Trudności w nauce szkolnej
advertisement
Opracowała: Hanna Masternak Referat : Trudności w nauce szkolnej O trudnościach w nauce mówimy wówczas, gdy istnieje rozbieżność między wymaganiami szkoły, a osiągnięciami ucznia. Trudności mogą zostać ujawnione, bądź zostają ukryte. Znaczna część uczniów powtarza klasy. Duża liczba osób nie kończy nauki w przewidzianym czasie obowiązującym wszystkich szkoły, a niemało jest takich, którzy w ogóle jej nie kończą. Konsekwencją są niekorzystne następstwa dla rozwoju: * W klasie wyższej stwierdza się wzrost odsetka ociężałych umysłowo, u wielu osób następuje więc zahamowanie rozwoju. * Następuje w wyższej klasie obniżanie się ilorazu inteligencji – występuje niekiedy u dzieci przeciętnie zdolnych. Wiąże się to z ogólnym zniechęceniem do zamierzonego uczenia się i z utratą zainteresowań poznawczych. * Osobom nie kończącym szkoły podstawowej, grozić może wtórny analfabetyzm. * Prowadzą także do zaburzeń w zachowaniu, niekiedy tak znacznych, że ich konsekwencją staje się społeczne nieprzystosowanie. * Inne straty wiążą się między innymi z opóźnieniem wejścia w wiek produkcyjny, z niedostateczną kwalifikacją tych, którzy przystępują do pracy, co odbija się niekorzystnie na jej poziomie. W związku z drugorocznością rosną również nakłady finansowe na szkolnictwo. Przyczyny trudności i ich objawy 1. Czynniki ekonomiczno – społeczne 1 Należy je rozumieć szeroko nie tylko jako rażące niedomagania bytowe, wyrażające się w niezaspokajaniu podstawowych potrzeb, ale jako brak warunków dla optymalnego rozwoju. 2. Czynniki biologiczno – psychologiczne To różnego rodzaju właściwości ucznia, które decydują o obniżonym poziomie jego funkcjonowania i w konsekwencji powodują, że w uczeniu się szkolnym nie czyni on zadowalających postępów. 3. Czynniki pedagogiczne To wielorakie błędy dydaktyczne, przyczyniające się do powstawania trudności. Przyczyny trudności mają najczęściej charakter kompleksowy. O wystąpieniu trudności nie decydują najczęściej pojedyncze czynniki, lecz złożone ich układy. Tak na przykład pewne właściwości jednostki mają wyraźne uwarunkowanie ekonomiczno – społeczne, toteż jeśli prowadzą one do powstania trudności, błędne byłoby ich kwalifikowanie jako spowodowanych tylko czynnikami biologiczno – psychologicznymi. Objawy trudności w uczeniu się szkolnym bywają różnorodne. Mają one niekiedy charakter ogólny, gdyż trudności dotyczą wszystkich programowych działań uczenia w szkole, bądź wybiórczy, gdyż wiążą się tylko z pewnymi dziedzinami. Wówczas trudności wynikają z jakichś cząstkowych niedomagań różnorodnej natury i ujawniają się jedynie w związanych z nimi działaniach, przedmiotach. Dopiero wtórnie nabierają charakteru uogólnionego. Z uwagi na czas występowania można podzielić trudności na przejściowe i trwałe. Często bywa tak, że w momencie powstawania są one łatwe do przezwyciężenia, jeśli jednak nie zostaną w porę zlikwidowane stają się trudnościami trwałymi. Najłatwiej dostrzeganym zewnętrznym objawem trudności jest nienadążanie ucznia za klasą. Jest to objaw w samej istocie nader zróżnicowany. 2 Złe warunki niedożywienia, materialne a w w skrajnych przypadkach przypadkach łagodniejszych – prowadzą do do stosowania nieprawidłowej diety. W konsekwencji złe warunki materialne wpływają ujemnie na rozwój fizyczny i psychiczny odbijając się również niekorzystnie na stan zdrowia dzieci. Nieobojętny okazuje się również poziom kulturalny rodziców. W przypadku niskiego wykształcenia rodziców trudności są u dzieci znacznie częstsze. Wiąże się to z jednej strony z ogólnie gorszymi warunkami dla rozwoju psychicznego dzieci, jeśli chodzi o kształtowanie zainteresowań poznawczych i stwarzanie warunków dla ich zaspokojenia, czytelnictwo itd. Z drugiej strony ważną rolę odgrywa zróżnicowany stosunek rodziców do zadań dziecka związanych z uczęszczaniem do szkoły. Stwarzanie ram działalności dziecka w domu należy do rodziców. Rodzice o wyższym poziomie wykształcenia wykazują zarówno większe zrozumienie dla potrzeb dziecka związanych z uczeniem się szkolnym, jak i umiejętniej oraz w szerszym zakresie zaspokajają owe potrzeby. Brak pomocy sprawia, że dziecko jest do lekcji nieprzygotowane. Odrębny problem stanowią ruchy migracyjne ludności. W ich efekcie powstają niekiedy swoiste enklawy grup mniejszościowych żyjących w znacznym odosobnieniu społecznym. Dzieje się tak na skutek rażąco gorszej pozycji ekonomicznej, odrębności rasowej, językowej i kulturowej ich członków. Gdy dzieci żyjące w enklawach trafiają do wspólnych szkół, wówczas często występują trudności. W wielu krajach utrzymują się znaczne różnice regionalne, na przykład między miastem a wsią, które sprawiają, że przeniesienie z jednej szkoły do drugiej rodzi nierzadko problemy. Zdarza się, że wymagania szkoły przekraczają możliwości ucznia. Trudności związane z właściwościami ucznia Zły stan fizyczny dzieci wpływa niekorzystnie na ich funkcjonowanie w szkole. U dzieci ujawniających trudności stwierdza się niższe od przeciętnych 3 wskaźniki wzrostu i ciężaru ciała. U dzieci mających trudności w nauce częściej występują niektóre schorzenia. Trudności wiążą się ze specyfiką odchylenia i z okolicznościami towarzyszącymi. Wpływ ich bywa mniej lub bardziej ogólny i bezpośredni. Inaczej jest w przypadku wad wzroku, słuchu, zaburzeń mowy, zaburzeń motorycznych, które wprost utrudniają odbiór pewnych informacji wykonywanie określonych zadań, inaczej zaś w przypadku schorzeń powodujących szybsze nużenie się, większą męczliwość i obniżenie ogólnej wydolności ucznia. Ujemny wpływ na uczenie się u dziecka wywierają zaburzenia dynamiki procesów nerwowych. Niemal powszechnie opisywanymi zaburzeniami są nadpobudliwość psychoruchowa i zahamowanie. Ponadto wyodrębniana bywa niestałość procesów nerwowych charakteryzująca się nadmierną chwiejnością pobudzenia i hamowania. Najczęściej spotykaną postacią zaburzeń równowagi procesów nerwowych u dziecka jest nadpobudliwość psychoruchowa. Ujawnia się ona zazwyczaj w różnych sferach funkcjonalnych. Trudności w uczeniu się szkolnym dziecka nadpobudliwego wiążą się z ich wzmożoną ruchliwością z natychmiastowym reagowaniem na wszystko , z upośledzeniem procesu opóźniania, niepokojem, złą koncentracją uwagi i przelotnością żywych na ogół zainteresowań, osłabieniem procesów syntezy i analizy, nieumiejętnością zajmowania się systematyczności, czymkolwiek osłabioną w ciągu zdolnością dłuższego czasu, planowania i brakiem realizacji długoterminowych zamierzeń, wzmożoną emocjonalnością. Dzieciom tym trudno dostosować się do porządku obowiązującego w szkole. Nie są one zdolne do kilkudziesięciominutowego spokojnego siedzenia, toteż w momentach nie uzasadnionych wychodzą z ławki, kręcą się, „wiercą”. Na lekcjach z reguły nie uważają, szybko przestają interesować się przebiegiem lekcji i zaczynają zajmować się czynnościami ubocznymi. Dzieci nadpobudliwe psychicznie, stając wobec nowych zadań, stosują metodę prób i błędów, gdy trafiają na właściwe rozwiązanie, działają sprawnie, 4 trwa to jednak krótko, po czym tempo pracy i sprawność, dokładność szybko słabną, a rezultaty ulegają wyraźnemu obniżeniu. Nauczyciele oceniają najczęściej te dzieci jako zdolne ale leniwe, podobnie sądzą rodzice. Dzieje się tak dlatego, że w pewnych fragmentach działań dzieci te wykazują całkowicie zadowalającą wydolność. Dzieci zahamowane – zaburzenie jest wieloobjawowe. Trudności w szkole wiążą się z powolnością w sferze ruchowej i poznawczej, z niełatwym kontaktem, częstym popadaniem w stan utrudnionego odbioru informacji, myślenia i porozumiewania się. Dzieci te nierzadko sprawiają wrażenie nie zainteresowanych otoczeniem, mało spostrzegawczych i obojętnych na to, co się wokół nich dzieje. W związku z powolnością dzieci te często nie nadążają za biegiem lekcji, niełatwo rozwiązują nowe zadania. Trudno im przystosować się do zmian sytuacji „łatwo peszą się”. Dlatego też mają opinię niezdolnych. Wywołane do odpowiedzi często wykazują bezradność nawet wówczas, gdy są dobrze przygotowane do lekcji. Zniecierpliwienie nauczyciela daje rezultaty przeciwne do zamierzonych – pogłębia zahamowanie. Zaburzenia chwiejności procesów nerwowych wiążą się z przede wszystkim z szybko pojawiającym się znużeniem. Dzieci okazują się niezdolne do systematycznych działań, męczą się łatwo. Trudności ujawniają się szczególnie wtedy, gdy niezbędny jest większy wysiłek jednokierunkowy. Czynności mają przebieg mało sprawny, a ich przedłużanie znacznie obniża rezultaty. Wszystko to wpływa niekorzystnie na efekty uczenia się szkolnego, a fakt obserwowanych przez nauczyciela zmiennych zachowań dziecka i znacznie zróżnicowanych jego osiągnięć często prowadzi do konfliktów, stawia się bowiem dziecku wymagania, które przekraczają jego możliwości. Innego rodzaju trudności wiążą się z zaburzeniem lateralizacji, czyli kształtowaniem się przewagi funkcjonalnej jednej strony ciała nad drugą. U większości dzieci zaznacza się przewaga prawej strony ciała nad lewą. Niekiedy jednak lateralizacja może być osłabiona – wówczas nie ma wyraźnej przewagi jednostronnej, zdarza się również dominacja strony lewej, niekiedy 5 zaś istniejąca lateralizacja nie ma charakteru jednorodnego na przykład dominuje lewe oko i prawa ręka (lateralizacja skrzyżowana). Trudności w nauce występują przede wszystkim u dzieci z osłabioną lateralizacją, u dzieci lewoocznych oraz u dzieci leworęcznych. U dzieci z lateralizacją osłabioną (nie ustaloną), związaną najczęściej z gorszym w stosunku do rówieśników funkcjonowaniem ręki prawej, obserwuje się zazwyczaj trudności w orientacji przestrzennej, ujawniające się szczególnie na lekcjach kultury fizycznej, gdy trzeba naśladować ruchy nauczyciela. Zaburzenia orientacji przestrzennej utrudniają także wykonywanie niektórych zadań na lekcjach geografii i geometrii. Leworęczność może być związana z ogólną lewostronnością lub z lateralizacją skrzyżowaną (dominuje wówczas ręka prawa). W tym drugim przypadku występują trudności w czynnościach wymagających koordynacji wzrokowo – ruchowej. W nasilonej formie obserwuje się je w uczeniu się pisania. Trudności w początkowym okresie nauczania występuje u dzieci również o ogólnej lateralizacji lewostronnej. Trudności związane z leworęcznością ujawniają się p. w. w nauce pisania. Nie zaleca się skłaniania dzieci leworęcznych do pisania ręką prawą w przypadku leworęczności (lateralizacją jednostronną). Natomiast, gdy dominuje oko prawe (lateralizacja skrzyżowana) próby są możliwe i pożądane. U znacznej liczby dzieci ujawniających trudności w uczeniu się szkolnym stwierdza się nierównomierność rozwoju poszczególnych funkcji. Trudności w uczeniu się pojawiają się wówczas, gdy dziecko zostaje zakwalifikowane do określonego rodzaju oddziaływań dydaktycznych na podstawie wskaźników w zakresie lepiej rozwiniętych funkcji, podczas gdy inne funkcje – ważne z uwagi na czynności podejmowane w szkole – są rozwinięte u niego znacznie gorzej. Dzieje się tak w przypadku znacznych opóźnień w pewnych sferach, podczas gdy w sferach pozostałych rozwój przebiega prawidłowo. Z uwagi na czynności wykonywane w szkole począwszy od klasy I, bardzo ważne są funkcje analizatora wzrokowego, dokonywane w jego obrębie 6 procesy analizy i syntezy. Zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej wpływają ujemnie na uczenie się czytania i pisania. Dzieci mylą e – ę, l – ł, u – w, n – m, mylą litery asymetryczne w stosunku do osi poziomej na przykład n – u, m – w, lub pionowej n – b, d – b. Dzieci te często popełniają błędy ortograficzne, mają trudności w rysowaniu, w geometrii, geografii, biologii, w nauce języków obcych. Innego typu trudności występują u dzieci o ograniczonym rozwoju ruchowym. W przypadku ogólnego znacznego opóźnienia rozwoju motorycznego dzieci wykazują niższą sprawność ruchową, szczególnie na lekcjach kultury fizycznej. Proste czynności okazują się bardzo trudne dla tych dzieci. Wybiórcze obniżenie sprawności manualnej ujawnia się w czynnościach o których przebiegu decydują ruchy dłoni i palców. Obserwuje się zarówno wolne tempo jak i małą precyzję ruchów. Trudności występują przy uczeniu się pisania i rysowania. Pewne trudności nie są związane z pisaniem, natomiast ujawniają się na lekcji plastyki i prac technicznych. Na skutek wybiórczego obniżenia sprawności manualnej dzieci nie są w stanie sprostać wymaganiom dostosowanym do poziomu równomiernie rozwijających się rówieśników. Ich wytwory sprawiają wrażenie wykonanych bardzo nieporządnie i niedbale. Dla tych uczniów organizowane są zajęcia korekcyjne w celu usprawnienia funkcji, których rozwój jest opóźniony. Inną właściwością ucznia jest niska inteligencja, która może stanowić przeniesienie do odrębnej klasy. Wówczas pojawienie się trudności zależy w znacznym stopniu od tego, do jakiej klasy uczeń uczęszcza. W klasach dostosowanych do ich możliwości rozwojowych mogą czynić zadowalające postępy. Wiele trudności wiąże się z nieprawidłowym wyborem drogi kształcenia. Chodzi o niedostateczne uwzględnianie rzeczywistych zainteresowań i zdolności kierunkowych, Niewłaściwy wybór szkoły, sprawia, że trudności, pojawiają się podczas gdy można by było ich uniknąć. 7 Trudności związane z oddziaływaniem dydaktycznym Jedną z podstawowych przyczyn trudności związanych z oddziaływaniami dydaktycznymi jest nie wyrównany start dziecka. Instytucje kształcące powoływane przez społeczeństwo powinny bowiem być dostosowane do poziomu wstępujących do nich dzieci. Jeśli zaś szkoła staje się instytucją, w której następuje zbiorowy start wszystkich dzieci, a organizowane w niej oddziaływania dydaktyczne nie mają charakteru indywidualnego, to (w miarę), w imię sprawiedliwości społecznej niezbędne jest zadbanie o to, by ów start był dla wszystkich jednakowo korzystny. W przypadku nierównomiernego startu oraz opóźnień u dzieci występują trudności. Dzieci, których ogólny rozwój jest opóźniony na skutek niesprzyjających warunków środowiskowych, nie ujawniają niezbędnych zainteresowań, co sprawi, że nie są zdolne do podejmowania skutecznych działań w szkole. W przypadku zaś opóźnień fragmentarycznych – mimo nawet istnienia zainteresowań i znacznych wysiłków ze strony dzieci, nie czynią one zadowalających postępów. W konsekwencji narastających różnic i dostosowywania niezróżnicowanych oddziaływań dydaktycznych do możliwości uczniów lepiej rozwiniętych trudności zwiększają się prowadząc do drugoroczności, odsiewu i związanych z tymi zjawiskami komplikacji dla jednostki i społeczeństwa. Drugą przyczyną trudności związanych z oddziaływaniami dydaktycznymi jest nierespektowanie zasady powolnego stopniowania zadań. Czasami trudności są związane z niewłaściwie ułożonym programem nauczania. Większa częstość występowania trudności w określonym wieku życia jest związana z tym, że pewne lata nauki ze względu na realizowany program, są trudniejsze od innych. Tak na przykład duże różnice między przedszkolem, a szkołą mogą powodować pojawienie się trudności w klasie I. Drugim źródłem trudności jest nieprzestrzeganie przez nauczyciela zasady stopniowania trudności w codziennym postępowaniu dydaktycznym. 8 Niekiedy przyspieszenie i skrótowość niektórych zagadnień wynikają z braku czasu, jeśli treściom poprzedzającym poświęcono go nadmiernie dużo. Ten sposób postępowania jest szczególnie groźny, w przypadku takiego układu treści, w którym nie przyswojenie jakiegoś ogniwa uniemożliwia dalsze zadowalające postępy. Powstające wówczas trudności powodują, że dalsze wysiłki ucznia skazane są na niepowodzenie tak długo dopóki nie zostaną zlikwidowane jego zaległości. Wiele trudności wiąże się z nie przezwyciężonym dotychczas w praktyce wadliwymi założeniami tradycyjnej dydaktyki: koncentrowaniem uwagi na programie, podającym tokiem nauczania, nieuwzględnianiem różnic indywidualnych między uczniami, dorywczą kontrolą osiąganych rezultatów w celu dokonania ogólnej oceny, niewykrywaniem zastojów w momencie powstawania gdy łatwo jest ją przezwyciężyć. Trudności występują przede wszystkim u tych osób, którym nie odpowiada tempo i sposób przekazywania treści, gdy nie uwzględnia się zainteresowań uczniów, doświadczeń i dotychczasowej wiedzy. Szczególnie groźna sytuacja pojawia się wówczas, gdy przekaz ów stanowi jedyne źródło dostępnych uczniom informacji nieefektywny odbiór uniemożliwia przyswojenie treści. Niewielki stopień aktywizacji uczniów sprawia, że ich osiągnięcia są niższe od możliwych. Przyczyną tego jest wadliwy tok postępowania związany z realizacją konwencji nauczania, według której nauczyciel jest nadawcą, uczeń zaś odbiorcą treści kształcących. Ponadto, nieuwzględnianie różnic indywidualnych związane z podającym tokiem nauczania, sprawie, że stwarza się uczniom w szkole niejednakowo korzystne warunki. Brak ciągłej kontroli osiągnięć uczniów powoduje, że powstające trudności nie są wykrywane w momencie ich powstawania. Charakter przeprowadzonej kontroli sprawia, że rejestrowane są jedynie luki w wiadomościach. Trudności mogą wiązać się z okazjonalnymi błędami dydaktycznymi popełnianymi przez nauczyciela. Nie wynikają one z przyjętej konwencji 9 nauczania, ale świadczą o nieudolności postępowania. Popełniane błędy dotyczą zarówno atmosfery stwarzanej w klasie przez nauczyciela jak i stosowanych środków dydaktycznych. Częstym błędem jest stwarzanie atmosfery silnego napięcia sądząc, iż napięcie wywiera wpływ na podwyższenie motywacji ucznia sprawiając, że wykazują oni więcej dbałości i starania o uzyskiwane rezultaty. Jednakże poczucie zagrożenia może znacznie przekraczając pożądany w procesie uczenia się poziom niepokoju. Zagrożenie sprawia, że czynności uczenia ulegają dezorganizacji. Często popełnianym błędem jest podział zajęć na lekcyjne i domowe, w domu zaś – ich przyswajanie i utrwalanie. Taki układ okazuje się niekorzystny, sprawia, że uczenie się przebiega mało efektywnie, a u wielu osób pojawiają się trudności. Prawidłowy układ zajęć wymaga nie tylko wprowadzania nowych treści lekcyjnych, ale i utrwalania ich w szkole. Inne często popełniane błędy wiążą się z brakiem dbałości o rozwój zainteresowań uczniów, lekceważeniem czynników motywacyjnych, nieprawidłowym operowaniem wzmocnieniami. Odczuwaną bolączką jest przeciążenie uczniów nadmiarem zajęć związanych z realizowaniem programu szkolnego. Przeładowanie programów bywa często traktowane jako konieczność wynikająca z szybkiego rozwoju nauki, przyjmuje się bowiem, dość powszechnie, że uczeń powinien uzyskać w szkole ogólną orientację we wszystkich podstawowych dziedzinach wiedzy. Błędne jest dążenie by to co uczeń opanowuje na poziomie podstawowym i średnim tworzyło w ramach poszczególnych przedmiotów kompendium wiedzy specjalistycznej. Takie postępowanie prowadzi nieuchronnie do narastającego przeciążania ucznia obowiązkami szkolnymi. Tym bardziej, że owe kompendia wiedzy dezaktualizują się w miarę rozwoju nauki. Przyczyną przeciążania jest także zbyt długi czas uczenia się. W problemie budżetu czasu ucznia istnieje między innymi zagadnienie wolnego czasu, od jego ilości i sposobu spędzania zależy w znacznej mierze to, czy obciążenie szkolne nie jest nadmierne. Inną przyczyną przeciążenia 10 ucznia jest niewłaściwy rozkład zajęć. W takiej sytuacji przeznaczenie niezbyt dużej ilości czasu na uczenie się może powodować zmęczenie i obniżać poziom funkcjonowania ucznia. Ważne jest niedopuszczanie do komasowania zajęć jednorodnych. Dotyczy to zarówno organizowania poszczególnych jednostek lekcji, jak układania planu dziennego i tygodniowego. Zajęcia następujące po sobie powinny angażować różne funkcje – wówczas uczeń znacznie dłużej jest zdolny do wydajnej pracy i nie odczuwa zmęczenia. Wyraźnym utrudnieniem w pracy nauczyciela jest zbyt duża liczebność klas, co pociąga za sobą ograniczenie indywidualizowania oddziaływań oraz dostosowywania wymagań i środków do zróżnicowanych możliwości ucznia. Wiąże się to ponadto z ograniczeniem wglądu w przebieg uczenia się poszczególnych osób, a w konsekwencji z niemożnością wyczerpującej rejestracji rezultatów. To jaką liczebność grupy klasowej można uznać za optymalną zależy od wielu czynników, między innymi od rozwojowych i indywidualnych właściwości ucznia, od przedmiotu nauczania, rodzaju zajęć, sposobu realizacji treści programowych. Niemała trudność wiąże się również z tym, że poziom szkół i klas jest bardzo różny. Daje się to szczególnie we znaki w sytuacji nasilonych ruchów migracyjnych, gdy uczeń z klasy o poziomie niższym trafia do klasy o zdecydowanie wyższym poziomie nauczania, wówczas bowiem jego wiadomości i umiejętności nie odpowiadają wiadomościom i umiejętnością nowych kolegów, a wymagania przekraczają te, do jakich przywykł w poprzednim okresie. Znaczne zróżnicowanie poziomu szkół staje się ponadto przyczyną innych trudności, stwarzając ich absolwentom niejednakowe szanse przyjęcia do uczelni wyższego stopnia, gdy przyjęcie dokonywane jest na podstawie przeprowadzanych egzaminów i następującej w ich wyniku selekcji. Powoduję eliminację z dalszego kształcenia. Eliminacja ta będąc 11 następstwem niewłaściwych oddziaływań dydaktycznych jest szczególnie krzywdząca dla uczniów. Zapobieganie trudnościom Zapobieganie trudnościom związanym z niepomyślnymi czynnikami ekonomiczno – społecznymi polega przede wszystkim na dbałości o zadowalające warunki materialne, jak i odpowiednio wysoki poziom kulturalny rodziców. Nie chodzi tu jednak wyłącznie o zlikwidowanie niedostatku bądź nawet o dobrobyt materialny wyrażający się w zapewnieniu wystarczającej ilości środków konsumpcji. Ważne jest by z owych środków rodzice korzystali w sposób prawidłowy, stwarzając dzieciom warunki pomyślnego rozwoju. Rzeczywiste spełnienie owego warunku nie jest w zasadzie możliwe bez odpowiednio wysokiego poziomu kulturalnego rodziców. Wyraża się on w głównie w zrozumieniu potrzeb dziecka i w umiejętności ich zaspokajania. Zapobieganie trudnościom związanym z czynnikami ekonomiczno – społecznymi nie jest możliwe do zrealizowania wyłącznie środkami materialnymi. Niezbędna jest popularyzacja wiedzy psychologicznej i pedagogicznej, która by sprawiła, że potrzeby rozwojowe dziecka i młodzieży będą zaspokajane w sposób możliwe pełny i prawidłowy. Środki zmierzające do podwyższenia kwalifikacji pedagogicznych mogą być różnorodne: środki masowego przekazu praca codzienna otwarte prelekcje publikacje film, radio, telewizja kursy szkoły dla rodziców Oddziaływania zmierzające w tym kierunku wpływałyby zapewne redukująco na błędy popełniane przez rodziców. Oprócz zaniedbań wchodzi często w grę źle zrozumiana nadgorliwość. Rodzice nie liczą się nie rzadko z rzeczywistymi możliwościami swych dzieci i wywierają presję by wybierały 12 kierunki nie zgodne z ich zdolnościami oraz osiągały rezultaty zbyt wysokie w stosunku do rzeczywistych możliwości. Zapobieganie trudnościom związanym z niekorzystnymi właściwościami ucznia może się dokonywać dwutorowo. Z jednej strony polega ono na niedopuszczaniu do wystąpienia owych niekorzystnych cech, jeśli jest to możliwe z uwagi na ich charakter współczesny stan wiedzy. Tak bywa na przykład w przypadku złego stanu fizycznego, zaburzeń dynamiki procesów nerwowych, nierównomierności rozwoju poszczególnych funkcji. Akcja profilaktyczna może sprawić, że częstość występowania owych cech oraz ich nasilenie ulegną redukcji. Drugi sposób postępowania polega w głównej mierze na organizowaniu różnego rodzaju ćwiczeń korekcyjnych, których celem jest likwidacja już istniejących niekorzystnych właściwości, niekiedy bywa zalecany przy zaburzeniach lateralizacji. Sposoby oddziaływań zarówno profilaktycznych jak i o charakterze terapeutycznym bywają różnorodne i niekiedy na obydwu wskazanych torach działania są podobne, niekiedy zaś różnią się. Wówczas pierwsze mają charakter oddziaływań bardziej ogólnych, podczas gdy drugie przybierają postać zabiegów specjalistycznych Istnieje druga kategoria niekorzystnych cech ucznia, których powstaniu nie umiemy zapobiega ani skutecznie ich likwidować, gdy już powstały. Do takich cech należy niska inteligencja – właściwość wpływająca zdecydowanie negatywnie na rezultaty uzyskiwane przez ucznia. Zapobieganie trudnościom polega tu na ich uwzględnianiu w nauczaniu by osiągane rezultaty były najwyższe z możliwych. Dwojako można zapobiegać trudnościom związanym z oddziaływaniami dydaktycznymi. Głównie poprzez działania zmierzające do udoskonalenia systemu oświatowo – wychowawczego i podwyższenie pedagogicznych kwalifikacji nauczycieli. Mówiąc o doskonaleniu systemu oświaty, mamy na myśli nie tylko to co dzieje się w szkole, ale także szczeblu przedszkolnym, do którego słusznie przywiązuję się u nas coraz większą wagę. 13 Podstawową sprawą w skutecznym zapobieganiu trudnościom szkolnym jest więc prawidłowe uregulowanie systemu oddziaływań na szczeblu przedszkolnym. W szkole ważnego znaczenia nabiera respektowanie zasady powolnego stopniowania zadań i przezwyciężenia funkcjonujących ciągle w praktyce wadliwych założeń tradycyjnej dydaktyki. Doskonalenie systemu oświatowo – wychowawczego musi wiązać się także z dostosowaniem liczebności grup uczniowskich do rodzaju pożądanych zajęć oraz z zadbaniem o wyrównany poziom klas i szkół odpowiadających sobie stopniem organizacji. Drugi tor polega na likwidowaniu najczęściej popełnianych błędów. Akcja w tym zakresie – poza dbałością o wiedzę i umiejętności dotyczące metody nauczania poszczególnych przedmiotów – musi wiązać się, z uwagi na dominujący rodzaj błędów, z podwyższeniem psychologicznych pedagogicznych kwalifikacji nauczycieli. LITERATURA: 1. Kupisiewicz Cz. – „Dydaktyka ogólna” ; Oficyna Wydawnicza GRAF PUNKT; Warszawa 2000 r. 2. Kupisiewicz Cz. – „O zapobieganiu drugoroczności”; WSiP; Warszawa 1974 3. Nartowska H. – „Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo – zaburzenia w zachowaniu i trudności szkolne”. PZWS; Warszawa 1972 4. Rutkiewicz Z. – „Uczenie się i nauczanie”; Nasza Księgarnia; Warszawa 1973 5. Spionek H. – „Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne; PWN; Warszawa 1973 6. Tyszkowa M. – „Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka”; PWN; Warszawa 1964 7. Włodarski Z. – „Psychologia uczenia się”; PWN; Warszawa 1996 14 i
