Zasada demokratycznego państwa prawnego

Zasada demokratycznego
państwa prawnego
Olga Hałub
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Art. 2
„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym
państwem prawnym urzeczywistniającym
zasady sprawiedliwości społecznej”
„państwo prawne” – czyli jakie?
wyrażające się w sumie cech ustrojowych współczesnego państwa
demokratycznego (np. podział władzy, suwerenność narodu, niezależność sądów,
niezawisłość sędziów, nadrzędna moc prawna Konstytucji)
Klauzula demokratycznego państwa prawnego
– zbiorczy wyraz wielu zasad i reguł, które nie
są wprost wyrażone w konstytucji, ale
wynikają z niej w sposób pośredni. Dzięki
temu TK wielokrotnie „uzupełniał” tekst
obowiązującej ustawy zasadniczej, zwłaszcza
przed wejściem w życie Konstytucji z 1997
roku.
TK, 25.11.1997, K 26/97
„(…) podstawowa treść zasady demokratycznego
państwa prawnego wyrażona w art. 2
Konstytucji może i powinna być rozumiana w
taki sposób, jak rozumiano treść tej zasady w
poprzednim porządku konstytucyjnym”.
TK 9.06. 1998, K 28/97:
„W
razie
zakwestionowana
zgodności
aktu
normatywnego ze standardami demokratycznego
państwa prawnego, skonkretyzowanymi i rozwiniętymi
w odrębnych postanowieniach ustawy zasadniczej,
podstawę kontroli konstytucyjności powinny stanowić
przede
wszystkim
szczegółowe
przepisy
konstytucyjne(…). Zasada demokratycznego państwa
prawnego pełni wówczas przede wszystkim rolę
wskazówki interpretacyjnej.”
Aspekt formalny- art. 7
„ Organy władzy publicznej działają na
podstawie i w granicach prawa”.
- zasada praworządności formalnej
m.in. zakaz domniemania kompetencji: , uchwała TK z
10.05.1994 sygn. W 7/94, wyrok NSA z 18.03.1998 o sygn. akt
II SAB/Łd 57/96
Aspekt materialny zasady:
Działalność organów władzy opiera się o pewne
idee i wartości, takie jak sprawiedliwość,
wolność, równość, demokratyzm.
Materialne treści wynikające z zasady
demokratycznego państwa prawnego
1) reguły stanowienia prawa, tzw. zasady
przyzwoitej legislacji (standardy zachowań
prawodawcy)
Wynika z nich m.in. zasada odpowiedniego
vacatio legis, czy zasada niedziałania prawa
wstecz.
2)Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa
TK, 25.06.2002, K 45/01
„(…) opiera się o pewność prawa, a więc na takim
zespole cech przysługujących prawu, które
zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne,
umożliwiają jej decydowanie o własnym
postępowaniu w oparciu o pełną znajomość
przesłanek działania organów państwowych (…)”.
3) Zakaz retroakcji prawa (wiąże się z zasadą zaufania obywateli
do państwa)
TK, 28.05. 1986, U 1/86
„ Zasada niedziałania prawa wstecz jako dyrektywa legislacyjna
skierowana pod adresem organów stanowiących prawo, zawiera w swojej
treści zakaz stanowienia norm prawnych, które nakazywałyby stosować
nowo ustanowione normy prawne do zdarzeń, które miały miejsce przed
wejściem w życie nowo ustanowionych norm prawnych, i z którymi prawo
nie wiązało dotąd skutków prawnych normami tymi przewidzianych”
Uwaga! Zakaz ten NIE MA charakteru absolutnego:
TK, 30.03. 1999, K 5/98: „Moc wsteczna może być nadana przepisowi prawnemu tylko w zupełnie
wyjątkowych sytuacjach.”
4) Nakaz zachowania odpowiedniego vacatio legis
TK, 15.02.2005, K 48/08
„(…) Szczególną gwarancją w tym zakresie jest nie tylko nakaz
ustanowienia vacatio legis, ale też jej okres musi mieć charakter
odpowiedni do natury wprowadzanego przepisu. Szczególnie zaś w
przypadku prawa daninowego należy wymagać dłuższego okresu
dostosowawczego. (…) Sformułowane przez Trybunał wymagania,
dotyczące "podatkowego" vacatio legis zachowują swoją aktualność
mimo uchylenia (od 31 grudnia 2003 r.) mocy obowiązującej art. 27
ust. 4 PDOFizU, ponieważ jej miesięczny termin wywodzi się w
istocie nie z przepisów ustawy, lecz wprost z zasady
demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) i
wyprowadzonej z niej zasady zaufania do państwa i prawa.”
5) Zasada ochrony praw (słusznie) nabytych
TK, 31.01.2001, P 4/99
„(…) zasady ochrony praw nabytych oraz
bezpieczeństwa i pewności prawa chronią jednostki i
inne podmioty stosunków prawnych przed
ingerencją władzy państwowej.”
Ochrona zarówno samych praw, jak i ich ekspektatyw!
(zob. wyrok TK z 28.04.1999, K 3/99)
6) Zasada (dostatecznej) określoności prawa
TK, 11.01.2000, K 7/99
„(…) Kwestionowane przepisy naruszają zasady
przyzwoitej legislacji, do których Trybunał zaliczył
między innymi zasadę określoności prawa
przewidującą, że przepisy prawne muszą być
formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat
mógł
bez
trudności
określić
prawne
konsekwencje swego postępowania.”
7) Zasada proporcjonalności
TK, 26.01.1993, U 10/92
„ (…) ograniczenia te muszą uwzględniać konieczność
każdorazowego wyważenia rangi prawa czy wolności
poddanego ograniczeniu oraz rangi prawa, czy zasady
to ograniczenie uzasadniającej. Nie zachowanie
koniecznej w tym przypadku proporcjonalności, bądź
stwierdzenie, że przyjęte ograniczenie jest w
niepotrzebny sposób nadmierne, skutkować może
niekonstytucyjność danej regulacji.”
Uwaga! Bezpośredni związek z omawianą
zasadą ma także oparcie systemu źródeł prawa
o hierarchiczną budowę (zob.-> pojęcie i cechy
systemu źródeł prawa).
ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZY
SYSTEM RZĄDÓW
CECHY:
a) Podział władz w znaczeniu przedmiotowym
i podmiotowym
b) System hamulców i równowagi
c) Zasada równości władz
Realia w Polsce:
Art. 10 nie jest wyliczeniem lec wyrażeniem zasady
ogólnej (brak wzmianki o PRM czy M.)
Wiele organów o mieszanym charakterze:
1) Prezes NIK
2) KRRiT
3) KRSąd.
4) RPO
ZASADA PODZIAŁU WŁADZ NIE MA
CHARAKTERU ABSOLUTNEGO, CZEGO WYRAZEM
SĄ:
a) koncepcja domniemań kompetencyjnych;
b) koncepcja istoty poszczególnych władz.
SYSTEM RZĄDÓW – podział elementarny
Układ stosunków pomiędzy władzami (zwłaszcza
władzą ustawodawczą i wykonawczą)
a) system parlamentarny
b) prezydencki
System parlamentarny:
a) Dualizm egzekutywy
b) Wybór prezydenta przez parlament
c) Rząd pochodzi z parlamentu
d) Rząd ponosi odpowiedzialność przed
parlamentem
e) Rząd może, w porozumieniu z prezydentem,
rozwiązać parlament
System prezydencki:
1) Jednolitość egzekutywy
2) Prezydent powołuje sekretarzy
departamentów
3) Brak możliwości rozwiązania parlamentu
4) Instytucja inpeachmentu
Większość systemów rządów państw świata to
systemy mieszane (-> podręcznik)!!!
System rządów w Polsce?
PARLAMENTARYZM ZRACJONALIZOWANY
- Centralne miejsce dla Sejmu, choć dla podjęcia
decydujących decyzji wymagana większość
kwalifikowana albo bezwzględna
- Konstruktywne wotum nieufności
- Wypracowanie konsensusu w procedurze
ustawodawczej (Sejm, Senat, Prezydent)
POJĘCIE PREPONDERACJI SEJMU
CO Z WŁADZĄ SĄDOWNICZĄ???
- Specyficzny charakter
- Niezależność
- Monopol kompetencyjny
- Bliski związek z prawem do sądu
- PRAWO ŁASKI (pojęcia amnestii i abolicji)
- Stosowanie ustaw
Prezentacja powstała na podstawie pozycji:
L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu,
Warszawa 2010.
B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2008.
Dziękuję za uwagę!