behawioryzm - Ateneum Szkoła Wyższa
advertisement
podstawowe teorie rozwojowe psychoanaliza behawioryzm humanistyczna poznawcza psychoanaliza – twórcy Zygmunt Freud (1856-1939) Carl Gustaw Jung (1875-1961) Alfred Adler (1870–1937) Zygmunt Freud (1856-1939) psychologia głębi Zygmunt Freud austriacki neurolog, psychiatra początkowo zajmował się neuropatologią, później leczeniem nerwic, zwłaszcza histerii wspólnie z J. Breuerem badał histerię stosując metodę leczenia za pomocą ujawniania i odreagowania w stanie hipnozy nieświadomych przeżyć pacjenta po 1895 roku zaczął stosować własną metodę terapeutyczną, opartą głównie na analizie swobodnych skojarzeń, snów, wspomnień gabinet Freuda psychoanaliza narodziła się w klinikach psychiatrycznych i gabinetach psychoterapeutycznych świadomość to jedynie wierzchołek góry lodowej – nacisk na nieświadomość ludźmi powodują nieświadome impulsy, a sny i omyłki językowe wyrażają nieświadome pragnienia popędy wrodzona reprezentacja psychiczna wewnętrznego somatycznego źródła pobudzenia, napędowy czynnik osobowości, sprawują wybiórczą kontrolę nad zachowaniem, zwiększając wrażliwość danej osoby na określone rodzaje bodźców rodzaje popędów: popędy życia popędy śmierci popędy życia służą przetrwaniu jednostki i rozmnażaniu gatunku, forma energii, za pośrednictwem której, popędy życia wykonują swe funkcje to libido cele libido dążenie do stwarzania coraz to większych całości, tworzenie więzi samozachowanie dążenie do zachowania gatunku libido pojawia się u początków życia popędy śmierci destrukcyjne, działające w sposób mniej rzucający się w oczy, głównie pragnienie śmierci struktura osobowości id ego superego id – to zawiera dziedziczne wyposażenie osobowości, z popędami włącznie w ciągu życia do popędów dołączają się kompleksy, które są trwałymi urazami psychicznymi po popełnieniu czynów społecznie zabronionych id jest całkowicie nieświadome jego działanie jest odczuwane jako uczucie czegoś co nas „popycha” kieruje się zasadą przyjemności id – to procesy wykorzystywane przez id w celu redukcji napięcia czynności odruchowe wrodzone, automatyczne reakcje natychmiast redukujące napięcie kichanie, mruganie itp. proces pierwotny rozładowanie napięcia poprzez wytworzenie obrazu przedmiotu, który by to napięcie usunął wyobrażenia, sny, omamy, halucynacje ego – ja, jaźń sfera świadomości człowieka i jego świadomego praktycznego działania ego jest świadomością świata, samego siebie i własnych działań kieruje się zasadą realizmu ego – ja, jaźń działa za pośrednictwem procesu wtórnego: umożliwia myślenie realistyczne – formułuje plan zaspokojenia potrzeby: zawiesza czasowo zasadę przyjemności; zapobiega rozładowaniu napięcia do czasu znalezienia właściwego obiektu umożliwiającego zaspokojenie potrzeby; superego – nadjaźń zaakceptowane normy moralne z którymi człowiek się identyfikuje powstaje dzięki interioryzacji zasad kieruje się zasadą moralności funkcje superego hamowanie impulsów id • dąży do zablokowania popędów id na stałe przekonywanie ego, by zastępowało cele realistyczne moralnymi dążenie do doskonałości poziomy świadomości świadomość przedświadomość nieświadomość świadomość wyraża normalne pole świadomości osoby wobec siebie i aktualnie obecnych przedmiotów obejmuje wszystko to, co jest bezpośrednio obecne lub dostępne świadomości przedświadomość obejmuje te treści psychiczne nieobecne bezpośrednio w świadomości, które jednak mogą być przywołane do świadomości dzięki: • refleksji • introspekcji • rachunkowi sumienia • medytacji itp. nieświadomość jest tym, z czego człowiek nie zdaje sobie sprawy w racjonalny sposób, zawiera wyparte prymitywne impulsy, wspomnienie, wyobrażenia i życzenia wzbudzające zbyt wielki lęk by mogły być dopuszczone do świadomości świadomość przedświadomość nieświadomość superego ego id mechanizmy obronne nieświadome sposoby negowania, fałszowania lub zniekształcania rzeczywistości w celu zmniejszenia presji lęku na ego mechanizmy obronne: wyparcie – wypchnięcie obiektu poza świadomość projekcja – mechanizm za pomocą którego lęk moralny lub neurotyczny zostaje przekształcony w strach formacja reaktywna – zastąpienie w świadomości wzbudzającego lęk impulsu jego przeciwieństwem, np. przesadna demonstracyjność miłości, gdy się kogoś nienawidzi fiksacja – zatrzymanie się na wcześniejszym stadium rozwoju regresja – cofnięcie do wcześniejszego stadium rozwoju Mechanizmy obronne ego Techniki unikania działania: np..represja (wyparcie), nadmierna samokontrola, supresja (tłumienie), prokrastynacja (zwlekanie, odraczanie), zachowania obsesyjno-kompulsyjne Techniki przemieszczenia: np. kompensacja, konwersja, przeniesienie, regresja, omdlenie, robienie się słabym, chorym lub zmęczonym Techniki zniekształcania rzeczywistości: dewaluacja, fantazjowanie, idealizacja, maskowanie, projekcja Techniki przyjmowania cudzych zachowań: identyfikacja, introjekcja, konformizm, internalizacja Mechanizmy złożone, łączące kilka z powyższych: negatywizm, samorozgrzeszanie się, tracenie zainteresowania, zemsta, przesądy procesy odpowiedzialne za powstawanie marzeń sennych: pozostałości dnia: materiał, jaki składa się na obrazy snów, nie jest całkowicie autonomiczny, ale zdradza pochodzenie ze stanu czujności; wyparcie; symbolizowanie: przedstawienia źle przyjęte przez świadomość przechodzą do marzeń sennych przełożone na obrazy symboliczne, których treść jawna jest nieszkodliwa; zagęszczenie: kilka obrazów z życia rzeczywistego stapia się, dając we śnie początek jednemu obrazowi; przemieszczenie: w marzeniach sennych dany drobiazg z życia świadomego może nabrać bardzo ważnej funkcji emocjonalnej, spostrzeganie zależne od innych zmysłów (dotykowe, termiczne, bolesne itp.) zostaje przełożone na obrazy wzrokowe czynność symptomatyczna czyn wykonywany automatycznie, bez zastanowienia i bez zdawania sobie sprawy: gestykulacja rękami, zabawa guzikiem przy ubraniu, nucenie melodii, która się narzuca samoczynnie czynności pozornie bez znaczenia, które są zewnętrznym przejawem głębokich procesów psychicznych pochodzenia nieświadomego, mają charakter intencjonalny, który całkowicie wymyka się kontroli podmiotu czynność niespokojna przejawia się w niej konflikt pomiędzy dwiema niezależnymi siłami; skutek interferencji pomiędzy motywacją świadomą a nieświadomą: na przykład błędy w czytaniu, pomyłki, błędy w pisaniu; są to przejawy intencji zepchniętych przez człowieka albo wynik starcia się dwóch intencji, z których jedna chwilowo lub stale pozostaje nieuświadomiona czynność zepchnięta „zapomnienie czynne” – coś zostaje zapomniane nie z powodu uszczerbku pamięci, ale z powodu zahamowania spowodowanego nieuświadomioną siłą przeciwną materiał psychiczny stłumiony w sposób niedoskonały, który mimo iż usunięty ze świadomości, nie został całkowicie pozbawiony wszelkiej zdolności pojawienia się fazy rozwoju oralna – pierwsze 18 m-cy życia analna – od 18 m-ca do 36 m-ca falliczna – od trzeciego do szóstego roku życia latentna – do okresu dorastania genitalna – od okresu dorastania rozwój psychoseksualny – Freud pierwsze 18 m-cy życia stadium oralne bodźce z okolicy ust przyjemność związana z jedzeniem • połykanie, wypluwanie – jako kontrola • gryzienie – wpływ i modyfikowanie otoczenia okres zależności od matki – lęki związane z niezależnością rozwój psychoseksualny – Freud od 18 m-ca do 36 m-ca stadium analne bodźce z okolicy odbytu przyjemność wydalania i zatrzymywania kału fascynujące „rozmowy toaletowe” trening czystości samokontrola kontrola własnej fizjologii = kontrola świata wypuszczanie, uwalnianie, odpuszczanie rozwój psychoseksualny – Freud od 3 do 6 roku życia stadium falliczne genitalia źródłem przyjemności ciekawość odmienności narządów płciowych (wzajemne zaglądanie sobie w majtki) identyfikacja z własną płcią kompleks Edypa, kompleks Elektry zazdrość o penisa, zazdrość o pochwę ? poczucie winy początki superego rozwój psychoseksualny – Freud od okresu dorastania stadium genitalne impulsy pregenitalne zastąpione genitalnymi; • pojawia się pociąg seksualny do osób płci przeciwnej młodzież zaczyna kochać innych nie z powodów egocentrycznych lecz z pobudek altruistycznych „złote myśli” Freuda Dzieci nie są złośliwe, są złe. Rozkosz jest premią natury za trud płodzenia i rodzenia. Sport jest sublimacją popędu do przyglądania się i tendencji: sadystycznych, ekshibicjonistycznych, homoerotycznych i erotyki ruchowej. W nieświadomym człowieku tkwi jego tragiczny los. Jeżeli nie potrafiłeś wytępić w sobie występnych pragnień, żyją one w tobie nieświadomie, a więc - jesteś winny. Carl Gustaw Jung - (1875-1961) psychologia analityczna psychoanaliza Junga przeciwstawiał się przypisywaniu zbyt wielkiej roli instynktowi seksualnemu, libido to niezróżnicowane źródło energii życiowej po zaspokojeniu potrzeb biologicznych, energia wykorzystywana jest na działalność kulturową nieświadomość nieświadomość indywidualna doświadczenia jednostki początkowo świadome, które zostały wyparte nieświadomość kolektywna genetycznie przekazywana jednostkom jej jednostkami są archetypy archetypy animus – archetyp męski u kobiety anima – archetyp żeński u mężczyzny persona – maska, którą przyjmuje jednostka w odpowiedzi na konieczność dostosowania się do obyczajów i tradycji społecznych, rola społeczna odgrywana w życiu cień – uosobienie zwierzęcej strony ludzkiej natury Alfred Adler (1870–1937) psychologia indywidualna psychoanaliza Adlera celem każdego zdrowego, rozsądnego człowieka jest rozwijanie własnych zdolności i możliwości "Dążenie do doskonałości jest rzeczą wrodzona w tym sensie, ze jest częścią życia..." instynkt mocy główny motor działania ludzi, jako forma kompensacji kompleksu niższości poczucie niższości powstaje w dzieciństwie na podłożu słabości dziecka w stosunku do dorosłych i do otoczenia fizycznego, sposoby kompensacji kompleksu niższości wpływają na kształtowanie się cech charakteru człowieka, a niemożność kompensacji daje początek nerwicom świadomość braków i potrzeba kompensacji są źródłem indywidualnego „planu życiowego” wyznaczającego kierunek działalności, zamierzenia i ideały jednostki oraz kształtującego jej osobowość cechy człowieka wg Adlera wyjątkowość jasna świadomość zdolność do panowania nad własnym życiem możność kształtowania własnej osobowości Każda jednostka reprezentuje zarówno jedność osobowości, jak i indywidualne ukształtowanie tej jedności. Zatem jednostka jest zarówno obrazem, jak i artystą. Jest twórcą własnej osobowości podstawowe kierunki psychologii • psychoanaliza • behawioryzm • humanistyczna • poznawcza John Broadus Watson (1878-1958) „Dajcie mi dziecko spłodzone przez dowolną parę rodziców i dajcie mi pełną kontrolę nad środowiskiem, w jakim będzie ono wzrastać - a sprawię, że wyrośnie na wybitnego uczonego, artystę, politycznego przywódcę, czy też, jeśli tylko będę tego chciał, zostanie pospolitym przestępcą” nie ma wrodzonych predyspozycji, umysł to tabula rasa, są tylko wyuczone reakcje Najważniejsze twierdzenia behawioryzmu świadomość nie istnieje, a jeśli istnieje to nie może być przedmiotem psychologii człowiek w swoim życiu psychicznym i w reakcjach nie jest autonomiczny, ale zdeterminowany przez środowisko fizycznie i społecznie przedmiotem psychologii są tylko dające się zarejestrować zewnętrzne reakcje na bodźce, a więc ramy zewnętrzne, reakcje fizjologiczne czyli zewnętrzne zachowania psychologia może tylko działać na związki między bodźcami (S), a reakcjami (R) bez brania pod uwagę wewnętrznych procesów psychicznych behawioryzm S R (stimulus) (reaction) determinizm środowiskowy środowisko jest układem aktywnym człowiek jest układem reaktywnym, którym nie kierują wewnętrzne motywy i dążenia założenia behawiorystów uczenie się to przyswajanie nowego zachowania i ma charakter uniwersalny, pozwalający na wyjaśnienie złożonych procesów ogólne prawa SR, można wykryć posługując się wyłącznie metodą eksperymentalną badania prowadzone na zwierzętach stały się podstawą badań psychologicznych na te same bodźce ludzie różnie reagują ta sama reakcja pojawia się pod wpływem różnych bodźców, co ułatwia manipulowanie człowiekiem człowiek odbiorca informacji zachowanie otoczenie warunkowanie klasyczne (reaktywne) – Pawłow instrumentalne – Thorndike sprawcze – Skinner Iwan Pawłow (1849–1936) laureat Nagrody Nobla z medycyny w 1904 warunkowanie klasyczne – reaktywne bodziec warunkowy, na początku neutralny w stosunku do reakcji bezwarunkowej, prezentowany z bodźcem bezwarunkowym, który zawsze wywołuje reakcje bezwarunkową, po serii prób wywołuje reakcję warunkową podstawowe cechy warunkowania klasycznego procesy stanowiące podstawę warunkowania klasycznego ogólna pobudliwość układ bodźców w czasie generalizacja bodźca różnicowanie i hamowanie wygaszanie temperament wg Pawłowa temperament odpowiada typowi układu nerwowego właściwości temperamentu siła procesu pobudzenia – na poziomie zachowania funkcjonalna wydolność komórki nerwowej znajduje wyraz w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację; im silniejszy układ nerwowy, tym mniejsza jest wartość procesu pobudzenia siła procesu hamowania – łatwość, z jaką UN tworzy warunkowe reakcje hamulcowe (wygaszanie, różnicowanie, opóźnianie), przejawia się gdy zachodzi konieczność odraczania reakcji, hamowania pobudzeń, by stworzyć miejsce adekwatnie działającym bodźcom równowaga procesów nerwowych – stosunek procesów pobudzenia do procesów hamowania ruchliwość procesów nerwowych – zdolność UN do szybkiej zmiany procesów pobudzenia i hamowania typologia Pawłowa typ układu nerwowego silny słaby melancholik zrównoważony niezrównoważony choleryk ruchliwy sangwinik powolny flegmatyk Edward Thorndike (1874-1949) prawo efektu zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje odczucie zadowolenia, zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo, iż powtórzone zostanie także zachowanie jeżeli natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoła odczucie dyskomfortu, to spada prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości warunkowanie instrumentalne wzmocnienie pojawia się tylko wówczas, gdy badany podmiot wykona odpowiednią reakcję Burrhus Frederic Skinner (1904-1990) behawioryzm Skinnera w behawioryzmie najważniejsze są nagrody i kary obserwacje na zwierzętach mają bezpośrednie zastosowanie w interpretacji zachowania ludzkiego schemat zachowania rozumiemy jako reakcję na bodziec badacz powinien się interesować danymi obserwowanymi wykluczał znaczenie terminów (desygnatów), którymi nauka nie powinna się zajmować odmiany zachowania organizmu zachowanie reaktywne – ma miejsce gdy zarówno S (bodziec), jak i R (reakcja) są obserwowane wzrokowo oraz gdy reakcja pojawia się jako następstwo S (bodźca) zachowanie sprawcze – mówimy o nim gdy możemy obserwować R, gdy S nie jest dostępne naszej obserwacji; zachowanie jest sprawcze, gdy jakaś właściwość organizmu sprawia, iż jest on aktywny i demonstruje reakcje dotychczas mu nieznane rozróżnienie zachowań reaktywnych i sprawczych pozwoliło precyzyjnie odróżnić warunkowanie klasyczne od sprawczego zachowanie reaktywne – jest następstwem warunkowania klasycznego, tzn. działa bodziec obojętny, następuje wzmocnienie i reakcja odruchu motorycznego zachowanie sprawcze – jest przypadkiem uczenia się, jest to reakcja, która nie jest poprzedzana określonym bodźcem warunkowanie sprawcze sprawcza reakcja poddana zostaje kontroli bodźca warunkowanie poprzez wzmocnienie następujące w momencie reakcji badanego czynniki wzmacniające: pozytywny – nagroda negatywny – kara prawa reakcji odruchów prawo progu – do wywołania reakcji niezbędna jest minimalna siła bodźca prawo latencji – istnieje ukryty czas wystąpienia reakcji po zadziałaniu bodźca prawo siły reakcji – siła reakcji jest funkcją intensywności bodźca prawo pozmienności – reakcja może pojawiać się przez pewien czas po ustaniu działania bodźca prawo czasowego sumowania – wydłużenie działania bodźca może dać podobny efekt jak nasilenie intensywności bodźca kara zasady stosowania kary zawsze musi występować reakcja alternatywna specyficzność reakcji i sytuacji karanej synchronizacja reakcji i kary ucieczka jest niedozwolona intensywność czas trwania zakazane przejawy współczucia motywacja nie powinna występować generalizacja z czynności na dyspozycję wiek przedszkolny rozumienie kary i sprawiedliwości kara ekspiacyjna – arbitralna surowa immanentna sprawiedliwość = równość bez intencji czy stosować karę fizyczną? teoria społecznego uczenia się - „dzieci bite biją” miłość vs nienawiść najwyższy wymiar kary strach przed karą uogólnia się na lęk przed karzącym odreagowanie emocji karzącego gdy brak karzącego zakaz nie działa moralność księgowego Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Art. 40. Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. kodeks karny Art. 217. § 1. Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. § 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary. § 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego. kodeks rodzinny i opiekuńczy Art. 95. § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka. § 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo. § 3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. podstawowe kierunki psychologii • psychoanaliza • behawioryzm • humanistyczna • poznawcza USA, rok 1963 Gordon Allport Charlotte Bühler George Kelly Carl Rogers Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej ograniczenia psychoanalizy irracjonalizm behawioryzmu redukcjonizm trzecia siła psychologia humanistyczna twórczość miłość Ja obiektywność autonomia tożsamość odpowiedzialność zdrowie psychiczne główna idea możliwość wyjścia poza ograniczenia behawiorystycznego i psychoanalitycznego wyjaśniania aspiracji człowieka konieczność wniknięcia w światopogląd, by móc "ujrzeć świat człowieka jego oczami" na potrzeby dalszego rozwijania odpowiedzialności, wyboru samo tworzenia się, autonomii, i tożsamości założenia psychologii humanistycznej człowiek to nie suma elementów składowych unikalna natura człowieka wyraża się poprzez jego bycie w związku z innymi człowiek jest samoświadomy człowiek ma możliwość wyboru człowiek jest bytem intencjonalnym sześć podstawowych postulatów: upodmiotowienie sytuacji badawczej („my”) dialog zamiast manipulacja, ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne właściwości komunikacja łączenie nauki z praktyką (psychoterapia) uwzględniane perspektywy badanego odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego człowiek – podmiot autonomiczny przejawia postawę badawczą wobec rzeczywistości obserwuje przewiduje planuje wnioskuje zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go rozumienie: dotyczy przedmiotów związanych z życiem duchowym człowieka polega na uświadamianiu sobie stosunku (stosunków), który wyznacza sens tego, co się rozumie jest stanem nacechowanym możnością odtwarzania lub stosowania w innych warunkach przedmiotu podlegającego rozumieniu główni przedstawiciele: Carl Rogers Abraham Maslow Carl Rogers (1902 - 1987) Carl Rogers konstrukty teoretyczne o podstawowym znaczeniu, stanowiące podwalinę całej teorii: „organizm” „ja” organizm umiejscowienie wszelkiego doświadczenia doświadczenie obejmuje wszystko to, co dzieje się w obrębie organizmu w każdym momencie i jest potencjalnie dostępne świadomości całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne, które stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie samej jednostce pojęcie „ja” część pola fenomenologicznego stopniowo wyodrębniająca się z całości „ja” czy obraz „ja” to zorganizowana spójna postać pojęciowa, „ja” składa się ze: spostrzeganych własności „ja”, czyli samego siebie spostrzeganych relacji między „ja” a innymi rozwój pojęcia „ja” autopercepcja samoświadomość autopercepcja oddzielne „ja” od innych ludzi i obiektów fizycznych sensoryczne wyodrębnienie cielesnego „ja” w opozycji do niecielesnego „ja” – 3 mc uczenie się występowania zgodności pomiędzy ruchem ciała a zmianami w otoczeniu, jakie ono wywołuje poczucie stałości obiektów i ludzi bez względu na zmianę sytuacji – 10-16 mc samoświadomość zdolność traktowania „ja” jako podmiotu powstaje w wieku około 15 miesięcy wyraża się poprzez: rozpoznawanie siebie w lustrze (12-24 m.ż.) zaimki podkreślające odrębność, dziecięcy negatywizm, odczuwanie dumy, wstydu, zakłopotania nazywanie siebie po imieniu (21-24 m.ż.) organizm a „ja” jeśli doświadczenia jakiejś osoby, tworzące jej „ja” odzwierciedlają wiernie doświadczenia organizmu, to osobę tą możemy określić jako przystosowaną, dojrzałą i funkcjonującą w sposób pełny niezgodność między ja a organizmem prowadzi do poczucia zagrożenia i niepokoju terapia skoncentrowana na kliencie (nie: pacjencie) dylemat: mógłbym – powinienem podstawowa potrzeba: uznania dążenie do aktualizacji, jako potrzeba rozwoju i wzrostu, stania się dojrzałą i zdrową istotą ludzką „ja” – „ja idealne” terapia Klienta „ułatwiający” (nie terapeuta) stwarza ciepło, pełną akceptację i atmosferę klient uzyskuje siłę i motywację do radzenia sobie ze swoimi problemami osiąga wgląd (słabe i mocne strony) wzrost samooceny samoocena uogólniona postawa ewaluatywna w stosunku do samego siebie, wpływa na nastrój, modyfikuje zachowania wywiera silny wpływ na pewien zakres zachowań osobistych i społecznych kształtowanie się samooceny czynniki: opinie i oceny, jakie jednostka o sobie słyszy odnoszone sukcesy i doznawane niepowodzenia porównywanie siebie z innymi samowiedza zespół przekonań i wartości odnoszących się do własnego funkcjonowania osobistego jednostki psychologiczne pojęcie własnego "ja" z cechami charakterystycznymi, które wpływają na myślenie, uczucia i działanie zakres pojęcia świadomości wiedza o sobie świadomość siebie samoocena podział samooceny samoocena stabilna adekwatna niestabilna nieadekwatna zawyżona nieukształtowana zmienna zaniżona rodzaje samooceny realna samoocena wysoka niska stabilna niestabilna pozytywna negatywna pewna zagrożona adekwatna nieadekwatna idealna kształtowanie się „samooceny warunków osobistych” i jej wpływ na poziom aspiracji sukcesy i niepowodzenia oceny innych ludzi dotyczące wyników działania standardy grupowe werbalizacja oceny percepcja objawów warunków osobistych warunki osobiste samoocena warunków osobistych poziom aspiracji werbalizacja oceny oceny innych ludzi dotyczące warunków osobistych procesy motywacji postawy w stosunku do „ja” postawa samoakceptacji zaufanie i wiara we własne siły umiejętność wykorzystywania swoich potencjalnych możliwości umiejętność korygowania swojego zachowania pod wpływem krytyki innych optymalna zbieżność między „ja realnym” i „ja idealnym” postawa samoodtrącenia nieufność do samego siebie poczucie niższości braku plastyczności w postępowaniu Abraham Maslow (1908-1970) potrzeba psychiczna – motyw stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działa jako czynnik motywujący skłania jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna hierarchia potrzeb wg Maslowa samourzeczywistnienia szacunku przynależności bezpieczeństwa fizjologiczne potrzeby fizjologiczne gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka jedzenia odpoczynku przyjemnych doznań zmysłowych seksualne potrzeby bezpieczeństwa pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność, ujawniają się gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne wyrażają się unikaniem, tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie; potrzeba zależności, potrzeba opieki i oparcia, potrzeba braku lęku, potrzeba ładu, potrzeby przynależności i miłości ich zaspokojenie rzutuje na sposób widzenia świata, akceptacji afirmacji miłości bycia kochanym występują w dążeniach do przezwyciężenia osamotnienia, alienacji potrzeby szacunku i uznania potęgi wyczynu wolności respektu i uznania innych dobrego statusu społecznego sławy dominacji potrzeba samourzeczywistnienia stałe dążenie osoby do realizacji swojego potencjału i rozwijania wrodzonych talentów i możliwości; najbardziej podstawowa z ludzkich potrzeb hierarchia potrzeb potrzeby estetyczne harmonii, piękna potrzeby poznawcze wiedzy, rozumienia, nowości potrzeba transcendencji najwyższy poziom, potwierdzanie istnienia istot wyższych potrzeby duchowe hierarchia potrzeb Im wyższa potrzeba, tym mniejsze ma znaczenie dla biologicznego przetrwania, tym bardziej może być opóźniona jej gratyfikacja i tym łatwiej potrzeba ta na trwałe zanika życie na poziomie wyższych potrzeb oznacza większą sprawność biologiczną, długowieczność, mniej chorób, lepszy sen, apetyt wyższe potrzeby są subiektywnie odczuwane jako mniej naglące zaspokojenie wyższych potrzeb prowadzi do bardziej pożądanych subiektywnie rezultatów, tj. głębszego szczęścia, większej pogody ducha i bogatszego życia wewnętrznego osoby, które mają zaspokojone zarówno potrzeby niższe, jak i wyższe, przypisują większą wartość potrzebom wyższym dążenie do zaspokojenia i gratyfikacja wyższych potrzeb ma pożądane konsekwencje społeczne podstawowe kierunki psychologii • psychoanaliza • behawioryzm • humanistyczna • poznawcza cogito, ergo sum René Descartes psychologia poznawcza badanie wszystkiego co składa się na pojęcie „umysł” brak ogólnej „koncepcji człowieka” koncentracja na procesach pośredniczących • • • • • percepcja myślenie rozwiązywanie problemów procesy językowe pamięć zakres psychologii poznawczej człowiek istota poszukująca, objaśniająca i przetwarzająca bodźce myślenie zachowanie spostrzeganie to, czego doświadcza podmiot percypujący zadanie percepcji nadanie sensu wrażeniom wykroczenie poza stymulację sensoryczną w celu odkrycia przedmiotów istniejących w otaczającym nas świecie etapy procesu spostrzegania odbiór wrażeń, percepcja, identyfikacja (rozpoznawanie) odbiór wrażeń energia fizyczna aktywność nerwowa komórek kory mózgowej percepcja procesy mózgowe organizują wrażenia w spójne obrazy powstają całościowe, rozpoznawalne wzorce i formy • ocena wielkości, kształtu, ruchu, odległości • synteza percepcyjna identyfikacja i rozpoznanie przypisanie znaczenia spostrzeżeniom powstaje uświadamiane spostrzeżenie przedmiotowe przypisywanie obiektom nazwy podejmowanie decyzji czym przedmiot jest do czego przedmiot służy bodziec dystalny i proksymalny bodziec dystalny i proksymalny to, co spostrzegamy – bodziec dystalny – rzeczywisty obiekt z otoczenia bodziec, z którego wydobywamy tę informację – bodziec proksymalny – obraz na siatkówce celem spostrzegania jest uzyskanie trafnego, stabilnego obrazu świata, co pozwala we właściwy sposób kierować zachowaniem złudzenia złudzenie optyczne to obraz, jaki powstaje w naszym mózgu na skutek interpretacji odbieranych przez organy wzroku zjawisk złudzenie Poggendorfa – czy linia ukośna jest łamana? złudzenie Poggendorfa –linia ukośna jest łamana! złudzenie Ebbinghausa – które z centralnych kół jest większe? złudzenie Ebbinghausa – które z centralnych kół jest większe? złudzenie Müllera-Lyera – która z linii poziomych jest dłuższa złudzenie Zoellnera – czy linie pionowe są równoległe? tendencyjność spowodowana oczekiwaniem co widzisz? tendencyjność spowodowana oczekiwaniem a teraz – co widzisz? policz czarne punkty Czy między kwadratami znajdują się niebieskie punkty? w ruchu? w ruchu? w ruchu? trójkąt? trójkąt? czy można coś takiego zbudować? czy można coś takiego zbudować? czy można coś takiego zbudować? gdzie prowadzą te schody? Czy woda może tak płynąć? Widzisz parę zakochanych czy trupią czaszkę? Ile twarzy widzisz? 13 twarzy? kwadraty? uwaga mechanizm redukcji nadmiaru informacji fizjologiczne mechanizmy uwagi odruch orientacyjny mechanizm indukcji ujemnej aktywność układu siatkowatego fizjologiczne mechanizmy uwagi odruch orientacyjny skierowanie receptorów na źródło stymulacji towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbieranie bodźców wzrost wrażliwości wszystkich receptorów wzrost poziomu aktywacji organizmu związany z pobieraniem nowych informacji – wygasa po kilku wystąpieniach bodźca fizjologiczne mechanizmy uwagi mechanizm indukcji ujemnej pobudzenie pojawia się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich dzięki indukcji ujemnej pobudzenie w korze mózgowej ma charakter zogniskowany, a nie rozlany fizjologiczne mechanizmy uwagi aktywność układu siatkowatego zbudowany z sieci włókien nerwowych oplatających okolice podkorową zawiera włókna pobudzające i hamujące, różnego typu włókna zdążają do pół asocjacyjnych kory i do sensorycznych pól pierwotnych część wstępująca – okolice wzgórza: uwrażliwia ośrodki na odbiór specyficznych bodźców uwaga a świadomość pole uwagi jest szersze od pola świadomości świadomość introspektywna – zdajemy sobie sprawę z własnych procesów psychicznych świadomość percepcyjna – zdajemy sobie sprawę z tego co się dzieje w otoczeniu (w tym: we własnym ciele) stopnie natężenia uwagi skupiona intensywnie – na niewielkiej liczbie bodźców – towarzyszy jej wyostrzona świadomość ekstensywna – rozproszona – osłabienie świadomości procesy poduwagowe – przedświadoma obróbka bodźców bardo krótko eksponowanych czynności a świadomość automatyczne – są sterowane przez struktury „lokalne” – w niewielkim stopniu lub wcale nie angażują uwagi i pamięci kontrolowane – są sterowane z zaangażowaniem całego systemu poznawczego funkcje uwagi selektywność – zdolność do wyboru jednego bodźca kosztem innych czujność – zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca (sygnału) i ignorowanie pozostałych (szumu) przeszukiwanie – aktywne, systematyczne badanie pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium kontrola czynności jednoczesnych – podział zasobów uwagi i pamięci na kilka równolegle wykonywanych czynności zadanie Stroopa zmierz swój czas czytania na głos wszystkich słów, nie zwracając uwagi na kolor, jakim są wydrukowane zadanie Stroopa a teraz zmierz swój czas wymieniania kolorów wszystkich słów bez zwracania uwagi na ich treść zadanie Stroopa prawdopodobnie wykonałeś zadanie pierwsze szybko i bez wysiłku, wcale lub tylko minimalnie zastanawiając się nad nim zadanie drugie wymagało twej pełnej, świadomej uwagi, ponieważ musiałeś poradzić sobie z interferencją poznawczą pamięć model systemu pamięciowego rejestr sensoryczny – VSTM bardzo krótko zapis sensoryczny – ikoniczna, echoiczna bez kategoryzacji (wszystko co jest spostrzegane) nie mamy bezpośredniego wglądu występuje również gdy nie ma koncentracji 2 –3 sek. pamięć operacyjna – STM uwaga – wyodrębnienie kodowanie – przyporządkowanie temu co podlega rejestracji znaków danego systemu werbalne, obrazowe – identyfikowanie, nazywanie aktywna część systemu - świadome przetwarzanie informacji to co tu nie trafi – bezpowrotnie zapomniane 7+/- 2 30 sek. – im dłużej tym lepiej zorganizowana i przypomniana przetwarzanie w pamięci krótkotrwałej porcjowanie powtarzanie pamięć długotrwała – LTM nieograniczony czas przechowywania – starzenie się, dysfunkcje zapominanie, niemożność zlokalizowania wejście przez pamięć operacyjną konieczna elaboracja – obróbka – sklasyfikowanie, zorganizowanie, powiązanie łącznie z obecnymi danymi informacje z STM i LTM kontrolują zachowanie kodowanie w pamięci długotrwałej organizacja według znaczenia mnemonika specyficzność kodowania mnemonika Kolory tęczy: Czemu Patrzysz Żabo Zielona Na Fanfarona, Akronimy znaczące, np. HOMES (ang. domy): Wielkie Jeziora Północnoamerykańskie (Huron, Ontario, Michigan, Erie, Superior), przyczyny zapominania zanikanie; interferencja; nieskuteczne wydobywanie; motywowane zapominanie porównanie założeń podstawowych kierunków psychologii • psychoanaliza • behawioryzm • humanistyczna • poznawcza cechy psychoanalizy pogląd na naturę człowieka kierowana przez instynkt główny temat badań dziedziczność wczesne doświadczenia nieświadome popędy konflikty badania podstawowe zachowanie jako zewnętrzny wyraz nieświadomych motywów determinanty zachowania cechy behawioryzmu pogląd na naturę człowieka reagująca na bodźce dająca się modyfikować determinanty zachowania środowisko warunki bodźcowe główny temat badań specyficzne reakcje zewnętrzne badania podstawowe zachowanie, jego przyczyny bodźcowe i konsekwencje cechy psychologii humanistycznej pogląd na naturę człowieka determinanty zachowania główny temat badań badania podstawowe aktywna o nieograniczonym potencjale potencjalnie samosterujące doświadczenie ludzkie i potencjał ludzki struktura życia jednostki wartości cele cechy psychologii poznawczej pogląd na naturę człowieka determinanty zachowania główny temat badań badania podstawowe twórczo aktywna reagująca na bodźce warunki bodźcowe procesy umysłowe procesy umysłowe język procesy umysłowe dedukowane za pośrednictwem wskaźników behawioralnych
