizm jednego z rodziców.
Choroba ta moŜe dotknąć kaŜdego nie ma tu znaczenia jakie człowiek ma wykształcenie
,pracę lub towarzystwo. Istnieje wiele przyczyn alkoholizmu. Często dotyka on ludzi słabych
psychicznie, którzy nie potrafią poradzić sobie z problemami jakie napotykają. Alkoholizm
jest chorobą całej rodziny gdyŜ jej skutki krzywdzą pozostałych jej członków. Alkoholicy pod
wpływem spoŜywanych trunków stają się agresywni objawia się to przemocą wobec rodziny.
Niektórzy z nich za swoją sytuację obwiniają dzieci lub Ŝonę i wyładowują na nich swoją
złość. Nie waŜne czy ma to charakter fizyczny czy psychiczny jest to przyczyną zaburzenia
funkcjonowania dziecka. Przemoc w rodzinie ma negatywny wpływ na naukę dziecka.
Zestresowane dzieci mają problemy z pamięcią, nie potrafią skoncentrować się ,stają się
nadpobudliwe co często prowadzi do objawów agresji wobec innych. Dzieci, które odczuły
znęcanie sie zamykają się w sobie tłumiąc Ŝal i gniew. śyjąc w ciągłym strachu przed
pijanym rodzicem nabawiają się nerwicy, której leczenie nie jest proste ,a jej skutki objawiają
sie nawet po wielu latach, kiedy to dziecko jako dorosła osoba ma juŜ własną rodzinę. Są
równieŜ sytuacje gdy dziecko idąc w ślady rodziców sięga po alkohol. Dzieci pijące alkohol
nie odnoszą sukcesów szkolnych, lekcewaŜą swoje obowiązki, często popadają w konflikty z
otoczeniem i dokonują czynów przestępczych. Kobiety maltretowane przez męŜów
alkoholików przestają wierzyć w swoją wartość. Bite i poniŜane nie dbają o swoje potrzeby
starając się spełniać wymagania męŜa tyrana po to by mieć spokój. Często wstydząc się
przyznać do sytuacji jaka panuje w domu zrywają kontakty z rodziną i przyjaciółmi.
Alkoholizm jest najczęstszą przyczyną rozwodów. Mimo, Ŝe jest to wyzwoleniem od
prześladującego ich członka ,rodzina ta potrzebuje wsparcia w odbudowie bezpieczeństwa i
powrotu do normalnego Ŝycia bez przemocy.
Kolejnym zagroŜeniem dla rodziny jest molestowanie seksualne dzieci. W wielu
przypadkach molestowanie dziecka trwa kilka lub kilkanaście lat. Dziecko zastraszone nie
potrafi o tym rozmawiać z innymi ludźmi. Odczuwa ono lęk o swoje rodzeństwo, więc stając
się ofiarą zgadza się na to bolesne traktowanie. Zdarzają się rodziny w których matka wie o
molestowaniu swojej córki przez ojca mimo to ze strachu przed tym Ŝe opuści on rodzinę
pozostawiając ją bez środków do Ŝycia nie reaguje. Według badań naukowych osoby, które
jako dzieci były wykorzystywane seksualnie przez jednego z rodziców mają duŜe problemy
emocjonalne, z którymi nie potrafią sobie poradzić bez pomocy psychologa. Często miewają
oni myśli samobójcze. Powracające wspomnienia nie pozwalają im na zawarcie związku z
osobą płci przeciwnej. Podczas zbliŜeń fizycznych wpadają w panikę lub teŜ odwrotnie nie
szanują swojej intymności mając liczne kontakty seksualne z nieznanymi osobami.
Równie waŜnym problemem rodziny w współczesnych czasach jest nietrwałość rodziny.
Ludzie zawierają związki i szybko decydują się na posiadanie potomstwa niestety po kilku
latach wspólnego Ŝycia dochodzą do wniosku Ŝe nie potrafią Ŝyć razem. Kończy się to
rozwodem na czym najbardziej cierpi dziecko. W sytuacji gdy rodzice nie umieją dojść do
porozumienia z kim będzie ono mieszkało staje się ono źródłem kłótni. Dziecko czuje się
zagroŜone, bo rozwód rodziców jest dla niego rozpadem świata w jakim Ŝyło. Rozpad rodziny
ma równieŜ negatywne skutki na zawieranie nowych związków ludzi rozwiedzionych.
Rozczarowani poprzednim małŜeństwem boją się związać z nowym partnerem.
Jan Paweł II powiedział o rodzinie: ,,tam uczymy się istnieć”. Wpływ rodziny jest dla nas
najwaŜniejszy i jest jednym z pierwszych wśród tych, które oddziaływają na nasze Ŝycie.
Powinna być źródłem wzajemnego zrozumienia i więzi uczuciowych łączących jej członków.
Niestety ze względu na problemy takie jak alkoholizm, narkomania, bezrobocie, rozpady
małŜeństw, wykorzystywanie seksualne dzieci traci ona swoje znaczenie. Jakie wartości
wyniesie człowiek z domu gdzie główna rolę gra alkohol, a codzienne Ŝycie jest ciągłym
strachem przed pijanym rodzicem? Jak ułoŜy sobie Ŝycie człowiek dotknięty narkomanią?
Czy człowiek wykorzystywany seksualnie będzie potrafił komuś zaufać i załoŜyć z tą osobą
rodzinę? Są to pytania wynikające z istnienia rodziny, która zamiast przygotowywać
człowieka do dorosłego Ŝycia staje się przyczyną zaburzeń, które mają negatywny wpływ na
jego przyszłość.
RODZINA A ZDROWIE
Dwie subdyscypliny socjologiczne: socjologia rodziny i socjologia medycyny do niedawna
jeszcze nie posiadały wspólnego obszaru zainteresowań badawczych.
Niedawno dostrzeŜono jednak, Ŝe sytuacja zdrowotna człowieka nie jest obojętna dla sytuacji
rodziny. Socjologowie rodziny zaczęli więc coraz więcej skupiać się na tym zagadnieniu.
JednakŜe nie w pełni zwerbalizowane, ale przyjęte załoŜenie, Ŝe chorobą winni zajmować się
profesjonaliści, spowodowało, Ŝe zakres zainteresowań badawczych socjologów medycyny
bliŜszy był socjologii zawodów niŜ socjologii rodziny.
W socjologii medycyny zajmował się takŜe inny, pozainstytucjonalny nurt badań zwany
socjologią zdrowia (i choroby), interesujący się bezpośrednio społecznymi uwarunkowaniami
zdrowia i choroby i ich społecznymi konsekwencjami. Lekarze w kontaktach ze swoimi
pacjentami, w rozmowach z nimi dostrzegali, Ŝe choroby, nerwice, zaburzenia czynności
poszczególnych narządów mają swoje źródło w rodzinie. Zaobserwowali, Ŝe wielokrotnie u
pacjentów, którzy wydawali się wyleczeni w trakcie pobytu w szpitalu, następował nawrót
choroby po ich powrocie do domu.
Wśród sytuacji lub wśród cech rodziny, które traktowane są jako czynniki ryzyka, a więc
,,odpowiedzialne” za chorobę członków lub oddziałujące n nią, moŜna wymienić:
-cechy strukturalne w wąskim znaczeniu (niepełność rodziny),
-zaburzenia lub szczególne cechy funkcjonowania rodziny,
-sposób lub poziom realizacji poszczególnych funkcji (styl wychowania, sytuacja bytowa
rodziny).
Inny typ badań wyraźnie ciąŜy lub bierze inspirację w teorii systemów i analizuje związek ze
zdrowiem takich kategorii jak miejsce w systemie, granice, role, komunikowanie. W
niektórych analizach główną kategorią teoretyczną są interakcje, co wskazuje na związek z
teoriami interakcyjnymi.
JednakŜe naleŜy pamiętać, Ŝe udowodnione jest równieŜ to, iŜ dzięki wsparciu, opiece, trosce
i posiadaniu rodziny, bliskich chory jest zdolny do szybszego wyzdrowienia. Nawet po
cięŜkich operacjach taka osoba potrafi szybciej wyzdrowieć, bądź zwalczyć straszną chorobę.
Co więcej, szczęśliwy człowiek, który posiada rodzinę Ŝyje dłuŜej od tego bez rodziny.
Z tego wszystkiego wynika, Ŝe oparcie społeczne odgrywa dającą się udowodnić waŜną rolę
w powstawaniu i zwalczaniu choroby oraz w unikaniu jej, zaś niewystarczające oparcie lub
jego brak jest waŜnym czynnikiem ryzyka dla wielu chorób somatycznych i psychicznych.
Współczesne społeczeństwa wykształciły tzw. alternatywne formy rodziny takie jak:
1. Rodzina niepełna,
2. Rodzina zastępcza,
3. Rodzina zrekonstruowana,
4. Rodzina oparta o związek homoseksualny,
5. Rodzinny dom dziecka.
Na samym końcu jako swoista ciekawostkę moŜna przytoczyć psychologiczny
podział rodzin (wg znanego seksuologa Z.L. Starowicza):
1. Autokratyzm ojców - męŜczyzna jest głową rodziny i decyduje o wszystkim, kobieta i
męŜczyzna pełnią ściśle określone, wzajemnie się wykluczające role.
2. Mamizm - tutaj głową rodziny jest kobieta, a męŜczyzna jest jej całkowicie
podporządkowany, wykonuje wszelkie polecenia Ŝony.
3. Rodzina "nuklearna" - bardzo słaba więź emocjonalna łącząca członków rodziny. KaŜdy
z domowników Ŝyje według własnego uznania, a dzieci po usamodzielnieniu nie utrzymują
oŜywionych kontaktów z rodzicami. Kontakty te mają charakter jedynie wymuszony.
4. Rodzina "króla Maciusia" - dziecko jest najwaŜniejszym członkiem rodziny, a rodzice
poświęcają mu się całkowicie rezygnując z własnego Ŝycia towarzyskiego skupiając się na
zaspokajaniu jego potrzeb emocjonalnych.
5. Rodzina kumplowska - stosunki w łonie rodziny są przyjacielskie, brak dystansu
związanego z wiekiem, autorytetem i pozycja społeczną między rodzicami i dziećmi.
6. Rodzina z mitami - jeden z rodziców z rozmaitych względów nie uczestniczy w Ŝyciu
rodzinnym. Rekompensując jego nieobecność drugi z nich tworzy mity na temat jego osoby
na uŜytek własny bądź swoich dzieci.
7. Rodzina z sojuszami - konflikty rodzinne powodują tworzenie się rozmaitych porozumień
(np. rodzeństwo przeciwko rodzicom, córki z matką przeciwko ojcu).
8. Rodzina partnerska - istnieje ścisły podział praw i obowiązków, wszelkie decyzje
podejmowane w sposób kolektywny, nikt nie posiada dominującej roli w hierarchii rodzinnej.
BIBLIOGRAFIA:
1. Tyszka Zbigniew- ,,Socjologia rodziny”
2. Wachowiak Anna- ,,Socjologia rodziny”
3. Sutton Carole- ,,Psychologia dla pracowników socjalnych”
4. Tyszka Zbigniew- ,,Rodzina w czasach szybkich przemian”
5. Michalska Anna- ,,Dylematy współczesnych rodzin”
6. Jackowska Regina- ,,Zwierzenia rodzinne”