wstęp - Edukator

WYKORZYSTANIE DRAMY W NAUCZANIU
ZINTEGROWANYM
1. Drama w nauczaniu zintegrowanym
„Drama jest fikcyjną sytuacją, która powstaje, gdy kilka osób we wspólnej
przestrzeni przedstawia coś, co nie jest w danym czasie obecne, używając jako środków
wyrazu swoich ciał i głosów”1.
Drama jest jedną z metod nauczania zintegrowanego, metodą całościowego
rozwoju osobowości dziecka. Kształci i rozwija kompetencje – umiejętności ucznia:
twórcze
myślenie,
działanie,
spontaniczną
ekspresje,
umiejętność
słuchania,
prowadzenie dialogów, uczy samodzielności myślenia, kształtuje emocje i umiejętności
współżycia w grupie.
Drame stosuje się na wszystkich szczeblach edukacyjnych: w przedszkolach,
szkole podstawowej, średniej, a także w procesie kształcenia uniwersyteckiego.
Ta część pracy poświęcona będzie dramie w edukacji wczesnoszkolnej, czyli w
nauczaniu zintegrowanym w klasach I - III.
Właściwości psychiczne dziecka wieku wczesnoszkolnego wymagają takiej
organizacji zajęć, wśród których na pierwsze miejsce wysuwa się żywiołowość,
skłonność do ruch, zabawy, ekspresji. Dzieci w wieku wczesnoszkolnym cechuje pęd
do działania, co wynika z fundamentalnego prawa aktywności organizmów. Każda
aktywność jest bowiem konsekwencją pewnej potrzeby, toteż jednym z warunków
aktywizacji dziecka jest stawianie go w takiej sytuacji, aby odczuwał potrzebę
wpływania tych czynności, których od niego oczekujemy.
W dramie wykorzystuje się spontaniczność, chęć aktywnego działania i
naturalną potrzebę zabawy. Dzieci klas młodszych obdarzone są tymi cechami, są
spontaniczne otwarte, nie obciążone stereotypami. Nie rozróżniają zabawy i nauki i
dlatego szybko przyswajają treści przekazywane z wykorzystaniem dramy.
W edukacji wczesnoszkolnej dramę można wykorzystać jako metodę
pomocniczą w czasie prowadzenia zajęć zintegrowanych. W ten sposób zajęcia staja się
atrakcyjne, żywiołowe, a uczniowie są pobudzeni do działania. Zajęcia dramowe mogą
być również zajęciami pozalekcyjnymi. „Aktywność twórcza stanowi naturalną
1
B. Way Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży. Warszawa 1995, s. 277
-1-
potrzebę biologiczna dziecka. Jego rozwój kieruje się w stronę świata ludzi dorosłych.
Tę naturalną potrzebę rozwojową dziecka trzeba wykorzystać, podsuwając mu
pożądane wzory do naśladowania, tworząc odpowiednie sytuacje i sprzyjającą
atmosferę do twórczej aktywności”2.
W ten sposób można stymulować wszechstronny rozwój dziecka. W młodszym wieku
znajduje się ono w okresie przejściowym miedzy etapem charakteryzującym się funkcja
symboliczną inteligencji a okresem myślenia operacyjnego, konkretnego.
Dzieci maja w tym okresie wyobraźnię i pamięć, z której potrafią zrobić
znakomity użytek w grach i zabawach. Potężna potrzeba ekspresji, jaka cechuje
dziecko, wymaga od wychowawcy dostarczenia środków do jej realizacji.
Potrzeba komunikacji jest na tym etapie bardzo ważnym momentem rozwoju
dziecka. Stanowi warunek jakichkolwiek rezultatów jego działalności. Nie może być
bowiem efektów bez porozumiewania się, bez przekazywania informacji. Komunikacja
staje się tym bardziej niezbędna, kiedy dziecko w ramach zespołu zmierza do
osiągnięcia wytyczonych, wspólnych celów.
Uważam, że drama jest elementem pracy dydaktycznej i wychowawczej
umożliwiającym realizowanie programu szkolnego przy bardzo zróżnicowanym
poziomie rozwoju uczniów. Sądzę, że drama pozwala na stymulowanie aktywności
pojedynczego dziecka poprzez wzmacnianie w nim poczucia własnej godności, ułatwia
również wyrównywanie dysproporcji rozwojowych.
Drama jest sposobem poznawania świata za pomocą działania. Pisze o tym m.
in. A. Jurkowski: „W istocie wszystko to, co wiemy lub potrafimy, jest wynikiem
jakiejś naszej aktywności i zarazem warunkiem dalszego jej trwania. Nie ulega więc
wątpliwości, że aktywność uczniów stanowi główny czynnik efektywnego uczenia”3.
Jest metodą pedagogiczną, w której wchodzenie w określone role, improwizacja
nauczycieli i uczniów pozwalają kreować rzeczywistość. Dzięki dramie można na
przykład zmienić złe nawyki w zachowaniu uczniów.
Dzieci w młodszym wieku szkolnym nie dysponują jeszcze wystarczającym
zasobem słów i pojęć, które umożliwiałyby im prawidłowe określanie różnych cech i
procesów psychicznych, precyzyjne nazywanie czyichś zachowań, stanów, myśli i
uczuć. Zachodzi, więc konieczność wprowadzenia innych sposobów informowania o
2
3
Z. Kloska Praca z klasowym zespołem teatralnym. „Życie szkoły” 1999, s. 8
A. Jurkowski Rozwój i wychowanie dzieci w młodszym wieku szkolnym. Warszawa, 1986, WSiP, s. 119
-2-
swoich przeżyciach, na przykład: zabawa, malowanie, lepienie, śpiewanie, scenki
teatralne. Drama jest metodą propagującą swobodną twórczość dziecka.
Pozwala w bezpieczny sposób rozwijać wyobraźnię, fantazję, wrażliwość emocjonalną.
Służy osiąganiu nadrzędnego celu, jakim jest rozwijanie dziecka i prowadzenie go do
sukcesu Drama jest wyjątkową okazją
do osiągnięcia sukcesu przez każde dziecko, daje poczucie własnej wartości, godności i
nadaje sens własnej aktywności zarówno dziecku, jak
i nauczycielowi.
Drama pozwala dziecku na odkrywanie świata, na postrzeganie go, oznaczanie,
opisywanie i odkrywanie na nowo. Umożliwia realizowanie takich celów jak:
kształtowanie i
wzbogacanie
osobowości
dziecka, rozbudzanie
wyobraźni
i
wrażliwości, rozwijanie zdolności precyzyjnego przedstawiania myśli, zaszczepianie
postaw humanistycznych oraz pozytywnych wzorów osobowych, kształtowanie
umiejętności samokontroli zachowań i wiele innych celów. Pomaga w realizacji
programu
dydaktycznego
przez
doskonalenie
pamięci
mechanicznej
i logicznej, korygowanie wad wymowy, wzbogacanie słownictwa biernego i czynnego
dziecka.
Przytaczając za J. Jargiło „Przygotowanie ludzi do twórczej aktywności to
główne zadania współczesnej szkoły i systemu edukacji. Kształcenie twórczych ludzi
powinno rozpocząć się wcześnie, od pierwszych lat pobytu w szkole, a nawet już od
przedszkola”4.
Obecnie poszukuje się coraz to nowszych dróg, które pozwoliłyby na
udoskonalenie egzystencji człowieka i dawałyby szanse wspierania jego rozwoju.
Uważam, że drama jest jedną z nich i dlatego warto, aby dzieci zaznajamiały się z jej
technikami już od najmłodszych lat.
4
J. Jargiło Zajęcia twórcze w nauczaniu zintegrowanym. WSiP 2001, s. 529
-3-
2. Ćwiczenia dramowe stosowane w nauczaniu zintegrowanym
W dramie stosuje się wiele technik. Wybór ich zależy od cech indywidualnych
grupy i tematu, który chcemy realizować. W nauczaniu wczesnoszkolnym, który
stanowi pierwszy etap zajęć dramowych ,
szczególny nacisk należy położyć na ćwiczenia rozwijające wrażliwość zmysłów
słuchu, wzroku, węchu, dotyku.
Najczęściej wykorzystywaną technika dramy jest rola, bycie w roli, granie.
Polega ona na tym, że dziecko jest sobą w nowej nie znanej sytuacji lub stara się być w
sytuacji jakiejś określonej postaci. Materiał na tworzenie ról może pochodzić z
rozmaitych źródeł. Do najpopularniejszych należą teksty literackie. Bohaterem do
odgrywania roli może być także ktoś z fotografii, postać z filmu czy bajki, czy bohater
fikcyjny.
Wchodzenie
w role Anna Dziedzic nazywa inaczej prezentacją.
Bycie w roli. Zimowy sen zwierząt.
Inna techniką dramy jest rozmowa. Polega ona na stawianiu pytań
i udzielaniu na nie odpowiedzi. Rozmowa stanowi najprostszą formę bycia w roli. Uczy
rozmowy o doznaniach, słownego uzewnętrzniania uczuć, buduje zaufanie. Wymiana
-4-
argumentów powoduje często narastanie konfliktu, który jest nierozłącznym atrybutem
dramy. Technika rozmowy angażuje intelektualnie i emocjonalnie. Wywołuje
kontrastujące punkty widzenia oraz daje możliwość dłuższej kontynuacji tematu zajęć.
Technika zbliżoną do rozmowy jest wywiad. Wywiad może być dwuosobowy, a
także z grupa osób. Kształci umiejętność zadawania pytań.
Fikcyjna sytuacja rozwija myślenie i fantazję .Podobnie jak rozmowa wywiad jest
formą pracy dla różnych grup wiekowych.
Inną techniką dramy jest informacja zwrotna. Jest to ważny element relacji
między ludźmi. Pomaga w uświadomieniu wzajemnego oddziaływania nauczyciela i
ucznia. Przyczynia się do tworzenia dobrego klimatu. W odniesieniu do dramy jest to
taki sposób reagowania instruktora, który, w odniesieniu do stereotypowych ocen
dostarcza uczestnikowi sygnałów wyrażających akceptację, zaciekawienie, zachętę do
pracy. Instruktor, czyli nauczyciel wykorzystuje tu intonację, nieartykułowane dźwięki,
pomruki, sygnalizując miedzy innymi swą akceptacje, zainteresowanie przebiegiem
improwizowanych zdarzeń lub wypowiedzi uczestników.
Często stosowaną techniką w pracy z dziećmi w młodszym wieku szkolnym jest
rzeźba – pomnik. Technika ta polega na przyjęciu określonej pozy i zastygnięciu w
bezruchu w najbardziej dramatycznym momencie granej scenki, po chwilowym
zastygnięciu akcja zaczyna toczyć się dalej, aż do następnego zatrzymania. Bardzo
ważna jest tutaj mowa ciała, mimika
twarzy, gest. „Inną odmiana tej techniki jest
sytuacja,
w której jeden z uczestników jest rzeźbiarzem, a drugi materiałem.
Zadaniem pozostałych uczestników jest określenie czy nazwanie „pomnika”. Po
wykonaniu ćwiczenia uczniowie mogą zmienić się rolami. Jest to technika
koncentrująca uczniów, łatwa i szybka w wykonaniu, rozwijająca myślenie i uczucia”5.
5
A. Dziedzic Drama na lekcjach języka polskiego Warszawa 1992, s. 29
-5-
Pomnik . Rzeźbiarz i jego materiał
W pracy z młodszymi dziećmi stosuje się również etiudy pantomimiczne.
Technika
ta
polega
na
przedstawieniu
ciałem,
gestem
i miną określonego problemu .Uczy oszczędnej ekspresji oraz operowania przez
dziecko symbolem. Jest to swobodna, a jednocześnie wymagająca precyzji forma,
bardzo lubiana przez dzieci.
Etiuda pantomimiczna. Zabawy na śniegu.
-6-
Inną techniką dramową jest list. Ta technikę możemy wprowadzić dopiero
wtedy, gdy uczniowie potrafią już pisać. Jest ona jedną z form techniki bycia w roli.
Uczniowie nie zawsze muszą pisać z własnego pola widzenia, mogą
perspektywę
charakterystyki
uciekając w
bohaterów
inną postać,
czytanek,
zmieniać
a forma może być wykorzystana do
opisu
zwierząt,
a
nawet
problemów
matematycznych6.
Technika wyłonioną przez K. Pankowska jest dokumentowanie. Polega ona na
zbieraniu materiałów na określony temat. Technika ta może zawierać elementy innych
technik, np.: wywiadu, pisania tekstów.
Zachęca do szerszego i precyzyjnego badania faktów. Wyrabia umiejętność korzystania
z różnych źródeł informacji7.
Dziennik lub pamiętnik może być odczytywany jako świadectwo minionej
epoki, np. w związku z omawianiem warunków życia ludzi
w dawnych czasach.
Często powoływana techniką dramy według Krystyny Pankowskiej jest
tworzenie żywych obrazów. Myślą przewodnią tej techniki jest wyrażanie pewnych
tematów i eliminacja słów. Są to obrazy utworzone
z ludzi, mogą nimi być zjawiska abstrakcyjne, na przykład: radość, smutek, konflikty w
szkole, rodzinie, grupie rówieśniczej.
6
7
K. Pamkowska Edukacja...op. cit.,s. 43
IBIDEM
-7-
Tworzenie żywych obrazów. Śmieszna mina.
Następna
technika
dramowa
to
inscenizacja.
Jest
to
forma
oparta
na wyraźnym podziale widzów i aktorów. Nie jest typową dramą, opiera się na
wyuczonym tekście. Dzieci – aktorzy uczą się tekstu na podstawie scenariusza. Na
scenie działają pod kierunkiem reżysera, którym najczęściej jest nauczyciel.
Inscenizacja. Jasełka.
-8-
W grupie ćwiczeń pomocniczych wyróżnia się również ćwiczenia głosowe.
Polegają one na naśladowaniu głosów zwierząt, roślin i odgłosów wydawanych przez
przedmioty. Doskonalą one rytm oddechowy
i wyrazistą wymowę.
Drama nie stroni również od technik plastycznych, tak lubianych przez uczniów klas
młodszych. Taką technika plastyczną jest rysunek. Może on przedstawiać realistyczny
lub fantastyczny portret postaci literackiej, szkic wyposażenia wnętrza, barwne plamy
wyrażające
uczucia
i nastroje.
Technika plastyczna. Drzewa alfabetu.
Uważam, że mnogość technik dramowych stosowanych na zajęciach świadczy o
popularności dramy, wśród nauczycieli i uczniów. Nauczyciel stara się przedstawić
uczniom coraz to inne techniki dramy, aby rozwijać ich ciekawość, pobudzać do
działania i coraz bogatszej aktywności twórczej. Drama, otwiera przed prowadzącym
zajęcia i przed uczestnikiem coraz to inne możliwości.
-9-
Korzyści płynące z dramy
Znając walory dramy, które opisałam w niniejszym referacie, staram się często
stosować jej techniki w
i
czasie prowadzenia zajęć dydaktycznych
wychowawczych. Dzięki temu zajęcia stają się ciekawsze i atrakcyjniejsze
zarówno dla uczniów jak i dla nauczyciela.
Uczniowie stają się współtwórcami
wszelkich poczynań, mają wielki wpływ na przebieg zajęć. Uczniowie przez swą
ekspresję, ożywienie, własną inicjatywę powodują, że zajęcia staja się ciekawe,
żywiołowe i spontaniczne. Podczas aktywności uczniowie uczą się najlepiej i najwięcej,
w sposób trwały i przyjemny.
Drama wciąga moich uczniów w aktywne odgrywanie sytuacje w których
postawy uczniów, a nie grane przez nie sytuacje są najważniejsze.
Zauważyłam, że dzięki wprowadzeniu technik dramowych uczniowie bardziej
angażują się w przebieg zajęć, chętniej dzielą się swoimi pomysłami, trafnymi
spostrzeżeniami. Coraz łatwiej przychodzi im podejmowanie decyzji, staja się śmielsi
i odważniejsi. Uczą się od siebie nawzajem. Rozwijają umiejętność współpracy i
współdziałania w grupie.
Moim zdaniem drama stwarza uczniom
szansę pokonywania własnej
nieśmiałości, przeciwdziała izolacji niektórych uczniów.
Praca w grupie, a zajęcia dramowe maja taki charakter, zapewnia poczucie
bezpieczeństwa, rozwija wiarę we własne siły. Uczy tolerancji,
życzliwości,
odpowiedzialności za siebie.
Uważam, że drama stwarza szansę łatwej informacji zwrotnej. Dzięki niej wiem
co myślą, co czują i czego się uczą moi uczniowie. Znam stosunki koleżeńskie panujące
wewnątrz grupy. Dzięki niej mogę zapobiegać wielu konfliktom, między innymi przez
zabawy w konflikty. Zabawy w konflikty i wyimaginowane zdarzenia dramowe, są
drogowskazem dla uczniów. Uczą jak zapobiegać konfliktom, a gdy się pojawią jak je
rozwiązywać. Zabawa ta, polega na tym, że dzieci rozwiązują konflikty i problemy bez
narażanie się na konsekwencje, jakie niesie problem i prawdziwy konflikt w życiu.
Uczą się bez narażania się na prawdziwe, bolesne doświadczenia. Podejmują decyzje i
dokonują wyboru na konfliktach fikcyjnych, aby mogły uniknąć błędów, które w
- 10 -
realnym życiu są trudne do naprawienia. Uważam, że dzięki technikom dramowym
przygotowuję dzieci do dorosłego życia.
Moim zdaniem, drama przyczynia się również do wzbogacania słownictwa
moich uczniów. Kształtuje umiejętność posługiwania się językiem ojczystym.
Sądzę,
że
drama
jest
wspaniałą
metoda
w
pracy
z
dziećmi.
Powierza uczniowi rolę kreatora, sprawcy działania, a nie tylko wykonawcy poleceń
nauczyciela.
Nie tylko ja, ale moi uczniowie również polubili zajęcia, w których występują
elementy dramy i nie wyobrażamy sobie pracy bez zastosowania technik dramowych.
- 11 -
Bibliografia
1. Bator D., Pawliszak L., Przygoda z dramą. Oficyna wydawnicza, Wrocław
1996
2. Dziedzic „ Drama na lekcji języka polskiego. Warszawa 1992
3. Kloska Z. Praca w klasowym zespole teatralnym. „ Życie szkoły” 1986
4. Jargiło J. Zajęcia twórcze w nauczaniu zintegrowanym. WSiP 2001
5. Machulska H., Drama. Poradnik dla nauczycieli i wychowawców. Animator,
Warszawa 1995
6. Machulska H., Pruszkowska A., Tatarowicz J., Drama w szkole podstawowej.
WSiP, Warszawa 1992
7. Machulska H., Słowniczek haseł związanych z dramą. WSiP,
8. Mineyko B., Improwizacja w klasach I – III. WSiP, Warszawa !996
9. Pankowska K. – Mielczarek K., Drama w nauczaniu i wychowaniu. Oświata i
wychowanie, Warszawa 1998
10. Pankowska K., Drama – zabawa – myślenie. Żak, Warszawa 1990
11. Pankowska K., Edukacja przez drame. Żak, Warszawa 1997
12. Rybotycka L., Gry dramowe. PWN, Warszawa 1990
13. Way B., Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży. WSiP, Warszawa 1995
14. Wołoszynowa L., Rozwój i wychowanie dzieci w młodszym wieku szkolnym.
Nasza Księgarnia, Warszawa 1967
15. Zbróg P., Gąsiorek Z., Drama. Propozycje ćwiczeń do realizacji. Nauczanie
początkowe, Kielce 1993 / 1994
- 12 -