Globalizacja i religia: Plan wyk*adu

Globalizacja i religia:
Plan wykładu
• Globalne religie
• Fundamentalizmy
• Globalny fundamentalizm islamski
• Globalne chrześcijaństwo: powrót do idei „uniwersalnego kościoła”
• Nowe ekspansywne religie: zielonoświątkowcy (Kościół
Pentokostalny)
• Przyszłość religii
• Czy możliwa jest jedna religia światowa ?
Możliwa lektura:
• Peter Berger , Religia i globalizacja, Nomos, 2006 (Nawiązanie do
Luhmanna)
• Artykuł dostępny w Internecie: Agata Dziuban, System religijny w
dobie globalizacji. Inkluzja i fundamentalizm z perspektywy teorii
systemowej Niklasa Luhmanna, Poznańskie Studia Teologiczne, Tom
22, 2008
Wierzę, że jest Bóg
Globalne religie
Chrześcijaństwo (33%), tj; 1,855 mld,( w tym 1 mld katolicyzm),
(Europa, Ameryka Płn i Płd, Afryka, Indonezja, Azja)
Islam (19%),1,2 mld , ( Azja, Afryka, Europa)
Hinduizm, 900 mln (Indie)
Buddyzm, 500 mln (Indie, Azja Płd- Wsch)
Konfucjanizm (160 mln)
Judaizm (Izrael, diaspory, 12-14 mln)
Kryteria globalności i podobieństwa religii
światowych?
• Kryteria: zakres, rozwój w okresie ostatniej fali globalizacji,
otwartość (zdolność do inkluzji), religijny obowiązek krzewienia
(misja)
• Podobieństwa:
a. transcendencja?
b. uniwersalność?
c. monoteizm (w tym w kilku postaciach)?
d. relacja człowieka z bogiem?
Rozwój religii na etapie modernizacji:
sekularyzacja
• Religia jest jednym z wielu funkcjonalnych systemów wchodzących w
skład społeczeństwa, takich jak państwo, prawo, ekonomia
• Utrata przez religie całościowego oddziaływania na społeczeństwo, jako
wyraz adaptacji religii do jej funkcjonalnie zróżnicowanego środowiska,
• Normatywny pluralizm społeczeństw we współczesnym świecie i jego
wpływ na religie
• Rozwiązywanie problemów wewnątrz religii przez rozluźnianie
wzajemnych powiązań oraz daleko idące zróżnicowanie organizacyjne i
rozprężenie procesów: segmentacja systemu religijnego: np. mniejszości
wyznaniowe w obrębie KK (kościół diaspory, kościół mniejszości, kościół
wspólnoty, kościół wyboru
Rozwój religii na etapie globalizacji :
prywatyzacja wg Luhmanna
• deinstytucjonalizacja i prywatyzacja religii, czyli przesunięcie komunikacji
religijnej z poziomu systemowego na indywidualny
• religia jako przedmiot indywidualnego wyboru i decyzji,
• zaistnieniu prywatyzacji i jej zabezpieczeniu w ramach społeczeństwa
służy mechanizm inkluzji, który gwarantuje możliwość dostępu każdej
jednostki do wszystkich subsystemów istniejących w ramach
społeczeństwa oraz skutków ich działania, w tym religii
• strukturalna sytuacja systemu religijnego jest niezwykle trudna w
społeczeństwie globalnym. System religijny jest bowiem warunkowany
przez bardzo wiele kontyngentnych czynników, na które musi nieustannie
reagować, a które jednocześnie wpływają na wzrost jego własnej
kompleksowości.
Reakcja systemu religijnego w globalnym
społeczeństwa na prywatyzację: liberalna i
konserwatywna
• Liberalna: czynna adaptacja do środowiska systemu, działalność
świadczeniowa w stosunku do innych systemów cząstkowych,
polityki, ekonomii czy edukacji. Możliwość zaistnienia na „arenie
publicznej”, walka z pułapką prywatyzacji, budowanie atrakcyjności
religii, przesunięcie nacisku z normatywnych do kognitywnych
sposobów radzenia sobie ze złożonością środowiska
• Przykłady w katolicyzmie : teologia wyzwolenia, ekumenizm czy
ruchy odnowy duchowej aktywizującej laikat
• Konserwatywna: normatywne skierowanie się ku rzeczywistości,
odwoływanie się do tradycyjnych wartości i zasad interpretacji,
fundamentalizm
Fundamentalizm: czy pokłosiem globalizacji?
• religijny ruch protestu i opozycji wobec procesów modernizacji i zmian
zachodzących we współczesnych, zglobalizowanych społeczeństwach.
• powrót do podstawowych zasad, czyli do fundamentów wiary,
• nawoływanie do odnowy przez powrót do źródeł, hasła oczyszczenia
• próby narzucenia wszystkim „jedynie słusznej drogi życiowej”
• fundamentalizm przeciwko funkcjonalnej dyferencjacji oraz sekularyzacji
subsystemu religijnego ( w sensie Luhmanowskim).
• Ruchy fundamentalistyczne krytyczne do przemian w obrębie systemu
religijnego, i w systemie społecznym jako całości
Istota fundamentalizmu
• Reakcja segmentu systemu religijnego na chaos aksjologiczny,
wynikający ze wzrostu natężenia komunikacji wewnątrz i
zewnątrzsystemowej,
• Reakcja na niepewność i niestabilność związaną z globalizacją
• Obietnica zmniejszenia egzystencjalnej niepewności związanej z
odpowiedzialnością za własne wybory i za ich następstwa (czy
wybrała dobrze?)
• Fundamentalizm niesie ze sobą możliwość totalizacji systemu
społecznego przez system religijny, a tym samym zahamowanie
procesów różnicowania się systemów społecznych
Rozwiązanie problemu wg Luhmanna
• perspektywa szerokiej inkluzji: system religijny musi otworzyć się na
swoje środowisko poprzez oferowanie możliwości członkostwa
poszczególnym jednostkom, nie mogąc równocześnie oczekiwać od
nich całkowitego podporządkowania się zasadom funkcjonowania
Kościoła:
• perspektywa diakonii (świadczenie) wobec innych subsystemów.
Fundamentalizm islamski (integryzm) tj.
oparcie państwa na prawie islamskim
• Źródła fundamentalizmu: kryzys kulturowy związany z narzuconą
modernizacja, grzechy kolonializmu, petrodolary, „walka o władzę
Boga”
• Wiodące idee: powrót do źródeł (odrzucić reformy i wrócic do
pierwotnego kształtu religii), duma z przeszłości i apoteoza dawnych
wartości, przywoływanie momentów chwały, mocnych kart historii,
upolitycznienie religii, nastawienie przeciw cywilizacji Zachodu
(Ameryka i Izrael jako symbole)
Zasady dżihadu (walki na ścieżce Boga)
• Dżihad - dokładanie starań, podejmowanie wysiłków w celu w celu
ustanowienia w świecie panowania
dobra, sprawiedliwości, wykorzenienia zła i ucisku
• działania podejmowane na rzecz szerzenia islamu
• Dżihad większy: wysiłki podejmowane w celu wykorzenienia
wszystkiego, co w jego życiu jest grzeszne lub przeciwne sposobowi
życia, jakiego Bóg chce dla ludzi
• Dżihad mniejszy: obowiązek zbrojnej obrony samego siebie,
uciskanych ludzi lub muzułmańskiego sposobu życia, jeśli jest on
atakowany
Terroryzm islamistyczny
•
•
•
•
•
•
•
•
terrorysta spełnia swój religijny obowiązek,
wierzy, że nagrodą za poświecenie i śmierć będzie wejście do raju
socjologicznie: bycie terrorystą jako zawód dla młodych –zbędnych
kandydaci na samobójców werbowani w meczetach i szkoleni na
„kursach przygotowawczych” w medresach, islamskich szkołach
teologicznych na pograniczu afgańsko-pakistańskim.
werbowani w wieku 15 do 25 lat
interpretacja Oliviera Roya: skrzydło bez korzeni
„radykalna mniejszość”
jak zwalczać terroryzm islamistyczny?
Przejawy skrajnego fundamentalizmu
islamskiego
• Rewolucja islamistyczna w Iranie (1979) : nowa zmiana polityczna
pod wpływem tradycji szyickich
• Talibowie w Afganistanie, wojna z interwentem rosyjskim (lata
80.uw) – powrót do tradycji
• Al-Ka’ida(1988, sunnicka org terrorystyczna) i światowe sieci
terrorystyczne
• ISiS – kalifat ogłoszony w 2014 roku na terytorium Iraku i Syrii
Zróżnicowanie islamu: szyici i sunnici i inne
podziały. Ponad podziałami
• Sunnici (90% muzułmanów, wśród nich polscy Tatarzy)
• Szyici („ukrywający”), Iran
• Wahhabizm, 18 w. Arabia, obecnie Araba Saudyjska,
fundamentalizm dążący do stworzenia harmonijnych stosunków
między sprawiedliwym i łagodnym władcą a bezwzględnie
posłusznym mu ludem
• Stowarzyszenie Braci Muzułmańskich ( Egipt, Syria, Jordania), od lat
30.uw. fundamentalizm w różnych formach organizacyjnych w
ramach ładów państwowych
Zglobalizowany islam: w poszukiwaniu nowej
wspólnoty (Ummah): Olivier Roy „Globalized
Islam”, 2004
• Deterytorializacja islamu: liczne diaspory, zjawiska akulturacji
• Teza o umniejszaniu znaczenia islamu w krajach z dominującą
islamską kulturą i religią
• Teza o powstawaniu granicy cywilizacyjnej między cywilizacją
chrześcijańską i islamską
• fundamentalizm islamski jako droga do modernizacji na własnych
zasadach
• Trudne do powstrzymania procesy: islamski feminizm
Globalne chrześcijaństwo: powrót do idei
„uniwersalnego kościoła”? Globalna religia
biednych i prześladowanych?
• Chrześcijaństwo jako religia globalnego Południa, nie Północy i Zachodu
(Afryka, Azja, Ameryka Południowa i Łacińska)
• Modalny chrześcijanin dziś: kobieta żyjąca w nigeryjskiej wiosce lub w
brazylijskiej faveli
• Przyrost demograficzny w państwach globalnego Południa
• Czym jest nowe chrześcijaństwo w krajach globalnego Południa, krajach
biedy i zagrożeń ? Konserwatyzm wiary i moralnej nauki, zainteresowanie
raczej osobistym zbawieniem niż radykalnym politykowaniem w duchu
chrześcijańskim,
• Znaczenie Nowego Testamentu: męczeństwo i prześladowanie, obietnica
życia po śmierci, znoszenie wygnania,
18
Nowe ekspansywne religie: zielonoświątkowcy
(Kościół Pentokostalny, „amerykański” wkład
protestantyzmu w światową religię )
• Zielonoświątkowcy: ważne osobiste bezpośrednie doświadczanie relacji z
Bogiem, spontaniczne uwielbienie Boga testamentu (Gospel Church): 500
mln wyznawców: Ameryka Północna, Azja, Afryka, Ameryka Łacińska,
Europa ( w tym w Polsce 23 tys.), brak w Chinach, Indii, krajach
muzułmańskich. Ekspansja w Rosji
• Śpiew, modlitwa, taniec, czytanie psalmów, uwielbienie boga ,
nakładanie rąk, uzdrawianie chorych
• Elastyczność, sieci międzynarodowe przy strategii niezależnych
kongregacji, bez centrum, charyzmatyczni przywódcy, akceptacja rynku i
demokracji
• Uniwersalizacja różnych form nieracjonalnej wary i emocjonalnych
praktyk, akceptacja jednostki, pluralistyczny
Przyszłość religii
• www.prisionplanet.pl
• Stronę przeglądamy z należytym krytycyzmem