Teoria Polityki –Wstęp do nauki o polityce Zagadnienia

Teoria Polityki –Wstęp do nauki o polityce
Zagadnienia egzaminacyjne
1. Rola wartości w poznaniu świata społecznego.
Wartość to twory składające się z interesów, poglądów, potrzeb związanych z celami i ich hierarchią.
Wartość to preferowane stany rzeczy.
2. Miejsce politologii w systemie nauk
 Politologia sensu stricte
Europa XVII, XVIII, XIX w.
Perspektywa poznawania świata polityki.
 Politologia sensu largo
Właściwa polityce anglosaskiej i amerykańskiej XX w.
Wyjaśnianie procesów społecznych. Poznanie teorii.
3. Politologia teoretyczna a tradycyjna
Kryteria
P. tradycyjna
Cechy
Proteoretyczna
metodologiczne
Stopień spójności
P. teoretyczna
Teoretyczna
Zamęt z powodu braku
jednorodności
Źródło dyrektyw
Potoczna wizja świata
metodologicznych
Miejsce w
szerszym systemie
teorii
Wewnętrzna logika
rozwoju
Związki definicyjne kategorii
badawczej
Teoria polityki
Stosunki interdyscyplinarne z Stosunki międzyteoretyczne
prawem, ekonomią, socjologią. z teoriami tego samego
poziomu wyższego rzędu
Dialektyczna negacja, jedna
Reakcje korespondencji
teoria zastępuje drugą.
Wpływ
Bezpośredni
wartościowania na
procesy badawcze
Pośredni sterowany teorią
4. Teorie normatywne a empiryczne
Normatywne = teoretyczne
- nauki czyste
- dążą do obiektywnego poznania i wyjaśnienia rzeczywistości oraz przewidywania jej zmian
Empiryczne = praktyczne
- nauki stosowane.
5. Funkcje teorii
Do podstawowych funkcji teorii należą:
1





Deskryptywna – opisowa
Eksplantacyjna – wyjaśniająca
Instrumentalna – zastosowawcza
Prognostyczna – przewidywalna
Ideowa – zmiana świadomości.



Rozwiązywanie problemów.
Wyjaśnianie nieznanych faktów.
Teoria wyznacza przedmiot swego poznania.
Jeśli okaże się, że teoria wyznacza coś więcej, to znaczy, że jej zakres przedmiotowy jest szerszy niż
pierwotnie się wydawało.
6. Pluralizm a monizm
Pluralizm




Polityka to zjawisko
wieloaspektowe
Przedmiot poznania jest trudny
i ciągle otwarty
Potrzeba wielu różnych metod i
korzystania z wielu dziedzin
nauki
Potrzeba poznania
wieloaspektowego
Monizm



Zdefiniowanie polityki jest trudne,
ale możliwe
Różne są metody, ale najlepsza
jest własna
Wieloaspektowość jest cechą
rzeczywistości.
7. Cechy polityki – jakie działanie jest „polityczne”?
 Działanie jednych na drugich
 Cele wymagające kierunku działania
 Sprzeczność motywująca do oporu
 Opór – rzeczywisty bądź potencjalny
 Racjonalność wobec podmiotów
- jednostka – jednostka
- jednostka – zbiorowość
-zbiorowość – zbiorowość
- jednostka na czele zbiorowości wobec zbiorowości jednostek
8. Definiowanie polityki przez konflikt


Wg Lipseta – Polityka to autorytarny rozdział dóbr deficytowych.
Wg Dalha – Polityka to każdy trwały układ stosunków międzyludzkich, który zawiera zjawisko
kontroli, przymusu, wpływów władzy.
2

Wg Chicha – Polityka to sfera konfliktów, interesów, wartości społ. oraz metod ich
rozwiązywania.
 Wg Webera – Polityka to udział w sprawowaniu władzy.
2 podejścia do konfliktu:
 Konsensualne (solidarystyczne) – gra o sumę niezerową
 Konfliktowe (antagonistyczne) – gra o sumę zerową
9. Prawno-administracyjne ujęcie polityki
 Instytucjonalne, historyczne, prawno – administracyjne.
Polityka to działalność (przez ośrodek) decyzji sformalizowanej grupy lub organizacji społ. zmierzająca do
realizacji celów za pomocą pewnych środków.
10.Sposoby definiowania systemu politycznego
 Aspektowe – instytucjonalne, bazują na tradycji XIX w. państwa i prawa, pojmują system jako zespół
statycznych struktur wraz z ich zespołami normatywnymi.
 Normatywne – tworzą relacje oparte na potrzebie osiągnięcia tego, co nadrzędne – wartości i normy,
zasady i reguły danego społeczeństwa.
 Komunikacyjne – kładzie nacisk na obieg w informacji w ramach systemu.
 Behawioralne – ujmują system jako zespół zachowań ról społecznych przekazujący jedne działania
(impulsy społeczne) w inne (decyzyjne).
 Funkcjonalne – wyodrębnienie nadrzędnych funkcji.
11.Typy – wejść, wyjść
Wejście
 Żądania – regulacji zachowań, symboliczne, dóbr i usług, uczestnictwa w systemie.
 Poparcia – materialne, symboliczne, dóbr i usług, uczestnictwa w systemie.




Wyjście – 4 typy wg G. Almond’a
Ekstrakcyjne – decyzje podatkowe
Regulacyjne – decyzje indywidualne
Dystrybucyjne – rozdział dóbr i usług
Symboliczne – ideologia.
12.Cechy sprzężenia zwrotnego
Decyduje o skuteczności systemu politycznego.
4 czynniki skuteczności:
ładunek – liczba nowych sytuacji
opóźnienie – czas od oddychania do korekty ..??
zysk – korzyści wynikające z korekty
antycypacja – nowych sytuacji, przeciwdziałanie i przewidywanie.
3
13.Wymień funkcje i struktury konwersji wewnątrzsystemowej

o
o
o
o
o
o
o
Funkcje konwersji:
Socjalizacja i rekrutacja polityczna
Artykulacja interesów
Agregacja interesów
Komunikacja polityczna
Prawotwórstwo
Administracja
Sądownictwo








Struktury:
Rodzina, szkoła
Instytucje, wiece, grupy stowarzyszeń
Partie polityczne
Radio, telewizja, prasa, Internet
Organy prawotwórcze
Organy administracyjne
Organy sądowe
14.Krytyka funkcjonalizmu
Funkcjonaliści krytykowani są za zbyt łagodzące podejścia do życia społecznego. Za to, że traktują konflikt
społeczny jako patologie, podczas, gdy ten konflikt jest niezbędny. Krytyka odnosi się też do teorii
organistycznej.
15.Jednowymiarowe teorie władzy
Robert Dahl – 1961 – Kładzie nacisk na:
 Zachowania
 Decyzje
 Roszczenia
 Obserwowane konflikty
 Subiektywne interesy jako preferencje polityczne ujmowane w uczestnictwie w polityce.
16.Dwu-wymiarowe teorie władzy (1973/1974)
Kładzie nacisk na:
 Decyzje i bezdecyzje
 Potencjalne roszczenia
 Obserwowalny (jawny i ukryty) konflikt
 (Subiektywne) interesy jako preferencje polityczne ujmowane w uczestnictwie w polityce.
 Przykłady: P. Bachrach, P. Baratz – władza jako: przymus, wpływ, legitymizowanie, oczekiwanie,
przemoc, manipulacja.
D. H. Wrong – władza jako siła, perswazja, manipulacja, autorytet.
T. Parsons – władza jako funkcja.
17.Trój-wymiarowe teorie władzy
 Decyzje i kontrola (niekoniecznie przez decyzje) np. nieformalne decyzje, Gierek podejmował decyzje,
ale ich nie podpisywał (wpływ na decyzje, miał kontrole)
 Subiektywne i rzeczywiste interesy
 Roszczenia i potencjalne roszczenia
 Obserwowalny (jawny i ukryty) oraz głęboki konflikt.
Krytyka poglądu systemu jedno- i dwuwymiarowego, czyli o wyższości trójwymiarowego.
4
-indywidualizm metodologiczny
-obserwowalny konflikt, z czego nie wynika manipulacja i legitymizacja jako środki władzy.
Efektem władzy są nie tylko zmiany zachowań, ale i preferencji.
18.Sposoby pojmowania władzy w teoriach: Wronga, Parsonsa, Foucaulta

D. H. Wrong – lata ’80 XX w. –pojmuje władzę poprzez przymus, a zatem istotną cechą władzy jest
przymus. Przymus ujawnia się w zjawiskowych postaciach: przemocy, perswazji, manipulacji i
autorytetu. Oznacza to, że każda z postaci władzy jest wzbogaceniem istoty,
akcydentalne(przypadkowe) cechy, a zatem podane wyżej postawy obejmuje przymusem.
 Foucault – władza jako konstruktywna & destruktywna, jednak zawsze jest ukryta i podstępna.
Ujawnia się tylko jako „zarazek” przenoszony od jednego do drugiego nosiciela, z jednej strony
ułatwiający życie, a z drugiej zniewalający władzę. Ujawnia się przez (treściowanie)
-hierarchiczny nadzór – sposób normalizacji życia
-dyscyplinujący sankcję –norma określa wartość
-egzamin –wyznaczają ład i patrzenie na rzeczywistość.
 Parsons – władza jest wytworzona przez system polityczny, nie jest jednak jego wyłączną
własnością – krąży po systemie na podobieństwo pieniądza. Władza jest środkiem wymiany
anabolicznej, do transakcji ekonomicznej. Jest wymienialna na inne środki wymiany; na wpływy,
pieniądze.
19.Pojęcie interesu
Interes to świadome dążenie do realizacji określonego wspólnego celu. Interes polityczny jest
podstawowym motywem działań zbiorowych w polityce. W XX w. jego pojęcie zostało zdominowane.
Arystotelesowską teorię, w której każda jednostka dąży do osiągnięcia szczęścia poprzez budowę org., w
której skupiają się narzędzia do realizacji wspólnych dążeń. Interes polityczny do świadome pragnienie
skierowanie polityki publicznej jako całości lub poszczególnych decyzji dotyczących rozdziału wartości polit., w
konkretnym kierunku, postrzeganym przez zainteresowanego jako konieczny do osiągnięcia wcześniej
uświadomionych, wyartykułowanych celów. 
20.Typologia grup interesów

Wg poziomu wewnętrznej organizacji:
- grupy nie mające zasad postępowania
- grupy nie mające charakteru stowarzyszeń
- grupy instytucjonalne
- stowarzyszenia.

Wg motywacji:
- promocyjne
- sekcjonalne.

Wg strategii:
- wewnętrzne
- zewnętrzne.
5
21.Teorie grup interesów
Grupy interesu opierają się na 2 czynnikach: organizacyjnym & funkcjonalnym.
22.Instytucjonalne a materialistyczne ujęcie demokracji
Instytucjonalne:
- prezydencka,
- parlamentarna,
- semiprezydencka,
- większościowa,
- konsensualna.
Materialistyczne:
- 3 modele
- jedno – składnikowe
- 3 modele
- dwu – składnikowe
- 1 model
- trzy – składnikowy
23.Normatywne a empiryczne teorie demokracji
Model normatywny – konstruowany na podstawie zestawu wartości i reguł za pomocą których realizowana
jest idea „władzy ludu”. Zróżnicowanie w tej grupie wynika z odmienności celów jakie przypisuje się
demokracjom oraz środków stosowanych dla ich realizacji. Demokracja w ramach tego systemu:
- bezpośrednia (parlamentarna)
- pośrednia (przedstawicielska)
- komitetowa.
Model empiryczny – tworzony na bazie obserwacji faktycznie funkcjonalnych mechanizmów polit.
Zróżnicowanie wyrasta z odmienności kryteriów branych pod uwagę przy analizie konkretnych istniejących w
rzeczywistości systemów polit.
Ten model wyróżnia demokracja:
- prezydencka
- semiprezydencka
- parlamentarna
- większościowa
- konsensualna.
24.Rola kontroli w teoriach demokracji
Demokracja prezydencka – obywatele kontrolują władzę najwyższą.
Demokracja rządowa – obywatele kontrolują tylko ekipę kierowniczą.
Demokracja komitetowa – obywatele kontrolują tylko aparat władzy.
Demokracje
jednoskładnikowe
Demokracja prezydencko – komitetowa – obywatele kontrolują władzę najwyższą
i aparat władzy
Demokracja prezydencko – rządowa - obywatele kontrolują władzę najwyższą
i ekipę kierowniczą
Demokracja rządowo – komitetowa - obywatele kontrolują aparat władzy i ekipę kierowniczą
6
Demokracje
dwuskładnikowe
Demokracja prezydencko – rządowo – komitetowa – obywatele kontrolują wszystkie instytucje, które sprawują
jakąś władzę – demokracja pełna. } trójskładnikowa
25.Szara eminencja a figurant – faktyczna a instytucjonalna hierarchia władzy
Faktyczna hierarchia władzy – jest wyznaczona przez „wielkość sfery panowania” – zakres obszaru wpływu.
Instytucjonalna hierarchia władzy – hierarchia pozycji i stanowisk (nie osób).
26.Typy demokracji
Jednoskładnikowe
Dwuskładnikowe
Pełne – trójskładnikowe
Jednoskładnikowe:
- prezydencka (kontroluje prezydenta)
- rządowa (kontroluje elitę władzy)
- komitetowa (kontroluje aparat władzy)
Dwuskładnikowe:
- prezydencko-komitetowa
- prezydencko-rządowa
-rządowo-komitetowa.
Trójskładnikowa
-prezydencko-rządowo-komitetowa.
27.Reżim polityczny a demokracja
Reżim polityczny – normatywny podsystem jako składnik wartości i zasad ustrojowych – wolności, równości,
podziału wł., reguł gry polit., zależności między podmiotami polityki. Funkcją reżimu politycznego jest
wyznaczanie granic swobodnego działania politycznego.
Demokracja – układ instytucjonalny, w ramach którego podejmowane są decyzje polityczne, a który nadaje
władcze prerogatywy w drodze współzawodnictwa o głos obywateli. (J. Shumpeter)
28.Uwarunkowania stabilności demokracji




Ekonomiczne – wzrost gospodarczy i wzrost dobrobytu.
Społeczne – rola klasy średniej.
Kulturowe – poziom wykształcenia i typ kultury polit., społecznej i elit.
Polityczne – forma rządu.
7
29.Reżim konsensualny a westminsterski
Reżim konsensualny wiąże się za zgodą
- proporcjonalny system wyborczy
- wielopartyjny system wyborczy
- gabinety koalicyjne.
Reżim westminsterski jest to system ryalizujący
- większościowy system wyborczy i polityczny
- dwupartyjny system wyborczy i polityczny
- jednopartyjny gabinet większościowy.
30.Konsensualne i konfliktowe modele społeczeństwa obywatelskiego
Modele konsensualne.
 Model Arystotelesa (klasyczny)
- naturalnym prawem człowieka jest dążenie do szczęścia
- osiągnięcie szczęścia jest możliwe tylko poprzez działanie państwa
- instynkt społ. dąży do postania państwa w kilku etapach: rodzina – gmina – państwo
- ktoś, kto żyje poza państwem jest nędznikiem lub nadczłowiekiem.
 Liberalny
 Nacjologiczny
 Heglowski
 Neoliberalny
 Model K. R. Poppera
 Komunitariański.
Konfliktowe modele.
Społeczeństwo obywatelskie – to zbiorowość ludzi wolnych, realizujących swe interesy, w zakresie zależnym
od dostępu do materialnych środków przymusu.
 Banaszak T.
 Chomsky – anarchistyczny model.
31.Oikos – eklesia – agora
32.Nowe zadania państwa w programie tzw. „trzeciej drogi socjaldemokracji”
33.Determinanty sukcesu gospodarczego wg. F. Fukuyamy
34.Typy wartości w polityce
35.Modele polityki w relacji do moralności
36.Władza prawowita a wiarygodna
37.Typy prognoz politologicznych
38.Prognozowanie a wyjaśnianie zjawisk politycznych
39.Teoria a prognoza - S. Huntington, A. Toffler, R. Kurzweil
40.Pojęcie kultury politycznej
41.Modele kultury politycznej
42.Sekularyzacja a ideologizacja kultury politycznej
8
43.Dane, informacja a wiedza
44.Nanoboty
45.Nowe zadania państwa w deklaracji Blaira i Schroedera
46.Stara a nowa lewica wg. A. Giddensa
47.Paradoks Boeckenfoerdego
48.Społeczeństwo obywatelskie a społeczeństwo masowe
49.Socjalizacja jawna a ukryta
50.Czynniki socjalizacji politycznej
51.Spójna i niespójna socjalizacja polityczna
52.Źródła stereotypów i ich rola w życiu człowieka i społeczeństwa
53.Źródła i funkcje mitów.
54.Sposoby reprodukcji elit.
55.Modele reprodukcji elit w PRL
56.Teoria elit P. Bourdieu.
57.Źródła elit.
58.Konsensualne a konfliktowe pojmowanie stosunków społecznych.
59.Sposoby rozwiązywania konfliktów społecznych.
60.Interakcyjny model działania.
61.Czynniki sprzyjające erozji władzy.
62.Wiedza źródłowa a pozaźródłowa
63.Typy źródeł do badań politologicznych
64.Miejsce wiedzy źródłowej w procesie badawczym
65.Autentyczność a wiarygodność źródeł do badań politologa
9